Kirkjur í Føroyum

KIRKJUR í Føroyum

Kápumynd: Brandon Eckroth

Fotomyndir: Mitch Wies, Erik Hageman, Rachel Jonas, Amy Haslehurst, Klara Johannesen, Kevin Faingnaert, Ólavur Frederiksen, Amy Hansen og onnur

Útgáva og útbreiðsla: Visit Faroe Islands, í Gongini 9, P.O. Box 118, FO-110 Tórshavn, Tel. +298 666 555, www.visitfaroeislands.com, info@visitfaroeislands.com

Sniðgáva og prent: Sendistovan Upphavsrættindi © Loyvi krevst frá forlagi og høvundi at endurgeva tekst. Loyvi krevst frá myndatakarum at endurgeva myndir.

Týðing og rættlestur: Sprotin

Ritskrá:

Eliasen, M.K Paulina (2020), Kirkjuklæði, Føroyskt Kirkjumál

Gregoriussen, J.P (1995), Gomlu trækirkjurnar, Forlagið í Støplum

Gregoriussen, J.P (1997), Eldri Hválvkirkjurnar, Forlagið í Støplum

Gregoriussen, J.P (1998), Yngru Hválvkirkjurnar, Forlagið í Støplum

Mohr, Janus (2014), Fjálgasta friðskjól á foldum, Forlagið Fannir Sørensen, Lasse (1979), Kirkjurnar í Føroyum, Forlagið Tusøla

Kirkjubókmentir og viðtal við kirkjuráðslimir

INNGANGUR

Øll, sum ferðast í Føroyum, munnu varnast okkara serstøku kirkjur. Kemur tú av sjónum er kirkjan tað fyrsta, tú sært. Kirkjurnar í Føroyum eru nevniliga oftast bygdar og staðsettar soleiðis, at sjómenninir síggja tær uttan av sjónum. Hetta er dømi um, at kirkjurnar hava verið tann savnandi, lokali mentanardepilin í gerandislívinum í bygdunum og eru tað enn í dag.

‘Kirkja’ verður brúkt í bygdarnøvnum, og vit hava bæði Kirkjubø og bygdina Kirkju í Fugloy. Hetta lýsir tann ovurstóra týdningin, sum kirkjan hevur havt í føroyska samfelagnum gjøgnum meira enn túsund ár. Frá tí fyrstu gudstrúnni hjá landnámsfólkinum til katólsku tíðina og síðani eftir trúbótina.

Kirkjurnar í Føroyum eru søgan um hesar oyggjar og lívið her heilt aftur til miðøld.

Hvør kirkja hevur sína egnu serstøku søgu. Um inngrónu gudstrúnna í gerandisdegnum fyri at koma undan í ógvusligu náttúrukreftunum. Um mentan og samanhald og fólkið í júst tí bygdini og sóknini. Um hvussu kirkjan hevur verið miðdepil fyri at hýsa lívsins gleðiligastu hendingum og teimum sorgarfullastu. Um prestar og sálmar og ritual. Um tjóðskap og stríðið fyri at menna føroyskt mál, eftir at Várharra í nógv ár ikki varð hildin at skilja føroyskt.

Í hesum faldara fært tú eina leið inn til hesa søgu og til 11 serstakar kirkjur, ið regluliga hava opið. Upplatingartíðirnar, sum eru upplýstar í hesum faldaranum, víkja altíð fyri privatum tiltøkum, og øðrum tiltøkum, sum verða hildin í kirkjunum.

INNGANGUR

Ein kann vitja tær flestu kirkjurnar í Føroyum eftir avtalu.

Finn meira kunning um kirkjurnar, samband, tiltøk og gudstænastur

á whatson.fo/churches og á lokalu kunningarstovunum

TRÚGV í Føroyum

Føroyar sigast fyrst at vera bygdar eftir ár 600, tá ið írskir munkar komu higar at fáa frið at biðja og liva nær Gudi. Aðrar keldur benda á, at oyggjarnar hava verið bygdar langt fyri ta tíð, og at kristin, keltisk trúgv hevur havt lív her leingi, eisini eftir landnámstíðina uml. ár 800, tá ið norskir útflytarar og víkingar – helst við fólki úr Skotlandi og Írlandi – settust niður her.

Hugsast kann tí, at bæði víkingarnir við síni ásatrúgv og fólkini aðrastaðni frá við síni keltisku kristnu trúgv hava livað og virkað saman í oyggjunum í víkingaøld. Keltiska trúgvin við sínum serligu eyðkennum og virðum – til dømis teir høgu krossarnir og nærleikin til náttúruna –hava seinni verið innvavd í katólsku trúnna heilt fram til protestantisku kirkjuna í dag.

