OPZIJ Augustus 2021

OPZIJ GLOPINIE – FEMINISME 4.0

augustus /september 2021 • 50ste JAARGANG • € 6 ,99

CAROLA RACKETE Sea Watch 3-kapitein kan niet iedereen redden LAATSTE WIL

Regie in eigen handen

WEG MET WORKAHOLICS

Op naar de vijfurige werkdag

ICONEN

Hedy d'Ancona Frida Kahlo TIM ‘Ik ben maar een televisiemaker’ DEN BESTEN DE KLOOF Barbara van Beukering en Milou Deelen ‘We aten, dronken, rookten en seksten dat het een lieve lust was’

Colofon/Uitgelicht

OPZI

G LO P I N I E − F E M I N I S M E 4 . 0

a u gus tus /s eptember • 50s te jaargang • € 6 ,9 9

Redactieadres Witte Singel 103 2313 AA Leiden redactie@opzij.nl Hoofdredacteur Marianne Verhoeven Editor at large Alies Pegtel

Achter de schermen

Art director Emmely Pardon Eindredacteur Felix Huygen Medewerkers AMP, Lisette Alberti, Irene Berbee, Barbara van Beukering, Corbino, Milou Deelen, Carin Gaemers, Jolene Groen, Nina Klaassen, Noémi Prent, De Reismeiden, Annemiek Rens, Marije van Rest, Sheila Sitalsing, Astrid Theunissen, Fieke Tissink, Paul Tolenaar, Pim Verhoeven, Etchica Voorn, Renate van der Zee. Uitgever Hans van Brussel Distributie Betapress Druk HaboDaCosta COPYRIGHT Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de auteurs of rechthebbenden. De uitgever is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van druk- en zetfouten. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Zij die menen nog zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich wenden tot de uitgever.

ABONNEMENTEN Een abonnement wordt tot wederopzegging aangegaan, tenzij anders vermeld. Opzeggingen kunnen UITSLUITEND schriftelijk worden doorgegeven, per post Perfect Groep B.V., Inzake OPZIJ, Karel Doormanweg 41, 3115 JD Schiedam.

Of per email naar abonnementen@opzij.nl.

PERSOONSGEGEVENS We maken u erop attent dat aan ons verstrekte persoonsgegevens zoals naam, (e-mail)adres en telefoonnummers worden opgenomen in het gegevensbestand van Opzij B.V..

Dit bestand is aangemeld bij het College bescherming persoonsgegevens door Opzij B.V., de verantwoordelijke voor uw gegevens. Uw persoonsgegevens worden gebruikt voor onze abonnement-enadministratie, voor de uitvoering van met ons gesloten overeenkomsten en om u op de hoogte te houden van interessante informatie en aanbiedingen van producten en diensten, eventueel ook na beëindiging van uw abonnement.

KLANTENSERVICE Op opzij.nl/abonnementen kunt u zelf een abonnement nemen. Voor contact over abonnementen, bestellingen, wijzigingen en vragen kunt u mailen naar abonnementen@opzij.nl. Een jaarabonnement kost € 41,50 voor 6 nummers.

De iPhone Zelfs de wereldberoemde fotograaf Annie Leibovitz viel er ooit voor: de iPhone. Niet voor het bellen, maar voor de ongekende mogelijkheden die het mobieltje kent om te fotograferen. Ze was er zo lovend over, dat Apple haar uitspraken zó in een advertentie had kunnen gebruiken.

Omdat onze eigen fotografen niet in de buurt van Italië op vakantie waren, moest hoofdredacteur Verhoeven zelf in Fanghetto aan de slag voor de cover met Hedy.

Toen haar professionele camera thuis onvindbaar bleek, sloeg de paniek toe. Maar Annie had gelijk: met een iPhone, een geweldig model en een ontspannen omgeving komt alles goed.

O

TO

PA

UL

TOL

ENAAR

Editorial Marianne Verhoeven

F

Iconische vrouwen

I

n september 1972 verscheen de eerste OPZIJ en dat betekent dat we met dit nummer beginnen aan ons vijftigste levensjaar. Voor ons is er dan ook geen mooiere aftrap mogelijk dan met het uitgebreide profiel van medeoprichter Hedy d’Ancona, pas 83 en still going strong. Bovendien schreef ze met Vrolijk verval een inspirerend en vrolijk stemmend boek over oud worden.

Omdat haar vakantiehuis in Italië redelijk dicht bij mijn eigen vakantieplek was, ging ik daar bij haar langs. Daar hees ik haar in het overhemd dat ik gekocht had na mijn reis vorig jaar maart naar Mexico, waar ik met het Drents Museum ter voorbereiding van de grote Viva la Frida!-tentoonstelling,

die vanaf oktober in Assen te zien zal zijn, een aantal musea en huizen van Frida Kahlo bezocht en heftig onder de indruk raakte.

Gelukkig had Hedy er geen enkel bezwaar tegen om zich te verkleden – ze trok vrolijk bijpassende gele gympen aan en deed een paar andere oorbellen in. Ze vertelde ondertussen dat ze voor een covershoot van Nouveau onlangs wel twee uur door ‘eh, zo’n bekende jongen, iets met Zadelhoff?’ onder handen was genomen en de meest glamoureuze, ‘vast gesponsorde’ kleding aan had gekregen. Ik zocht de Nouveau-cover op m’n mobieltje op en inderdaad: geweldig geworden! Maar, zoals uit onze foto’s blijkt: ook zonder lagen makeup en speciale belichting is ze prachtig. Zowel van binnen als van buiten een icoon, en zo mooi verenigd met dat andere feministische icoon, dat we ook uitgebreid belichten: Frida Kahlo.

Dat iconische is de rode draad in dit nummer. Al die vrouwen, al die kracht en dat onverwoestbare optimisme om vooruit te willen, dat is wat ons bindt en wat ons nog veel verder zal helpen. Blijf ons daarom volgen en lezen, want net als Hedy: we zijn nog lang niet klaar. O OPZIJ 2021

3

52 34

Maatschappij & Wetenschap

84

52

61

Say What?!

Opmerkelijk nieuws

09

Kopstoot

28

ZUSTERSCHAP Iconen in Nice

34

MAATSCHAPPIJ Carola Rackete

46

POLITIEK Weg met de workaholics

66

MAATSCHAPPIJ Laatste wil

68

WERK Girls just wanna have jobs

Mensen

46

4

06

10

INTERVIEW, PROFIEL EN VRIEND & VRIENDIN Hedy d’Ancona

40

DE KLOOF Milou Deelen en Barbara van Beukering

52

VIVA LA FRIDA! Frida Kahlo

94

MAN OVER VROUW Tim den Besten

86 82

86

Kunst & Cultuur 74

CULTUUR INTERVIEW Adunni, het meisje met de luide stem

78

Boeken

81

Documentaire

82

FILM UITGELICHT Kate Winslet

86

Musea

88

DE REISMEIDEN Montpellier

74

94

Columns 03 27 39 99

88

Editorial Sheila Sitalsing Etchica Voorn Carin Gaemers

Service 26 02

Abonnee worden Colofon OPZIJ 2019

5

SAY WHAT?!

Hou voor het actuele nieuws opzij.nl in de gaten en abonneer je op onze nieuwsbrief.

De Elektra Juf Met vrouwen kan je bouwen

Deze vakvrouw postte vol trots een foto van haar nieuwe bedrijfswagen op LinkedIn. Wij zijn fan!

Geweldige bedrijfsnaam, mooie meid, mooi vak – en we kregen de hik van sommige commentaren: jaloerse mannelijke vakgenoten die iets over professionele uitstraling te mekkeren hadden, truttige opmerkingen over tattoos en passende bedrijfskleding en van die kwalijke bankhangcommentaren van types die sowieso niks te zoeken hebben op LinkedIn. Maar het merendeel was heel positief en de zuurpruimen kregen onder uit de zak. Voor wie op zoek is naar rolmodellen: voilà! deelektrajuf.nl

P!nk betaalt de boete

Wij snappen die Noorse beachhandbalsters wel: anno 2021 hoef je toch niet meer uit te leggen dat je aan het sporten bent en niet aan een missverkiezing anno 1960 meedoet. En bovendien: alsof dat lekker sport zo’n knellend broekje dat nog erger in je vlees snijdt dan normaal met al dat zand ertussen. De boete die de handbalsters kregen van de internationale handbalbond omdat ze weigerden in de voorgeschreven ieniemienie-lapjes het speelveld te betreden, wordt voldaan door de Amerikaanse zangeres P!nk. De Noorse handbalbond had aanvankelijk gezegd de boete te zullen voldoen, maar schrok van het bedrag. €1500 ?!

Sky Up

Misschien wel een van de meest in het oog springende beroepen als het om bedrijfskleding gaat, is die van stewardess. De vleeskleurige panty’s, de blokhakken, de strakke rokken en colbertjes, de eeuwige sjaaltjes die vlotjes geknoopt het geheel afmaakten: menig ontwerper heeft de afgelopen jaren geprobeerd het geheel wat op te leuken. Maar veel meer dan kleine aanpassingen en een broek model 19kruik kwam er niet. SkyUp Airlines uit de Oekraïne komt met het goede voorbeeld: weg tuthola rokken en jasjes, en vooral weg met de tutschoenen!

Broeken en jasjes met een beetje lycra, waarbij het geheel gecompleteerd wordt met een stel sneakers!

6

TOKYO 2020 (Ehh 2021)

DOOR PIM VERHOE V E N

Uit liefde voor de sport

Opstaan en naar bed gaan met één gedachte. Meer dan een miljoen atleten, slechts 10000 tickets. Iedere maaltijd afwegen, elke lege minuut rust pakken.

De laatste week van juli, de eerste van augustus. ‘Faster, Higher, Stronger – Together’. Hele levens gewijd aan deelname, soms voor medailles. Alles uit liefde voor de sport. Tijdens de Olympische Spelen staat sport bovenaan de mondiale prioriteitenlijst. Uit iedere hoek van de wereld komen atleten samen op één plek om te bepalen wie de beste is. De eerste drie komen in de geschiedenisboeken te staan. De drie daarna krijgen een diploma. De rest een herinnering. Voor de een is deelname een overwinning, voor de ander zilver een verlies. Maar hé, het zijn de Spelen: ‘meedoen is belangrijker dan winnen’.

Voor de achtste keer

Oksana Tsjoesovitina. Geboren in 1975 te Buchara, Oezbekistan. Klein van stuk, groot van statuur. 46 jaar, vast een coach. Zeker niet. In Japan doet de turnster voor de achtste keer mee aan de Spelen.

Gespecialiseerd in de sprong behoort de olympisch kampioen van 1992 tegenwoordig bij de diplomakandidaten. In een sport gedomineerd door jongelingen boekt zij nog iedere dag progressie. Oksana Tsjoesovitina gaat door. Uit liefde voor de sport.

Vechten om te mogen verdedigen

Tessie Savelkouls is in bloedvorm. Alles valt perfect in elkaar. Tot 9 februari 2020. Een potje in Parijs, de tegenstander grijpt haar vast.

Onderbeen blijft staan, de rest van het lichaam niet. De prognose: één procent kans op volledig herstel. Judo is een zelfverdedigingssport, maar Tessie blijft vechten. Vechten voor de Spelen. En ze flikt het. Een overwinning ondanks haar verlies in de eerste ronde. En dan baalt ze, want: ‘er had zeker meer in gezeten’. Dat is pas liefde voor de sport.

OPZIJ 2021

7

Wetenschappelijke waarschijnlijkheid

Het professionele vrouwenwielrennen wordt amateuristisch betaald. Bijklussen is de norm. Alleen de wereldtop kan zich fulltime op het fietsen storten.

Dat geldt niet voor Anna Kiesenhofer. De Oostenrijkse studeerde wiskunde aan de Technische Universiteit Wenen, aan die van Cambridge en behaalde een doctoraat aan de Universiteit van Catalonië.

Tussendoor nog even jaartje wielrenster bij een professionele ploeg, maar ze rekent zich toch rijker als wiskundedocent.

Fietsen bleef ze doen. En hard ook. Harder dan al die gecontracteerden. Olympisch kampioen. Nooit gedacht, niet van durven dromen. Wel de realiteit. Liefde voor de sport ineens uitbetaald gekregen.

Mentaal geblesseerd

Slechts 24 jaar oud en toch een routinier.

Simone Biles draait al heel wat jaren mee in het turncircuit. De Amerikaanse tilt haar sport naar een nieuw niveau. Oefeningen die voor onmogelijk werden gehouden zijn voor haar een warming-up.

In 2016 nam ze vijf medailles mee naar huis, dat zou haar dit jaar ook wel weer even lukken. Reden genoeg voor de Amerikaanse sportbond om Biles als boegbeeld naar voren te schuiven.

De kwalificaties in Tokio gingen niet super, maar een slechte dag voor Simone is voor de gemiddelde olympiër een personal best. In de teamfinale ging er iets fout. Zelf weet ze het ook niet wat. Wonder boven wonder komt ze op haar voeten terecht. Ze trekt zich terug. Mentale problemen, de ‘twisties’, zeggen de berichten. Niet veilig voor eigen gezondheid om door te gaan. De eigen droom in duigen zien vallen. Anderen hun dromen van anderen zien verwezenlijken. Gewoon langs de zijlijn staan. Ploeggenoten aanmoedigen.

Als dat geen liefde voor de sport is.

De Olympische Spelen combineert de essentie van en de passie voor sport.

Voor miljoenen mensen het hoogtepunt, het doel. Iedere boogschutter, elke schoonspringster en zelfs elke voetballer gaat naar de Spelen uit liefde voor de sport. Welke dat ook moge zijn.

8

OPSTEKER

De Telegraaf, volgens zichzelf de krant van wakker Nederland, ziet al hetzevoerend tegen Kaag over het hoofd waar alle vrouwen op lopen #sneakermania OPZIJ 2021

9

Interview Hedy d’Ancona

HEDY D’ANCONA

een zonnige,

zwierige

feminist

In september 1972 wordt OPZIJ opgericht, het eerste feministische tijdschrift van Nederland. De scherpe pennen van de feministische journalisten doorbreken taboes, misstanden worden aan de kaak gesteld en Nederland wordt aan het denken gezet over vrouwenemancipatie.

Medeoprichter van OPZIJ is Hedy d’Ancona (1937), ons alomtegenwoordige feministische icoon. Ze wordt nog steeds door alle kranten geïnterviewd en siert op haar 83ste de covers van Vrij Nederland tot Nouveau, waarbij de laatste haar liet stylen door Leco van Zadelhoff – de stylist van (de vrouwen van) BN’ers. Dat is pas Vrolijk Verval, het heerlijke pleidooi dat d’Ancona schreef over leuk oud worden.

Een goed moment ook om bij de aanvang van het vijftigste levensjaar van OPZIJ voor dit nummer een uitgebreid profiel te laten schrijven door Alies Pegtel. Astrid Theunissen sprak met een aantal van haar vrienden en vriendinnen en Marianne Verhoeven ging voor de officiële start van het 50ste levensjaar van OPZIJ naar haar tweede huis in Fanghetto in Italië waar Hedy, zoals gebruikelijk, een flink deel van de zomer verblijft.

Dit keer is ze gebracht, of zoals ze zelf zegt: “Naartoe gezoefd in een elektrische auto,” want zelf autorijden doet ze niet meer. “Is beter zo.”

DOOR MARIANNE VERHOEVEN

10

Portret Hedy d’Ancona

OPZIJ 2021

11

Interview Hedy d’Ancona

P

olitiek bedrijven in plaats van stofzuigen. Zelf bepalen of en hoeveel kinderen je wilt. Twee vrouwen in een huwelijksbootje. Vijftig jaar geleden was het niet vanzelfsprekend. In de jaren zeventig komt hier verandering in dankzij het tegengas van feministische vrouwen en mannen. De Nederlandse maatschappij staat dan op het punt om voorgoed te veranderen. Economische zelfstandigheid, financiële onafhankelijkheid van vrouwen. Deelnemen aan onderwijs op alle niveaus.

Kinderopvang, het glazen plafond, gelijke behandeling, gelijke beloning, seksuele vrijheid, stop seksueel geweld en seksisme, het zijn de belangrijke thema’s van de vrouwenbeweging, die aangevoerd wordt door groepen zoals Man Vrouw Maatschappij en Dolle Mina.

De feministische reuring leidt tot vele historische overwinningen die bijdragen aan gelijke rechten en kansen voor vrouwen: van de legalisering van abortus tot betere hulpverlening voor vrouwelijke slachtoffers van seksueel geweld en de opmaat naar het vrouwenquotum.

Er is in vijftig jaar veel ten goede veranderd, maar op een aantal punten lopen we hopeloos achter. En daar vindt Met de zelfontspanner.

12

d’Ancona nog steeds iets van.

Zoals afgesproken bel ik haar als ik in de buurt ben, want in het piepkleine, op de rotsen geplakte gehucht is haar huis lastig te vinden.

“Oh, ben je daar al? Ik trek m’n gymschoenen aan en loop naar de parkeerplaats beneden om je te halen.”

In de warme zon tegen de idyllische achtergrond van de kalkstenen huizen komt ze bijna aangehuppeld door het steile straatje naar beneden. In het rood gekleed, haar krullen om haar heen dansend, moet ik even goed kijken: ik herken ik haar bijna niet. Terwijl Hedy koffiezet in de percolator komen we al snel op de huidige stand van zaken van het feminisme in Nederland.

Stel dat je from scratch zou kunnen beginnen, wat zou een soort tovermiddel zijn? Nu wordt er telkens iets gerepareerd wat in de basis al fout is, dus het is pleisters over pleisters plakken.

“Oh, wat zou ik het fantastisch vinden als bij het vijftigjarig bestaan van OPZIJ die vijfurige werkdag voor iedereen in beweging werd gezet. En dan weet ik ook wel dat je niet in één keer van 38 uur naar 25 uur per week kan gaan, maar als ze het geleidelijk aan – vrouwen ietsje meer, mannen ietsje minder, per jaar anderhalf

Interview Hedy d’Ancona uur per week – in gang zetten dan komen we er wel.

Wat cruciaal is als instrument is dat de verdeling van onbetaalde zorg, thuis, en betaald werk, buitenshuis, eerlijk over mannen en vrouwen wordt verdeeld. Want waarom zou je iemand laten doorstromen naar de top als zo iemand zegt: ja, maar collega’s die op weg zijn naar de top of daar al zitten, werken voltijds, maar ik heb geen zin om meer dan halftijds te werken. Dat is een barrière.

Dan hoef je het niet te zoeken in het glazen plafond of allerlei andere dingen. Het kan niet zo zijn dat meer dan negentig procent van de Nederlandse vrouwen parttime werkt en meer dan negentig procent van de mannen voltijds. Is dat niet anders te doen? Is dat te ingewikkeld?

Ik geloof er niets van! Het is natuurlijk het makkelijkste om het te laten zoals het is, maar dat betekent dat vrouwen economisch afhankelijk blijven. Want als het huwelijk misgaat, en dat gaat het in veel van de gevallen, dan kunnen vrouwen financieel niet voor zichzelf en hun kinderen zorgen. En dan krijg je eindeloos ellendesituaties. Economische onafhankelijkheid van vrouwen is er niet met een halve baan. Een eerlijke verdeling van wie maakt nu het doucheputje schoon, blijft ook achterwege, want waarom zou jij niet het doucheputje schoonmaken als vrouw als jij toch de helft van de tijd beschikbaar bent om je aan huishoudelijke taken te wijden.

“Hiermee wordt dan tevens een belangrijk maatschappelijk probleem opgelost, dat is niet door mij uitgerekend maar door knappe bollen. Dat gezeur over de tekorten in het onderwijs en de zorg, wat maar niet wordt opgelost. Nee, je moet vrouwen en mannen naar elkaar toe laten groeien wat betreft die werktijd, dat is echt van groot belang.

“Ik sprak toevallig in mijn vakantie hier met iemand, die, nadat ze heel lang onderwijzeres is geweest, dankzij een universitaire studie echt een deskundige is geworden op het gebied van het bijspijkeren van kinderen die het in het lagere onderwijs niet redden. Een probleem dat alleen maar groter wordt omdat kinderen soms drie, vier leerkrachten per week over zich heen krijgen. En al die leerkrachten werken zich met hun twee dagen per week toch nog het schuim om de mond, en dan moeten ze het ook nog allemaal aan elkaar overdragen. Alleen al de tijd die je daarmee gemoeid is! Mijn geliefde Aatje had een moeder die schooljuffrouw was van haar 23ste tot en met haar 65ste. Een volledige baan, ze moest wel want ze was getrouwd met een kunstschilder, dus ze was kostwinner.

“Ik vind het eigenlijk achterlijk dat in deze tijd, waarin we zo knap zijn geworden en we alles kunnen organiseren, we dit niet zouden kunnen oplossen. Begin eens bij de overheid. Bij al die ambtenaren.”

“Toen ik minister was in ‘94 zei ik al dat kinderopvang vanaf twee jaar gratis en voor iedereen toegankelijk moest zijn, omdat dat achterstanden zou voorkomen. Toen stond er in de Telegraaf: D’Ancona eist staatsopvoeding naar voorbeeld Sovjet-Unie. Ook zo’n lekker blad voor vrouwen, echt wat een seksisme daar heerst! Nu weer

tegenover Kaag, tegenover Halsema.

Tegenover mij destijds ook.

Terwijl, waar had ik het over: gratis kinderopvang voor kinderen van twee. Staatsopvoeding. Stond echt in die krant en die krant is eigenlijk zo gebleven: heel gemeen tegenover vrouwen en onrechtvaardig.

Onze demissionaire premier heeft

‘Een eerlijke verdeling van wie maakt nu het doucheputje schoon, blijft ook achterwege, want waarom zou jij niet het doucheputje schoonmaken als vrouw als jij toch de helft van de tijd beschikbaar bent om je aan huishoudelijke taken te wijden.’ het steeds over terug naar normaal, maar dan ik denk wel: wat was er nou? Dit was niet normaal, waar we het nu over hebben. Ik vind het ook niet normaal dat vrouwen kunnen kiezen of ze de helft van de tijd willen werken, terwijl mannen daartoe verplicht zijn. Hou daar eens mee op en denk eens: waar zouden we nou eigenlijk nìet naar terug willen?

“En dat is handig als bruggetje naar wat ik als thema had bedacht voor de bijeenkomst op 19 september wanneer ik de Van Praag-penning krijg van het Humanistisch Verbond: de verbeelding aan de macht. Die kreet komt uit ’68 uit Frankrijk. Ik bedacht me: dat is mooi. Doen alsof we opnieuw kunnen beginnen en over sommige dingen gewoon zeggen: dat is een mensenrecht. De toegang tot cultuur is een mensenrecht. De toegang tot een dak boven je hoofd is een mensenrecht. Staat gewoon ergens opgeschreven. Laten we eens kijken hoe we het kunnen organiseren als we de verbeelding aan de macht krijgen…” O OPZIJ 2021

13

Profiel Hedy d’Ancona

PO R T R E T A LI E S P E G T E L V R IE N D E N VR I E N D I N A S T R I D T H E U N I SSE N

Ze krijgt in September de Van Praag-prijs, de oeuvreprijs van het Humanistisch Verbond vanwege haar onvermoeibare inzet voor een medemenselijker samenleving.

Meer dan verdiend, na een bewogen leven op de barricades. Een profiel van een feminist met bijzondere gaves. Ze is de grondlegger van dit blad én van de tweede feministische golf in Nederland. Dochter van een ongetrouwde moeder, zelf moeder van twee kinderen, en als grootmoeder had ze nóg steeds een onstuimig liefdesleven.

Ze is een exponent van de idealistische jaren zestig, was bewindsvrouw in de jaren tachtig en negentig, en in de 21ste eeuw is ze boegbeeld van de vitale ouderen die ze allen een waardig einde gunt.

Van Hedy d’Ancona valt veel te leren, niet in de laatste plaats de kunst om iets van het leven te maken. Ze is er een meesteres in. Net als de meeste mensen kende ze pieken en dalen. Ze verloor dierbaren, brak met geliefden, kreeg soms te maken met fikse kritiek en tegenvallers tijdens haar Haagse en Brusselse jaren. Als uitgesproken feministe wekte ze irritatie en weerstand. Het 14

is haar wel verweten dat ze licht ontvlambaar zou zijn en té emotioneel; verwijten die politieke vrouwen dikwijls voor de voeten gesmeten krijgen. Maar het is net of somberheid geen vat op haar krijgt.

Haar geliefde Aat Veldhoen, met wie ze 23 jaar samen was, overleed in december 2018. Natuurlijk mist ze hem, zijn aandacht, het samenzijn, vertelde ze in diverse interviews. Maar hij was op leeftijd en heeft geen lijdensweg gehad, dat verzacht haar pijn. Ze is nu lief voor zichzelf. Om soepel te blijven doet ze aan yoga. Ze houdt van schoonheid, van mooie kleren, kunst, toneel een verzorgd interieur. Geregeld koopt ze een boeket, dat vrolijkt haar dan meteen op. Ze zou wel van de daken willen schreeuwen dat ouderen zichzelf veel meer zouden moeten koesteren.

Met bewonderingwaardige energie, levenslust en ogenschijnlijke souplesse maakt Hedy er altijd het beste van. Er valt nog veel te verbeteren aan de wereld, jazeker, maar laten we vooral niet bij de pakken neer gaan zitten.

Ze beziet het leven voornamelijk van de zonnige zijde. Het is niet dat ze onrecht en ongelijkheid niet ziet, daar heeft ze juist een scherp oog voor. Maar ze richt zich liever op de mogelijkheden om zaken aan te pakken, haar lenige geest komt meteen in beweging, ze praat, analyseert, denkt na. Iedereen die wel eens in haar omgeving verkeert weet: als Hedy er is, gebeurt er wat. Nog altijd even nieuwgierig, nog altijd even uitgesproken, sprankelend, chaotisch en strijdbaar.

H

aar dochter Hadassah de Boer heeft weleens gezegd dat haar moeders strijdbaarheid terug te voeren is naar haar jeugdjaren. Hedy werd op 1 oktober 1937 in Den Haag geboren als dochter van de 21-jarige Maaike ‘Map’ Opmeer en de acht jaar oudere Joodse econoom Elias d’Ancona. Ze woonden ongetrouwd samen, bijzonder voor die tijd. Maar toen Elias onder druk van zijn ouders en het groeiend antisemitisme op zoek ging naar een Joodse vrouw, bedacht Hedy’s moeder zich niet en vertrok ze met peuter op de arm naar haar ouders. Zo groeide Hedy deels op bij haar Poolse grootvader, een schoenlapper, van wie ze zielsveel hield. Haar alleenstaande moeder slaagde erin dankzij een groot improviseringsvermogen met kind de oorlog te overleven. Haar vader had minder geluk. Hij stierf in 1945 op transport vlakbij een werkkamp in de buurt van Warschau aan een longontsteking in een open veewagen op weg naar de vrijheid. Hedy hoorde pas als twintiger van haar moeder over haar vaders lot. Ze vond het zielig - voor hem.

H

aar alleenstaande, ongeschoolde moeder – ‘die zo graag had willen studeren’ – was Hedy’s rolmodel. Na de bevrijding werd Map verliefd op een weduwnaar met drie kinderen. Ze trouwden en kregen nog een zoontje, Bert. Maar Hedy’s stiefvader kreeg een hartaanval en overleed in de armen van haar moeder tijdens een avondje uit. Op haar 34ste stond Map er opnieuw alleen voor, nu met vijf kinderen.

Profiel Hedy d’Ancona

“Ik vind haar een kei van een vrouw die een heldere koers vaart. Al vanaf heel vroeg knokt zij voor haar principes omdat ze vindt dat we als samenleving gelijkwaardiger moet worden. En dat doet ze nog steeds.

“Voor mij was emancipatie lange tijd geen issue. Ik geloofde dat wanneer je als vrouw de mouwen opstroopt en niet piept je als vanzelf aan de top kwam. Totdat ik steeds meer cijfers en onderzoeken onder ogen kreeg waaruit bleek dat het gros van de vrouwen niet doorstroomde naar de hogere functies. Toen ben ik in 2017 gaan pleiten voor vrouwenquota voor bedrijven. Hoewel ik een late bekeerling ben, heeft Hedy en de beweging waaraan zij deelnam, zeker invloed op mij gehad.

“Zij is een vrolijke doordrammer. Ze geeft niet op. Dat vind ik heel sterk aan haar. Zij is nu ook een

Economische zelfstandigheid is van cruciaal belang voor iedere vrouw, leerde Hedy op haar veertiende. Sinds de dood van haar tweede vader wist ze dat nergens zeker van kon zijn, dat het noodlot altijd kon toeslaan.

Haar moeder hield met haar schamele verdiensten als winkelverkoopster de moed erin voor het hele gezin.

“Combinatie zorg en arbeid, niet als probleem, maar als oplossing voor je geldnood, het werd mij voorgeleefd in de persoon van mijn eigen moeder,” schrijft Hedy in haar autobiografie Het persoonlijke is politiek. De ellende van haar ouders zou haar later een groot gevoel van dankbaarheid geven; zij had het veel beter dan zij het ooit hadden gehad. En het bezorgde haar ook een soort morele verplichting: zij diende iets maken van de kansen die ze

“Een paar jaar geleden was ik in de Salon de Lingerie op de Utrechtsestraat in Amsterdam toen Hedy daar binnenstapte om wat setjes uit te zoeken. Het waren geen bh’s van het meest degelijke soort waarmee ze in het pashok verdween. Dat vond ik heel bemoedigend. Blijkbaar kon dat gewoon, ook als je wat ouder werd.

“Hedy is geen standaard bejaarde, dus draagt dus ook geen standaard kleding. Dat heeft ze nooit gedaan.

Ze was dan wel een voorvrouw van de tweede feministische golf, maar ze hulde zich niet in a-seksuele hobbezakken. Hedy heeft haar vrouwelijkheid nooit onder stoelen

fantastisch rolmodel voor de ouderen. Wij worden in de zieligheidhoek geduwd, maar we zijn niet zielig. Onze generatie is in een goede conditie. Er hoeft niemand voor ons op te staan in de tram. Wij willen serieus genomen worden en dat maakt Hedy in interviews en in haar onlangs verschenen boek Vrolijk Verval duidelijk. Hulde voor Hedy. We hebben meer van zulke ambassadeurs nodig in Nederland.”

