động có hướng thuận hoặc nghịch với nguồn kích thích như nhiều loài côn trùng, cá thường tập trung đến nguồn sáng đèn. ở nền đáy, khi thế oxi hóa khử giảm, ấu trùng muỗi lắc (Chironomus dorsalis) chuyển từ tầng tối lên tầng nước sáng (nơi thiếu oxi lên nơi giàu oxi hơn). Khi có tiếng động, mèo, chó vểnh tai hướng về nguồn tiếng động nghe ngóng để kịp thời có những đối phó cần thiết,…; “Hướng lệch” lệch với nguồn kích thích (định hướng của ong dựa trên tia sáng của Mặt Trời lệch khỏi nguồn thức ăn). 2.6.4. Những hoạt động tự phát. Trong sự hình thành tập tính còn có đóng góp của “hoạt động tự phát” của hệ thần kinh và các “cơ chế lập trình”. Các tập tính thuộc dạng “hoạt động tự phát” xuất hiện không phụ thuộc các kích thích từ bên ngoài, thường gặp ở những nhóm động vật bậc thấp mới có hạch hoàn tinh, chẳng hạn, sự co bóp của dù sứa, sự uốn thân nhịp nhàng của giun Arenicola marina trong tổ, lôi cuốn nước và thức ăn qua hang của mình để hô hấp và kiếm mồi. Ở trường hợp “cơ chế lập trình”, các kích thích từ bên ngoài được coi như là các “tín hiệu” gây ra hoạt động đặc thù đã được lập trình trong hệ thần kinh trung ương. Sống trong môi trường nào cũng thế, tác động của các yếu tố môi trường lên cơ thể rất đa dạng, động vật khác nhau tiếp nhận thế giới xung quanh hoàn toàn khác nhau qua các thụ quan của mình. Song mỗi con vật không phải phản ứng lại với tất cả các biến đổi của môi trường mà chỉ “chọn lọc” những yếu tố “đặc hiệu” đối với đời sống của nó thông qua các thụ quan và hệ thần kinh trung ương. Ví dụ, khi phát hiện thấy con quạ, gà mẹ theo bản năng xác định ngay đó là “kẻ thù” liền phát tiếng kêu báo động; những con gà con nghe thấy tín hiệu đó lập tức chạy trốn. Con quạ là tín hiệu đặc thù đối với gà mẹ. còn tiếng kêu của gà mẹ là tín hiệu đặc thù đối với đàn gà con, trong khi đó, sự xuất hiện của quạ lại trở thành yếu tố “khiêu khích” đối với chèo bẻo, chèo bẻo liền phát ra tiếng kêu để tập hợp những con chèo bẻo khác xúm lại tấn công đối phương. Nói chung, những tập tính bẩm sinh dựa trên các phản xạ không điều kiện đều là những phản ứng đã được mã hóa trong hệ thần kinh trung ương và mang tính di truyền. tập tính thuộc loại này xuất hiện ngay sau lúc mới đẻ. Trẻ con mới sinh có phản xạ mút vú, chim non mới nở có động tác há mồi đòi mốm. Nhiều tập tính được Bài giảng Sinh thái học đại cương
Trang 65
