Een sceptische houding is de essentie van wetenschap Rie Bosman
V
oor de boekenrubriek in de volgende SoAP had ik al een stapeltje boeken klaar liggen, met als thema: ‘lezen buiten je bubble’. Het waren drie romans die ik zelf nooit uitgekozen zou hebben, maar die mij waren aangereikt of cadeau gedaan waren. Je kunt natuurlijk tegenwerpen dat de gevers waarschijnlijk ook tot mijn bubble behoorden, maar ik ging toch met deze werktitel aan de slag om op te schrijven welke nieuwe inzichten ik wel niet verworven had door eens buiten de gebaande paden te lezen. Maar toen kwam het thema van deze SoAP. ‘Eerst zien, dan geloven’. Een prikkelend thema waar ik – tenzij ik mij vooral op het geloven zou richten - niet direct een paar mooie romans bij kon vinden (de oplettende lezer van deze rubriek weet dat ik studenten en collega’s aanmoedig om vooral ook romans te lezen). Gelukkig gaf de redactie nog een nadere aanwijzing: “Dan denken we zelf in wetenschapsfilosofische richting (empirie), maar complottheorieën passen bijvoorbeeld ook goed in het thema.” Een zeer actueel thema vanuit vele gezichtspunten: in de huidige tijd hebben internet en sociale media een enorme impuls gegeven aan anti-empirische tendensen. Bubbels, silo’s, alternatieve feiten, ‘post-truth’ en ‘science denial’ zijn niet voor niets de woorden van deze tijd. Toegepast op de wetenschap heeft ‘eerst zien, dan geloven’, de volgende betekenis: niet alles geloven wat je wordt voorgeschoteld, eerst kijken of de informatie klopt, uit betrouwbare bron komt, op deugdelijke wijze is vergaard en volgens de regels is geanalyseerd. Een sceptische houding is de essentie van wetenschap. Van Arie Glebbeek kreeg ik een mooi artikel toegestuurd met de volgende, zowel veelbelovende als onheilspellende titel: ‘Education and the New Dark Ages? Conspiracy, social media and sciencedenial’, door Michael Peters en Tina Besley Het artikel is online te raadplegen en zeer aan te bevelen (ACCESS: Contemporary Issues in Education. 2020, Vol. 40, nr 1, 5-14). Ik ontleen er twee belangrijke bronnen aan die ik hier naar voren wil brengen: de website scepticalscience.com en het boek ‘Calling Bullshit’.
De website Sceptical Science is vooral gericht op klimaatontkenning: “This website gets skeptical about global warming skepticism. Do their arguments have any scientific basis? What does the peer reviewed scientific literature say?” Oprichter van de website John Cook onderscheidt vijf technieken van ‘science denial’: conspiracy, selectivity (cherry picking), fake experts, impossible expectations, en fallacies of logic (drogredenen). In het volgende schema worden deze vijf technieken verder uitgewerkt. Zie voor een toelichting John Cook (2020), The history of FLICC (www.skepticalscience.com). Een mooi schema om in het onderwijs te gebruiken (zie de volgende bladzijde voor het FLICC-schema). Een tweede relevante verwijzing in het artikel ‘Education and the Dark Ages’ is het boek ‘Calling Bullshit. The Art of Scepticism in a Data-Driven World’ van Carl T. Bergstrom en Jevin D. West (Allen Lane, 2020). Dat is het boek dat ik in het vervolg van deze bijdrage wil bespreken. Carl Bergstrom is theoretisch en evolutionair bioloog en Jevin West is data scientist. Het boek is gebaseerd op hun populaire en succesvolle collegereeks aan de Universiteit van Washington, en het is zeer 18