Neelie Kroes VVD-prominent, oud- minster en Eurocommissaris, president Nyenrode.

kreeg. Dat had ze ook van haar moeder geleerd: “Niet klagen of zeuren, zo ben ik gepokt en gemazeld.”

N

a de Leidse meisjes-hbs – elf kilometer op de fiets heen en elf kilometer terug – wilde Hedy naar de toneelschool, maar ze werd afgewezen. Het werd sociale geografie en sociologie, in Amsterdam. Tot haar grote geluk, want het idee dat ze in een twinset en plooirok, – destijds de dracht van Leidse corpsstudentes – zou eindigen in een herenhuis in Oegstgeest, deed haar griezelen. Naast haar studie werkte ze bij de VARA, onder andere aan het maandelijkse programma Vrouwelijkheden.

Ze deed altijd van alles en nog wat tegelijk. Naast haar studie, die ze cum laude zou afronden, deed ze aan

of banken gestoken. Ze zag er altijd goed uit. Nog steeds laat ze het er niet bij zitten en doet ze haar best om er leuk uit te zien.

“Door haar tengere bouw, springerige haar en haar hoge stem heeft ze al iets meisjesachtigs, daarbij kleedt zich eigentijds en speels, maar absoluut niet jonger dan ze is. Ik zie haar vaak in broeken.

Ook in jeans, waar ze leuke sneakers onder draagt. Dat vind ik te gek.

Sneakers zijn en hip en comfortabel.

“Ze is ook niet bang om kleuren te dragen. Daarmee straalt ze niet alleen lef uit – wat ze natuurlijk ook heeft – maar daarmee toont ze ook dat ze lol heeft in het uitkiezen van

haar kleding en vol in het leven staat. Heel inspirerend.”

Liddie Austin modecolumnist en oud-redacteur van OPZIJ

OPZIJ 2021

15

Profiel Hedy d’Ancona “We hebben samen jarenlang elke vrijdagavond samen gestretcht.

Wanneer het begon heb ik niet meer helemaal helder, dat is misschien wel 25 jaar geleden. Ze was in die tijd met Berend Boudewijn, en hij kwam ook mee.

Peter Brusse was er ook bij, en Ad Werner, de bedenker is van het lettertype van de eerste OPZIJ, en zijn vrouw Willy Werner, een goede vriendin van Hedy. We waren met een man of acht, negen.

“Hedy is ontzettend lenig, vele malen leniger dan ik, ook al had ze op een gegeven moment een nieuwe heup en was ze al een stuk

ouder dan ik. Ken je de vis? Dat is een vreselijke houding waarbij je op je knieën zit en dan naar achteren leunt en op je hoofd steunt. Dat deed Hedy zó!

Het waren pittige lessen hoor, van anderhalf uur. Van half zes tot zeven, en dan volgde de nazit tot acht uur, half negen en die was uitermate gezellig. Dan namen we een glaasje wijn of een biertje en ging een jointje rond. Mijn vriend Ad Werner had thuis een paar wietplantjes en die nam dan wat mee en onderwijl keuvelden we wat over privézaken.

We hebben dat volgehouden tot 2016. Toen viel het clubje uit elkaar

studentcabaret. En daar raakte ze verliefd op medespeler Guus de Boer, die een jaar ouder was en psychiater zou worden. Ze trouwde in 1959 op haar 21ste. Meteen huwen, zo ging dat in die tijd. Maar toen ze in 1961 regisseur Berend Boudewijn beter leerde kennen, was ze verkocht. Ze begon aan een jarenlange buitenechtelijke relatie.

De driehoeksverhouding was een permanente worsteling, ze wilde haar huwelijk niet opgeven, maar ook haar minnaar niet laten gaan.

Z

e was door haar moeder grootgebracht met linkse idealen en als twintiger sloot ze zich uit ‘een vaag gevoel van solidariteit’ aan bij de PvdA. Naar eigen zeggen ‘strijdlustig, verontwaardigd en opgewonden’, was ze in de roaring sixties voorzitter van openbare Teach-Ins over brandende kwesties

Ze deed ongelooflijk haar best om zoveel mogelijk bekenden uit haar uitgebreide vriendinnenkring in het Amsterdamse circuit bij het blad te betrekken.

16

en is Hedy yoga gaan doen bij spiritueel centrum De Roos, maar ik weet zeker dat zij er net als ik goede herinneringen aan heeft.’

Tijmen Ploeg architect

van die dagen, zoals seksualiteit en woningnood. Hedy was een begenadigd spreker, en zo speelde ze zich al snel in de kijker in Amsterdamse progressieve kringen. Zoals dat ging in de hoofdstad, experimenteerde ook zij met drugs. Maar de bandeloosheid van de jaren zestig moest ook weer niet worden overdreven, zei ze achteraf. Over het algemeen leidde ze een vrij ordentelijk leven – los dan van haar privé-perikelen.

Om zich te bezinnen verliet ze in 1966 haar man. Een paar maanden later raakte ze zwanger. Hoewel ze zeker wist dat het kind van minnaar Berend was, keerde ze terug naar echtgenoot Guus. Hij bleek bereid om Hajo op te voeden als zijn eigen zoon. Met Guus kreeg ze twee jaar later nog dochter Hadassah. Hajo vertelde ze op zijn dertiende dat Berend en niet Guus zijn biologische vader is.

H

et was in deze periode, het voorjaar van ’67, dat het sjieke literaire tijdschrift De Gids haar vroeg om een stuk te schrijven over het vrouwenvraagstuk voor een themanummer over ‘hedendaags onbehagen’. Maar Hedy werkte inmiddels als docent sociale geografie aan de UvA en als programmamaker bij de VARA. Bovendien had ze net ontdekt dat ze zwanger was, ze had veel te veel aan haar hoofd voor een extra klus. Het kwam daarom goed uit dat ene Constant Kool de tekst van een lezing van zijn echtgenote, de vertaalster Joke Kool-Smit, bij haar in de brievenbus had gegooid. In één ruk had Hedy gelezen hoe zij op 18 A-4’tjes haarscherp de problematiek van de ondergeschiktheid van de vrouw fileerde. Ze belde Joke Smit en vroeg haar de tekst te bewerken tot een artikel.

“Mannen hebben het heerlijk, vrouwen hebben het rot,” luidt de openingszin van het essay waarin de toen 34-jarige Joke, moeder van twee kinderen, de huisvrouw- en moederschapscultus aanklaagde.

Bijna alle feministische onderwerpen waarvoor de vrouwenbeweging in de daaropvolgende jaren zou gaan

Profiel Hedy d’Ancona strijden, zette ze op een rijtje. Van gelijk loon en recht op abortus, tot kinderopvang en betere onderwijskansen voor meisjes.

‘H

et onbehagen bij de vrouw’, zou het begin inluiden van een bijzondere samenwerking. Jarenlang zouden Hedy en Joke elkaar bijna dagelijks bellen. Omdat het essay zoveel reacties opriep, bedachten ze dat de tijd rijp was om de sluimerende ontevredenheid van veel vrouwen om te zetten in actie. Ze stelden een lijst op met strijdpunten, stuurden deze rond onder hun vrienden en begonnen in 1968 de feministische actiegroep Man Vrouw Maatschappij (MVM). Ze organiseerden discussies, werkgroepen en organiseerden campagnes zoals Marie, word wijzer, om vrouwen te stimuleren te gaan studeren.

Maar vanwege een verschil in temperament stapte Hedy na een jaar uit het MVM-bestuur. Met de twintig jaar oudere ex-Parool-journaliste Wim Hora Adema ‘mijn leidsvrouwe’ richtte ze in 1972 het onafhankelijke radicaalfeministische maandblad Opzij op. ‘Kut ruikt lekker’, was een opzienbarend coververhaal van Anja Meulenbelt, waarvoor ze zich tijdens vrouwenavondjes in de provincie moest verantwoorden. Ze deed ongelooflijk haar best om zoveel mogelijk bekenden uit haar uitgebreide vriendinnenkring in het Amsterdamse

“Hedy is voor mij altijd een groot voorbeeld geweest. Als beginnend Tweede Kamerlid voor de PvdA werd ik enorm geïnspireerd door haar enthousiasme voor goedkope kinderopvang en de invoering van de vijfurige werkdag om zo het werk van mannen en vrouwen in de privésfeer en betaald werk gelijk te verdelen en dus een rechtvaardigere samenleving te creëren.

“Toen ik net fractievoorzitter was, heb ik haar thuis in Amsterdam opgezocht om met haar te sparren

over de onderwerpen die ik zou moeten gaan aanpakken.

In haar prachtige woning aan de Amstel hebben we lang zitten kletsen. Ze had een piepklein briefje met aantekeningen bij de hand, alsof ze niet te opdringerig wilde zijn. Naast emancipatie stond er onder andere cultuur, onderwijs, ontwikkelingsamenwerking en armoedebeleid op. Over arbeid wist ik al genoeg, zei ze. En ze gaf me een lijstje met namen van inspirerende mannen en vrouwen om mee te spreken.

Dat hele kleine briefje bleek behoorlijk effectief. Ook mocht ik Hedy altijd bellen als ik een klankbord of advies nodig had.

Ik hoop dat ik op mijn beurt een nieuwe generatie politici een beetje op weg kan helpen.”

Mariëtte Hamer partijgenoot, voorzitter SER.

circuit bij het blad te betrekken en aan het schrijven te zetten. Met succes want Hedy heeft een grote overtuigingskracht.

I

dealen verwezenlijk je niet aan de keukentafel, maar in de politiek, was de opvatting van MVM. Het lukte Hedy om in 1974 voor de PvdA in de Eerste Kamer te komen. Als senator vergaderde ze iedere dinsdag in Den Haag met ‘sigaren-rokende, appeltaart snoepende, bejaarde heren’, zoals ze haar fractiegenoten in haar memoires omschrijft. ‘Een bijbaantje’, noemde ze het. Met Maurice de Hond had ze een sociaalcommercieel onderzoeksbureau opgericht, het latere bureau InterView. Ze was in die periode ook nog altijd medehoofdredacteur van Opzij, hield spreekbeurten en had daarnaast een rijk gevuld sociaal leven. Lekker tafelen met vrienden, stevig drinken en roken, daar hield ze enorm van.

Aanvankelijk werd het feminisme binnen de PvdA gezien als een zaak van hogeropgeleiden. Er waren destijds natuurlijk ook zat vrouwen die zeiden dat zijzelf nergens last van hadden, en zich niet onderdrukt voelden. Recht op arbeid was traditioneel ook een kwestie die dames uit de hogere klassen bevochten; de meeste arbeidersvrouwen waren juist blij dat er eindelijk een mannelijke kostwinner was die voor hen zorgde.

Sinds de liberaal John Stuart Mill in 1869 met zijn bestseller The Subjection of Women de gelijke rechten van vrouwen bepleitte, was vrouwenemancipatie een liberaal issue geweest. Maar daar kwam nu verandering in. Het was grotendeels te danken aan de overtuigingskracht van Hedy dat de PvdA midden jaren zeventig emancipatie als politiek thema kaapte van de VVD. Ze behoorde inmiddels tot de inner circle van Joop den Uyl, die bij hem thuis in Buitenveldert discussieerde over de partijkoers. Aanvankelijk snapte de PvdA-premier ook niet veel van de feministische wensen. Maar als progressieve OPZIJ 2021

17

Profiel Hedy d’Ancona “Het is een jaar of dertig geleden dat ik Hedy trof op de Uitmarkt in Amsterdam waar wij met ons theatergezelschap Mugmetdegoudentand speelden.

Zij was toen minster van Cultuur en wij hadden net gehoord dat we voor de derde keer op rij weer geen subsidie kregen, dus ik was kwaad en besloot haar aan te spreken.

Mijn boosheid was zo verdwenen. Ik raakte meteen van haar gecharmeerd en we hadden een ontzettend leuk en persoonlijk gesprek. Sindsdien bezocht Hedy regelmatig onze voorstellingen en bij de volgende subsidieronde, vier jaar later, kreeg Mug met de gouden tand wel geld. Al weet ik niet of alleen Hedy daarvoor heeft gezorgd – inmiddels waren wij ook bekender geworden.

“Een jaar of tien geleden werd ze bestuurslid van De Mug. Ze was zeer betrokken. Bij elke première zat Hedy met Aatje op de voorste rij. Meestal kwam ze aan het eind van de voorstellingenreeks nog eens kijken om de ontwikkeling van zo’n stuk te zien. Ze houdt echt van theater en weet dat een voorstelling work in progress is. En alleen al het feit dat zij wist het hoe het

theaterveld in elkaar zit en hoe de subsidiestromen lopen, hielp ons als theatergezelschap enorm.

“Vorig jaar is ze gestopt als bestuurslid. Ze wilde meer tijd voor zichzelf, want Hedy is altijd onderweg, van dit bestuur naar dat bestuur, naar die presentatie, naar de andere voorstelling en dan weer naar yoga. Dat laatste wist ik niet, maar op een dag trof ik haar in De Roos en inmiddels volgen we al jaren hetzelfde klasje.

“Dat ik haar heb leren kennen, vind ik een verrijking. Ze is een ontzettend lieve, wijze, grappige, inspirerende, mooie en eigentijdse vrouw. Ik bewonder de manier waarop ze in het leven staat. Haar leven lang al strijdt ze voor meer gelijkheid in de samenleving, en nu ze in de tachtig is doet ze dat nog steeds. We zouden meer Hedy’s moeten hebben. Voor mij is ze een voorbeeld.

“Toen ik las dat ze in een ver verleden aan cabaret deed, kon ik me helemaal voorstellen hoe ze daar gestaan moet hebben. Hedy heeft iets theatraals en smakelijks.

Ik kijk heel graag naar haar; naar hoe ze beweegt, hoe ze communiceert. Je kunt een goede

regeringspartij, die kennis, macht en inkomen wilde spreiden, kon de PvdA met goed fatsoen niet langer om de emancipatie van de vrouw heen. Mede dankzij Hedy kwam er officieel emancipatiebeleid en vanaf 1977 was er een staatssecretaris voor emancipatiezaken, Jeltien Kraaijeveld-Wouters van het CDA.

P

olitiek ging het opwaarts, maar het bleef rommelen in haar privéleven.

Guus had in 1973 in een openhartig dubbelinterview aan NRC Handelsblad verteld dat zij een open relatie hadden.

‘Als Hedy op een feest aan het vrijen is met een ander en ik heb op dat moment niemand, dan heb ik de pest in, ben ik jaloers. Heb ik zelf op zo’n avond ook iemand anders, dan kan het me niet schelen.’

Maar in PvdA-kringen was Hedy inmiddels als een blok gevallen voor fractievoorzitter Ed van Thijn. Haar huwelijk overleefde deze geheime affaire niet. Hedy betrok met haar kinderen en Ed een huis aan de Amstel, tegenover Carré, waar ze tot op de dag van vandaag woont. Sindsdien ging ze ook met hem naar haar

18

of slecht acteur zijn, maar het moet altijd fijn zijn om naar iemand te kijken. Ik vind het wel goed dat zij geen carrière heeft gemaakt als cabaretier, want ze heeft haar acteurstalenten ingezet voor de strijd voor een meer gelijkwaardige wereld. Als politica was haar invloed vele malen groter. Ik zou haar wel heel graag een keer op toneel zien staan. Als De Mug zijn we, samen met regisseur Pieter Kramer, momenteel bezig met het ontwikkelen van een tv-serie over een hospice en het lijkt me leuk als zij daarin een gastrol zou willen spelen. Ik hoop echt dat ze hieraan mee wil doen.”

Marcel Musters acteur bij Mugmetdegoudentand.

Italiaanse vakantiehuisje in Fanghetto, waar ze altijd heerlijk op adem kon komen. Maar desondanks bleef ze ook nog altijd heimelijk verliefd op Berend Boudewijn die ze in deze jaren haar grote liefde noemde, en voor wie ze uiteindelijk na vijf jaar met Ed zou breken.

Achteraf bezien is Hedy niet trots op haar woelige liefdesleven. Later in therapie analyseerde ze dat ze zich misschien uit angst niet langdurig aan één man had kunnen binden – omdat haar moeder haar ene man tweemaal had verloren, deed zij aan risicospreiding.

Maar Map, die drie dagen per week op Hajo en Hadassah paste, begreep er niets van en vond de scheiding van Guus vreselijk. Ze was altijd kritisch op Hedy geweest en stak haar teleurstelling niet onder stoelen of banken.

Maar moeder en dochter waren innig verknoopt, en toen Map ongeneeslijk ziek werd, nam Hedy haar liefdevol in huis en verzorgde haar tot het einde. Tijdens de overlijdensplechtigheid in mei 1981 stond ze, ingeklemd tussen Guus de Boer, Berend Boudewijn en Ed van Thijn, te luisteren naar ‘de Internationale’. Twintig jaar later zei ze over haar moeder: “Ik denk nog zeker wel vier keer per

OPZIJ 2021

19

Profiel Hedy d’Ancona

Van vele kanten lag ze onder vuur; de geradicaliseerde vrouwenbeweging vond dat ze als lid van de regering heulde met de vijand. week aan haar en droom elke week minstens één keer over haar.” Ze droomde in het begin dikwijls dat ze haar moeder verwaarloosde.

D

rie maanden na haar moeders overlijden werd ze op haar 42ste staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, onder meer belast met emancipatiezaken, in het tweede kabinet-Van Agt. Op maandag 14 september 1981 was het eerste bewindsliedenoverleg op het departement van Sociale

Ze is een zorgzame en bezorgde moeder. Als mijn broer en ik vroeger uitgingen, deed ze geen oog dicht. Ze is snel ongerust over haar dierbaren en is het gelukkigst als het met iedereen om haar heen goed gaat. Ze zal ook altijd haar best doen om vrienden te blijven met mensen die belangrijk voor haar zijn.

“Toen mijn moeder de eerste keer wegging bij mijn vader (Guus de Boer – red.) omdat ze verliefd was geworden op Berend (Boudewijn – red.) legde ze nog dagelijks boodschapjes in de ijskast bij Guus omdat hij bezig was met zijn opleiding tot psychoanalyticus en lange dagen maakte. Natuurlijk deed ze dat deels uit schuldgevoel, maar het is ook kenmerkend voor haar zorgzame karakter. Het is mede haar verdienste dat in die situatie en ook later toen ze weer terugging naar Guus, iedereen altijd aardig tegen elkaar is gebleven. Ik heb daardoor als kind nooit last gehad van haar liefdesleven, dat woester klinkt dan het is. Voor mij was het een verrijking. Ik kreeg er met Berend een fantastische vader erbij. Ik bel 20

Zaken met haar partijgenoten minister Joop den Uyl en mede-staatssecretaris Ien Dales. De zaterdag daarop overleed Joke Smit op haar 48ste aan de gevolgen van kanker. Op haar begrafenis zongen ze haar strijdlied. ‘Er is een land waar vrouwen willen wonen.’

Twee jonge kinderen, haar geliefde moeder en strijdmakker overleden, net een nieuwe Haagse baan, maar Hedy ging dóór. “Ik kan onder alle omstandigheden werken, ik draai een knop om, wat moet, moet.” Onder het motto ‘Wég met de kostwinner: alles eerlijk samen delen,’ zette ze de lijnen van nieuw emancipatiebeleid uit. Van vele kanten lag ze onder vuur; de geradicaliseerde vrouwenbeweging vond dat ze als lid van de regering heulde met de vijand, en met Ruud Lubbers streed ze om opheffing van het kostwinnersbeginsel. Lubbers wilde als minister van Economische Zaken alleen uitkeringen verstrekken aan werkloze mannen, maar Hedy dreigde bij vice-premier Joop den Uyl dat ze op zou stappen al werkloze vrouwen buiten de boot vielen. Onder haar druk verzette Den Uyl zich in de ministerraad tegen het kostwinnersprincipe.

Het tweede kabinet Van Agt viel al na negen maanden.

hem nog elke dag.

Mijn moeder bel ik ook bijna dagelijks en totdat de coronacrisis aanbrak, gingen we elke maandag samen naar yoga. Ik vind het stom als vrouwen hun moeder een vriendin noemen, maar zo voelt het wel. We kunnen samen enorm lachen, om situaties en mensen, en ik kan alles met haar bespreken. Ik heb veel aan haar mening. Ze bekijkt situaties met een helikopterview, komt snel tot de kern en kan enorm goed relativeren.

Je moet bij haar dan ook niet aankomen met gezeur. Er zijn een paar dingen wezenlijk belangrijk, de rest niet.

“Mijn moeder klaagt nooit. Ze moppert wel eens als een computer haar gek maakt of als ze te maken krijgt met administratieve rompslomp, maar nooit zal ze zeggen dat ze zich rottig voelt. Ook niet na het overlijden van Aatje. Ze is heel positief ingesteld, en blijft nieuwsgierig en verontwaardigd.

Terwijl ik denk: het regent, ik blijf lekker binnen, staat mijn moeder op de Dam of op een nat plein in Den Haag te demonstreren tegen racisme en voor het opnemen van

vluchtelingen. Ze gaat ook gewoon in haar eentje naar haar huis in Italië en denkt alweer na over een volgend boek. Ze heeft ook een eigen Instagram-account – ze heeft daarvoor wel de hulp nodig van haar kleinzoons, maar toch. Mijn moeder is altijd bezig. Ze zorgt ook goed voor zichzelf. Ze kookt elke dag, en anders dan vroeger, toen een gebakken ei door gebrek aan aandacht nog wel eens een schoenzooltje kon worden, heeft ze zichzelf de afgelopen jaren geleerd om echt lekker te koken. En ze heeft nu pianoles. Fantastisch, vind ik dat.”

Hadassah de Boer presentatrice/ programmamaker, dochter

Profiel Hedy d’Ancona Maar Hedy zat in 1982 nog wel de door haar georganiseerde Kijkduinconferentie voor. In Kijkduin werd voor het eerst grootschalig gesproken over seksueel geweld tegen vrouwen, en werd naar voren gebracht dat dit geen privékwestie is, maar een uiting van machtsongelijkheid. Huiselijk geweld stond sindsdien op de politieke agenda. Hedy’s opvolgster, VVD’er Annelien Kappeyne van de Coppello, kwam met een beleidsnota over de bestrijding van geweld tegen vrouwen, die in 1984 werd aangenomen. In de daaropvolgende jaren werd de wet tegen seksueel geweld aangescherpt, zodat uiteindelijk ook verkrachting binnen het huwelijk strafbaar werd.

N

a haar kortstondige carrière als staatssecretaris vertrok ze in 1984 als Europarlementariër naar Brussel. ‘Nog nooit heb ik verandering van een baan zo vaak moeten toelichten.’

Media reageerden alsof ze was weggepromoveerd uit de nationale politiek. Hedy had het erg naar haar zin in het Europees Parlement en was later ook PvdA-lijsttrekker voor de Europese verkiezingen.

Maar het was aanvankelijk ook een praktische beslissing geweest om naar Brussel te gaan: er moest brood op de plank komen. Voor een man was het makkelijk om werk en gezin te combineren: hij hoefde alleen maar een foto van vrouw en kinderen op zijn bureau te zetten, zei Hedy.

“Daarmee is de integratie van werk en kind volbracht. Bovendien wordt zo benadrukt dat hij daar niet voor zijn eigen lol zit, voor wie hij het eigenlijk allemaal doet.”

Als fulltime werkende moeder in Brussel had ze het nodige te regelen. Er kwam door de week een huishoudster voor haar kinderen die inmiddels pubers waren. Al was Guus de Boer een betrokken vader – ‘hij heeft zich nooit ergens aan onttrokken’ – en had hij ook allang een nieuwe partner, fiftyfifty coouderschap was destijds niet aan de orde. Maar hoe druk ze het ook had,

“Hedy vertelde dat ze was gevallen bij een tramhalte en dat een meisje haar had geholpen om op te staan. Het is natuurlijk gênant om je decorum te verliezen en opgeraapt te worden, maar het meisje in kwestie had haar verteld dat ze zo mooi was gevallen. Daar was Hedy dan weer tevreden over. Dat lag vast aan het feit dat ze al zo lang aan yoga doet.

“Hedy is het levende voorbeeld van goed oud worden. Ze toont aan dat energie en drive niet zijn gebonden aan leeftijd. Zij is betrokken, nieuwsgierig, open en volstrekt aanstekelijk. Ik heb haar nog maar een paar keer gesproken maar zou haar wel als chip in mijn hoofd willen implanteren. Ze heeft kennis, wijsheid, inzicht en ervaring op zoveel vlakken. Hedy is ook een stijlicoon voor me. Ze ziet er altijd mooi, casual sjiek uit, zoals ik ook beoog maar wat nog niet zo makkelijk blijkt. Net als ik heeft ze een liefde voor vulpennen. Met als favoriet de kleine Montblanc.

“Haar boek Vrolijk Verval verscheen in juni en er zijn al zo’n 15.000 exemplaren van verkocht. Hedy heeft echt een goede pen. Ze komt, net als in

gesprekken, snel tot de kern en ze bezit tegelijk een prettige lichtheid.

Ik zou heel graag meer van haar lezen. Om haar te inspireren om door te gaan met schrijven, gaf ik haar Een vrouw apart. En de stad van de Amerikaanse Vivian Gornick.

In dat boek reflecteert ze op haar ongebonden en onafhankelijk leven, net zoals de Franse Annie Ernaux dat doet in De Jaren. Dit werk van de grande dame van de Franse letteren had Hedy al omarmd en het sprak haar heel erg aan. Gornick en Ernaux zijn leeftijdgenoten van Hedy. Ik hoop dat zij een vergelijkbare weg gaat bewandelen en doorgaat met publiceren. Ze zegt dat het schrijven haar goed is bevallen en dat ze mijmert over een nieuw project.”

Elik Lettinga uitgever Nijgh & Van Ditmar

haar werk was nooit haar hele leven, schrijft Hedy in haar memoires. Haar tijd ging ook zitten in haar persoonlijke relaties met anderen, in ‘genieten en lijden’. Bij haar mannelijke collega’s zag ze dat dit anders lag: die leefden voor de politiek

V

ijf jaar later verkaste ze haar paparassen weer naar Den Haag, omdat ze in 1989 aantrad als minister van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur (WVC) in het derde kabinet-Lubbers. Zelfs voor de energieke multitasker Hedy trok het ministerschap ‘een onmenselijke wissel’ op haar persoonlijk leven. Het was een moeilijke tijd met grote bezuinigingen, vooral op het gebied van zorg en ouderen. Privé had ze het ook zwaar, want vlak voor haar ministerschap verbrak Berend Boudewijn hun verhouding. Het was voor het eerst dat zij verlaten werd, en dat viel niet mee.

OPZIJ 2021

21

Portret Hedy d’Ancona

Desondanks kreeg ze dingen voor elkaar. Voor het eerst in de historie kreeg de kinderopvang een flinke financiële injectie. Twee procent van de kinderen tussen nul en vier jaar ging in 1992 naar een professioneel kinderdagverblijf, en Hedy begon een inhaalrace. Ondanks kritiek dat ze ijverde voor een ‘staatsopvoeding’ besteedde ze in rap tempo de miljoenen die haar beschikbaar waren gesteld aan nieuwe kinderdagverblijven. Ook verdedigde ze succesvol de wet Gelijke Behandeling die in 1992 in werking trad.

Maar haar ministerschap werd vooral getekend door de tienduizenden mensen die begin jaren negentig de 22

Golfoorlog en Balkanoorlog in voormalig Joegoslavië ontvluchtten. Later volgden ook nog vluchtelingen uit de Somalische burgeroorlog. Het was de grootste asielzoekersstroom ooit. Als dochter van een vervolgde Joodse vader en als kleindochter van een gevluchte Pool, raakte de vluchtelingkwestie Hedy in het hart. Ver voor de door haar bewonderde bondskanselier Angela Merkel de befaamde woorden ‘Wir schaffen das’ sprak, pleitte Hedy al vurig voor een ruimhartig asielbeleid.

Met welzijn in haar portefeuille was Hedy verantwoordelijk voor opvang en integratie van asielzoekers. Onder haar hoede kwam de wet Centraal

Profiel Hedy d’Ancona

“Ik heb nog les van haar gehad.

Hedy was docent sociale geografie en planologie aan de universiteit van Amsterdam waar ik studeerde.

Ze werkte bij het Sociaal Geografisch Instituut en daar werd ik in 1969 kandidaat-assistent en twee jaar later wetenschappelijk medewerker. Zo werd ik haar collega. We hadden meteen een klik. In 1975 zijn we samen een sociaalwetenschappelijk onderzoeksbureau rondom woningbouw begonnen, het Centrum Beleidsadviserend Onderzoek. Dat hebben we vijf jaar gedaan. We hielden kantoor in haar huis. Ik heb Hajo zien opgroeien en Hadassah geboren zien worden. Ze was echt een moederkloek. Ze woonde in die tijd nog met Guus, maar nadat ze Ed van Thijn tegenkwam, verhuisde ze, inclusief ons kantoor, naar het huis op de Amstel waar ze nog steeds woont.

“We zijn ook nog steeds bevriend.

Ze was erbij toen mijn eerste echtgenote stierf, en toen ik in 2003 ging trouwen met mijn huidige echtgenote was Hedy een van de tien mensen die bij mijn huwelijk op Cuba was. Ze had ook een bijzondere band met mijn ouders, met name met mijn vader. Wellicht omdat die van de generatie was van haar Joodse vader die in de oorlog is vermoord. Zelfs ten tijde van haar zo drukke ministerschap zocht ze mijn ouders een aantal keren op.

Orgaan Opvang Asielzoekers tot stand. Maar de grote groepen vluchtelingen zorgden voor maatschappelijke onrust, en tegen de opening van de asielzoekerscentra werd hevig geprotesteerd. Hedy raakte ook in conflict met collega’s en partijgenoten in het kabinet die kanttekeningen plaatsten bij haar opstelling voor een royaal opvangbeleid. Ze had twee jaar lang een politiehuisje voor haar deur om haar te beschermen.

Het Haagse werk matte haar af, in de Kamerdebatten had ze niet echt groot plezier. Het verraste niemand dat ze na haar periode als minister in 1994 het Binnenhof verliet. Het werken in het hier en nu vond ze heel leuk

“Ze is warm, loyaal en je kunt altijd met haar lachen. Ze heeft veel zelfspot. Als ze vertelde hoe ze als minister talloze werkbezoeken aflegde met haar chauffeur Piet, zei ze: ‘Daar ging Piet weer met zijn sprekende pop.’ Ze kan altijd heel geestig over zichzelf vertellen, en ook heel hard om zichzelf lachen.

“Toen ze minister werd, was ze net gescheiden en vergezelde ik haar soms tijdens werkbezoeken. Ik ging eens mee naar de Amsterdamse bioscoop City waar ze was uitgenodigd voor een première.

Daar werden we voor de deur tegengehouden. Er draaide ook een andere film waar kaartjes voor nodig waren en Hedy had geen uitnodiging voor de première bij zich. We kwamen er niet in.

‘Iedereen kan wel zeggen dat hij de minister is,’ zei de portier. Dan kun je Hedy wegdragen. Ze lag dubbel van het lachen.”

Maurice de Hond opiniepeiler

als minister, maar ze kan goed afscheid nemen, ook van leuke dingen. ‘Ik trek gewoon het deurtje dicht.’

Z

e keerde terug naar Brussel en maakte zich als Europarlementariër tevergeefs sterk voor een gemeenschappelijk Europees asielbeleid. Een ander terugkerend thema dat ze oppakte was wetgeving om vrouwen en meisjes tegen geweld te beschermen op Europees niveau.

In de vorige eeuw smulde men ook al van incidenten.

De pers besteedde in 1996 uitgebreid aandacht aan een ruzie tussen Hedy en haar voormalige fractiegenote OPZIJ 2021

23

Profiel Hedy d’Ancona “In 1989 werd Hedy minister van VWC in het derde kabinet Lubbers en ik werd haar woordvoerder. Zij had al in het Europees Parlement gezeten en ik keek heel erg tegen haar op, maar zij kwam heel enthousiast op me af: ‘En wie ben jij?’ Hedy is van nature heel belangstellend en weet meteen een vertrouwelijke sfeer te creëren. In de auto onderweg naar de Trêveszaal voor een ontmoeting van het kabinet en de parlementaire pers had ik al niet meer in de gaten dat ik naast een minister zat. Haar empathie is haar kracht. Daardoor kon ze goed onderhandelen. Ze zei tegen haar ambtenaren: ‘Ik ben een Jiddische marktkoopvrouw. Als jullie zeggen waarmee ik moet thuiskomen, dan doe ik dat.’ Het lukte haar ook. Ze kon als minister

veeleisend zijn voor haar team, maar ze liet anderen het werk wel op hun eigen manier doen en ze zorgde er altijd voor dat de relaties goed bleven.

“Het verhaal dat Hedy als Europarlementariër haar collega Leonie van Bladel met een tasje heeft geslagen, klopt volgens Hedy niet. Maar ze hadden ruzie, zeker.

Hedy en Leonie waren partijgenoten en deelden een appartement in Brussel. Ineens stapte Leonie over naar een ultrarechtse partij omdat ze een relatie kreeg met de fractievoorzitter van die andere partij. Dat zal Hedy als verraad hebben gevoeld. Ze is niet eenkennig, maar heeft wel haar politieke principes. Dat zag ik ook weer tijdens de afgelopen vrouwendag. Toen zat Hedy met

Leonie van Bladel, die Hedy ervan beschuldigde dat ze haar met een tas had geslagen uit woede omdat zij was overgestapt naar een rechtse fractie.

De beeldvorming zat Hedy eind jaren negentig niet mee. Toen ze een jaar na het tasjesincident bekendmaakte dat ze na afloop van haar termijn uit het Europees Parlement zou vertrekken, kregen critici in NRC ruim baan om hun grieven te spuien.

Ze werd behaagziek genoemd, geposeerd, en bemoeizuchtig. Een anonieme ‘PvdA-prominent’ vond dat ze het ergerlijke timbre had van een ‘kindvrouwtje’. Sommige niet nader genoemde personen, bleken ‘allergisch’ voor haar stem en vonden haar toon neerbuigend.

Dergelijke stereotiepe kritieken

Stereotiepe kritieken waarin politieke vrouwen niet inhoudelijk worden beoordeeld en met een term als ‘vrouwtje’ worden gekleineerd, waren niet nieuw.

24

Lilian Marijnissen en Ank Bijleveld bij Op1, waar het ging over de haattweets die Sigrid Kaag ontving.

Bijleveld en Marijnissen vertelden dat zij die naast zich neerlegde.

Hedy spoot naar voren. ‘Hoe kun je dat accepteren?! Dit moet hoog op de politieke agenda komen.’

“Ik woon in Engeland en ik ga geregeld bij haar langs in Amsterdam. Eens per jaar bezoek ik Hedy in Fanghetto in Italië, in haar ontzettend leuke huis in jaren-vijftig stijl met gehaakte spreien. Daar gaan we over politiek praten en lekker rodelen, zoals Hedy roddelen noemt, en geven we toe aan onze bodemdrift – de drang om een fles wijn tot op de bodem leeg te drinken. Eten interesseert haar zelf niet zo. Ze is vooral van

waarin politieke vrouwen niet inhoudelijk worden beoordeeld en met een term als ‘vrouwtje’ worden gekleineerd, waren niet nieuw. Ze passen in een politieke cultuur waarin mannen altijd de toon zetten en vrouwen niet echt serieus worden genomen. De tweede emancipatiegolf die Hedy mede aan het rollen had gebracht, moest dit soort gedrag uitspoelen. Maar dat ze geen lof toe kreeg gezwaaid na haar lange politieke loopbaan was niet verbazend; politici worden niet bedankt en verlaten maar zelden ongeschonden het politieke toneel. Hedy kwam er met de kritiek op haar stem als ergste verwijt nog genadig vanaf.

T

wee jaar voor haar 65ste had ze moeten kiezen of ze nog een volgende termijn ambieerde in het Europees Parlement. Ze besloot het niet te doen Dat had ook iets te maken met haar weer opgebloeide liefdesleven.

In 1997 vertelde ze aan HP/De Tijd dat ze na een pauze van zeven jaar weer ‘onstuimig’ verliefd was ‘en hij ook op mij’.

Ze was 59 jaar toen een van de dochters van kunstenaar Aat Veldhoen haar aan haar vader koppelde. Dolgelukkig zei ze dat verliefdheid nog precies hetzelfde werkt ‘als wanneer je 25 bent’ en dat het er ook niet toe doet als je ‘reeds wat uitgezakt bent.’

Dat ‘Aatje’ in haar leven was gekomen was ‘een buitenkansje, een absolute bof’. Bonus was dat haar zoon Hajo gevoelens kreeg voor Veldhoens dochter Kabul, zij kregen samen twee zoontjes, waardoor Hedy en Aat gemeenschappelijke kleinkinderen hebben.

De eerste jaren zat ze nog in het Europees Parlement en zagen ze elkaar alleen in de weekends. Maar samenwonen

Profiel Hedy d’Ancona het anderen voederen.

Ze is heel gedisciplineerd, doet elke ochtend oefeningen en is altijd fysiek bezig, met dweilen en dan weer gaat ze met een klam vochtig doekje het huis rond. Door haar beweeglijkheid heeft ze nog steeds dezelfde kledingmaat als toen ze 25 was en kan ze de kleren van lang geleden nog aan. Ze heeft ze opgespaard – ze heeft nog Jan Jansen-schoenen van veertig jaar geleden – en weet ze grappig te combineren. Ze koopt zelden iets, alleen Aatje kocht wel eens wat voor haar.

“Nadat Hedy de eerste keer bij Aatje had gegeten, was ze meteen heel enthousiast over hem. Haar leven lang was ze bezig geweest met de maatschappij en het feminisme, nu trof ze een creatieve

man met oog voor detail. Hij heeft haar leren kijken. Dat heeft haar veranderd. Ineens werden andere dingen ook belangrijk, zoals de natuur, de interactie van mensen.

Ze hield voortdurend de mensen in de gaten bij de bushalte tegenover Aatjes huis.

“Ze zijn 22 jaar samen geweest. Na tien jaar kreeg Aatje een hersenbloeding en kon hij zijn rechterhand niet meer gebruiken.

Hij heeft zich in mum van tijd aangeleerd om met links te schilderen. Die levensdrift deelde hij met Hedy. Zij laat ook geen zelfmedelijden toe. De dood van Aatje heeft een enorm gat geslagen in haar bestaan. Maar als je haar ziet, zie je een en al vrolijkheid. Ze zeurt nooit. Aatje was haar beste relatie, ook

of trouwen, daar begon ze niet meer aan.

Toen ze nog werd geleefd door de politieke agenda leek het haar verrukkelijk om eindeloos boeken te lezen. Maar daar kwam natuurlijk niets van terecht. Ze en nam zitting in besturen van talloze maatschappelijke en culturele instellingen, waaronder het Nederlands Architectuurmuseum en het Koninklijk

“Hedy d’Ancona is voor de jury van de Van Praagprijs een waarlijk glorieuze winnaar. Voor jong en oud is ze herkenbaar als een vrijdenker en een optimistische wereldverbeteraar.

Ze is voor mijn generatie vrouwen natuurlijk de feminist die letterlijk liet zien dat er een ander leven mogelijk was dan aan vele meisjes werd voorgespiegeld in die tijd.

“Ze was een betrokken politica, in haar hart is ze een activist. Ik wist dat zij, op welke positie dan ook, niet zou vergeten om op te komen voor vluchtelingen, vrouwen en cultuur. Haar stem verstomde niet, nooit heeft ze haar geloofwaardigheid verloren. Ik ken weinig mensen

die strijdbaarheid, humor, liefde en scherpzinnigheid zo langdurig weten te verbinden en daarmee hun stempel drukken op het publieke debat en maatschappelijke bewegingen.”

Andrée van Es juryvoorzitter Van Praag Prijs

seksueel. Seks hoorde bij de relatie, vonden ze beiden, ook al ben je in de tachtig en dat straalden ze uit.

Ze bleven elkaar zien en aanraken.”

Anne Marie Stordiau voormalig woordvoerder ministerie VWS en Veiligheid en Justitie, voormalig diplomatiek ambtenaar in Londen, goede vriendin

Concertgebouworkest. En ze werd voorzitter van ontwikkelingsorganisatie Novib. Toen ze eens voor Novib 24 uur in het vliegtuig moest zitten naar Latijns Amerika, stopte ze met roken.

Na herhaalde stoppogingen was het deze keer voorgoed, tot haar 67ste was ze verstokte roker geweest.

In 2002 ontving ze voor haar bijdrage aan de vrouwenemancipatie de Aletta Jacobsprijs. Voor vrouwen was er wat haar betreft erg veel ten goede veranderd, vond ze. De achterstand op het gebied van onderwijs was opgeheven, er was kinderopvang, legale abortus. ‘Vrouwen kunnen nu hun leven plannen en dat konden ze in de jaren zestig zeker niet.’

En ze schreef in 2003 haar autobiografie Het persoonlijke is politiek. Dit bleef ook na haar pensioen haar motto.

Ze ging zich inzetten voor de emancipatie van ouderen. Ze heeft een duidelijke mening over vrijwillige levensbeëindiging. Zelf kunnen beslissen wanneer het genoeg is, dat is volgens haar ‘het sluitstuk van de emancipatie’. Haar boek Vrolijk verval verscheen dit jaar. En dat het persoonlijke politiek is bewijst ze hiermee maar weer eens: er is geen oudere die vrolijker is dan Hedy. O OPZIJ 2021

25

NEEM NU EEN JAARABONNEMENT en krijg Hedy d’Ancona’s nieuwe boek Vrolijk verval CADEAU!

voor €41,50

Over het boek

Het valt niet te ontkennen: in onze huidige samenleving is jong in en oud out. Ouderen worden vooral bestempeld als kwetsbaar en knuffelhongerig. Een woud van treurwilgen dat je moet beschermen tegen uitsterven. Hedy d’Ancona kreeg genoeg van die stereotypering van zichzelf en haar leeftijdsgenoten. In Vrolijk verval relativeert ze het zieligheidsstempel en bekritiseert ze de zachte uitsluiting. Van de angstaanjagendheid van de ouderdom blijft weinig over in deze grappige en scherpe observaties van het dagelijks leven.

Hedy d’Ancona (1937) is een belangrijk feministe en was vooraanstaand PvdA- politica. Ze werkte bij de VARA, en werd bekend als medeoprichtster van de actiegroep Man-VrouwMaatschappij en het blad Opzij. Ze was staatssecretaris van Emancipatie, minister van Volksgezondheid, Welzijn en Cultuur. Ook was ze Eerste Kamerlid en tien jaar lang lid van het Europees Parlement.

‘In handen van Hedy d’Ancona wordt het verval van de ouderdom net zo komisch en weemoedig als de dwaasheid van de jeugd. Ze schrijft met het vuur van de verliefde; nog altijd smaakt de verboden vrucht haar het best. Zo spreekt zij haar jongere ik toe: struikelen was het, is het en zal het altijd blijven.’ – Arnon Grunberg ‘Heerlijke, soms vileine en altijd vrolijk makende observaties, vol met het type wijsheid dat alleen met de jaren komt.’ – Sheila Sitalsing

GA NAAR OPZIJ.NL Deze aanbieding is geldig zolang de voorraad strekt. Het abonnement is tot wederopzegging en wordt na de actieperiode (6 nummers) verlengd met een jaar. Er geldt een opzegtermijn van drie maanden. Betalingsvoorwaarden en overige informatie zijn opgenomen in het colofon.

Column Sheila Sitalsing Econoom Sheila Sitalsing (1968) is freelance journalist en columnist bij de Volkskrant.

Ze woont met haar man en twee kinderen in Delft.

Burgemeestersgen

V

an het vrouwenquotum voor bestuursfuncties kun je van alles vinden – vrouwen zijn geen vissen, ik wil niet gevraagd worden vanwege mijn gender, o nee geen excuustruusquotum, et cetera, et cetera, ad infinitum – maar zolang er geen overtuigende weerlegging kwam, was ik hartstochtelijk voor. Net als Neelie.

Totdat er dan toch een briljante weerlegging mijn berichtenbus binnen gleed. Hij komt van Kathalijne Buitenweg, GroenLinkspolitica en tegenwoordig staatsraad bij de Raad van State, en hij schittert van eenvoud. (Zelf zegt ze er overigens bescheiden bij dat ze ongetwijfeld niet de eerste en enige is die dit heeft bedacht, en enig googelen leert dat antropoloog Liza Mügge, die voor het ministerie van Binnenlandse Zaken onderzoek deed naar representatie van vrouwen aan de top al iets soortgelijks opperde.)

Het gemak waarmee Wopke (kaaklijn! Geschikt!)

Hoekstra door vriend en vijand als uitdager van Rutte werd gezien.

Komt-ie: voer een quotum in voor mannen aan de top.

Met het woord quotum in de originele betekenis van het woord: een maximum dat je niet mag overschrijden, een plafond waar je heus onder mag blijven. Dat quotum kan op 70 procent worden gesteld – het diapositief van een ‘vrouwenquotum’ van 30 procent. Al zie ik weinig redenen om er geen 50 procent van te maken.

Achter het mannenquotum zit een ijzeren logica. Het richt de focus op het werkelijke probleem: er kleven erg veel mannen aan het pluche en daar zitten verontrustend veel middelmatige mannen tussen die met groot gemak zijn komen bovendrijven.

Gedenk het gemak waarmee Wopke (kaaklijn!

Geschikt!) Hoekstra door vriend en vijand als uitdager van Rutte werd gezien. Terwijl: waar bleek eigenlijk uit, naast die kaaklijn en een weinig opzienbarend ministerschap op Financiën, dat hij een geschikte premier zou zijn?

Gedenk het gemak waarmee Sybrand (nul bestuurlijke ervaring, maar zoon uit een geslacht van bestuurders!)

Buma burgemeester kon worden. En zet dat af tegen de weerstand die loskwam in alle gewesten toen Femke (o god, een vrouw!) Halsema ook burgemeester wilde worden. Háár moeder is lang wethouder geweest, maar waar bij een mannelijke Van Haersma Buma hartstochtelijk in de mythe van het erfelijke burgemeestersgen wordt geloofd, is er gek genoeg weinig geloof in overerving via de vrouwelijke lijn.

Wie een beperkt mannenquotum tot zijn beschikking heeft, zal extra zorgvuldig zijn in het selectieproces, denkt Buitenweg. Met als heilzaam gevolg dat het de kans verkleint dat alwéér de verkeerde man op de verkeerde plek terecht komt. Ik denk het inmiddels met haar mee.

Dood aan het vrouwenquotum, lang leve het mannenquotum. O OPZIJ 2021

27

Zusterschap

LIBRES ET ÉGALES Vrijheid, gelijkheid, zusterschap Wie onlangs dankzij een volledige vaccinatie of negatieve pcr-test in Nice, Zuid-Frankrijk belandde, kon zomaar tegen een prachtige fototentoonstelling aanlopen onder de pergola op de Promenade des Anglais. De gratis tentoonstelling Libres et égales van Sylvia Galmot werd hier op 8 maart 2021 geopend en de oorspronkelijk geplande drie maanden zijn voorlopig verlengd.

Alle geportretteerde vrouwen zijn afkomstig uit Nice, uit diverse wijken beroepen.

Deze 28 vrouwen staan voor het aantal dagen van de cyclus van de vrouw.

Beroemd of niet, het zijn prachtige portretten die een boodschap van hoop overbrengen: "We zijn er, vrij en gelijk," zegt Sylvia Galmot, de fotograaf van de tentoonstelling.

De tentoongestelde Niçoises vertegenwoordigen de vrijheid en waardigheid van vrouwen,", zegt Maty Diouf, afgevaardigde voor vrouwenrechten bij de gemeenteraad van Nice. “Het idee was om eer te bewijzen aan de vrouwen die de pluriformiteit van de stad vertegenwoordigen en die de durf en het leiderschap van morgen belichamen.

Als ze alleen zijn, denken vrouwen dat ze onzichtbaar zijn, maar als we samen zijn, zijn we onoverwinnelijk.”

Welke Nederlandse stad volgt?

28

Iconen in Nice

‘Vrouwen, moeders, meisjes, zusters… we moeten stoppen met overleven, maar moeten ópleven!’

Isabelle Adjani, actrice OPZIJ 2021

29

Iconen in Nice

‘Alles is mogelijk, want wij zijn veerkrachtig.’

Aïssa Maïga, actrice en regisseur 30

Zusterschap

‘Vechten voor vrouwenrechten, is vechten voor het recht van íeder mens om te dromen, zonder beperkingen.’

Amanda Sthers, schrijfster, regisseur en dramaturg

‘Niet langer sterven van liefde.’

Dorothée Marro, cabaretier en documentairemaker

‘Aandacht hebben voor de kwetsbaarheid van anderen.’

Alexandra Lamy, actrice

‘Feminisme is niet het verhaal van vrouwen, maar van de mensheid.’

Caroline Vigneaux, advocaat en comédienne

‘We zijn allemaal verbonden.’

Sarah Poniatowski, interieurontwerpster

‘Laten we de woorden en de stemmen van vrouwen hooghouden.’

Françoise Nahon, directeur van het Festival Femmes en Scènes

‘Het voorkomen van geweld tegen vrouwen is niet alleen mogelijk en nodig, maar essentieel voor het evenwicht van de mensheid.’ Éliane Galiba, gynaecoloog

‘Cultuur is de deur naar vrijheid.’

Muriel Mayette-Holtz

‘Mannen zijn niet het kwaad.’

Marie Agnès Gillot, oud-balletdanseres en choreograaf

OPZIJ 2021

31

Zusterschap

‘Elke vrouw heeft een onvermoede kracht in zich, die moet je alleen vrijlaten.’

Sonia Fiuza, Franse karatekampioen

‘Wij zijn mensen. MENSEN! Het is de kracht die ons onderscheidt. De grootste kracht komt uit respect en geluk.’ Émilie Dequenne, actrice

‘‘De rib van Adam’ van Rainer Maria Rilke.’

Sandrine Bonnaire, actrice en regisseur

‘Laten we onze behoeften en wensen kenbaar maken!’

Barbara Prot, voorzitter SOS Borstkankervereniging

‘Van heksen tot helden.’

Ghada Hatem, gyneacoloog/verloskundige

‘Jullie zijn niet alleen!’

Natacha Himelfarb, afgevaardigde vrouwenrechten voor het district Alpes-Maritimes

‘Nooit ophouden om te vechten voor vrijheid, voor gelijkheid en voor onze rechten.’

Claire Casalin-Astier, president gezinsplanning

‘Elke vrouw heeft een onvermoede kracht in zich, die moet je alleen vrijlaten.’

Sonia Fiuza, Franse karatekampioen

‘Je bent niet alleen.’

Frédérique Grégoire, mensenrechtenadvocaat

32

Iconen in Nice

‘Vrouwen verdedigen door hun stem te laten horen.’

Farah Chebli, advocaat OPZIJ 2021

33

Maatschappij

CAROLA RACKETE

Kapitein aan wal

Carola Rackete (1988) haalde in de zomer van 2019 als kapitein van reddingsschip Sea-Watch 3 wereldwijd de voorpagina’s door met veertig vluchtelingen aan te meren op Lampedusa, zonder toestemming van de Italiaanse autoriteiten. Ze werd gearresteerd en beschuldigd van hulp bij illegale immigratie. Dit voorjaar besloot de rechtbank in het Siciliaanse Agrigento om haar definitief niet te vervolgen. We spraken de 33-jarige milieu-expert en klimaatactiviste over radicale verandering en een eerlijke wereld. Want ze gaat door aan land.

DOOR JOLENE GROEN

34

Carola Rackete (8 mei 1988, Preetz) is een Duitse milieu-activiste, kapitein en onderzoeker. Ze studeerde Nautische Wetenschappen aan de Jade University in Elsfleth, Nedersaksen. Aan de Edge Hill University in het Engelse Ormskirk volgde ze een master natuurbeheer (Conservation Management). Ze nam deel aan diverse onderzoeksmissies in het Noordpoolgebied en Antarctica waar ze met eigen ogen de gevolgen van klimaatverandering zag. Ook was ze betrokken bij missies van Greenpeace, de British Antarctic Survey en SeaWatch. Rackete is actief voor de Extinction Rebellion-beweging die onder meer via protestacties strijdt tegen klimaatverandering en het verlies van biodiversiteit.

Juni 2019.

Reddingsschip Sea-Watch 3 dobbert doelloos in de internationale wateren voor de kust van het Italiaanse eilandje Lampedusa. De haven ligt op nog geen uur afstand, maar de jonge Duitse kapitein Carola Rackete krijgt geen toestemming om aan te meren. Al zestien lange, hete dagen niet. Dat komt door de passagiers die de Sea-Watch 3 aan boord heeft: veertig vluchtelingen die op zo’n negentig kilometer van de Libische kust werden gered van een rubberbootje. Na meer dan twee weken op zee zijn ze uitgeput en wanhopig. Ze zijn getraumatiseerd, gewond en hebben dringend medische verzorging nodig.

Sommigen zijn zo vertwijfeld dat ze

overwegen in zee te springen.

De kapitein en haar crew wachten en wachten. Ze hebben hun hoop gevestigd op de kustwacht, op de havenpolitie, op politici en regeringen, het internationale zeerecht en het VN-Vluchtelingenverdrag en hebben zelfs hulp gevraagd aan het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Maar er gebeurt niets.

De situatie op het schip verslechtert. Rackete roept de noodtoestand uit: ze kan de veiligheid aan boord niet langer garanderen. Ze probeert Italiaanse wateren binnen te varen, maar overheidsschepen houden haar tegen.

De Europese staten werken aan een oplossing, is hun boodschap. Maar de onderhandelingen tussen Italië en de EU-landen lopen op niets uit. De impasse is compleet.

In de nacht van 28 op 29 juni neemt Rackete het heft in eigen hand: ze negeert de orders van de havenpolitie en loodst de Sea-Watch 3 de haven van Lampedusa binnen.

OPZIJ 2021

35

FOTO TILL M. EGEN

Maatschappij

Maatschappij Ze raakt daarbij een politieboot, die probeert haar de toegang tot de ligplaats te versperren. Eenmaal aan wal wordt ze direct gearresteerd.

Zerotolerancebeleid Illegale immigratie staat in Italië dan al jarenlang torenhoog op de politieke agenda. Het debat is grimmig en de lijn van het kabinet is hard. Matteo Salvini, leider van de nationalistische Lega-partij en op dat moment minister van Binnenlandse Zaken, heeft het tot zijn persoonlijke missie gemaakt om bootvluchtelingen te weren. Die maand is zijn veiligheidsdecreet van kracht gegaan: schepen die vluchtelingen oppikken zijn officieel niet welkom in Italiaanse wateren. De havens blijven gesloten.

Voor Rackete, als verantwoordelijke kapitein, betekent dat dat er al voor haar arrestatie een onderzoek is opgestart naar haar mogelijke betrokkenheid bij illegale immigratie. Daar komt nu nog een aanklacht bij voor het binnenvaren van een haven zonder toestemming en de aanvaring met de Italiaanse motorboot.

Na een paar dagen oordeelt de onderzoeksrechter dat Racketes arrestatie onterecht is. Het huisarrest dat haar was opgelegd wordt opgeheven en ze mag de rest van het onderzoek in vrijheid afwachten. Ze zegt tegen de krant La Repubblica: “Ik ben geroerd door de solidariteit die zo veel mensen voor mij hebben uitgesproken en opgelucht over de uitspraak van de rechter. Het is een grote overwinning voor de solidariteit met alle migranten en vluchtelingen en tegen het criminaliseren van degenen die hen helpen.”

In mei 2021 laat het gerecht in Agrigento de aanklachten definitief vallen: het was Racketes plicht als kapitein om de vluchtelingen naar een veilige haven te brengen.

Omdat er na twee weken op zee mensenlevens in het geding waren, was haar besluit om aan te meren in Lampedusa gerechtvaardigd.

‘Kapitein Carola komt iedereen redden’ De gebeurtenissen op de Sea-Watch 3 maken Carola Rackete tegen wil en dank het middelpunt van het verhitte vluchtelingendebat, in Italië en in Europa.

Ze staat symbool voor degenen die strijden voor een humaan Europees asielbeleid en niet willen toekijken hoe migranten omkomen op de Middellandse Zee. Ze heeft gemengde gevoelens over de media-aandacht die ze nog altijd krijgt, vertelt ze aan OPZIJ. Interviews over de Sea-Watch 3 en migratiepolitiek houdt ze af. Wie wil weten hoe het met de vluchtelingen is, kan hun dat beter zelf vragen, en voor wat het onderwerp migratie betreft verwijst ze liever door naar mensen die er meer verstand van hebben.

Ze legt uit: “In de media zie je vaak dat het verhaal draait om een lone hero. Ik vind dat een wat achterhaald leiderschapsmodel, kapitein Carola die iedereen komt redden. Dat is natuurlijk onzin, sowieso al omdat ik deel uitmaakte van een crew van 22 personen. Daarbij zijn er 36

op de achtergrond nog heel veel andere mensen betrokken, het juridische team, het mediateam, fundraisers, donateurs… Ik vraag me ook af of het wel zo wenselijk is als er zo veel aandacht is voor één bepaald persoon.

Zoals Greta Thunberg, die fantastische dingen doet voor de klimaatbeweging.

Maar is die aandacht rond haar persoon wel zo goed voor de beweging op zich, als zo veel anderen onzichtbaar blijven?

Daarom wil ik niet in het middelpunt van de belangstelling staan. Niet omdat ik bang ben om me uit te spreken, maar omdat ik vind dat we een ander verhaal moeten vertellen: een verhaal waarin het draait om het collectief en niet om het individu. De vraag is: hoe kunnen we van dat individuele heldenverhaal naar een gezamenlijke verantwoordelijkheid en gezamenlijke actie?”

Klimaatverandering en migrantenstromen Veel mensen weten niet dat Rackete zich met meer dan alleen vluchtelingenkwesties bezighoudt, maar ook met milieubescherming en klimaatverandering, met speciale aandacht voor de poolgebieden. De afgelopen maanden werkte ze mee aan verschillende natuurherstelprojecten in Oost-Finland en aan een beschermingscampagne op Antarctica tegen de aanleg van een Australisch

Maatschappij vliegveld. Ze ziet de migrantenstromen en de situatie op de Middellandse Zee dan ook als onderdeel van een veel groter plaatje: namelijk als een direct gevolg van mondiale ongelijkheid en klimaatverandering.

In haar boek Tijd voor actie zet ze uiteen hoe de rijkste landen zorgen voor veruit de meeste uitstoot en impact op het klimaat, maar hiervoor geen verantwoordelijkheid nemen.

Ons consumptiegedrag en onze energiebehoefte dragen bij aan milieuvervuiling en de verwoesting van ecosystemen op het zuidelijk halfrond en veroorzaken extreme droogte, bosbranden, hongersnoden en overstromingen. De armsten hebben geen andere keuze dan weg te trekken uit de onleefbare gebieden. Intussen houdt Europa echter de grenzen potdicht en stelt zich de verkeerde vragen: hoe houden we migranten buiten? Wie mag hier wel komen en wie niet? En vooral: wie gaat dat allemaal betalen? In plaats daarvan zouden we ons moeten afvragen waaróm mensen hun leven riskeren op een rubberbootje en wat we kunnen doen om dat te voorkomen.

Precies daarom roept ze op niet langer te wachten tot ‘regeringen ontoereikende klimaatbeschermingspakketten in elkaar flansen’, maar zelf in actie te komen. Net zoals zijzelf op de Sea-Watch 3.

Een nieuw economisch model De activiste vertelt hoe de coronacrisis ervoor heeft gezorgd dat de aandacht voor het klimaat en sociale kwesties is verslapt. Ze maakt zich daar zorgen over: “We zijn op een punt dat we niet eerst de ene crisis kunnen oplossen om pas daarna naar een andere crisis te kijken.

Door corona is de sociale ongelijkheid wereldwijd nog verder toegenomen.

Tegelijkertijd zijn klimaatproblemen

verergerd: de biodiversiteit gaat bijvoorbeeld hard achteruit. We moeten ons realiseren dat al deze problemen sterk met elkaar samenhangen en daarnaar handelen.”

Corona bracht ook kansen met zich mee, maar daar is te weinig gebruik van gemaakt, vindt Rackete. Ze vindt dat er bijvoorbeeld meer COVID-herstelgeld in duurzame, rechtvaardige transitie (Just Transition) geïnvesteerd had moeten worden. “Neem Duitsland voorbeeld, waar herstelgeld naar Lufthansa en cruisevaartbedrijven is gegaan. Het zou juist een mooie gelegenheid zijn geweest om te praten hoe we onze economie drastisch kunnen hervormen zodat we minder afhankelijk zijn van groei.

We lopen tegen de ecologische grenzen van onze planeet aan en het klimaatprobleem wordt steeds groter. Er zijn dus andere economische systemen nodig. We moeten de economie herdefiniëren, op een manier waarbij er niet alleen maar meer wordt geproduceerd van wat vervolgens ongelijk verdeeld wordt – de meeste rijkdom komt terecht bij de allerrijksten en de grote bedrijven – maar waarbij iedereen genoeg heeft van wat nodig is.”

In haar boek noemt ze bijvoorbeeld de donuteconomie naar het idee van de Engelse econome Kate Raworth. Het doel van dit economische model is te zorgen dat iedereen toegang heeft tot basisbehoeften, zonder daarbij de ecologische draagkracht van de aarde te overschrijden.

Basisbehoeften zijn niet alleen eten en wonen, maar ook toegang tot onderwijs en gezondheidszorg en democratische rechten als het recht op vrede, politieke inspraak en (gender)gelijkheid.

Rackete noemt verschillende voorbeelden van eerlijke en duurzame samenlevingen die al op kleine schaal bestaan, bijvoorbeeld de Ubuntu-filosofie in Zuid-Afrika en Buen Vivir in Zuid-Amerika. “Natuurlijk kun je niet een systeem dat ergens anders goed werkt oppakken en in Europa neerzetten. Maar we kunnen wel kijken wat we van andere culturen en wereldbeelden kunnen leren, en hoe we dit kunnen toepassen binnen onze samenleving en geschiedenis. Het gaat erom dat we realistisch zijn over hoe destructief onze maatschappij nu is en hoe we het beter kunnen doen.’

De activiste maakt korte metten met de gedachte dat het ‘bij ons toch prima gaat’. Tegelijkertijd vindt ze het belangrijk om duidelijk te maken dat zo’n radicale omwenteling ook voor rijke landen positief kan uitpakken, omdat de op oneindige groei gebaseerde economie en de prestatiemaatschappij waarin we nu leven ook schadelijk zijn voor onszelf. “We hebben hier dan misschien fysieke welvaart, maar zijn tegelijk verantwoordelijk voor het verwoesten van de leefomstandigheden van de mensheid op deze planeet.

Onze samenleving is dus voor niemand goed en vernietigt een veilige toekomst van iedereen, ook voor mensen in het globale Noorden.”

Ze wil maar zeggen: van een eerlijke en duurzame samenleving worden we zelf ook beter. Minder focus op groei en consumptie betekent niet alleen een gezondere OPZIJ 2021

37

Maatschappij omgeving maar ook meer vrije tijd en mentaal welzijn.

“Mensen die het huidige economische systeem prima vinden, hameren er altijd op dat we erop achteruitgaan als er dingen zouden veranderen. Dat we dingen moeten laten of inleveren. Maar je moet kijken naar waar we dan méér van zouden hebben. Mensen houden van nature niet van verandering. Maar zodra ze merken dat ze er beter van worden, zijn ze blij met de nieuwe gang van zaken. Toen roken verboden werd in de horeca waren veel mensen daarop tegen. Maar nu is iedereen het gewend en is het alleen maar fijn dat er in restaurants niet meer gerookt wordt.”

Burgerlijke ongehoorzaamheid Hoewel Rackete geen doemprediker wil zijn, benadrukt ze wel de urgentie van de klimaatcrisis. De wetenschap is duidelijk: de aarde verkeert nu al in een kritieke toestand en er is geen tijd meer te verliezen. Precies daarom roept ze op niet langer te wachten tot ‘regeringen ontoereikende klimaatbeschermingspakketten in elkaar flansen’, maar zelf in actie te komen. Net zoals zijzelf op de Sea-Watch 3, toen ze inzag dat ze van de instanties niets hoefde te verwachten.

Ze legt uit dat het nuttig en ‘eigenlijk ook vanzelfsprekend is’ om je eigen levensstijl onder de loep te nemen, maar dat het tegelijkertijd belangrijk is om te kijken wat je op collectief niveau kunt doen. Juist ook buiten de

politiek kun je het verschil maken, bijvoorbeeld door je aan te sluiten bij burgerinitiatieven of acties van burgerlijke ongehoorzaamheid, zoals protestbewegingen, demonstraties of stakingen. “We hebben de collectieve kracht van burgers nodig om invloed uit te oefenen op de politiek, van lokaal tot landelijk niveau. Wie zich wil inzetten staat er ook niet alleen voor, maar kan op hulp en support rekenen van anderen binnen deze bewegingen.”

Zelf deed ze in de herfst van 2020 mee aan massaprotesten in Duitsland tegen de aanleg van een nieuwe Autobahn, dwars door een eeuwenoud bos. “Uiteindelijk werd dat deel van het bos toch gekapt, maar het zorgde wél voor discussie.

Veel politieke partijen verbeterden hun programma’s voor wat betreft duurzame mobiliteit en door heel Duitsland ontstonden er meer burgerinitiatieven om de aanleg van nieuwe wegen in hun omgeving te voorkomen.” O

Kapitein Carola Rackete haalde de internationale pers toen ze als kapitein van de Sea-Watch 3 tegen de orders van de Italiaanse autoriteiten in de haven van Lampedusa binnenvoer, met aan boord veertig geredde vluchtelingen. In dit boek vertelt ze haar verhaal, maar gaat ze ook in op de directe samenhang tussen de vluchtelingencrisis en klimaatverandering. Ze roept de generatie die nu op aarde is op tot handelen: het is tijd voor actie. Het voorwoord is van de Tsjadische milieu- en mensenrechtenactiviste Hindou Oumarou Ibrahim (1984). De opbrengsten van dit boek gaan naar de ngo Borderline-europe, die zich inzet voor de rechten van vluchtelingen.

Carola Rackete –Tijd voor actie €9,99 (Uitgeverij Pluim) 38

‘Als het Europeanen waren geweest, had geen enkele regering deze toestand geduld. Als onze passagiers afkomstig waren

geweest uit Duitsland, Frankrijk of Italië, dan waren ze allang aan land geweest. Ze zouden in talkshows verschenen zijn, de interviewer zou hebben gevraagd hoe het ze vergaan was, en aan wie ze de schuld gaven van hun situatie.

Ze zouden interviews geven aan de grote tijdschriften en boeken over hun belevenissen schrijven. Er zou maatschappelijke verontwaardiging ontstaan, mensen zouden zich afvragen hoe het mogelijk was dat mensen zulke gebeurtenissen moesten doorstaan, in kampen en op de vlucht. Maar onze passagiers hebben niet de juiste huidskleur en zijn toevallig niet op onze breedtegraad opgegroeid. Voor deze mensen wordt het acceptabel geacht om op elkaar geperst in de hitte te moeten afwachten. Omdat ze niet in een welvarend land zijn geboren. Niemand trekt zich iets van ze aan.’

(Uit: Tijd voor actie, p. 36)

Column Etchica Voorn

O

JU

L IE

BL I

K

Etchica Voorn (1963) is talentcoach, auteur en blogger. Ze won in juni 2018 de OPZIJ literatuurprijs voor haar autobiografie Dubbelbloed. Ze woont in Amsterdam.

Geeft niks, het is oké, het mag best, laat mij maar even

I

n het Rijksmuseum is de tentoonstelling over slavernij. Het bijzondere is dat deze geschiedenis verteld wordt in tien persoonlijke, waargebeurde verhalen uit alle uithoeken van de wereld; van Suriname en het Caribische gebied tot Zuid-Afrika en Azië. Zoals ook in het vorige nummer van OPZIJ stond een uitgebreid besproken.

“Zullen we gaan?” appte ik een vriendin.

“Ja leuk, zondag?”

Ik schiet vol. Niet omdat ze ‘ja’ appt, maar door het besef van de liefde tussen ons. Toch betrap ik me regelmatig op een grondtoon in mij die zegt dat ik tekortschiet, dat ik nooit zoveel goeds kan doen voor haar als zij voor mij doet. Wat dáár weer onder zit? Ik ben niet de moeite waard. Het gevoel niet goed genoeg te zijn behoord tot het arsenaal van zelfafwijzing, dat leerde ik tijdens een Dzogchen meditatieweek bij Jan Geurtz in Frankrijk.

De vijfdaagse cursus vond plaats op een chateau met bruinrode torens en een enorme binnenplaats. De hoofdingang van het kasteel betreed je via een breed bordes met aan beide zijden trappen begroeid met mos. Op de randen potten met rode Franse geraniums.

Wij kregen les in de voormalige stallen aan de binnenplaats en zaten op ongemakkelijke houten stoelen, de ogen gericht op de man die met headset tegen de muur zat. De

meester die op zijn beurt naar zo’n drieënveertig deelnemers terugkeek.

Dzogchen is een vorm van boeddhistische meditatie die je met de ogen open beoefent. “Waarom zou je de wereld buitensluiten?” verklaarde Jan. Dertig jaar terug kwam hij in een persoonlijke crisis terecht en is hij het spirituele pad opgegaan. Hij schreef de bestseller Verslaafd aan liefde. Zelf draag ik zijn boek Liefde en loslaten met de prikkelende ondertitel de levenscrisis als spirituele doorbraak als een bijbel met me mee.

Dagelijks om tien uur startte de dag met een kwartier open ogen-meditatie en oefenen in ‘gewaar zijn’. Dat wil zeggen: ervaren zonder er iets aan te willen veranderen. Kortom, niets doen, stilzitten en waarnemen. Het prettige timbre van de stem van Jan voerde je je binnenste in, daar ontmoette ik mijn gedachten die als een gek tekeergingen. Wonderlijk genoeg werd het rustiger in mijn hoofd naarmate de week vorderde. Gedachten dwarrelden nog steeds alle

FO

T

kanten op, maar ik oefende erin te ontspannen en mij er niet tegen te verzetten.

“Verzet veroorzaakt het lijden,” onderwees Jan op vriendelijke toon, “probeer in plaats van je

pijnlijke emoties af te willen, er juist naartóe te gaan.” Jaja, dacht ik opstandig, dan wordt het toch

juist erger? In mijn rouw om de verloren liefde was ik dorstig naar oplossingen. Guess what? Er is helemaal geen oplossing! Want, beweerde Jan, volgens het boeddhisme zijn pijnlijke emoties objectief gezien niet de werkelijkheid. Door er op een andere manier naar te kijken kun je je bevrijden van het lijden en kom je steeds dichter bij je natuurlijke staat van Zijn. Hij vervolgde: je kunt jezelf bevrijden van het lijden door pijnlijke emoties volledig te omarmen en tegen jezelf te zeggen: geeft niks, het is oké, het mag best, laat mij maar even. Deze mantra-achtige opsomming werd de running gag onder de deelnemers.

Op donderdag nodigde Jan ons uit om de meest voorkomende zelfafwijzing uit te spreken. Een jongen met een knappe kop kwam overeind: “Ik ben waardeloos.” Daarna stond iedereen om de beurt op om zich uit te spreken: ik ben mislukt, ik kan het niet, ik ben stom… Wat een moed. Het was een ontroerende ervaring om al die ‘grondtonen’ te horen en te beseffen dat we allemaal in hetzelfde menselijke schuitje zitten.

Terug in Amsterdam raakte ik in de kroeg op de hoek in gesprek met een buurtgenoot en vertelde over mijn meditatie-ervaringen en de opgebroken relatie.

“Ik moet er niet aan denken om samen te wonen, geef mij maar mijn honden, ik ben geen non maar ik kan wel goed alleen zijn.”

Wat stoer, dacht ik. Ze kwam net boven de bar uit, was mollig en keek me met haar gitzwarte ogen indringend aan. Ik bekende haar dat het heel goed gaat, maar dat ik moet wennen aan mijn solo-leven.

“Nog steeds kan het verdriet me overspoelen, soms meerdere keren per dag,” zei ik en bestelde nog een witbiertje voor ons.

Ze knikte. Toen lichtten haar ogen op als gloeiende kooltjes.

“Wat je óók kan doen is zielige muziek opzetten, foto’s kijken en janken tot je geen traan meer over hebt. Dan kun je weer dóór.”

We lachten en klonken de glazen. En ik dacht: geeft niks, het is oké, het mag best, laat mij maar even. O OPZIJ 2021

39

De Kloof

geen vlees en geen vliegtuig

Journalist Barbara van Beukering (54) wonend in Langweer, Friesland en haar dochter, journalist Milou Deelen (25) wonend in Amsterdam, verschillen regelmatig van mening. Vaak is de generatie waar ze uit komen bepalend voor de manier waarop ze tegen de dingen aankijken. Via WhatsApp nemen ze ons mee in hun discussies.

BEELD PA U L TO LE N A A R

40

De Kloof

Milou Hoi mam! Hoe milieubewust vind jij jezelf, en je eigen generatie?

X je dochter

Barbara Ik vind mezelf op de schaal van 1 tot 10 wel een 7. Ik scheid alle afval, probeer zo min mogelijk vlees te eten en koop in toenemende mate mijn kleding bij tweedehandswinkels.

En oh ja, ik gebruik niet of nauwelijks meer plastic tasjes en ik koop extra dure biologische hondenpoepzakjes die door het milieu afgebroken kunnen worden. Wat vind jij van mijn milieubewustheid?

Milou Ik vind dat je goed je best doet, maar een 7 haal je echt niet. In jullie koelkast staan altijd blikjes bier, waarom geen flesjes. Waarom eet je überhaupt nog vlees?

Barbara Wat betreft die blikjes, daar heb je een punt. Dat is pure luiheid, omdat we geen zin hebben om met kratjes te sjouwen. En vlees vinden wij nu eenmaal erg lekker.

Een malse entrecote of gegrild lamskoteletje is niet te versmaden. Ik koop vlees wel bij een goede, liefst biologische slager, nooit meer in de supermarkt.

Milou Jij zou ook meerdere keren per jaar in het vliegtuig stappen, toch?

Barbara Ik stap inderdaad regelmatig in een vliegtuig naar bestemmingen die ik niet per trein kan bereiken.

Naar Tel Aviv, Ibiza of New York kun je nu eenmaal moeilijk rijden. Vind jij dat vliegen niet meer kan?

Milou Ho, ho, jij vliegt ook naar je vriendin Maartje in Berlijn, dat kun je makkelijk met de trein doen.

Barbara Hmm ja, dat zou ik moeten doen. Ik maak de gedachtefout te denken dat het vliegtuig veel sneller en goedkoper is. Vroeger ging ik zelfs naar Parijs met het vliegtuig, dat kun je niet meer bedenken.

OPZIJ 2021

41

De Kloof Milou We zouden natuurlijk eigenlijk sowieso niet meer moeten vliegen, maar dat is heel lastig. Dat vind ik ook hoor.

De verantwoordelijkheid ligt ook grotendeels bij luchtvaartmaatschappijen. Ik snap ook dat als je voor een appel en een ei ergens heen vliegt, en de trein duurder is, dat je dan in dat vliegtuig stapt. Net als dat het logisch is dat we consumeren, omdat we de hele dag worden doodgegooid met reclames die ons aanmoedigen om dingen te kopen. Maar ik vind het echt niet meer kunnen dat je vier keer per jaar in het vliegtuig stapt. Jij wel?

Barbara Nee, eigenlijk kan dat niet meer. Ik heb dat jarenlang wel gedaan en ik hoop dat, mede door corona, de mindset blijvend verandert. Ik denk dat we hooguit één (en maximaal twee) keer per jaar zouden mogen vliegen. Ik ben in juni al een week met jullie naar Ibiza geweest, dus ik heb mijn vliegtegoed voor dit jaar al verbruikt. Nog twee weekjes varen in Friesland en een lang weekend naar Vlieland, dat is het dan. Maar hoe zit het met jouw milieubewustzijn, ben jij tevreden over jezelf?

Milou Hmm, ik vind dat ik véél beter kan, maar ik doe m’n best, ben ook steeds meer met het onderwerp duurzaamheid bezig. Ik wil niet meer dan één keer per jaar vliegen, eet al jaren geen vlees, drink geen koemelk meer, en ik koop steeds meer vintage. Afgelopen september wilde ik op vakantie en koos ik bewust een bestemming waar ik met de trein naartoe kon. Maar ik eet nog wel vis, waar ik eigenlijk echt vanaf wil, maar ik vind het hartstikke moeilijk. Heb je de documentaire Seaspiracy gezien?

Milou

42

De Kloof Barbara Nee, die film heb ik niet gezien en ik zie er eerlijk gezegd ook een beetje tegenop om dat te doen. Ik vind het al best lastig om heel weinig vlees te eten. Je vader is een ouderwetse carnivoor, hij kijkt echt heel beteuterd als er een vegetarische jalapeñosburger op zijn bord ligt.

Ik leef in de veronderstelling dat vis wel gezond is, dus eten wij veel vis. Maar nu zei jij laatst na het zien van die documentaire dat dat ook al niet meer mocht.

Milou Vis kan wel gezond zijn, en ik vind het ook héérlijk, maar de planeet gaat niet meer lang mee als we op deze manier doorgaan met vis eten. In de documentaire komt naar voren dat het gebruik van visnetten per minuut 4316 voetbalvelden aan zeebodem vernietigt. Ander feit: visnetten zijn verantwoordelijk voor bijna 50% van de plastic soep, terwijl plastic rietjes dat ‘maar’ voor 0,03% zijn. Ik zou hem kijken mam, want met je kop in het zand daar wordt de wereld sowieso niet beter van. Maar ik voelde me daarna wel heel rot over de wereld, haha.

Barbara Je zegt dat wel vaker dat je je rot voelt over de wereld. Dat vind ik vervelend om te horen, dat heb ik zelf nooit gehad toen ik jong was. Sterker nog, in mijn jonge jaren was ik volkomen zorgeloos. We aten, dronken, rookten en seksten dat het een lieve lust was. Er waren nauwelijks restricties. Er waren heus wel mensen in mijn generatie die de milieuproblemen op ons af zagen komen, maar dat vond ik doemdenkers. Ik had er alle vertrouwen in dat de wetenschap en de techniek de problemen stuk voor stuk zou tackelen. We kunnen nu constateren dat dat niet is gebeurd. Waarover voel jij je precies rot?

Milou Omdat ik geloof dat de mens-soort uitsterft als we de planeet zo blijven uitwonen. Ik wil heel graag kinderen, maar ik denk toch: op wat voor aarde laat ik ze achter? Is die nog wel leefbaar? Is dit wel een wereld waar je je kinderen op wíl achterlaten? Ik vind het frustrerend dat er nog steeds héél veel mensen zijn die zich er niet druk over laten maken, dat de politiek niet alles op alles zet om de grootste crisis aller tijden tegen te gaan. Er zijn ook mensen die depressief raken door de klimaatverandering, wist je dat?

Klimaat-depressie is de term. En ecorexia: dat je zo duurzaam leeft, dat je er ongelukkig van wordt. Voel jij je dan nooit rot over de wereld als het gaat om duurzaamheid?

Barbara Ik durf het bijna niet te zeggen maar ik voel me er niet rot over nee. Het is niet zo dat ik denk ‘het zal mijn tijd wel duren’, maar ervan wakker liggen doe ik niet. Ik lig eerder wakker van de alle politieke vluchtelingen die nergens terechtkunnen en de opmars van extreemrechts dan van het milieu. Dat heeft vast niet alleen met mijn generatie te maken, maar ook met het feit dat wij tegenwoordig in Friesland wonen

Milou Vind je het niet erg dat de wereld vergaat? Mijn generatie, en vooral die na mij, gaan kampen met verschrikkelijke rampen. Overigens zijn klimaatontkenners vaak extreemrechts.

Hoe is het eigenlijk met duurzaamheid in Friesland gesteld?

OPZIJ 2021

43

De Kloof Barbara Wij wonen hier nu drie jaar en ik heb echt het idee dat ik terug in de tijd ben geslingerd. En dat bedoel ik positief. De natuur is ongerepter, het leven minder gehaast en de mensen veel aardiger.

Maar dat ‘terug in de tijd’ heeft ook een keerzijde. Er heerst hier veel minder bewustzijn op het gebied van feminisme, racisme en milieu. Er wordt ontzettend veel vlees gegeten, in de eetcafés in ons dorp prijken varkenssaté, spareribs en biefstuk nog boven aan de menukaarten. Friezen beschouwen vis als vegetarisch. Op de meeste menu’s tref je geen vegetarische gerechten.

Milou Lijkt me inderdaad heerlijk dat het een minder gehaast leven is. Maar poeh, die keerzijden zou ik héél moeilijk vinden. Hoe ga je daarmee om? En hoe vinden zij dan dat het met het klimaat gaat? Vinden zij jou een klimaatactivist, ha!

Barbara Ik heb hier inderdaad wel eens discussies in het dorpscafé, ja. Maar ben jij je er ook wel van bewust dat je in een Amsterdamse bubbel leeft? Ik denk dat Friesland meer op de rest van Nederland lijkt dan Amsterdam.

Milou Ja, dat realiseer ik me heel goed. Ik hoop dat doordringt tot alle plekken in Nederland dat we echt iets moeten doen, iedereen, ook al is het maar iets kleins. Zoals: kijk wat ik net heb gehaald: een pokebowl met vegan zalm. Hartstikke lekker.

Milou

Barbara Dat ziet er hartstikke lekker uit. Maar denk jij werkelijk dat dat overal in Nederland verkrijgbaar is?

44

DE DERDE GENERATIE met ruim 20 interviews met kinderen van de derde Nederlands-Indische generatie

voor € 14,95

Dit prachtig ingebonden boekje is te bestellen via PINDAH-MAGAZINE.NL of uw boekhandel (ISBN 9789492851079)

Maatschappij

WE WORDEN GEREGEERD DOOR

WORKAHOLICS EN DAT IS EEN GROOT PROBLEEM

Door de coronacrisis is meer aandacht ontstaan voor een gezonde combinatie van arbeid en zorg. Thuiswerken is here to stay, en het lijkt erop dat de pandemie ervoor heeft gezorgd dat in ieder geval een déél van werkend Nederland iets aan bewegingsvrijheid en autonomie op de controledrang van de baas heeft gewonnen.

D OOR MARIJ E VA N R E S T

46

Maatschappij de kinderen. Een situatie die leidde tot grote economische ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, waar feministen logischerwijs tegen in het geweer kwamen.

T

egelijkertijd heeft diezelfde coronacrisis ons ook met de neus op de feiten gedrukt: zorgtaken komen nog steeds voor het grootste deel neer op vrouwen.

Uit onderzoek van drie Nederlandse universiteiten bleek onlangs dat de gehoopte gamechanger voor de emancipatie is uitgebleven. De taakverdeling thuis is inmiddels weer even ongelijk als voor de coronacrisis. Het is overduidelijk dat er fundamentelere oplossingen nodig zijn om meer mannen aan het zorgen en meer vrouwen aan het werk te krijgen. De tijd lijkt dan ook rijp om een oud feministisch ideaal uit de kast te halen: het ideaal van de arbeidsdeling, oftewel: een 30-urige werkweek. Maar hoe lang is de weg daarheen nog?

“Wij willen herverdeling van bezigheden en dat betekent: het inrichten van het arbeidsproces volgens een ander model, dat wij de vijf-urige werkdag noemen.” Het is 1978 en aan het woord is Joke Smit, die samen met onder andere Hedy d’Ancona aan de wieg stond van de tweede feministische golf in Nederland. Smit wees het land er in de jaren zestig en zeventig op dat ons werkende leven – gestoeld op een volle werkweek van 40 uur – gebaseerd was op een traditioneel arbeidsmarktmodel: de man was de kostwinner en werkte volle dagen; de vrouw verrichtte (onbetaald) het huishoudelijk werk en zorgde voor

Anno 2021 neemt de discussie over vrouwen en werk soms wat merkwaardige vormen aan. Aan de ene kant is daar een haast hyper-kapitalistische variant, met zelfverklaarde powerfeministen als Heleen Mees, Elma Drayer en Sander Schimmelpenninck, die er als de kippen bij zijn om vrouwen die niet de 40 uur per week aantikken, weg te zetten als ‘verwende prinsesjes’ of – nog erger – het totaal respectloze ‘balanstrutjes’. Als je als vrouw kiest voor een parttime-bestaan ben je lui, parasiteer je op de zuurverdiende centen van je vent, en vooral: ben allesbehalve feministisch bezig, zo declameert deze school te pas en te onpas, er voor het gemak aan voorbijgaand dat Nederland van relevant vrijwilligerswerk en onbetaalde mantelzorg aan elkaar hangt. Aan het andere uiterste van het spectrum staan de Insta-moeders en doula-types, die hun schare aan volgers elke dag voorhouden dat een keuze voor het fulltime moederschap óók heel feministisch is. Een soort doorgeschoten ‘choice-feminism’ met als motto: “als ik me er als vrouw maar goed bij voel, is alles wat ik doe feministisch.”

Beide perspectieven zijn curieus – en in historisch opzicht gewoonweg onjuist. De feministen uit de jaren zestig en zeventig hadden immers een heel andere agenda. Ja, vrouwen moesten deelnemen aan het arbeidsproces en economisch op eigen benen kunnen staan. Maar de samenleving moest zich óók emanciperen. Als iedereen vijf uur per dag zou werken, zouden mannen en vrouwen de zorgtaken thuis eerlijk kunnen verdelen en in gelijke mate hun eigen boterham kunnen verdienen.

De vraag is nu: resoneert dit ideaal tegenwoordig nog een beetje? D66-

leider Sigrid Kaag sprak tijdens de laatste verkiezingscampagne moedig over gratis kinderopvang als één van haar kernprioriteiten, maar een wat fundamentelere herverdeling van arbeids- en zorgtaken tussen mannen en vrouwen is in het D66-verkiezingsprogramma ver te zoeken. Voor de VVD is arbeidstijdverkorting sowieso een lachertje en de christendemocraten van het CDA belijden een betere work-life balance wel met de mond, maar niet met de daad. Linkse partijen hebben een vorm van een 4-daagse werkweek meestal wel in hun verkiezingsprogramma staan, maar laten zich publiekelijk zelden uit over de kwestie.

Minder werken. Het is in de Nederlandse politiek geen populair onderwerp. De laatste poging om het onderwerp op de politieke agenda te krijgen werd ondernomen door toenmalig PvdA-Kamerlid Martijn van Dam: hij pleitte in 2015 voor een normalisering van de 4-daagse werkweek. “Ik vond dat de thematiek veel hoger op de agenda moest”, zo blikt hij terug. “Gesprekken die ik had met mensen in mijn omgeving kwamen namelijk altijd op hetzelfde neer: mensen worstelden met de ratrace waar ze inzaten, met het altijd maar moeten presteren en focussen op carrière. En dat dan ook nog zien te combineren met een gezinsleven.”

Van Dam had in die periode zelf jonge kinderen en was samen met zijn partner vastbesloten de taken thuis eerlijk te verdelen. “Toch zagen we heel veel relaties om ons heen waarin weer werd teruggevallen op de traditionele rolverdeling: vrouwen gingen minder werken en mannen bleven fulltime. Daar schrok ik van, ik dacht dat voor mijn generatie de emancipatiestrijd wel gestreden was.”

Hij kreeg steun voor zijn voorstel, maar ontving ook veel machoreacties. Van Dam: “Het is ook een mentaliteitsverandering, zeker voor mannen. Dat heeft veel te maken met onze prestatiecultuur.”

Het lijken inderdaad dieperliggende OPZIJ 2021

47

Maatschappij rol- en cultuuropvattingen te zijn die ten grondslag liggen aan de scepsis over een iets kortere werkweek, vaak ook bij politici zelf. Volgens Carolien Hamming – directeur bij het CSR, Centrum voor stress en burn-out coaching – is de Nederlandse regering gevangen in waanideeën over de ideale lengte

politiek Den Haag een groot gebrek aan kennis over wat lange werkdagen en weinig rust met je lichaam en je brein doen. Altijd maar werken is de norm, en wordt in die omgeving heel normaal gevonden. Maar dat leidt onvermijdelijk tot ongezond hoge stressniveaus die aan je welzijn en je gezondheid knagen. Het zijn dan ook

‘Hun assistenten en voorlichters zijn vaak 24/7 bereikbaar, brengen hun vrije avonden op de bank alsnog append en bellend door en tonen een zeker dedain tegenover collega’s die misschien niet zo’n zin hebben om op elk moment van de dag achter elke willekeurige politieke hype aan te rennen.’ van de werkweek. “Het is allang bewezen dat meer uren werken niet per se productiever maakt. Maar veel politici denken nog steeds dat meer uren werken garant staat voor meer output, productiviteit en economische groei. Ze nemen zichzelf daarbij als uitgangspunt.

De discussie wordt gevoerd op basis van status-sentimenten en verkeerde aannames, niet op basis van gedegen kennis.”

Hamming stipt hier een interessant punt aan. Want juist de afgelopen tijd stond de ongezonde werkcultuur op het Binnenhof opnieuw in de schijnwerpers. Het hele land keek toe toen minister van Volksgezondheid Bruno Bruins in maart 2020 in de Tweede Kamer ineenzakte. En onlangs legde ook minister van Economische Zaken Bas van ’t Wout zijn werkzaamheden neer in verband met een burn-out. Het meest in het oog springende voorbeeld in de Tweede Kamer is natuurlijk CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, die zich jarenlang vastbeet in de taaie dossiers van de toeslagenaffaire en qua gezondheid daar uiteindelijk aan onderdoor ging. Hamming: “Er is in 48

vaak hele sterke mensen die zo lang de motivatie kunnen vinden om door te buffelen, om tot het gaatje te gaan.

Maar ze hebben geen idee dat ze zichzelf daarmee naar de filistijnen helpen en dat dat ook invloed heeft op hun mentale capaciteiten. Pieter Omtzigt hoopt steeds dat hij er over een paar maanden weer is. Ik vermoed dat dat toch wat langer gaat duren.”

If you can’t stand the heat, stay out of the kitchen, lijkt inderdaad het motto van veel doorgewinterde politici.

Hun assistenten en voorlichters zijn vaak 24/7 bereikbaar, brengen hun vrije avonden op de bank alsnog append en bellend door en tonen een zeker dedain tegenover collega’s die misschien niet zo’n zin hebben om op elk moment van de dag achter elke willekeurige politieke hype aan te rennen. Workaholics die hun minimaal 60-urige werkweek met trots uitdragen: zouden die wel mogen beslissen over de hoeveelheid uren die de gemiddelde Nederlander moet maken?

Een flauwe vraag misschien, maar niet geheel irrelevant. De

gedachten over het eigen werk werken immers logischerwijs wel door in het algemene denken over de arbeidsmarkt. Het is volgens Carolien Hamming erg belangrijk dat mensen voldoende rust nemen en dat ook politici hiernaar handelen.

“Ook als je je werk leuk vindt, heb je tijd nodig om af te schakelen en andere dingen te doen of gewoon lekker te lummelen. Als je dat niet doet, wordt de kwaliteit van je slaap minder en herstel je niet goed. Dat heeft veel invloed op je beoordelingsvermogen: de grootste ongelukken zijn gebeurd door managers en werknemers die te hard werkten en te weinig sliepen, zoals bij de ontploffing van de Challengerraket in 1986. Tijdens zo’n roofbouwproces ga je onvermijdelijk fouten maken. Ik denk dat je dat nu ook wel een beetje terugziet in het zwabberende coronabeleid.”

Als politici die belangrijke besluiten moeten nemen al niet goed voor zichzelf zorgen, hoe verwachten ze dan dat alle andere werkende Nederlanders dat doen? Volgens Martijn van Dam zijn veel politici zich er wel van bewust dat ze een rolmodel kunnen zijn, juist ook mannelijke politici zoals Jesse Klaver, Lodewijk Asscher en Wopke Hoekstra. Deze mannen staan erom bekend te hechten aan quality time met hun gezin en dragen dit actief uit. Ook Hamming ziet het belang van mannelijke rolmodellen: “Het klinkt misschien heel onaardig, maar ik was stiekem wel blij met het feit dat alle recente burn-out gevallen in de politiek mannen waren. Want als het vrouwen waren geweest, waren die meteen weer gestigmatiseerd, zo van: die zijn niet bestand tegen de Haagse druk. Hopelijk is het dus ook een goed leermoment: een burn-out kan ook een gezonde sterke man overkomen.” Volgens haar leidt een kortere werkweek tot een gezondere levensstijl en heeft het als prettige bijkomstigheid ook nog eens een kleinere ecologische footprint: “Mensen die meer tijd hebben, gaan andere accenten leggen en houden

Maatschappij meer tijd over voor bijvoorbeeld het klaarmaken van gezonde voeding en het recyclen van materialen. Daar profiteert de hele samenleving van.”

Volgens Van Dam zit de echte spanning in het debat over een kortere werkweek tussen diegenen voor wie macro-economische motieven leidend zijn en diegenen die vanuit menselijke motieven kijken: “Er zijn nog veel mensen op invloedrijke posities die er de traditionele opvatting op na houden dat de productiviteit in Nederland omhoog zou moeten door meer uren te werken.” Maar dat die gevolgtrekking niet klopt, is allang gebleken. Onderzoek na onderzoek toont inmiddels aan dat minder uren per week werken grote voordelen heeft, ook juist op het punt van productiviteit. IJsland publiceerde onlangs de resultaten van het langste experiment tot nu toe: een proefproject van 2015 tot 2019 met een werkweek van 35 of

36 uur voor 2.500 personeelsleden van de hoofdstad Reykjavik. De resultaten waren kristalhelder: alle deelnemers voelden zich gelukkiger, gezonder en productiever. Er werd bovendien efficiënter met werktijd omgesprongen, er waren minder burn-outs en de hele operatie bleek ook nog eens kostenneutraal. On top of that bleek dat mannen in heterorelaties meer huishoudelijke taken oppakten, waardoor de werkprivé-balans verbeterde. Reden voor de IJslandse vakbonden om het experiment uit te rollen: inmiddels heeft 86 procent van de werkende bevolking in het land effectief een kortere werkweek of minstens recht daarop.

IJsland is niet het enige land dat zijn arbeidsmodel onder de loep neemt.

De Spaanse overheid lanceerde onlangs een pilot voor bedrijven die willen experimenteren met de vierdaagse werkweek. En de populaire premier van Nieuw-

Zeeland Jacinda Ardern blonk in 2020 weer uit in een staaltje omdenken door te stellen dat een vierdaagse werkweek het land kon helpen te herstellen van de coronacrisis. Meer tijd om te reizen in eigen land zou de lokale economie immers een flinke boost geven, zorgen voor een betere werk-privé balans èn mensen zouden meer tijd overhouden voor om- en bijscholing.

Ook Zweden loopt voorop in de discussie. Bij een servicecenter van Toyota in dit Scandinavische land stegen niet alleen de productiviteit, gezondheid en het geluk van werknemers, ook de nettowinst nam met 25 procent toe. Een Zweeds verzorgingstehuis voerde eveneens een verkorte werkdag in. Hoewel de instelling wel veertien mensen extra moest aannemen, kwam het de kwaliteit van de zorg ten goede.

Het is kortom een heel heldere lijn die uit dergelijke pilots naar voren komt: de loonkosten stijgen soms

‘Tijdens zo’n roofbouw-proces ga je onvermijdelijk fouten maken. Ik denk dat je dat nu ook wel een beetje terugziet in het zwabberende coronabeleid.’

OPZIJ 2021

49

Maatschappij iets, maar de productiviteit ook, wat dergelijke initiatieven meestal kostenneutraal maakt.

kan pas flexibel als we eerst een nieuwe norm en een nieuw patroon hebben.”

Nederland lijkt met het gebrek aan enthousiasme voor een kortere werkweek dus nogal achter de troepen aan te stommelen. Conform de behoudende Nederlandschristelijke traditie wordt de kwestie van arbeidstijden door veel

Daar kan anno 2021 aan worden toegevoegd: wie niet meedoet aan de norm is een tweederangs arbeidskracht óf kan het zich veroorloven om minder te werken.

Het is in een welvarend land als Nederland immers al prima

‘Ik was stiekem wel blij met het feit dat alle recente burn-out gevallen in de politiek mannen waren. Want als het vrouwen waren geweest, waren die meteen weer gestigmatiseerd, zo van: die zijn niet bestand tegen de Haagse druk’ Hollandse politici beschouwd als iets waar werkgevers en werknemers onderling afspraken over moeten maken. De overheid moet zich daar niet te veel mee bemoeien en mensen hooguit stimuleren om meer te gaan werken (sla het verkiezingsprogramma van ’s lands grootste partij – de VVD – er maar op na). Het is een oud argument dat zich verschuilt achter de liberale mantra van de ‘keuzevrijheid’, maar er tegelijkertijd voor zorgt dat de uitkomsten op de arbeidsmarkt behoorlijk ongelijk kunnen zijn.

Joke Smit verwoorde deze ‘mythe van de keuzevrijheid’ in 1978 scherp: “Als je geen nieuwe norm maakt en geen nieuw patroon, gaan dingen door op de oude voet. De achturige werkdag blijft normaal, wie daaraan niet meedoet gedraagt zich afwijkend en is dus een tweederangs arbeidskracht. Daarom zeg ik, het

mogelijk om meer tijd voor jezelf en je gezin te nemen. Maar wel alléén voor mensen die doorgaans hogere uurtarieven in rekening kunnen brengen of hun comfortabele koophuis al netjes hebben afbetaald.

De vrijblijvendheid waarmee arbeidsmarktpolitiek momenteel wordt bedreven, maakt dat juist de kwetsbaren op de arbeidsmarkt hard worden getroffen.

Zolang de kwestie van arbeidsuren niet gepolitiseerd wordt, blijft alles dus bij het oude en worden economische tegenstellingen slechts groter. Van Dam ziet in ieder geval een actieve rol van de overheid weggelegd. “Een kortere werkweek moet bijvoorbeeld een vertaling krijgen naar de wet op het minimumloon – daarin staat nu de frase ‘volledige werkweek’ – zodat mensen een fatsoenlijk loon blijven

verdienen en niet zomaar gekort worden op hun uren terwijl ze zich dat helemaal niet kunnen veroorloven.”

Daar komt bij dat er vanuit politiekmorele invalshoek goed moet worden nagedacht over waar de kosten zullen neerslaan. Van Dam: “We komen er nu achter dat acht uur werken per dag voor kantoorbanen echt een farce was. Niemand is op kantoor acht uur lang productief.” Wat we volgens hem echter wel goed in de gaten moeten houden zijn de verschillen tussen resultaat- en inspanningsgericht werk. “Soms is er gewoon werk dat gedaan moet worden en dat duidelijk gebonden is aan een aantal uren.

Dat is vaak aan de onderkant van het loongebouw. Daar is de kostenkant dan wel een reëel verhaal, zowel voor werknemers als werkgevers.”

Er zijn dus nog wel wat hordes te nemen voordat een iets kortere werkweek voor iedereen de norm kan worden. Maar de politieke stilte op dit onderwerp is niet terecht.

De voordelen van een iets meer ontspannen samenleving zijn evident en talrijk. En daarbij: een nieuwe norm betekent niet dat je niet mag afwijken van de norm. Niemand verbiedt je om meer te werken, als je dat graag wilt of als dat een tijdje wèl goed uitkomt. Waar het om gaat is dat je mensen zelf de beschikking geeft over hun tijd. En dat de economische middelen die met werk verdiend worden, evenredig bij mannen en vrouwen terecht kunnen komen.

Daar is – zoals Joke Smit in de vorige eeuw al stelde – een ander model voor nodig. Als je je daar als Nederlandse politieke partij niet hard voor durft te maken, doe je in de eerste plaats jezelf tekort, maar sta je vooral ook met de rug naar de toekomst. O

Bronnen: de Volkskrant, Coronacrisis toch geen gamechanger in huishouden: taakverdeling even ongelijk als voor crisis, 23 maart 2021.

Joke Smit, Rede uitgesproken tijdens de viering van het tienjarige bestaan van MVM, Utrecht, 11 november 1978.

Gepubliceerd in de brochure Naar herverdeling van bezigheden, Den Haag: MVM, 1978, pp. 11-18.

HLN, Lange proefproject ooit rond verkorte werkweek “overweldigend succes” in IJsland, 6 juli 2021.

RTL Nieuws, IJsland stapt over naar kortere werkweek na geslaagd experiment, 6 juli 2021.

The Guardian, Spain to launch trial of four-day working week, 15 maart 2021.

Intermediair, Naar een 6-urige werkdag?, 8 juni 2016.

50

MAG HET LICHT AAN Thema: verbeelding aan de macht

19 September 2021 15:00 — 16:30 uur Muziekgebouw & Online

Curator Hedy d’Ancona ‘Ik mis de verbeelding, zeker in de politiek van nu. Ik wil weer dromen en nadenken over hoe de wereld eruit zou kunnen zien.’

Met Ramsey Nasr, Maxim Februari, Hans Dagelet, Manoushka Zeegelaar Breeveld, Xander Vrienten, Esther Apituley, Mugmetdegoudentand, ISH Dance Collective, Wieteke van Zeil, Floor Milikowski en Sophie Anglionin

Op MAG HET LICHT AAN neemt Hedy d’Ancona je mee naar het land ‘waar we willen wonen’.

Een wervelende zoektocht vol met activisme, kunst, muziek, filosofie, politiek, het verleden en de toekomst.

Kaarten nu te koop op: maghetlichtaan.nl Zaaltickets 25 euro & online 10 euro.

Muziekgebouw aan ’t IJ Amsterdam.

SCAN MIJ!

Tentoonstelling Frida Kahlo

52

Tentoonstelling Frida Kahlo

Viva la FRIDA! Dit najaar kunnen we eindelijk de grote Frida Kahlo tentoonstelling in het Drents Museum gaan bezoeken. Eindelijk inderdaad, want alsof het al niet ingewikkeld genoeg was om het imposante en belangwekkende werk van dit feministische icoon naar Nederland te halen, kwam daar ook nog eens de corona-epidemie overheen, wat nog een jaar uitstel betekende. Annemiek Rens, hoofdconservator van het museum en Frida-fan van het eerste uur neemt ons mee naar Mexico en deelt met ons haar kennis over deze inspirerende vrouw. De enorme kracht van Frida Kahlo om haar pijn en trauma’s bij de lurven te pakken, leverde taboedoorbrekende en iconische schilderijen op die mensen raken en inspireren.

DOOR ANNEMIEK RENS

Nickolas Muray (1892-1965), Frida Kahlo in blauwe blouse, 1939, foto, 32,4 x 24,1 cm, Throckmorton Fine Art, New York / Photo by Nickolas Muray, © Nickolas Muray Photo Archives Nickolas Muray (1892-1965), Frida Kahlo in New York, 1946, foto, 36,8 x 27,3 cm, Throckmorton Fine Art, New York / Photo by Nickolas Muray, © Nickolas Muray Photo Archives Zelfportret met aapje, 1945, olieverf op doek, 56 x 41,5 cm, Museo Dolores Olmedo, Xochimilco, Mexico © 2021 Banco de México Diego Rivera & Frida Kahlo Museums Trust, Mexico Stad/ reproductie toegestaan door het Instituto Nacional de Bellas Artes y Literatura, 2021

OPZIJ 2021

53

Tentoonstelling Frida Kahlo

Annemieke Rens in La Casa Azul

H

et gezicht van Frida Kahlo kwam ik tegen op parafernalia in een bazaar in Teheran, in winkels in Japan, maar ook op een paar sokken bij de plaatselijke Welkoop en in de folder van de Kwantum. Die ‘Fridamania’ zegt iets over de roem van de kunstenaar, maar vertelt weinig over wie zij echt was en welke betekenis haar kunst heeft. Dát is het verhaal dat centraal staat in de tentoonstelling Viva la Frida! Life and Art of Frida Kahlo die vanaf 8 oktober in het Drents Museum te zien is.

Op mijn zeventiende kreeg ik van mijn moeder een boek over de Mexicaanse kunstenaar Frida Kahlo (1907-1954) cadeau. Het was een speciale editie van de baanbrekende biografie die Hayden Herrera over haar schreef. Op de cover prijkte actrice Salma Hayek in haar vertolking van de kunstenaar voor de Hollywoodfilm Frida uit 2002.

De film was net uit en speelde een belangrijke rol in de positionering van Kahlo als wereldwijd icoon.

Kahlo is inmiddels een kunstenaar met sterrenstatus, en bij het grote publiek vooral bekend door haar imago: de Mexicaanse, opvallende

54

verschijning met haar doorlopende wenkbrauwen, bloemen in het haar en ogen die je strak lijken aan te kijken. De vrouw met een handicap die zelfportretten schilderde vanuit haar bed en ondertussen moest omgaan met een echtgenoot die aan de lopende band vreemdging.

Zelf hield ze er ook buitenechtelijke relaties op na (met mannen en vrouwen), waaronder de beroemde communist Leon Trotsky. Dit beeld werd door de film nog verder gedramatiseerd.

Tegelijkertijd was haar naam amper terug te vinden in de kunstboeken.

Toen ik in 2003 begon met een studie Kunstgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht, was Kahlo niet opgenomen in The Story of Art van E.H. Gombrich, hét handboek voor de beginnende kunsthistoricus. In dit vuistdikke boek was trouwens maar één vrouwelijke kunstenaar te vinden, Käthe Kollwitz. Naast het feit dat er op dat moment vooral in de marge aandacht aan vrouwelijke kunstenaars werd besteed, was Kahlo ook niet goed in een hokje te plaatsen. Zoals veel grote meesters bewandelde zij een geheel eigen pad en ontwikkelde een eigen beeldtaal.

Zij doorbrak taboes en baande de weg

voor talloze kunstenaars na haar. En haar invloed reikt vele malen verder dan de kunstwereld. Kahlo inspireert tot op de dag van vandaag hele bevolkingsgroepen en is nog steeds actueel. Kunst en leven zijn bij haar doorvlochten en vertellen samen een verhaal over identiteit, trauma, politiek, gender en liefde.

Gedroomde tentoonstelling Toen ik mijn verjaardagscadeau in ontvangst nam, kon ik niet vermoeden dat ik jaren later bij het Drents Museum de kans zou krijgen om een tentoonstelling te maken over Frida Kahlo. Nu spelen vrouwelijke kunstenaars sowieso een belangrijke rol in het museum.

Mijn persoonlijke interesse voor misschien wel de meest bekende vrouw uit de kunstgeschiedenis sloot dan ook naadloos aan bij de droom die directeur Harry Tupan koesterde om haar werk naar Assen te halen.

Bijna tien jaar was hij bezig om het voor elkaar te krijgen. Opeens was er in 2018 de juiste contactpersoon om een lijntje te leggen naar Mexico en de beroemde collecties van Museo Dolores Olmedo en Museo Frida Kahlo. Vanaf dat moment stond onze wereld op z’n kop. Samen reisden we begin 2019 af naar Mexico-Stad om

Tentoonstelling Frida Kahlo ‘de deal’ te sluiten. Tijdens de reis dompelden we ons onder in de wereld van Frida Kahlo. De vele bussen met haar beeltenis erop wonden er geen doekjes om: dit is de stad van Kahlo. We bezochten het bijzondere Museo Dolores Olmedo. De verzameling van het museum werd bijeengebracht door zakenvrouw en kunstliefhebber Dolores Olmedo. Op aanraden van Diego Rivera kocht zij werk van hemzelf maar ook van Kahlo. Olmedo zou eveneens de nalatenschap van het kunstenaarsechtpaar gaan beheren. De verzameling omvat een representatief overzicht van Kahlo’s oeuvre met belangrijke sleutelstukken uit alle periodes.

Het museum zelf is al bijna even memorabel. Het bevindt zich in een oude haciënda waar pauwen en Mexicaanse naakthonden rondlopen in prachtige tuinen. Een verborgen parel vlak buiten de stad.

Maar pas echt dichtbij kom je wanneer je het huis bezoekt waar ze werd geboren en overleed. Het absolute hoogtepunt van onze reis.

La Casa Azul (Het Blauwe Huis) is tegenwoordig Museo Frida Kahlo en dé plek om nader kennis te maken met de kunstenaar. La Casa Azul was voor Kahlo veel meer dan een woning. Zij creëerde hier haar eigen wereld, een microkosmos van alles wat haar inspireerde en kracht gaf.

De vele dieren die ze om zich heen verzamelde, waaronder Mexicaanse naakthonden, aapjes en papegaaien (allemaal zijn te zien op Zelfportret met aapje), een prachtige tuin met inheemse planten, de enorme verzameling oude Mexicaanse beelden die ze samen met Rivera verzamelde, votiefschilderijtjes (ex voto’s), skeletten en duivels van papier-maché en een enorme verzameling boeken over kunst, onder andere over Rembrandt en Van Gogh(!), en anatomie.

Tijdens de lockdown door corona dacht ik er vaak aan terug. Doordat ik zelf aan huis gebonden was, werd me duidelijk hoe belangrijk een

Henry Ford Hospital, 1932 Olieverf op metaal, 31 x 38,5 cm, Museo Dolores Olmedo, Xochimilco, Mexico © 2021 Banco de México Diego Rivera & Frida Kahlo Museums Trust, Mexico Stad/reproductie toegestaan door het Instituto Nacional de Bellas Artes y Literatura, 2021

OPZIJ 2021

55

thuis is. Kahlo was lange periodes in haar leven niet in staat om deel te nemen aan het ‘gewone’ leven.

Een ernstig ongeluk waarbij een tram de bus waarin ze zat ramde, verwoestte haar lichaam. Ze was op dat moment nog maar achttien jaar oud en de wereld lag voor haar open. Ze wilde arts worden en kreeg als een van de weinige meisjes in die tijd ook de gelegenheid om daarvoor een opleiding te volgen. Er kwam in één klap een einde aan die droom.

De rest van haar leven moest ze leren omgaan met de gevolgen van het ongeluk. Talloze operaties met langdurig herstel, korsetten om haar lijf en uiteindelijk een rolstoel en amputatie van haar been beheersten haar dagen. Ze vond een nieuw doel in haar leven: de kunst. Vaak schilderde ze vanuit bed. Via een spiegel ontstonden de zelfportretten waarmee ze beroemd werd. In haar schilderijen ontwikkelde Kahlo een eigen beeldtaal vol symboliek, die nauw verbonden was met haar levensverhaal. Maar ook haar korsetten moesten eraan geloven en werden beschilderd. Door deze verschrikkelijke keurslijven om te toveren tot kunstwerken nam ze de regie over haar leven weer terug.

Alsof ze er zelf voor gekozen had om ze te dragen.

Orthopedisch korset, 1944 VS, Staal en katoen © 2021 Museo Frida Kahlo / Banco de México Diego Rivera & Frida Kahlo Museums Trust, Mexico City 56

De badkamer De korsetten zijn bewaard gebleven, evenals duizenden andere persoonlijke spullen: foto’s, kleding, medicijnen, sieraden, brieven en politieke geschriften, Kahlo was overtuigd communist.

Ze kwamen in 2004 tevoorschijn uit verschillende kasten en een badkamer in La Casa Azul. Rivera had bepaald dat ze tot vijftien jaar na zijn dood dicht moesten blijven.

Het zou uiteindelijk zo’n vijftig jaar duren. Pas na het overlijden van de beheerder van de nalatenschap Dolores Olmedo kwamen de vele schatten tevoorschijn. Jarenlang onderzoek door een team van specialisten leverde een veel gelaagder en completer beeld op van wie Kahlo was als persoon en als

De gebroken zuil, 1944 Olieverf op doek op masoniet, 39,8 x 30,5 cm Museo Dolores Olmedo, Xochimilco, Mexico © 2021 Banco de México Diego Rivera & Frida Kahlo Museums Trust, Mexico Stad/reproductie toegestaan door het Instituto Nacional de Bellas Artes y Literatura, 2021

OPZIJ 2021

57

Tentoonstelling Frida Kahlo kunstenaar. Van haar idealen en haar denkbeelden. Heel bewust bepaalde ze wat ze wilde uitdragen naar de buitenwereld. Via haar kunstwerken maar ook via haar uiterlijk. De streekdracht die haar verschijning zo bepaalde, was een uitvloeisel van haar interesse in en steun aan de oorspronkelijke Mexicaanse cultuur van voor de koloniale overheersing.

Dat zij daarbij veelvuldig koos voor de kleding van de Tehuana-vrouwen is veelzeggend. Juist deze cultuur is er een die gekenmerkt wordt door een matriarchale samenleving: vrouwen hebben het voor het zeggen.

Maar haar kledingkeuze had niet alleen te maken met haar ‘Mexicanidad’. Een tekening die tevoorschijn kwam uit de badkamer toont Kahlo gekleed in haar Tehuana-kostuum, maar daaronder is haar gebroken lichaam zichtbaar.

58

Kahlo schreef erbij: ‘Schijn bedriegt’.

Meer dan elders wordt duidelijk welke rol kleding speelde in het verhullen van haar lichamelijke beperkingen. De lange rok verborg het gewonde been, de wijdvallende huipil, een soort tuniek, paste prima over haar korset en verhulde dit, en de vele sieraden, make-up en opvallende haardracht leidden de aandacht weg van haar lichaam.

De Mexicaanse Circe Henestrosa deed baanbrekend onderzoek naar Frida Kahlo, haar kleding en haar handicap. Zij is, samen met kunsthistoricus en Kahlo-specialist Gannit Ankori, als gastcurator verbonden aan de tentoonstelling in het Drents Museum. Henestrosa toonde ook aan dat het beeld dat Kahlo Mexicaanse volkskleding ging dragen om haar echtgenoot te plezieren, niet klopte. Ze vond een jeugdfoto van Kahlo’s moeder gehuld

Tentoonstelling Frida Kahlo

Guillermo Zamora (1915-2002) Diego Rivera en Frida Kahlo op de trappen van La Casa Azul, rond 1952, 11,5 x 17 cm. © 2021 Museo Frida Kahlo / Banco de México Diego Rivera & Frida Kahlo Museums Trust, Mexico Stad

in de kleding van Tehuantepec. De traditie ging dus veel verder terug in de tijd en was veel complexer dan voorheen aangenomen werd. Ook speelde Kahlo met gender. Via haar Tehuana-kleding benadrukte ze haar vrouwelijkheid, maar daarnaast liet ze zich al op jonge leeftijd fotograferen in een mannenkostuum en zei ze eens: ‘I have the moustache and in general the face of the opposite sex.’

Het complete verhaal De tentoonstelling biedt de unieke kans om juist dit gelaagde verhaal voor het voetlicht te brengen.

Enerzijds via de toonaangevende schilderijen en tekeningen van Museo Dolores Olmedo, anderzijds via de persoonlijke objecten van Museo Frida Kahlo. Het is de allereerste keer dat de twee belangrijkste Kahlo-collecties ter wereld samen te zien zijn. Een bijna niet te bevatten primeur voor ons museum. Omdat beide verzamelingen de wereld rondreizen, zal het hierna niet snel weer gebeuren. De bijzondere collecties in één tentoonstelling vormen een

buitenkans om die zo belangrijke context te geven en daarmee nieuwe inzichten te bieden. Hoeveel impact heeft het bijvoorbeeld wanneer je het beroemde zelfportret De gebroken zuil samen met het echte korset ziet waarin Kahlo zichzelf schilderde?

Het verhaal komt dan opeens zo dichtbij! Het toont aan hoe innig kunst en leven met elkaar verbonden zijn en uit elkaar voortkomen. Het gaat over de enorme kracht van deze vrouw om haar pijn en trauma’s bij de lurven te pakken en om te zetten in doorzettingsvermogen en moed. Dat vuur leverde taboedoorbrekende, iconische schilderijen op die tot op de dag van vandaag mensen raken en inspireren. Zo ook het schilderij Henry Ford Hospital waarop Kahlo haar eigen miskraam in beeld bracht.

De eenzaamheid en verlorenheid, het gevoel van falen. Het is een gebeurtenis waar talloze vrouwen mee te maken krijgen, maar die geen vrouw (of man) eerder in beeld had gebracht.

OPZIJ 2021

59

Tentoonstelling Frida Kahlo Nu is het bijna zover. De laatste hand wordt gelegd aan de catalogus die in twee talen bij de tentoonstelling zal verschijnen. In het boek worden leven en werk van Kahlo in beeld gebracht, maar ook de manier waarop zij een inspiratiebron vormde voor kunstenaars, modeontwerpers en muzikanten komt aan bod. Via verrassend beeldonderzoek wordt een geheel nieuw perspectief op Kahlo’s kunst geboden. De tentoonstelling wordt geïntroduceerd via de

film Meet Frida. De sfeer van La Casa Azul zal terugkomen in de tentoonstellingszaal. De blauwe muren leiden de bezoeker straks via een soort levensspiraal langs de vele schilderijen, tekeningen, foto’s, kleding en medische hulpstukken.

Een veelzijdig activiteitenprogramma met onder andere een podcastserie gepresenteerd door Cathelijne Blok, de talkshow Beyond Frida en het festival I am Frida over mode, identiteit en kunst, vormt de kers op de taart. De tentoonstelling Viva

Beschilderd gipskorset, 1944 Gips, medische verband en verf, Museo Frida Kahlo © 2021 Banco de México Diego Rivera & Frida Kahlo Museums Trust, Mexico Stad/ reproductie toegestaan door het Instituto Nacional de Bellas Artes y Literatura, 2021 60

la Frida! Life and Art of Frida Kahlo biedt een intieme en veelzijdige kijk op Frida Kahlo: op haar identiteit als mens en als kunstenaar, haar enorme creativiteit en de rode draad van haar leven en haar kunst. Haar garderobe laat zien hoe zij haar eigen imago creëerde, beïnvloed door haar culturele erfenis, ervaring met invaliditeit, gender en politieke overtuigingen. Het is een verhaal dat zoveel verder gaat dan de publieke beeldvorming. Een verhaal dat verrast, ontroert en inspireert. O

Tentoonstelling Frida Kahlo Las apariencias engañan (Schijn bedriegt) Ongedateerd, houtskool en kleurpotlood op papier, 29 x 21 cm, Museo Frida Kahlo © 2021 Banco de México Diego Rivera & Frida Kahlo Museums Trust, Mexico Stad/ reproductie toegestaan door het Instituto Nacional de Bellas Artes y Literatura, 2021

OPZIJ 2021

61

Tentoonstelling Frida Kahlo

Frida &DIEGO

Voor wie nu al Frida wil zien en beleven: tot en met 26 september is in het Cobra Museum in Amstelveen de tentoonstelling Frida Kahlo & Diego Rivera: A Love Revolution. Waar de tentoonstelling in Drenthe straks focust op Frida zelf, toont het Cobra Museum het kunstenaarspaar te midden van hun Mexicaanse vrienden en collega’s. door Fieke Tissink

Frida Kahlo, zelfportret met gevlochten staart, 1941 Courtesy of The Jacques and Natasha Gelman Collection of 20th Century Mexican Art and The Vergel Foundation/INBAL-Secretaría de Cultura. © 2021 Banco de Mexico Diego Rivera Frida Kahlo Museums Trust, Mexico DF c/o Pictoright Amsterdam 2021 Diego Rivera, Portret van Natasha Gelman met calla-lelies, 1943 Courtesy of The Jacques and Natasha Gelman Collection of 20th Century Mexican Art and The Vergel Foundation/INBAL-Secretaría de Cultura. © 2021 Banco de Mexico Diego Rivera Frida Kahlo Museums Trust, Mexico DF c/o Pictoright Amsterdam 2021

62

Bernard Silberstein, Frida schildert zelfportret terwijl Diego toekijkt, 1940 The Jacques and Natasha Gelman Collection of Mexican Art. © Courtesy of Throckmorton Fine Art, Inc

Tentoonstelling Frida Kahlo

OPZIJ 2021

63

Tentoonstelling Frida Kahlo Diego Diego Rivera (1886-1957) was een reus onder de Mexicaanse kunstenaars van zijn tijd.

Het is bijna onmogelijk om zijn artistieke prestaties te waarderen zonder een bezoek aan de gigantische muurschilderingen in Mexico en enkele steden in de Verenigde Staten te hebben gebracht. Pas dan besef je waarom hij in zijn tijd als een van de beroemdste muralisten van Mexico werd beschouwd.

Die muurschilderingen zijn nog altijd getuigenissen van Diego’s nationalistische, communistische en atheïstische overtuigingen. Maar goed, nu zijn we in Amstelveen, en

ook daar krijgen we een mooi beeld van het werk van deze kunstenaar.

Naast de muurschilderingen maakte Diego atelierwerken die hem een gestage bron van inkomsten bezorgden. De onderwerpen zijn uitgelichte details van de muurschilderingen, met scènes uit het Mexicaanse straatleven.

Daarnaast was hij ook een geliefde portretschilder.

Intellectuelen en kunstenaars sloten zich na de Mexicaanse en Russische revoluties aan bij de Mexicaanse communistische partij. Via die partij leerden Rivera en Kahlo elkaar kennen. Kahlo bewonderde Rivera’s werk al jaren

voordat zij hem persoonlijk leerde kennen en hij steunde als eerste haar ontwikkeling als schilder tijdens hun huwelijk in de jaren ‘30.

Hij was overtuigd van haar talent en kwaliteiten. Zij vonden elkaar niet alleen in hun bewondering voor elkaars werk, maar ook in het communisme, in hun belangstelling voor de pre-Spaanse culturen, voor de volkskunst van Mexico en in de Mexicaanse identiteit. Hoewel hun werk in schaal en stijl zeer verschilt, komen die thema’s bij beiden steeds terug. Tegenwoordig kent iedereen Frida Kahlo, terwijl Diego alleen in Mexico en bij kenners een bekende is. Toen was dat precies andersom: Diego was de held, Frida kwam net kijken. Samen vormden ze een mooi kunstenaarskoppel.

Jacques & Natasha De kern van de tentoonstelling in het Cobra Museum bestaat uit drieëntwintig werken van Kahlo, waaronder enkele van haar 64

Tentoonstelling Frida Kahlo

Droom van een zondagmiddag, Museum Alameda Central, muurschildering Diego Rivera, 1948.

Harry Tupan, directeur van het Drents Museum, wijst op de details.

zelfportretten. Daarnaast zijn er zo’n veertig werken van Diego Rivera en tijdgenoten te zien, zoals Lola Álvarez Bravo, María Izquierdo, David Alfaro Siqueiros en Rufino Tamayo.

Deze schilderijen zijn allemaal afkomstig uit de privécollectie van Jacques en Natasha Gelman uit Mexico. Nog een kunstkoppel dus.

Hij, Jacques Gelman (1911-1986) werd geboren in Sint Petersburg. Zijn familie vluchtte tijdens de Russische Revolutie in 1917 naar Duitsland.

Daar begon hij zijn carrière in de filmindustrie als een stills fotograaf om vervolgens in Parijs distributeur van Franse films te worden. In 1938, aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog, verbleef hij in Mexico om daar een Spaanstalig filmdistributiebedrijf op te zetten.

Vanwege de dreigende situatie in Europa besloot hij zich in Mexico te vestigen.

In 1939 ontmoette Jacques in MexicoStad Natasha Zahalka (1912-1998),

afkomstig uit Moravië, nu de Tsjechische Republiek. Zij trouwden in 1941 en kregen het Mexicaanse staatsburgerschap.

Jacques en Natasha verzamelden beeldende kunst: een belangrijke Europese collectie die zich tegenwoordig in het Metropolitan Museum in New York bevindt. En daarnaast een collectie van destijds hedendaagse Mexicaanse meesters, die zijn ondergebracht in de Vergel Foundation. Die laatste collectie is nu te zien in Amstelveen.

Naast aankopen gaf Jacques geregeld kunstenaars de opdracht om zijn vrouw Natasha te portretteren.

Ook Diego kreeg de opdracht. Dit sensuele portret van Natasha Gelman in een witte avondjurk, met de witte lelies, was het eerste Mexicaanse werk in de Gelman-collectie en had een ereplaats in hun huis.

Het is heel bijzonder om zo kort na elkaar twee topcollecties met werk van Frida Kahlo, haar partner en hun tijdgenoten uit Mexico, zo dicht bij

huis te kunnen bekijken. Dus grijp die kans en ga kijken in Amstelveen, tot en met 26 september, en daarna vanaf 8 oktober tot en met 27 maart 2022 in Assen. Gaat dat zien. O

OPZIJ 2021

65

Maatschappij

LAATSTE WIL

Regie

IN EIGEN HANDEN Veel mensen willen zelf beslissen hoe en wanneer zij hun leven beëindigen.

Weloverwogen en in alle waardigheid. Omdat je alleen zelf kunt bepalen of je leven klaar is, wanneer het lijden ondraaglijk is of wanneer je weet dat ziekte je verstandelijke vermogen zal vernietigen. Volgens de huidige euthanasiewet kan dat nu alleen wanneer het lijden ondraaglijk is en er geen uitzicht is op genezing. Een arts, en een tweede arts, moet dit bepalen en bevestigen. Maar in principe is de patiënt degene dit moment aangeeft.

Er is een grote groep mensen, waarvan een deel zich heeft aangesloten bij Coöperatie Laatste Wil, die de huidige mogelijkheden verbreed wil zien.

DOOR MARIANNE VERHOEVEN

C

oöperatie Laatste Wil spant zich in om juist die eigen regie over een humaan levenseinde mogelijk te maken. Om over de benodigde informatie en middelen te kunnen beschikken.

In april van dit jaar startte Laatste Wil met haar leden een civiele zaak tegen de staat en lanceerde tegelijkertijd een publiciteitscampagne, met als doel het toestaan van legale en humane middelen voor een zelfgekozen levenseinde. Bekende Nederlanders, zoals actrice Petra Laseur, auteur Hanneke Groenteman, journalist Wouke van Scherrenburg en wetenschapper Dick Swaab steunen

het proces en figureren in de advertentiecampagne.

Natuurlijk zijn er tegenstanders en bestaat er zorg over de veiligheid. Middelen die de dood kunnen veroorzaken moeten immers niet al te makkelijk verkrijgbaar zijn – om misbruik te voorkomen. En de coöperatie wijst er ook op dat dat goed geregeld moet worden. Tegelijkertijd blijft het standpunt dat de staat onrechtmatig handelt door te belemmeren dat iemand aan middelen kan komen om op een menswaardige manier het leven te beëindigen.

Een uitspraak van de rechter wordt op zijn vroegst in het najaar verwacht.

Babyboomers De meeste leden van Laatste Wil zijn babyboomers. Zij worden ouder, maken zich zorgen over hun eigen levenseinde, hebben vaak bij hun ouders gezien hoe het niet moet, waardoor ze precies weten wat ze zelf willen.

Namelijk zonder tussenkomst van een dokter kunnen

Maatschappij

beslissen. De meeste Nederlanders zijn voor eigen regie bij het levenseinde. Het burgerinitiatief Uit Vrije Wil haalde al in 2010 116.000 handtekeningen op. Vorig jaar diende Pia Dijkstra (D66) haar langverwachte initiatiefwet Voltooid Leven in, die overigens nog steeds niet in de Tweede Kamer besproken is. Minister Hugo de Jonge (CDA) wees het idee van een voltooid-levenwet direct af.

Het wetsvoorstel bepleit voor mensen van 75 jaar en ouder die willen sterven een levenseindebegeleider die de medicijnen haalt en aanwezig is bij het overlijden, na een bedenktijd van twee maanden. De coöperatie vindt deze initiatiefwet niet ver genoeg gaan en heeft met name moeite met de leeftijdsgrens. “Als er een grens moet komen, is meerderjarigheid beter. Lijden komt op alle leeftijden voor,” aldus voorzitter Jos van Wijk.

Voor ouderen betekent een voltooid-levenwet vooral een geruststelling: ze vinden het vooral een fijn idee dat ze te zijner tijd legaal hulp bij zelfdoding kunnen krijgen, ook al maken ze daar misschien nooit gebruik van. Bovendien hechten ze

groot belang aan het principe van zelfbeschikking: ze willen zelf kunnen beslissen wanneer ze het leven verlaten, en niet afhankelijk zijn van het oordeel van een arts. Bij euthanasie moet die immers vaststellen of ze ondraaglijk en uitzichtloos lijden.

Uit cijfers van vorig van het CBS blijkt dat de meerderheid van de Nederlandse bevolking voor meer zelfbeschikking rond de dood is: 55 procent vindt dat euthanasie onder bepaalde omstandigheden mogelijk moet zijn voor mensen die ‘levensmoe’ zijn, 32 procent is tegen. Cijfers die overeenkomen met een onderzoek van de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE).

We geven in ons land hoog op over de vrije wil, maar rond de meest elementaire vraag – leven of sterven – wordt een vrije keuze ons onthouden.

laatstewil.nu In dit bericht gaat het over zelfdoding. Mocht je daar vragen over hebben of behoefte hebben om erover te praten, bel 0800-0113 of bezoek 113.nl. O

Bij dit stuk staan enkele afbeeldingen van de vele pagina’s die de moeder van Marianne Verhoeven schreef in haar agenda. De jarenlange strijd tegen het onbegrijpelijke leed dat haar moeder overkwam en waarin ze alle regie op haar leven kwijtraakte, is de reden dat Verhoeven volledig achter de doelstellingen van Coöperatie Laatste Wil staat.

OPZIJ 2021

67

Werk

Leeftijdsdiscriminatie op de arbeidsmarkt

Girls just wanna have

JOBS

Ondanks een stevige progressie op de arbeidsmarkt als het gaat om de deelname van vrouwen, heerst er op verschillende onderdelen nog een stevige tegenwind. In 2019 lag het bruto uurloon van vrouwen 14 procent lager en 44% van de vrouwen krijgt te maken met ongepaste opmerkingen op de werkvloer. Alsof dat nog niet genoeg is, hebben oudere (maar ook jongere) vrouwen te maken met een extra obstakel: leeftijdsdiscriminatie. OPZIJ vroeg twee experts hoe deze obstakels zich tot elkaar verhouden.

DOOR NOÉMI PRENT

68

Werk zien we wel gelukkig steeds meer dat bedrijven hun beleid hebben omgegooid. De boodschap na dat onderzoek is duidelijk overgekomen: discrimineren op leeftijd mag niet.”

V

ooropgesteld, de Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij de arbeid (WGBL) zou leeftijdsdiscriminatie moeten voorkomen. Toch is de praktijk weerbarstiger. Uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) bleek in 2020 dat van alle werkzoekende 55-plussers (dus ook mannen) de helft zich gediscrimineerd voelt op basis van leeftijd bij het vinden van een baan. Specifiek onderzoek naar de ervaring van vrouwen op het gebied van leeftijdsdiscriminatie is er echter nog niet gedaan.

Het begint al in de vacaturetekst Vorig jaar publiceerde het College voor de Rechten van de Mens snoeiharde cijfers die mede verklaren waarom veel werkzoekenden zich gediscrimineerd voelen: leeftijdsdiscriminatie komt in maar liefst 70.000 tot 100.000 van de 3,1 miljoen geanalyseerde vacatureteksten voor.

Adriana van Dooijeweert, voorzitter van het College voor de Rechten van de Mens, legt uit dat bedrijven zich meestal niet ervan bewust zijn dat leeftijdsdiscriminatie wettelijk verboden is. “We zijn veel vacatureteksten tegengekomen waarin bijvoorbeeld staat: student gevraagd. Leeftijd is in dezen niet genoemd, maar we weten natuurlijk dat studenten over het algemeen jong zijn.”

Het is niet vreemd dat veel ouderen het gevoel hebben dat ze gediscrimineerd worden op basis van hun leeftijd.

“En dat is zorgelijk, mede doordat ouderen ook kunnen bijdragen aan de bestrijding van werkloosheid. Er gaat bovendien veel potentieel verloren,” stelt ze. “Naar aanleiding van het onderzoek naar vacatureteksten

Duur en uitgeblust Waaróm wordt er eigenlijk gediscrimineerd op basis van leeftijd? Worden oudere werknemers verondersteld duurder te zijn? Van Dooijeweert: “Dat hangt natuurlijk van de functie af. Daarnaast heerst het idee dat mensen boven de 55 uitgeblust zijn. Werkgevers willen een ‘jong en dynamisch team’, hoor je dan. Ik draai de vraag liever om: waarom zou je als werkgever géén oude werknemers willen?”

Door als werkgever te selecteren op leeftijd, gaat ervaring verloren.

“Oudere werknemers zijn uitstekend geschikt om in een jong team te werken en mensen op te leiden. Er wordt te weinig naar de positieve kanten van leeftijd en ervaring gekeken door werkgevers.” Daarbij wil de overheid dat we steeds langer doorwerken en wordt de AOW-leeftijd opgetrokken. “Dat betekent dat je als werkgever ook verantwoordelijkheid hebt om te kijken hoe je iemand van 55+ kunt aannemen.”

Terug naar de vrouwen: impliciete discriminatie Ageism (leeftijdsdiscriminatie) en sexism (seksisme) worden vaak op één hoop gegooid, weet Elena Bendien, senior onderzoeker bij Leyden Academy on Vitality and Ageing.

“Het zijn twee hele verschillende dingen, maar ze overlappen vaak sterk en hebben wel degelijk met elkaar te maken.”

Maar hoe zit dat precies? Bendien: “De werkomgeving is simpelweg nog niet ingericht op de levensloop van vrouwen. Daarom kan er bijvoorbeeld bij oudere vrouwen sprake zijn van impliciete leeftijdsdiscriminatie,” legt ze uit. En dat werkt anders dan bij mannen.

Een voorbeeld is de menopauze, een belangrijke transitiefase in de vrouwelijke levensloop, die samenvalt OPZIJ 2021

69

Maatschappij

De ogen op Hollywood: you can’t be what you can’t see Van Emma Thompson, Helen Mirren, Famke Janssen tot Reese Witherspoon: grote actrices in Hollywood vragen geregeld aandacht voor leeftijdsdiscriminatie in hun vakgebied. Al in 2004 richtte actrice Geena Davis – je weet wel, Thelma van Thelma & Louise – het Geena Davis Institute on Gender & Media op, om aandacht te vragen voor eerlijke vertegenwoordig van vrouwen op beeld. Haar uitgangspunt: if she can see it, she can be it. Vorig jaar lanceerde het instituut een wereldwijd onderzoek naar de positie van oudere vrouwen in grootschalige filmproducties.

De onderzochte films werden onderworpen aan twee criteria: (1) ‘De film moet tenminste een vrouwelijk personage hebben dat 50+ is en op zo’n manier relevant is voor het plot dat het verwijderen van haar personage een significant effect op de film zou hebben’ en (2) ‘Het personage moet op een menselijke manier worden gepresenteerd en niet gereduceerd tot leeftijdsstereotypen.’ Wat bleek: geen enkele actrice van vijftig jaar of ouder was gecast voor een hoofdrol in de topfilms van 2019.

Als er al vijftigplus-actrices speelden in de onderzochte films, dan speelden ze vooral het stereotype van een oudere vrouw: koppig, onaantrekkelijk, chagrijnig of ouderwets. Geena Davis reageerde op haar onderzoek met het volgende statement: “Aangezien vijftigplussers 20 procent van onze wereldbevolking uitmaken, moeten we niet alleen vijftigplussers in onze verhalen opnemen, maar ook laten zien dat ze een betekenisvol leven hebben, zodat we stereotypen omtrent ouder worden kunnen de-stigmatiseren.”

70

met andere veranderingen in het leven van de vrouw: denk aan mantelzorg en het feit dat de kinderen het nest verlaten. Volgens de senior onderzoeker kunnen die ontwikkelingen de carrière van oudere vrouwen sterk beïnvloeden. “Het moment dat vrouwen in de menopauze belanden, is vaak ook het moment dat je wilt oogsten in je carrière. Dat geldt niet voor alle vrouwen, maar voor sommigen is dat de tijd dat je een toppositie kan en wil bereiken”, beschrijft ze. “Ervaringen met de menopauze kunnen dit ondermijnen. De symptomen van de menopauze uiten zich bij vrouwen op heel verschillende manieren. Opvliegers tijdens vergaderingen, hartkloppingen, concentratieproblemen, je slaapt slecht. Dat tast je zelfvertrouwen aan, en je kunt er ook niet makkelijk over praten. Ondanks de groeiende bewustwording onder de vrouwen, bedrijfsartsen en werkgevers blijft de menopauze een groot taboeonderwerp op de werkvloer. Verder heb je vaak weinig mogelijkheden om je werk flexibel in te richten, zoals veel vrouwen die in de zorg werken. Dat ondermijnt je vermogen om als vrouw door te groeien op de arbeidsmarkt.”

Omdat de menopauze noch door de vrouwen zelf, noch door hun leidinggevenden ter sprake wordt gebracht, kan dit een aanleiding zijn voor impliciete leeftijdsdiscriminatie. Bendien: “Er is nog te weinig kennis over de invloed van de menopauze op de positie van vrouwen op de arbeidsmarkt. Het is niet de vraag wiens schuld dat is, maar de vraag is wat werkgevers, bedrijfsartsen en vrouwen zelf hieraan kunnen en gaan

‘Menopauze is geen ziekte, maar een natuurlijk leeftijdsproces.

Het vrouwelijk lijf zit nu eenmaal anders in elkaar dan het mannelijke.’ doen. Menopauze is geen ziekte, maar een natuurlijk leeftijdsproces. Het vrouwelijk lijf zit nu eenmaal anders in elkaar dan het mannelijke.”

Impliciete leeftijdsdiscriminatie kan ook te maken hebben met andere, vrouwspecifieke thema’s, zoals mantelzorg. “Of het echt leeftijdsdiscriminatie is, is lastig te zeggen. Maar veruit de meeste mantelzorgers zijn vrouw en van een zekere leeftijd. Mantelzorg heeft zeker invloed op de loopbaan van veel vrouwen en ook hier geldt, net als bij de menopauze, dat werkgevers daar niet altijd op bedacht zijn.”

Gebrek aan de top Het schamele percentage vrouwen in topfuncties kan volgens Bendien niet direct verklaard worden door

Maatschappij leeftijdsdiscriminatie. “Juist bij topfuncties zal er eerder gezocht worden naar mensen van een zekere leeftijd, gezien de ervaring die nodig is voor zo’n functie. Een hogere leeftijd zal hier eerder een positief effect hebben voor vrouwen,” denkt ze.

Het gebrek bij vrouwen aan de top heeft volgens haar eerder te maken met ingesleten patronen. “Mensen zijn geneigd om voor iemand te kiezen die op hen lijkt.”

Daarbij komt volgens de senior onderzoeker ook weer de

‘Leeftijdsdiscriminatie heeft hier dus eigenlijk meer te maken met ingesleten genderpatronen en het feit dat de werkvloer en de carrièremogelijkheden nog niet aangepast zijn aan de vrouwelijke levensloop.’ levensloop om de hoek kijken. “Je ziet weinig vrouwen aan de top, omdat veel vrouwen tijdens hun leven te maken krijgen met zaken waar we het zojuist over hadden, zoals zwangerschap, zorg voor de kinderen en mantelzorg.

Hierdoor hebben zij niet altijd dezelfde carrièrekansen als een man. Leeftijdsdiscriminatie heeft hier dus eigenlijk meer te maken met ingesleten genderpatronen en het feit dat de werkvloer en de carrièremogelijkheden nog niet aangepast zijn aan de vrouwelijke levensloop.”

Girls just wanna have jobs Leeftijdsdiscriminatie op de arbeidsmarkt is een complex probleem. Een wet waarin dit wordt verboden, volstaat simpelweg niet. En daarbij lijkt een genderspecifieke benadering noodzakelijk om het probleem echt te kunnen aanpakken. Een oudere man is immers niet hetzelfde als een oudere vrouw. Waar liggen die eventuele oplossingen volgens onze experts? En als we ervan uitgaan dat mensen kiezen voor iemand die op hen lijkt, is daar ook nog een wereld te winnen. Immers, een mannelijke recruiter van tweede helft dertig zal dan een andere voorkeur hebben dan een vrouwelijke headhunter van tegen de zestig. En vice versa.

Richtlijnen opstellen Leeftijdsdiscriminatie komt niet alleen bij oudere vrouwen voor, maar ook bij jongere vrouwen.

“Neem bijvoorbeeld zwangerschap. In wezen is er bij zwangerschapsdiscriminatie ook indirect sprake van leeftijdsdiscriminatie, omdat vooral jonge vrouwen zwanger worden”, vertelt senior onderzoeker Elena Bendien (Leyden Academy). Voor zwangerschap is er al veel geregeld in de ‘Richtlijn Zwangerschap, Postpartumperiode

3 gouden adviezen voor werkzoekenden van Adriana van Dooijeweert:

1

Laat je leeftijd weg op je cv “Net zomin als dat je in een brief hoeft te vertellen of je man of vrouw bent, hoef je ook niet te vertellen hoe oud je bent. Veel mensen denken dat ze verplicht zijn om leeftijd te vermelden op een cv of in een sollicitatiebrief, maar daar bestaat geen regel voor.”

2

Ga in het sollicitatiegesprek alleen in op objectieve factoren “Ben je uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek? Richt je tijdens het gesprek vooral op wat er nodig is om die functie goed uit te oefenen. Ga niet uitgebreid in gesprek over wat je vroeger verdiend hebt en of je wel of niet fulltime hebt gewerkt. Dat is niet relevant. Zorg dat het gesprek draait om objectieve factoren zoals de competenties die nodig zijn om die functie uit te voeren.”

3

Meld als er sprake is van leeftijdsdiscriminatie “Veel mensen denken dat het toch niet helpt, maar dat is niet waar.

Ook speelt er vaak een onderliggende angst voor een conflict met de werkgever. Mensen denken dat als ze een klacht indienen, ze ook geen andere baan meer krijgen, en willen niet op voorhand ‘zeuren en piepen’.

Toch kan het lonen om te melden.

Het College velt jaarlijks 175 oordelen over discriminatie.

Sommige zaken zijn heel kansrijk en bovendien ben je ook een stuk frustratie kwijt door het te melden.”

OPZIJ 2021

71

K

Maatschappij en Werk’ van NVAB (2018). “Het zou mooi zijn als iets dergelijks ook voor oudere vrouwen geregeld wordt, bijvoorbeeld richtlijnen voor vrouwen die te maken hebben met mantelzorg en de menopauze.”

De rol van algoritmes Nog een factor die de carrièrekansen van ouderen kan beïnvloeden is algoritmes. Algoritmes zijn voorgeprogrammeerde beslisregels.

“Als je een algoritme gaat opstellen voor een uitzendbureau, moet je heel alert omgaan met hoe dit algoritme wordt ingesteld,” weet Adriana van Dooijeweert (het College voor de Rechten van de Mens). Er kunnen onzichtbare technische factoren inzitten die ervoor zorgen dat sommige groepen worden uitgesloten”, legt ze uit. “Dat kan gaan om vrouwen, maar bijvoorbeeld ook om mensen van kleur.” Het kan bijvoorbeeld voorkomen dat algoritmes in sollicitatieprocedures

selecties maken op basis van bestaand personeel. Is die groep overwegend mannelijk, jong en wit?

Een hierop afgesteld algoritme zoekt daar dan verder op door en oudere vrouwen worden automatisch eerder uitgesloten. “Als de data waar het algoritme op gebaseerd is verouderd is, kan het grote consequenties hebben. Gelukkig is hier steeds meer over bekend en kun je algoritmes ook in je voordeel inzetten. Bijvoorbeeld door de algoritmes zo in te stellen dat je de diversiteit in het bedrijf juist kunt verbeteren door de werving.“

72

Onbewuste vooroordelen Ook meer bewustwording van stereotyperingen en vooroordelen zal hrm-afdelingen helpen om eerlijker te selecteren, denkt Van Dooijeweert.

“Nog te vaak spelen vooroordelen onbewust een rol bij selectie. Dat geldt niet alleen voor leeftijd, maar ook als er een cv binnenkomt met een naam die anders klinkt dan Truus of Hendrik. Namens het College hebben we ook trainingen ontwikkeld, zodat bedrijven kunnen werken aan bewustwording van die onbewuste vooroordelen. Nog te vaak zijn mensen geneigd mensen te kiezen voor mensen die op hen lijken.

Terwijl dat niet altijd het beste hoeft te zijn voor een functie.”

Rolmodellen Last but not least: rolmodellen.

Ook zij kunnen bijdragen aan het tegengaan van leeftijdsdiscriminatie.

“Wat dacht je van twee koninginnen in Nederland die tot behoorlijk hoge leeftijd hun vak met verve en energie hebben uitgeoefend”, vertelt van Dooijeweert. “We hebben een Neelie Kroes die al heel lang aan de weg timmert. En kijk naar Hedy d’Ancona, die absoluut niet als oud en zielig weggezet wil worden.”

Niet alleen in Nederland, maar ook daarbuiten zijn gelukkig veel mooie rolmodellen op leeftijd te vinden.

Neem Nancy Pelosi, die dit jaar op 80-jarige (!) leeftijd werd herkozen als voorzitter van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden. Bondskanselier Angela Merkel die met haar 67 jaar de scepter zwaait in Duitsland.

Of wat te denken van zangeres Tina

Turner, die op hogere leeftijd pas echt wist door te breken als een van de eerste zwarte rockzangeressen.

Ook de Nederlandse media- en entertainmentwereld stemt de voorzitter hoopvol. “We hebben gelukkig een behoorlijk aantal journaalpresentatoren die geen dertig zijn, maar echt vrouwen op leeftijd. Die zitten daar om wat ze kunnen en de uitstraling die ze hebben. Dat zien we ook in bijvoorbeeld de cabaret- en toneelwereld.” Dit soort rolmodellen helpen volgens de voorzitter bij het afbreken van oude rolmodellen. “Wat dat betreft lijkt Nederland volgens mij niet op Hollywood, waar meer sprake lijkt van leeftijdsdiscriminatie en seksisme op de buis.” O

KUNST & CULTUUR

Met onder andere

BOEKEN

FILM

KUNST

REISMEIDEN

• Hard land • Vang de haas • Ida Simons

• Kate Winslet

• Maria Magdalena • Slot Zuylen & Slavernij • Who is she? Portretten vertellen

• Montpellier

OPZIJ 2021

73

FOTO AMP 2018

Het meisje met

de luidende stem

74

Kunst & cultuur Interview

Het meisje met de luidende stem van Abi Daré (1964) vertelt het verhaal van de 14-jarige Nigeriaanse Adunni, een meisje uit een arm gezin wier grootste wens het is om naar school te gaan. Haar leven loopt anders dan gehoopt en ze belandt in Lagos bij een rijke familie waar ze gaat werken als dienstmeisje.

Het fenomeen van jonge, vaak arme meisjes die bij families in dienst gaan als werkster is veelvoorkomend in Nigeria, al wordt er niet veel over gesproken. Met Het meisje met de luidende stem legt Daré dit voor veel mensen onbekende fenomeen bloot en geeft ze de duizenden meisjes met hetzelfde lot als Adunni een stem. Een luidende stem.

D O O R N I N A K L A A SSE N

A

bi Daré groeide op in Lagos, Nigeria, en vertrok op haar negentiende om in GrootBrittannië te gaan studeren. Inmiddels woont ze er al twintig jaar. Met Het meisje met de luidende stem keert ze terug naar haar jeugd in Nigeria. Haar debuut werd direct een grote hit en verscheen op de New York Times’ bestsellerlist en werd in vele talen uitgebracht. In augustus verschijnt ook de Nederlandse vertaling.

Ik begreep dat je dochter de inspiratie voor je boek was. Kun je daar wat meer over vertellen?

“Ik heb de roman geschreven omdat toen ik opgroeide in Lagos het heel gewoon was dat hele jonge meisjes al werkten. Deze meisjes kwamen vaak uit extreem arme OPZIJ 2021

75

Kunst & cultuur Interview gezinnen en moesten werken om mee te helpen het hoofd boven water te houden. Mijn eigen familie had ook van die meisjes in dienst. Als jong meisje vroeg ik me af waarom zij niet naar school gingen zoals ik. Ik zag toen ook dat de families die deze meisjes in dienst hadden, ze vaak niet goed behandelden. Maar in de cultuur waarin ik ben opgegroeid stel je geen vragen aan volwassenen. Je daagt ze niet uit. Ik heb daarom ook nooit wat gezegd.

“Vele jaren later vroeg ik mijn dochter of ze me wilde helpen de vaatwasser uit te ruimen. Ze was toen acht jaar en voelde daar weinig voor. Ik zei toen tegen haar dat in Nigeria jonge meisjes zoals zij al moesten werken. En ze was daar heel verbaasd over. Ze vroeg: waarom dan? Ga je mij dan ook betalen voor het opruimen? Dat leidde tot een heel interessant gesprek, waardoor ik me weer dingen van vroeger ging herinneren.

Het bracht dezelfde vragen terug die ik vroeger al had, maar nooit heb kunnen stellen. Maar nu was ik ouder en kon ik mijn eigen onderzoek gaan doen. Ik ben diezelfde avond nog gestart met het onderzoeken van het inhuren van jonge meisjes als dienstmeisje

dader is gebeurd. Niemand had er nog aandacht voor. Het liet mij de realiteit zien. Deze meisjes hebben geen stem en het misbruik blijft maar doorgaan.

“Het liet een diepe indruk op mij achter. Ik wilde een verhaal schrijven over deze meisjes. Ik schreef het echt voor mezelf en niemand anders. Ik was op dat moment bezig met mijn master in creatief schrijven en ik schreef het verhaal als onderdeel van de opleiding. Het was voor mij belangrijk om echt de stem van een meisje te zijn. Ik kende haar als iemand met hoop en dromen en als iemand met nog een hele toekomst voor zich. Als een intelligent kind dat een blijvende indruk zou achterlaten.

Om haar echt goed weer te geven besloot ik haar verhaal in ‘gebroken’ Engels te vertellen. Ik noem het nietstandaard Engels.”

Dat taalgebruik is heel bijzonder.

Doordat het Engels ‘gebroken’ is, voelt het alsof je Adunni’s gedachten heel intiem meeleest.

“Door het op die manier te doen, kon ik haar verhaal vertellen. Ik had eerst een deel van het boek in standaard Engels geschreven en dat voelde respectloos naar Adunni toe.

Het enige waar ik nog een beetje

‘Wereldwijd gaan er meer dan 130 miljoen kinderen niet naar school. We verliezen hierdoor zo veel talent.’ en vooral het misbruik waar zij mee te maken krijgen. Zo kwam ik een artikel tegen in een krant, ik geloof dat het een paar artikelen waren, over een 13-jarig meisje dat was overgoten met kokend water door haar werkgever. Ze had daardoor ernstige brandwonden opgelopen. Het was verschrikkelijk.

Haar naam werd in geen van de artikelen genoemd en er is nooit een vervolgverhaal gepubliceerd over wat er met het meisje of de 76

mee zat was dat ik niet wilde dat het spottend was. Ik wilde dat men haar verhaal zou lezen en haar zou respecteren voor de manier waarop ze spreekt.”

Behalve dat Adunni dus een ander soort Engels spreekt dan jijzelf is ze ook een heel stuk jonger. Hoe moeilijk was het om in de huid van een 14-jarige te kruipen?

“Ik kreeg geweldig advies van de

supervisor van mijn masteropleiding.

Hij vertelde me dat de beste manier om in de huid van Adunni te kruipen was door te luisteren naar mijn dochters. Ook al waren mijn twee dochters tijdens het schrijven nog veel jonger dan Adunni, hielp het mij wel om de onschuld van een jong kind vast te leggen. Het was ook een uitdaging om mezelf te ontdoen van alle dingen die ik wist en alles wat me had gevormd tot de persoon die ik ben. De opleiding en kennis die ik had verworven, moest ik allemaal vergeten. Ik probeerde mezelf letterlijk opnieuw voor te stellen als Adunni. Ik hield van die uitdaging omdat het me in staat stelde de dingen die ik als vanzelfsprekend had beschouwd echt te waarderen.

Elke dag dat ik aan het schrijven was zei ik tegen mezelf: je bent nu niet Abi, je bent nu Adunni. Ze werd echt een deel van mij. Soms schreef ik iets en had ik bijna het gevoel dat ze tegen me sprak. Dan corrigeerde ze me en vertelde ze me dat ze dat nooit zo zou zeggen, dat ik nu zelf aan het woord was. Dat was een hele vreemde ervaring. Dit prachtige personage heeft drie jaar lang een groot deel van mijn leven uitgemaakt en het einde daarvan was echt pijnlijk voor mij. Ik wilde haar echt niet laten gaan.”

Je vertelde eerder dat je eigen familie ook jonge meisjes in dienst had. Ben je door het schrijven van dit boek ook anders gaan kijken naar je eigen opvoeding?

“Absoluut. Het maakt me heel nederig. Ik heb heel veel geluk gehad.

Je kunt niet beslissen waar je geboren wordt. Voor mensen als Adunni, die in extreme armoede geboren is, is het leven altijd een strijd. Niemand vraagt daarom. Ik besef dat er heel Adunni’s zijn. Dat besef alleen heeft me al een beter mens gemaakt.

Het maakte me ontvankelijker. Ik luister en onderzoek nu veel meer hoe ik levens van jonge meisjes kan veranderen. Een klein gebaar kan al een enorm verschil maken in het leven van iemand die niets heeft.”

In het boek is de band tussen Adunni en haar moeder heel belangrijk. Hoe is jouw band met je moeder?

“Ik heb een zeer hechte band met haar. Mijn moeder heeft mijn broer en mij het belang van onderwijs en onafhankelijkheid meegegeven. Ze heeft me altijd gezegd zelfvertrouwen te hebben.

Adunni maakt heel veel mee en ik denk dat al die dingen haar nooit waren overkomen als haar moeder nog zou leven. Voor het grootste deel van het boek is haar moeder al overleden, maar ze is een essentieel deel van het verhaal en ze heeft een enorme invloed op Adunni.

Dat komt erg overeen met mijn eigen leven. Mijn moeder heeft mij een aantal van de beste waarden bijgebracht die mij hebben geholpen te worden wie ik nu ben. Ik heb het boek ook aan haar opgedragen.”

Het viel mij ook op dat alle vrouwen in het boek, ongeacht hun klasse, te maken hebben met ongelijkheid. Hoe heb jij dat als jonge vrouw in Nigeria zelf ervaren?

“Ik verliet Nigeria toen ik negentien was, maar ik was toen net oud genoeg om te beseffen dat het patriarchaat enorm was. In al mijn publicaties neem ik ook mee dat veel meisjes denken dat als er iets gebeurt, het meestal de schuld van de vrouw is. Als een huwelijk stukloopt, is het de schuld van de vrouw. Als er vruchtbaarheidsproblemen zijn, is het de schuld van de vrouw. Dus dat heb ik in mijn verhaal verweven. Ik had het gevoel dat dit echt mijn kans was om het verhaal van ongelijkheid via verschillende personages te vertellen. De focus ligt natuurlijk op Adunni die niks liever wil dan naar school gaan. Maar het was een belangrijk onderdeel van het verhaal dat al de vrouwen in het leven van Adunni die hoog opgeleid zijn en goed Engels spreken, nog steeds problemen hebben. Daarom heb ik vrouwen in het boek beschreven met zeer verschillende levens en laten

verschil te maken. Ik denk dat dit zien hoe het patriarchaat hen nog boek op een bepaalde manier heeft steeds beïnvloedt. Zelfs een vrouw gezorgd voor meer aandacht voor als Big Madam, die zeer succesvol dit probleem, maar het heeft niet is met haar bedrijf, zit vast in haar zoveel teweeggebracht als ik had huwelijk met een vreselijke man gehoopt. Wereldwijd gaan er meer omdat ze haar klanten zou verliezen dan 130 miljoen kinderen niet naar als van hem zou scheiden. Ik wilde school. We verliezen hierdoor zo laten zien dat deze dingen nog veel talent. We kunnen veel meer steeds gebeuren en dat vrouw zijn, doen om zo veel mogelijk kinderen ongeacht je privileges, altijd met zijn goed onderwijs te bieden. Ik blijf eigen uitdagingen komt. Al biedt hopen dat het in de handen van het hebben van een opleiding veel.

Daarom blijft onderwijs ookje zo’n ‘Grijpt vanaf de beleidsmakers komt. Niet alleen in Nigeria maar overal in de wereld.” belangrijk thema voor mij.

eerste pagina bij de keel.’

Bookseller “Ik wil zo graag dat ditThe boek een oproep tot actie is. Het is voor mij een kans om mijn eigen luidende stem te gebruiken om echt een

Het meisje met de luidende stem is vanaf 24 augustus verkrijgbaar. O OPZIJ 2021

77

Kunst & cultuur Film/tv

NO HAY

Camino Film- en documentairemaakster Heddy Honigmann (1951) werd geboren in Peru, woont sinds 1978 in Nederland, en kreeg haar filmopleiding in Rome. Ze maakte tal van documentaires, waaronder Metaal en melancholie, O Amor Natural, de met een Gouden Kalf onderscheiden Crazy en Forever en met 100UP maakte ze een vrolijk stemmende verzameling portretjes van 100-plussers.

D

ie 100 jaar gaat Heddy Honigmann zelf helaas niet halen. Als ze van haar dokter te horen krijgt dat ze niet lang meer te leven heeft, besluit ze een reis te maken langs plekken en mensen die voor haar een grote betekenis hebben. Ze keert terug naar Peru, het land waar ze opgroeide en documentaire klassieker Metaal en Melancholie maakte. Ze deelt herinneringen met oude vrienden, ontmoet mensen die zij een stem gaf in haar documentaires, en bezoekt de plek waar het

78

allemaal begon: haar geboortehuis. Met onder andere Kristien Hemmerechts en Johanna ter Steege blikt ze terug op haar familiegeschiedenis, de moeilijke relatie met haar vader en haar relatie met haar zoon in deze hartverwarmende en persoonlijke roadmovie.

No Hay Camino 2021 Heddy Honigmann Vanaf 30 september in de bioscopen.

Kunst & cultuur Boeken

Echte liefde Mensje van Keulen heeft vanaf het begin van haar schrijverschap over pozen en katten geschreven: gedichten, verhalen, columns en natuurlijk haar bijdragen aan de Poezenkrant.

Het Kattentheater is een heerlijke verzameling van haar meest bijzondere werk, met illustraties van onder anderen Willem van Malsen.

Mensje van Keulen – Het Kattentheater (Atlas Contact) €19,99

Hard land Deze zomer lazen we dit schitterende en ontroerende verhaal van een jongen die z’n moeder verliest. Een prachtige coming of age-roman, geschreven tegen de achtergrond van de jaren tachtig in een leeglopend dorp in Missouri.

Sam, de vijftienjarige hoofdpersoon, beleeft een fantastische zomer met drie vrienden, waarin hij zich zo vrij als een vogel kan voelen en alle ruimte krijgt van zijn ouders om te experimenteren. Dat is niet voor niets: zijn moeder is ernstig ziek en maakt zich zorgen om de stille en verlegen Sam. Zij gunt hem de ruimte en houdt Sam in het ongewisse over haar ziekte, waardoor het onmiskenbare einde Sam in één klap in de werkelijkheid plaatst.

Wells neemt je mee naar de jaren tachtig door de muziek, de afwezigheid van mobieltjes en de bioscoop als hoogste vorm van vermaak.

Benedict Wells – Hard land (Meulenhoff) € 22,99 OPZIJ 2021

79

Kunst & cultuur Boeken

Vang de haas Lana Bastašić (1986) werd geboren in Zagreb en schreef deze ontroerende debuutroman over vriendschap, volwassen worden en de invloed van de Balkanoorlog in de jaren negentig op een hele generatie. In 2020 ontving ze voor Vang de haas de European Union Prize for Literature Twaalf jaar nadat ze elkaar voor het laatst hebben gezien, krijgt Sara een telefoontje van Lejla, haar beste vriendin van vroeger. Sara woont al jarenlang in Dublin terwijl Lejla in hun moederland Bosnië is gebleven. Lejla vraagt haar naar Mostar te komen om haar te helpen Armin te vinden, Lejla’s broer die lang geleden vermist is geraakt. Sara twijfelt of ze wel moet gaan, ze noemt Dublin nu eindelijk haar thuis en ze voelt er weinig voor om terug te keren naar het land dat ze ontvluchtte vanwege de verschrikkelijke burgeroorlog. Maar diep vanbinnen weet ze dat ze toch dat vliegtuig in zal stappen, rechtstreeks terug naar haar verleden.

Lana Bastašić – Vang de haas (Meulenhoff) €20,99

Hinkstapsprong Merel van Vroonhoven (1968) bekleedde jarenlang verschillende directiefuncties bij onder meer Nationale Nederlanden, ING, de Nederlandse Spoorwegen en de Autoriteit Financiële Markten.

Met een veel inzet en ambitie weet Merel haar onzekerheid te overwinnen.

Wanneer de twijfel toeslaat, vechten bewijsdrang en idealen telkens om voorrang. Tot ze uiteindelijk op de top van haar carrière besluit het roer om te gooien en haar hart te volgen. “Ik wil van individuele betekenis zijn voor de mensen die dat het meest nodig hebben, zoals leraren dat waren voor mijn zoon met autisme. Daarom ga ik het speciaal onderwijs in.” Van Vroonhoven, getrouwd en moeder van twee kinderen en twee stiefkinderen, is nu student aan de Pabo en heeft een column in de Volkskrant over haar belevenissen als zij-instromer in het onderwijs.

Helemaal compleet is de stap overigens niet, want begin dit jaar werd Van Vroonhoven benoemd tot voorzitter van de raad van toezicht van de Radboud Universiteit.

Merel van Vroonhoven – De Stap: Van bestuurskamer naar klaslokaal (Ambo|Anthos) €21,99 80

Kunst & cultuur Boeken

Spiegelbeeld, vertel eens even Op haar derde verhuisde Naeeda Aurangzeb vanuit Pakistan naar Nederland en inmiddels is ze al 43 jaar Nederlander. De vraag of in Nederland racisme bestaat, beantwoordt de presentatrice en documentairemaker treffend door middel van dit boek, dat leest als een scheurkalender. Elke dag een nieuwe opmerking, soms klein, soms groot, niet altijd zo bedoeld, vaak wel zo gevoeld. Een echtpaar na afloop van een filmvertoning op het Filmfestival in Utrecht: “Mevrouw, u bent een verademing. Uw verhaal over culturen en religie was erg mooi, van ons mag u in Nederland blijven.”

Naeeda Aurangzeb – 365 dagen Nederlander (Uitgeverij Pluim) €19,99

Ida Simons Ida Simons, schrijfster van Een dwaze maagd, de succesvolle autobiografie die door Maarten ’t Hart in 2007 ‘één van de hoogtepunten uit de Nederlandse literatuur’ werd genoemd, wordt met deze uitgave uitvoerig teruggebracht in de schijnwerpers. Neerlandica Mieke Tillema, die zich sinds 2012 met deze biografie over Ida Simons heeft beziggehouden, probeert antwoord te vinden op de vraag: hoe kan een vrouw die de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog aan den lijve ondervonden heeft zo’n sprankelend boek schrijven? Simons groeide op in een kleurrijk Joods gezin en maakte als negentienjarige haar debuut als concertpianiste. Haar ster rees snel en ze speelde voor uitverkochte zalen. In 1933 trouwde ze in Den Haag met de jurist David Simons, die hen nog lange tijd voor deportatie wist te behoeden. Het uiteindelijk gedwongen verblijf in Westerbork en Theresienstadt en de bijzondere redding van het gezin Simons in februari 1945 blijven niet zonder gevolgen. Ida Simons treedt niet meer op. Ze gaat schrijven en publiceert een dichtbundel, twee novellen en de roman Een dwaze maagd. Het vervolg hierop, Als water in de woestijn, heeft ze door haar vroege, zelfgekozen dood niet kunnen voltooien.

Mieke Tillema – Ida Simons, pianiste, schrijfster, overlevende (Uitgeverij Cossee) €34,99

Van dit en dat en van alles wat Rinkeldekink, het grappige en schrijnende boek dat Martine Bijl schreef over haar moeizame revalidatie na een hersenbloeding, was een enorm succes en is zeker na haar overlijden in 2019 een monument.

Maar in september verschijnt er nog een monument min of meer van haar hand. Berend Boudewijn, met wie Martine Bijl meer dan dertig jaar was getrouwd, maakte met behulp van brieven, e-mails, speeches, theaterteksten en dagboeken een (zelf)portret van de geliefde Martine. In zijn persoonlijke inleiding concludeert hij terecht dat schrijven haar grootste talent was.

Martine Bijl – Van dit en dat en van alles wat (Atlas Contact) - €20,OPZIJ 2021

81

Kunst & cultuur Film

Kate Winslet

ROMANTIEK MET EEN HANGBUIK

82

Kunst & cultuur Film

Dat haar niet standaard – lees Hollywood - mooie uiterlijk haar heeft geholpen bij de opstart van haar carrière, is niet verrassend.

De van oorsprong Britse Kate Winslet (1975), die met haar rol van Marianne Dashwood in Jane Austen’s Sense and Sensibility wereldwijd doorbrak, lijkt zelf echter de laatste te zijn die wil leunen op haar looks. In haar keuze voor rollen zie je een lijn naar steeds sterkere vrouwen, waarbij ze soms zo onflatteus mogelijk in beeld gebracht lijkt te worden. Met zoveel talent is het mooi een voorvechter te hebben in Hollywood voor echtheid.

D

e grootste bekendheid kreeg Winslet met Titanic. De epische, ijzingwekkende tranentrekker, die maar liefst 11 Oscars won. Maar curieus genoeg vielen de hoofdrolspelers in dit ijzingwekkende liefdesdrama, Winslet en Leonardo DiCaprio, buiten de prijzen. De carrière van de destijds piepjonge acteurs heeft er bepaald niet onder geleden. Het was fascinerend om te zien hoe ze tien jaar later opnieuw samen schitterden in een ander liefdesdrama, Revolutionary Road, een adembenemend drama over een stel in een verstikkende Amerikaanse buitenwijk in de jaren vijftig, en heel anders van toon.

Met die Oscar kwam het uiteindelijk goed. Na verschillende nominaties kreeg ze het beeldje uiteindelijk terecht in handen voor haar onvergetelijke rol in The Reader.

Hoewel Winslet in 2008 nog aarzelde om zich feminist te noemen, “een meer ingehouden type feministe”, wordt de keuze voor haar rollen steeds minder ingehouden.

In Ammonite uit 2020, zorgt ze met regisseur Francis Lee voor eerherstel van de lesbische paleontoloog Mary Anning, die dankzij haar baanbrekende ideeën bijzondere fossiele vondsten deed, maar moest toezien hoe haar mannelijke collega’s met de eer gingen strijken.

Winslet zei bij het uitkomen van de film te hopen dat haar werk aan Ammonite een nuttige bijdrage levert om LGBTQ+-verhalen mainstream te maken, ze gaf ook aan van verschillende acteurs te weten dat ze hun seksuele voorkeur nog steeds angstvallig verborgen hielden. “Hoe meer dit soort verhalen er zijn en verfilmd worden, hoe meer ze genormaliseerd zullen worden.”

Een van haar laatste rollen is die van detective in de succesvolle HBO-serie Mare of Easttown. Bovendien haalde ze daar onlangs weer de wereldpers mee. In deze serie heeft Mare regelmatig onenightstands. In een seksscène was een stuk ‘hangende buik’ van de actrice te zien. De regisseur bood haar aan om haar lichaam er ‘flatteuzer’ uit te laten zien. “Ik zei dat hij het niet moest wagen,” zegt Winslet. Ze stuurde ook de promotieposter voor de serie tweemaal terug, omdat ze vond dat ze te gefotoshopt was. “Luister, ik word dit jaar 46 en ik probeer Mare neer te zetten als een vrouw van middelbare leeftijd. Ik denk dat kijkers zich zo verbonden voelen met het personage, omdat er geen filters zijn. Ik weet hoeveel kraaienpootjes ik heb, zet ze alsjeblieft terug. Mare is een volledig functionerende vrouw met gebreken. Ze heeft een gezicht en lichaam dat zich beweegt op een manier die hoort bij haar leeftijd, leven en waar ze vandaan komt.

Ik denk dat we dit niet vaak genoeg zien.”

Privé heeft Winslet het na twee huwelijken, waarbij vooral de scheiding van haar tweede man, regisseur Sam Mendes, in 2011 erin hakte, het weer heel prettig. In The New York Times gaf ze een zeldzame inkijk in haar persoonlijke leven toen ze haar derde man, Edward Abel Smith, die eerder de naam Ned Rocknroll gebruikte, en waarmee ze sinds 2012 is getrouwd, zo ongeveer de hemel in prees. Zij noemde hem ‘een super aantrekkelijke, bovenmenselijke, thuisblijvende vader’, en liet weten dat hij niet alleen goed voor hun zoon zorgt, maar ook voor haar. Dat hij ondanks zijn ernstige dyslexie toch fijn haar teksten met haar oefent, is ook mooi – en deed ons denken aan een scène uit Notting Hill, waarin Hugh Grant scripts leest met Julia Roberts.

OPZIJ 2021

83

Kunst & cultuur Film

FILMS MET KATE WINSLET

Mare of Easttown

The Dressmaker

Carnage

Wonder Wheel

2021 Brad Ingelsby In deze geweldige 7-delige HBO-serie kruipt Kate Winslet in de huid van Mare Sheehan, een politierechercheur in het kleine stadje Easttown in Pennsylvania. De wat verbitterde Sheehan krijgt de opdracht om een zaak op te lossen waarin een tienermeisje is vermoord.

Het leven valt Sheehan niet mee en heeft ze genoeg om over te mopperen, zoals een andere onopgeloste zaak en onverwerkte emotionele bagage.

2015 Jocelyn Moorhouse Het is 1951 wanneer Myrtle Dunnage (Winslet), succesvol kledingontwerpster, besluit terug te gaan naar het stoffige Australische gehucht waar ze is opgegroeid. Met als belangrijkste wapen haar Singer-naaimachine is Myrtle van plan wraak nemen op oude vijanden in deze zo ogenschijnlijke duffe gemeenschap. Liam Hemsworth maakt het voor haar een stuk spannender.

Lekker voorspelbare verfilming naar het boek van Rosalie Ham.

2011 Roman Polanski Een film als een toneelstuk, en wel het allerbeste – en benauwende – stuk.

Twee echtparen treffen elkaar in een fancy New Yorks appartement om de ruzie over hun elfjarige zonen uit de wereld te helpen. Maar beleefdheid ontaardt in een totale ontploffing met verbale hoofstandjes. Laat dat maar over aan regisseur Polanski, die met Kate Winslet, Jodie Foster en Christoph Waltz en John C. Reilly goud in handen had.

2017 Woody Allen.

Met o.a. Kate Winslet, James Belushi, Juno Temple, Justin Timberlake en Max Casella.

Woody Allens 48ste film speelt zich af op Coney Island in de jaren vijftig en begint met een knipoog naar de kijker. ‘Dit wordt een melodramatisch verhaal met nogal groteske personages,’ waarschuwt Mickey, strandwacht en aspirant schrijver Justin Timberlake, die een verhouding begint met Kate Winslet, de uitgebluste vrouw van draaimolenexploitant James Belushi. Wonder Wheel is zoals veel van Allens latere films niet al te zwaar, to the point en grappig.

84

Onze online selectie Carmen & Lola 2018 Arantxa Echevarría De zeventienjarige, sensuele Carmen is al verloofd wanneer ze op de markt de ingetogen, zestienjarige Lola ontmoet. In de traditionele Madrileense zigeunergemeenschap wordt een lesbische verhouding niet met open armen ontvangen. Toch delen Carmen en Lola stiekem menig sigaretje. En meer. Mooie coming-of-age-vertelling over een helaas nog altijd door taboes omgeven item. Mooi verfilmd met de twee niet-professionele hoofdrolspelers.

Dark River 2017 Clio Barnard Authentiek aandoend Engels familiedrama dat zich afspeelt in Yorkshire. Na de dood van haar vader gaat Alice, tot ergernis van haar broer, terug naar haar geboortedorp om de familieboerderij op te eisen. De diep weggestopte trauma’s uit het verleden moeten worden ontrafeld en onder ogen gekomen.

Dolls 2002 Takeshi Kitano

Matsumoto heeft zijn verloving met zijn grote liefde Sawako verbroken om met de dochter van zijn rijke directeur te trouwen. Wanneer hij hoort dat zijn voormalige geliefde haar verstand heeft verloren bij een zelfmoordpoging, keert hij naar haar terug.

Samen zwerven ze door Japan, met elkaar verbonden door een koord. De aankleding is van ontwerper van Yohji Yamamoto.

Parasite 2019 Bong Joon-ho

Deze zwarte komedie over armoede in Zuid-Korea was de verrassing bij de Oscaruitreiking in 2020, door zowel de Oscar voor beste niet-Engelstalige film als beste film te winnen. De film gooit een flink aantal genres, drama, satire, horror, komedie, door elkaar in wat toch aanvoelt als een samenhangend geheel. We volgen een arm gezin, waarvan de leden zich een voor een hechten aan een rijk gezin in Seoul. De eigenzinnige en onvoorspelbare film begint grappig, wordt almaar donkerder, en eindigt explosief.

The Rider 2017 Chloé Zhao

Wanneer zijn val van een paard hem bijna fataal wordt, mag Brady Blackburn geen rodeo meer rijden.

Maar in South Dakota is de mannelijke identiteit juist onlosmakelijk verbonden met deze gevaarlijke sport.

The Rider is een indrukwekkend en aandoenlijk portret van een jonge cowboy. Een poëtisch docudrama onder feilloze regie van de in Beijing geboren Chloé Zhao, die met haar tweede film bewijst een belangrijke nieuwe stem binnen de Amerikaanse cinema te zijn.

Madre 2019 Rodrigo Sorogoyen

Haar zoontje is pas zes jaar en met zijn vader op vakantie bij de Spaans/Franse kust, als Elena door hem wordt gebeld. Paniekerig vertelt haar zoontje dat ‘ie z’n vader kwijt is. Dat is het laatste wat ze van hem hoort. Het is tien jaar later, als Elena in de strandtent waar ze werkt, een groep jongeren tegenkomt, waarin ze haar zoon meent te herkennen.

OPZIJ 2020

85

Kunst & cultuur Musea Eindelijk, eindelijk zijn de musea weer open – dat is tenminste de belofte bij het ter perse gaan van deze OPZIJ. Natuurlijk spoeden we ons allemaal naar de Slavernijtentoonstelling in het Rijksmuseum, zie elders in dit blad. Maar er is meer!

Maria Magdalena

Waar? Museum Catharijne Convent Utrecht Wat? Een tentoonstelling geheeld gewijd aan de Bijbelse Maria Magdalena. Historische bronnen, moderne en eigentijdse werken bieden een gevarieerd beeld van Maria Magdalena. Wie was deze mysterieuze vrouw? Hoe werd ze gezien, eeuwen geleden? En hoe kijken we nu naar haar? Was ze een hoer of een feminist, of allebei?

Waarom? Ze zalft, verleidt, huilt, bidt, verkondigt, bekeert en verricht wonderen. Al die facetten komen aan de orde in deze tentoonstelling. Van anonieme middeleeuwse meesters tot Marlene Dumas: allen laten zich inspireren door Maria Magdalena. Kom kijken naar deze bijzondere Bijbelse vrouw.

Wanneer? Tot en met 9 januari 2022. catharijneconvent.nl

Aan de pols

En een horloge van Tord Boontje, geïnspireerd op de Aardappeleters. Kom daar maar eens om. €99,Van Gogh Museum Shop Maria Magdalena, Alfred Stevens, 1887 Museum voor Schone Kunsten Gent

Belle van Zuylen door Jens Juel

Slot Zuylen & Slavernij

Waar? Slot Zuylen, Oud-Zuylen Wat? Slot Zuylen is dankzij Belle van Zuylen (1740-1805), de schrijfster die hier woonde en werkte, een symbool voor vrijheid van vrouwen en verlichte ideeën geworden.

Maar, hoe verhield de vrijgevochten Belle zich tot het fortuin dat haar familie vergaarde in de koloniën? In deze tentoonstelling opent Slot Zuylen de deuren voor krachtige verhalen van mensen van kleur.

Waarom? Niet omdat het modieus is, maar omdat het slot zich ervan bewust is dat het in haar huidige vorm niet had bestaan zonder de handel in en gedwongen arbeid van de tot slaaf gemaakte mensen. De ouders van Belle kregen midden 18de eeuw een fortuin in handen dat door kolonialisme en slavernij was verkregen. En met dat geld werd Slot Zuylen toentertijd gemoderniseerd. Belle erfde van haar vader waardepapieren in koloniale ondernemingen. Wat wist Belle van slavernij? Sprak zij zich hierover uit? Dergelijke vragen komen aan de orde op de tentoonstelling in Slot Zuylen.

Wanneer? Vanaf 27 augustus 2021 tot begin december. slotzuylen.nl

86

Kunst & cultuur Musea

Mooie bellen

Bellen uit het Van Gogh Museum.

Van €24,95 tot €29,95.

Hollands handwerk.

Kunstenaar Patricia Kaersenhout. Foto Aatjan Renders

Who is she?

Portretten vertellen

Waar? Frans Hals Museum, Haarlem Wat? Welke vrouw verdient een plek aan tafel? Het museum nodigt de bezoeker uit op een andere manier te kijken naar hoe vrouwen gerepresenteerd worden in museale collecties.

Centraal in de tentoonstelling staat een grote, rijk gedekte tafel met glaswerk en geborduurde lopers, waaraan vrouwen van kleur een plaats krijgen: ‘Guess Who’s Coming to Dinner Too?’ van kunstenaar en activist Patricia Kaersenhout.

Waarom? Op de tentoonstelling wordt de tafel omringd door bijzondere portretten van en door vrouwen uit de periode 1820 tot heden van kunstenaars als Charley Toorop, Hellen van Meene, Julika Rudelius, Jan Sluijters. Denk na over de rol van vrouwen in de kunstgeschiedenis. Wat vertellen de portretten in de tentoonstelling? Wie is zij?

Wanneer? Tot en met 2 januari 2022. franshalsmuseum.nl

Charles Howard Hodges Portret Wilhelmina Jacoba van Pembroek, 1820

Belle tas

Tas van Belle met haar iconische uitspraak. Als die ook voor jou geldt, koop dit tasje dan op Slot Zuylen voor €3,95.

OPZIJ 2021

87

De Reismeiden

88

De Reismeiden

Mediterraan

MONTPELLIER Prachtige pleinen, mysterieuze steegjes, elegante gebouwen en het strand binnen handbereik: in Montpellier vind je alles. Op doorreis of als onderdeel van een vakantie ergens in het zuiden van Frankrijk: deze Zuid-Franse parel zal je aangenaam verbazen. De Reismeiden nemen je mee naar een stad vol verrassingen.

D O O R D E R E I SM E I D E N

OPZIJ 2021

89

De Reismeiden

M

ontpellier is de hoofdstad van de Franse regio Languedoc-Roussillon, aan de Middellandse Zee. Tegenwoordig is het een van de grootste steden van Zuid-Frankrijk en huizen hier veel studenten, dankzij de uitstekende universiteiten.

Must visit in de Zuid-Franse stad is allereerst het historisch centrum.

Montpellier is geen kleine stad, maar het stadshart laat zich prima bewandelen. Verdwalen door de nauwe steegjes en dromerige pleintjes is misschien wel de beste manier om deze middeleeuwse stad te ontdekken.

Place de la Comédie De tocht door het centrum van Montpellier begint in het kloppend hart van de stad: Place de la Comédie, waar je de Opera Comédie vindt. Verder vind je een aantal – ietwat toeristische – restaurants en een grote bioscoop.

Een kleine culturele parel is het Pavillon Populaire, waar je kosteloos (wisselende) exposities kunt bekijken.

Wil je nog meer kunst zien, stap dan even door naar Musée Fabre, aan de rand van het stadspark bij Place de la

90

Comédie. Hier vind je kunstschatten uit de vijftiende eeuw tot en met nu.

Het museum is in 1825 opgericht door baron en kunstverzamelaar François-Xavier Fabre.

Vanaf Place de la Comédie kun je de wandeltocht doorzetten in de richting van de grote winkelpromenade, met natuurlijk veel bekende merken. In de zijstraten kun je terecht voor meer unieke, lokale winkels.

Klaar met winkelen? Maak een stop bij Place St-Roch, waar je je kunt vergapen aan de neogotische kerk of kunt pauzeren bij een van de sfeervolle terrassen voor een aperitief. In en om de kerk vind je namelijk tal van trendy tapas- en wijnbarretjes. Vervolg je weg richting Rue Saint-Paul en ontdek het ene na het andere schilderachtige pleintje.

Steek rechtsaf door naar de Rue de l’Ancien Courrier. Zo kun je de de Église Saint-Roch van een ander perspectief bekijken.

Binnen een paar minuten kom je vanaf de Eglise Saint-Roch uit bij Place Saint-Anne, waar de

De Reismeiden

Saint-Anne-kerk en het voormalig conservatoriumgebouw van Montpellier gevestigd zijn. Een sfeervolle plek voor een kleine snackpauze.

Voor de muziekliefhebbers onder ons is de bladmuziekwinkel Aux Notes d’Orphée een bezoekje waard.

Lunch met de locals Voor een betaalbare, verse en smaakvolle lunch kun je terecht bij Les Halles, de foodhal van Montpellier. Selecteer je favoriete kaas, verse vis, een goed stuk quiche, fruit of een versbereide salade en strijk neer in een van de klapstoeltjes om je maaltijd te nuttigen, te midden van de locals. Of loop met de snackbuit door naar een van de prachtige pleinen die je zojuist hebt ontdekt voor een korte picknick.

Wil je iets uitgebreider lunchen?

Dan is het mediterrane Rosemarie een uitstekende tip. Deze moderne Franse bistro is gevestigd aan het eerder vermelde Rue Saint-Paul, in het verlengde van Place St-Roch. Je kunt lekker tafelen in de schaduw, onder een van de vrolijke parasols.

Uitzichtpunt & nachtleven Genoeg gegeten, gewinkeld en verdwaald? Begeef je dan in de richting van Port du Peyrou, de ‘Arc de Triomphe’ van deze ZuidFranse stad. De boog stamt uit de zeventiende eeuw en heeft tal van verwijzingen naar de periode van Lodewijk XIV. Het is ook mogelijk om de Port du Peyrou te beklimmen.

Daarna loop je door in de richting van het Parc du Peyrou, waar je OPZIJ 2021

91

De Reismeiden

getrakteerd wordt op een prachtig uitzicht over de stad. Extra de moeite waard om te bezoeken tijdens de zonsondergang.

Ook ’s avonds is er genoeg te doen in Montpellier. De stad staat is veel artiesten rijk en daarom is er altijd wel ergens livemuziek te vinden.

Bijvoorbeeld bij Les Garçons, een levendige tapasbar met goede wijnen, waar de straat op een mooie zomeravond gevuld is met mensen en muziek.

Strand Vanuit het stadshart van Montpellier kun je in no time een van de fijne stranden bezoeken. Dat doe je met de tramlijn, de auto of voor 92

de echte Nederlanders: gewoon op de fiets. Wie zo dicht mogelijk bij Montpellier wil blijven heeft grofweg twee opties. In de richting van Palavas-les-Flots, een openbaar strand waar het raadzaam is om zelf een parasol mee te nemen. Je kunt hier heerlijk zwemmen in de zee en wat halen bij een van de supermarktjes in de buurt. Het strand ligt op ongeveer twaalf kilometer van het centrum.

Wie behoefte heeft aan een wat luxueuzer strandbed, kan kiezen om links aan te houden, in de richting van La Grande-Motte. Een klein stukje verder van het centrum dan Palavas-les-Flots, zo’n 18 kilometer, maar dan heb je ook wat. Hier kun je een bedje huren, cocktails

De Reismeiden drinken of uitgebreid eten bij een van de strandtenten die je vindt aan deze kuststrook. Ondertussen heb je uitzicht op de watersporters, want Montpellier is een uitstekende plek om te kitesurfen.

Reizen per tram of te voet Sinds 2000 is Montpellier verrijkt met een modern tramsysteem. Stap in lijn 4 voor een tocht naar (en langs) het centrum. Bijzonder aan de tramlijn is dat deze ringvormig is. De tram rijdt dus niet heen en weer, maar rijdt in een cirkel om het centrum. Ben je aan de verkeerde kant ingestapt, dan kun je dus net zo

lang blijven zitten tot je alsnog op je gewenste stop uitkomt.

De stad uit: Sauve & Sète Montpellier blijkt ook de perfecte uitvalsbasis voor andere betoverende plekken. De Reismeiden bezochten het idyllische havenstadje Sète, slechts 17 minuten met de TGV vanuit Montpellier, ter gelegenheid van het jaarlijkse festival Jazz à Sète.

Vanuit de haven kun je wandelen of fietsen naar het strand van Corniche.

Een andere parel is het dorpje Sauve, wat meer landinwaarts gelegen, dus handig om hier per auto naartoe

te reizen en een ideale stop voor of na een wijnproeverij in een van de wijngaarden in de streek LanguedocRoussillon. Sauve is een echt kunstenaarsdorp en dat is duidelijk te merken aan de straatjes, waarin je ongetwijfeld, verstopt achter kleurige luiken, schilders in stilte ziet werken. Na een korte wandeling – Sauve is niet erg groot – dineerden De Reismeiden met een heerlijk verse daghap, koud geserveerde witte wijn en cheesecake bij Au Bon Jaja.

Je vindt dit restaurant, naast een aantal andere uitnodigende bars en restaurants, op het centraal gelegen Place du Dr Jean Astruc. O

OPZIJ 2021

93

Man over vrouw

‘ALS DE WERELD VERGAAT en er kunnen mensen worden gered, ben ik de laatste die meegaat. Ik ben maar een

TELEVISIEMAKER.’

Hij oogstte veel lof met de documentaireserie 100 dagen voor de klas en ontdekte voor het oog van de camera hoe het is om als homoseksuele man te vrijen met een vrouw.

Televisiemaker Tim den Besten (1987) houdt van een uitdaging en schuwt geen enkel taboe.

Liefst wel met een portie humor. In een Amsterdams café sprak OPZIJ met hem over wonen in een Rotterdamse wolkenkrabber, quinoakutten en preken voor eigen parochie.

D O O R N OÉ M I P R E N T

94

J

e maakt nu zo’n negen jaar documentaires voor de VPRO. 100 dagen voor de klas, waarin je samen met televisiepartner Nicolaas Veul je debuut maakte als docent in het voortgezet onderwijs, maakte vorig jaar veel indruk.

“We hebben hier veel complimenten over gekregen, nog steeds. Nicolaas en ik hadden nooit durven dromen dat er zoveel mensen naar zouden kijken. Er zijn zelfs mensen die ons lieten weten dat ze door de documentaire zijn overgestapt naar een baan in het onderwijs.

Hoge kijkcijfers zijn leuk, maar we waren vooral blij dat het programma echt impact had gemaakt en het lerarentekort zo aandacht kreeg.”

Met zelfs een eervolle vermelding van de jury van de Zilveren Nipkowschijf. Heeft het mensen ook afgeschrikt om het onderwijs in te gaan? (lacht) “Dat heb ik nog niet gehoord, maar misschien durven mensen dat minder snel te zeggen.”

Even wat anders. In een interview las ik over jouw ’coming-out’ bij je moeder. Haar reactie was nogal opmerkelijk.

“Ik was een jaar of vijftien toen ik verliefd was geworden op een jongen. Ik wist al langer dat ik niet op meisjes viel. Via een forum had ik deze jongen ontmoet en ik was helemaal hotel-de-botel. Het voelde als het juiste moment om uit de kast te komen. Ik dacht toen: als mijn ouders mij niet meer willen zien, vind ik dat prima. Ik voelde me gesterkt door de verliefdheid. De hele dag was ik vastberaden om het aan mijn moeder te vertellen – mijn ouders waren gescheiden. Maar na het ontbijt, de lunch en het avondeten had ik het nog niet gezegd. Ik kreeg

95

Man over vrouw het mijn strot niet uit. ’s Avonds in de slaapkamer zei ik: mama, ik moet je wat vertellen. Ik trok een gekke grimas.

Mijn moeder begon te raden: heb je iets gestolen? Een slecht rapport? Het werd steeds erger. Toen vroeg ze: ‘Ben je verliefd? Op een jongen?’ Ik bevestigde dat. Vervolgens reageerde ze met: ‘Wat jammer dat oma dood is.’ Bleek ze een weddenschap met mijn oma te hebben afgesloten. Zij vermoedden al langer dat ik op jongens viel. Ik vond het zo grappig en lief dat dit haar eerste pure reactie was. Het was ook bijna een omhelzing van mijn oma, die toen al enige tijd dood was.”

‘Bij mijn moeder is het glas óf halfleeg óf er is überhaupt geen glas. Ze is een hele leuke en lieve vrouw, maar de scheiding met mijn vader is haar niet in de koude kleren gaan zitten.’

Was je oma modern, voor zover je je kunt herinneren?

“Oma Roos is doodgegaan toen ik twaalf was. Zij was de eerste persoon met wie ik zo’n hechte band had, die ik verloor. Zij was een hele leuke lieve oma en ik zag haar heel veel. Ik dacht altijd: het ergste wat mij kan gebeuren, is dat mijn oma doodgaat. Toen het zover was, was het echt heel moeilijk. Ik was op vakantie in Frankrijk met mijn nicht en had daarvoor, onbewust, al afscheid van haar genomen. Ik herinner me nog steeds hoe ze op haar ziekenhuisbed lag.”

Nog even terug naar je moeder. Wat heb je van haar meegekregen?

“Nooit iets op straat gooien. Nog steeds. Laatst viel er een snoeppapiertje uit mijn zak. Ik hoor dan meteen de stem van mijn moeder en raap het op. Mijn moeder kan wel pessimistisch zijn, terwijl het glas bij mij altijd halfvol is.

Bij mijn moeder is het glas óf halfleeg óf er is überhaupt geen glas. Mijn zus en ik doen haar altijd na: heb ik weer.

Dan app ik mijn zus dat ik voor een open brug sta en schrijf ik, je voelt ’m al aankomen: ‘heb ik weer’. Dat is typisch mijn moeder. Ze is een hele leuke en lieve vrouw, maar de scheiding met mijn vader is haar niet in de koude kleren gaan zitten. Ik begrijp haar beter nu ik ouder ben.”

Hoe komt dat?

“Vorig jaar heb ik haar voor het eerst zien huilen.

Waarschijnlijk huilde ze vaker, maar niet in het bijzijn van mij en mijn zusje. Tijdens een gesprek dat ik vorig jaar in Amsterdam met haar had, spraken we over waarom ze 96

eigenlijk zo boos is op de wereld. Die vrouw heeft het niet altijd makkelijk gehad.”

Vandaar de houding van: ‘heb ik weer’.

“Precies, dat negatieve. Ik vond het heel fijn om daarover te praten met haar. Ik voelde me tegelijkertijd heel schuldig. Mijn zusje en ik dachten vroeger weleens: die zure vrouw. Maar dat heeft natuurlijk een reden. Ik dacht: o, Tim. Ik ben zo snel in mijn oordeel. Ik had vroeger ook kunnen doorvragen. Dit gesprek met mijn moeder was voor mij een openbaring. Vanuit: mijn moeder is niet zomaar zuur, ze heeft gewoon veel woede en verdriet in zich.”

En je hebt kennelijk een goede band met je zusje.

“Dat is niet altijd zo geweest. Vroeger gooiden we afstandsbedieningen, klompen en andere harde dingen naar elkaar. We konden elkaar niet luchten of zien. Zij was ook heel negatief, en daar was ik allergisch voor.

Mijn zusje lustte ook niks als kind, ze at alleen maar broodjes kaas. Dan heb ik het over toen we een jaar of tien waren. Maar toen we volwassen werden is dat allemaal veranderd. Een jaar of zes geleden heb ik mijn zusje een vakantie naar Bali cadeau gedaan. Het was de eerste keer dat we echt zo samen weggingen. Dat beviel zo goed, dat we niet lang daarna besloten nog een keer samen naar Bali te gaan. Dat is een grappig verhaal trouwens, want we zijn daar nooit aangekomen.”

Vertel.

“Nou, als je naar Indonesië reist moet je paspoort nog minimaal een half jaar geldig zijn. Mijn paspoort was toen nog drie maanden geldig. Ik wist helemaal niets van deze regel. Sta ik dus met mijn zusje op Schiphol, helemaal uitgekeken naar die vakantie. Mochten we niet mee in het vliegtuig. Ik ging ervanuit dat mijn zusje door het dak zou gaan van woede.”

En toen?

“Gebeurde het tegenovergestelde. Mijn zusje en ik hebben het uitgeschaterd op Schiphol. Dankzij KLM konden we uiteindelijk toch nog op vakantie, maar dan naar Thailand. Het was zo’n bijzondere reis, waar ik mijn zusje echt opnieuw heb leren kennen. Ik ben achteraf blij dat het mis was gegaan met mijn paspoort.

“De gemene deler tussen mij en mijn zusje is dat we allebei zo anders zijn dan onze ouders. We houden van feesten, gezelligheid. Mijn ouders zijn hele rustige types.

Mijn moeder drinkt één keer per jaar een Amaretto met kerst. Niet dat drank altijd met gezelligheid te maken heeft, maar je begrijpt wat ik bedoel.

“Vorig jaar kreeg mijn zusje trouwens haar eerste kindje.

Toen ze me opbelde om te vertellen dat ze bevallen was, liet ze weten dat ze haar zoontje naar mij vernoemd had.

Ik dacht dat het een grap was. Later vertelde ze aan mijn vader dat ze haar kind iets wilde meegeven van mij. Dat deed wel iets met me.”

Man over vrouw Heb jij een kinderwens?

“Als ik nu een kind zou krijgen, zou ik het weggeven. Ik snap oprecht niet wat mensen bezielt die kinderen krijgen.

Je relatie en carrière komen onder druk te staan. Je leven staat opeens in het teken van een hompje vlees. Oppassen op kinderen van mijn vrienden vind ik trouwens wel heel leuk. Toen mijn vrienden begonnen aan kinderen dacht ik: nee jongens! Ik vroeg ze nog even te wachten tot na Lowlands. Maar nu geniet ik er heel erg van.

“Ik heb trouwens ook makkelijk praten. Ik heb gewoon geen kinderwens. Daarbij voel ik ook geen biologische druk, zoals ik dat bij vrouwen van mijn leeftijd wel vaak zie. Een vriendin van mij zei een tijd geleden tegen mij: ik moet baren. Die had plots een enorme oerdrang om kinderen te krijgen. Ik word ook niet veroordeeld door de maatschappij als ik geen kinderen krijg. Ik ben homo, daar verwachten mensen over het algemeen vrij weinig van.

Maar als een vrouw een kind krijgt, is het bijna een plicht waaraan ze heeft voldaan. Gelukkig is dat in Nederland wel steeds minder, maar soms wordt nog wel zo gedacht.”

Je woont nu hier, in Amsterdam. Waar ben jij opgegroeid?

“Eerst in Rotterdam, en daarna heel kort in Hellevoetsluis. Dat vond ik verschrikkelijk. Er is niets mis mee, maar het is niets voor mij. Het is ‘normaal’.

Een niksig periferiestadje. Alles wat ik niet leuk vind.

Daarom ging ik al op mijn zeventiende uit huis, om in Rotterdam te wonen. Voor werk ging ik veel heen en weer naar Amsterdam, dus uiteindelijk besloot ik me daar te vestigen. Ik ben trouwens nog wel een paar jaar terug geweest in Rotterdam, vlak voor ik dertig werd. Ik dacht dat ik volwassen moest doen. Dat was een drama.”

Waarom dacht je dat je volwassen moest doen op je dertigste?

“Ik ben wel theatraal en melancholisch ingesteld.

De avond voor mijn achttiende verjaardag ging ik dramatische gedichten schrijven met een verenpen in het maanlicht. Op mijn 26ste woonde ik in Amsterdam met vrienden, maar dacht ik dat het tijd was om volwassen te doen in de vorm van een zelfstandige woning. Ik had een paar jaar later de kans om terug te keren naar Rotterdam, naar een prachtig appartement in een hele hoge wolkenkrabber. Achter Hotel New York, op de Wilhelmina pier. Daar heb ik gewoond van mijn 29ste tot mijn 31ste.

Het was een vreselijke tijd.”

Het waren wel jaren waarin het volgens mij heel goed ging met je carrière.

“Geluk in werk betekent voor mij absoluut niet hetzelfde als gelukkig zijn. Ik had al mijn vrienden in Amsterdam achtergelaten voor een vreemd avontuur in een wolkenkrabber. Toen zat ik daar opeens alleen. Die plek was veel te steriel voor mij. Op mistige dagen was het net of ik in een watje woonde; de wolkenkrabber werd omringd door wolken. Dat gebeurde nogal eens, want

driekwart van het jaar is het grijs en grauw in Nederland. Toch heb ik er geen spijt van, want na mijn dertigste – er veranderde overigens niet zoveel als mijn melancholische zelf had verwacht – wist ik beter wie ik was.

Ik ben teruggegaan naar Amsterdam.

Hier voel ik me echt thuis.”

Jouw documentaires zijn over het algemeen zeer vermakelijk, maar er zit wel een serieuze ondertoon aan. Ben jij een wereldverbeteraar?

“Ik vind het wel belangrijk dat mijn programma’s ergens over gaan.

Maar ik vind het werk wat ik doe het onbelangrijkste werk van de wereld.

Als de wereld vergaat en er kunnen mensen worden gered, ben ik de laatste die meegaat. Ik ben maar een televisiemaker. Die documentaires die ik heb gemaakt, zullen heus wel iets betekenen, maar ik til er niet te zwaar aan.”

‘Tegelijkertijd ben ik niet zo heel erg van op de barricaden staan. Ik vind persoonlijk dat je het een beetje moet doseren.

Het is vaak toch preken voor eigen parochie. Ik krijg het idee dat veel activisten in hun eigen bubbel zitten.’

Vind je dat mediamakers zichzelf soms te serieus nemen?

“Zeker. Ik zie het om me heen gebeuren. Het zit niet in mij om arrogant te zijn. Bescheidenheid siert de mens, dat vind ik een mooi gezegde. Ik denk dat veel mensen die iets in de televisie doen, dat boven hun bedje mogen hangen. Het is allemaal niet zo belangrijk. Blaas jezelf niet zo op. Doe niet alsof Jezus is teruggekeerd op aarde, als jij iets moois hebt gemaakt.”

OPZIJ 2021

97

Man over vrouw Heb je wat met feminisme trouwens?

“Ik ben opgevoed door sterke vrouwen. Mijn vriendinnen hebben ook allemaal hele sterke karakters. Hoe er naar jullie vrouwen wordt gekeken, hoe er met jullie wordt omgegaan. Het gedonder met de broekjes tijdens de Olympische Spelen. Dat soort dingen openen wel je ogen.

Ik ben me de afgelopen jaren steeds bewuster geworden van de positie van minderheden. Tegelijkertijd ben ik niet zo heel erg van op de barricaden staan. Ik vind persoonlijk dat je het een beetje moet doseren. Het is vaak toch preken voor eigen parochie. Ik krijg het idee dat veel activisten in hun eigen bubbel zitten. Het is een beetje ‘wij van WC-eend’. En soms vind ik de toon erg drammerig en negatief.

“Als homoseksuele man heb ik ook wel wat meegemaakt.

Ik ben een keer bespuugd op de Vijzelstraat, toen ik aan het zoenen was met een jongen. Maar toch raakt het me niet, ik vind het vooral sneu voor die persoon. En als mensen homoliedjes zingen, ben ik niet zo snel gekwetst.

Ik vind het mooi als mensen zich inzetten voor een betere wereld, maar ik geloof niet dat het gaat lukken om zeven miljard mensen dezelfde kant op te laten kijken. Maar misschien ben ik wel de gekke, dat ik zo denk.”

De perfecte wereld bestaat niet volgens jou?

“Ik ben wel cynisch-realistisch. Ook over het milieu. We moeten absoluut proberen om de snoeppapiertjes op te rapen op straat, zoals mijn moeder bepleit. Maar als wij vergaan als mensheid, dan zou mij dat niet verbazen, dan is dat een spiegel van de mensheid. De vraag is of het erg is. Misschien hoort het erbij, in het licht van de eeuwigheid. Wij mensen denken dat we heel bijzonder zijn, maar dat is niet zo. Misschien hoort het erbij, dat wij onze eigen ondergang zijn. Zo geloof ik ook dat er altijd mensen zullen zijn die vrouwen haten, homo’s haten. Prima is het niet, maar het is nu eenmaal zo.”

Tot mijn grote verbazing ontdekte ik op jouw persoonlijke Wikipediapagina dat jij de bedenker bent van het woord quinoakut – het is zelfs opgenomen in de Dikke van Dale. Ik durfde mijn cappuccino met havermelk net haast niet te bestellen. (lacht) “Dat klopt. Het woord bedacht ik een aantal jaar geleden voor mijn VPRO-column. Ik kwam in die tijd veel bij Vinnies, een café in de Haarlemmerstraat. Dat was een tent waar veel van die superfoods geserveerd werden en dit soort types langskwamen. Natuurlijk heb ik het heel erg overdreven – ik heb 98

helemaal niets tegen sojamelk of havermelk trouwens. Ik had ook nooit verwacht dat die term zoveel aandacht zou krijgen.”

Binnenkort zien we je weer op tv met je televisiepartner in crime Nicolaas Veul, in de documentaireserie 100 dagen in je hoofd.

“Klopt, ik heb er heel veel zin in. We wilden deze serie graag maken, omdat we denken dat er een stigma rust op mentale gezondheid. We praten er steeds meer over. Maar als iemand wordt opgenomen, dan is het toch al gauw van: diegene is gek, en ik ben normaal. We willen met deze serie de kloof slechten tussen ‘normaal’ zijn en ‘gek’ zijn. We hebben namelijk allemaal wel wat. Of het nou een stoornis is of een trauma uit je jeugd.”

Wat heeft jou het meest verbaasd?

“Ik heb vijftig dagen meegelopen op een afdeling waar mensen psychische stoornissen, zoals autisme, borderline en verslavingen hebben. Door mijn nieuwsgierigheid vroeg ik op de eerste stagedag al aan mensen: waarom zit jij hier? Dat is dus helemaal niet de bedoeling daar. Er zijn gezette momenten dat er over het verleden gesproken wordt. En dat is dus niet aan het ontbijt, als iemand zijn boterham met hagelslag besprenkelt. In het begin zag ik vooral de stoornis, en niet de mens. Dat veranderde toen ik daar langer rondliep. Tijdens de serie gaan Nicolaas en ik zelf ook met de billen bloot en in therapie. Dat vond ik wel heel spannend en eigenlijk veel te privé om te delen met de rest van de wereld. Maar voor mijn gevoel was ik het verplicht aan de mensen die we daar gevolgd hadden, en die zo veel van zichzelf hadden durven laten zien.”

100 dagen in je hoofd is vanaf donderdag 21 oktober om 20:55 te zien op NPO 3. O

Take care Carin Gaemers Carin Gaemers (1958) is onze meest invloedrijke vrouw 2017. Maandelijks houdt ze ons bij de les.

Rechte rug

H

ier volgt deel drie van het feuilleton over het Broze Vaasje. Sorry als het gaat vervelen, maar dit is wat mij deze zomer bezighoudt.

Dit is belangrijk. Voor nu en voor de toekomst. En niet alleen voor de zorg.

Na de verkiezingen moest vaart worden gemaakt met de formatie, want ‘het land moet geregeerd worden’. Inmiddels heerst er absolute stilte. Daar begrijp ik niets van. Hoge

urgentie en een formatievakantie gaan niet samen. Het is ook niet erg transparant, zo’n lange pauze zonder uitleg. Wat speelt er achter de schermen? Ik zie twee mogelijke scenario’s.

Eén: men beseft dat een regeerakkoord met een serieuze aanpak van de grote maatschappelijke problemen diepgaande studie vereist. Dit zou logisch zijn. Het nieuwe kabinet moet forse stappen zetten op het gebied van het klimaatprobleem, het stikstofprobleem, sociale en economische ongelijkheid, de problematiek op de woningmarkt, in jeugdzorg, ggz en de zorg in het algemeen en in het onderwijs. Plus de nieuwe bestuurscultuur. Daarover grondig nadenken kost tijd.

Twee: Een kabinet zonder CDA wordt niet haalbaar gevonden. Daarom wachten VVD en D66 af tot bij het partijcongres in september duidelijk wordt hoe deze partij de komende regeerperiode in wil. Met andere woorden: krijgt het sociale deel van het CDA de overhand of wordt het VVD-met-een-dun-christelijksausje? Ook dit zou logisch zijn. Zonder een stabiel CDA worden de politieke verhoudingen onvoorspelbaar. Dan is het voor VVD en D66 erg lastig kiezen met welke partijen zij een kabinet gaan vormen.

Ik hoop het eerste, maar vrees het laatste. Dan is er namelijk een aanzienlijke kans dat over die grote maatschappelijke opgaven helemaal niet zo bijzonder diep wordt nagedacht. Trouwens, het woord ‘bestuurscultuur’ heb ik ook al heel lang niet meer horen vallen. Demissionair premier Rutte geeft geen enkel blijk van het onderdrukken van de oude reflexen waarover ik in de vorige OPZIJ schreef. Hij gedraagt zich alsof er helemaal geen politieke crisis over de bestuursstijl van zijn kabinetten is geweest. Een veeg teken.

De cynicus in mij ziet nog een derde scenario. Een pauze in de formatie vanuit de verwachting van VVD en D66 dat rond september bij iedereen de gedachte aan die nieuwe bestuurscultuur door de actualiteit naar de achtergrond is gedrongen. Daar zou ik niet op rekenen.

De opmars van de deltavariant en de moord op Peter R.

de Vries benadrukken juist het belang van die nieuwe bestuurscultuur.

De moord op Peter R. de Vries is afgrijselijk. Demissionair kabinet en Kamerleden vinden eensgezind dat dit in ons land niet zou mogen voorkomen. Rutte en Grapperhaus verzekeren alles op alles te zetten om de georganiseerde misdaad te bestrijden. Exact hetzelfde was twee jaar geleden te horen, na de laffe moord op advocaat Derk Wiersum. Het moge duidelijk zijn, er is nog niets veranderd. Niet verwonderlijk, want politie en justitie kampen nog steeds met een enorm gebrek aan middelen en menskracht. Er is meer nodig om het te kunnen opnemen tegen de georganiseerde (drugs-)criminaliteit die beschikt over bijna onuitputtelijke hoeveelheden geld en mogelijkheden. Peter R. de Vries is niet de enige expert die hier herhaaldelijk op heeft gewezen.

Opvallend aan de reacties op de moord op Peter R. de Vries is hoezeer hij wordt geprezen om zijn toewijding, volhardendheid, eigenzinnigheid, de zorg waarmee hij slachtoffers en nabestaanden omringde en bovenal zijn nooit aflatende strijd voor rechtvaardigheid. Bijna twee weken lang werd dit in de media dagelijks gememoreerd.

De dag voor de uitvaart stonden zo’n 7500 mensen uren geduldig in de rij om hem de laatste eer te bewijzen. Als theater Carré langer de gelegenheid had geboden, waren het er minstens twee keer zo veel geweest.

De eigenschappen waarover Peter R. de Vries in ruime mate beschikte, worden overduidelijk door zeer velen bijzonder hoog gewaardeerd. Voor politici lijkt mij dit ook iets om eens goed te overdenken. Zou het kunnen zijn dat wij politici meer gaan vertrouwen wanneer zij stoppen zich hoofdzakelijk te richten op opiniepeilingen? Wanneer zij net als Peter R. de Vries duidelijk laten zien waar zij voor staan en onomwonden zeggen wat zij vinden? Ook wanneer dat even niet bijdraagt aan electoraal gewin?

Met de houding van Peter R. de Vries als norm voor politici en bestuurders zouden we een heel eind op weg zijn naar die nieuwe bestuurscultuur. Rechtvaardigheid en barmhartigheid als richtsnoer, een rechte rug, niemand naar de mond praten, fouten gewoon toegeven en moedig zijn. Deze houding vormt de beste garantie voor een krachtig beleid om de enorme maatschappelijke opgaven het hoofd te bieden.

Het mooiste eerbetoon aan Peter R. de Vries kwam voor mij overigens van mijn strijdmakker Hugo Borst. Op de dag van diens overlijden appte Hugo me: ‘Hij heeft

ons geleerd altijd een beetje moediger te zijn dan we durven.’ Het onthouden waard. Moed is wat

het broze vaasje zal redden. O

OPZIJ 2021

99

De kracht van zacht De kracht van 15 jaar garantie De kracht van samenwerkende cellen

De kracht van dubbele werking

De kracht van stroomloos De kracht van 100% kalkvrij

De kracht van compact De kracht van zuinig De kracht van continu

Niet voor niets de meest verkochte waterontharder van Nederland Nederland houdt van zacht. En dus van Aquacell.

Dat betekent een kalkvrije badkamer, goed werkende

Niet voor niets de meest verkochte waterontharder van

apparaten en extra smaakvol drinkwater. Hij werkt

Nederland. AquaCell is de enige waterontharder met

autonoom, zonder stroom. En ook zo slim; door zijn

twee samenwerkende cellen, waardoor u gegarandeerd

kleine en compacte vormgeving past hij overal. Ontdek

bent van 24 uur per dag, 100% kalkvrij water.

alle krachtige voordelen van AquaCell op AquaCell.nl.

100% kalkvrij water

Zelf de kracht van zacht ervaren? Vraag een proefplaatsing aan op aquacell.nl