Sambært Føroyingasøgu verða Føroyar kristnaðar við valdi um ár 1000 sum partur av avtalum við norskar kongar um skatt, vøruflutning við skipi og hervald. Gjøgnum Noreg gerast Føroyar í miðøld partur av skipanini og valdinum hjá katólsku kirkjuni og eru undir erkibiskupinum í Tróndheimi í Noregi. Bygdin Kirkjubøur verður biskupssæti og høvuðssæti hjá katólsku kirkjuni – við dómkirkju, umsiting, skattlegging og eisini latínskúla. Katólska kirkjan fær so við og við ræði á helvtini av allari jørðini í Føroyum.

Trúbótin (Reformasjónin) verður framd við donskum kongi í Føroyum í 1539. Eftir hetta gerst tann nýggja protestantiska kirkjan umsitingarliga og málsliga alsamt meira donsk. Danski kongurin ognartekur nú jørðina hjá katólsku kirkjuni, sum verður til sonevnda kongsjørð. Í 1948 – eftir

Heimastýrislógina – yvirtekur føroyska Løgtingið jørðina. Enn í dag er helvtin av jørðini í Føroyum – tann gamla jørðin hjá katólsku kirkjuni –almenn jørð.

Føroyingar eru í dag sum heild protestantar. Tó er ein katólsk kirkja í Havn, ið hevur verið síðani 1932. Har eru Franciskanarasystrarnar, ið hava havt nunnukleystur og hava havt skúla og barnagarð. Hóast trúbótina liva enn gamlar siðvenjur frá katólsku tíðini í føroyskum trúarlívi. Til dømis er vanligt í summum kirkjum og hjá summum prestum at messa undir gudstænastuni, og í gerandislívinum er vanligt, at foreldur og ommur og abbar „signa“ síni børn, áðrenn tey fara út.

Í dag eru meira enn 80% av føroyingum limir í Føroysku Fólkakirkjuni. Tey flestu av hinum eru partar av øðrum kristnum samkomum og fríkirkjum.

TÆR EINASTANDANDI KIRKJURNAR Í FØROYUM

• 62 kirkjur eru reistar í Føroyum, sum enn standa.

• Spjaddar í bygdunum í 16 av teimum 18 oyggjunum.

• Nærum onnur hvør bygd í Føroyum hevur megnað at bygt sína egnu kirkju.

• Tær eldru kirkjurnar eru bygdar í tíðum, tá ið bara fá túsund fólk búðu í Føroyum. Sjálvt smábygdir við minni enn 100 íbúgvum hava savnað pening og reist sína egnu kirkju.

• Tær føroysku kirkjurnar eru í mun til sína tíð og fólkatalið á plássunum verulig byggilistarlig stórverk. Frá teimum eldru trækirkjunum til tær nýggjaru serteknaðu kirkjurnar.

• Har er serlig byggilist, úrmælis handverk, serstakt innbúgv, altardúkar, hondarbeiði og prýði (við bátum, skipum og havinum sum gjøgnumgangandi tema), orgul, altartalvur og relikvii, sum alt er serligt fyri hvørja av teimum 62 kirkjunum. Og har eru kirkjutorn og kirkjuklokkur við sínum serstøku innskriftum.

Nærum onnur hvør bygd í Føroyum hevur megnað at bygt sína egnu kirkju:

KIRKJURNAR, NÁTTÚRAN

OG HAVIÐ

Frá gomlum sagnum vita vit, hvussu kirkjan hjá fólkinum hevur verið „fjálgasta friðskjól á foldum“. Hon vardi fyri vanda, ótta og náttúrukreftir. Í sagnum um huldufólk, risar, gívrar og „tey fornesku“ er afturvendandi, at um onkur kom í bardaga við hesar yvirnatúrligu verur úti í nátturuni, so mistu tær megina, um kirkjutornið dagaði undan í bygdini.

Í gerandislívinum vórðu bjargaferðir, útróður, bátar og útgerð signað við ritualum, sálmasangi og bøn. Prestar vórðu í summum førum hildnir at kunna „mana“, so at grind kundi haldast til.

Og í øllum lutum vóru kirkjan og gudstrúgvin tvinnaðar saman við dagliga strevið í gerandisdegnum. Til dømis var bjargalínan til at síga við í fuglabjørgunum ofta goymd á kirkjuloftinum ella í kirkjutorninum –sum til dømis í Funnings kirkju (sí s. 20).

SJÓGVURIN, SKIP, LÍV

OG DEYÐI

Listin, handverkið og prýðini í teimum føroysku kirkjunum ímynda tað dagliga stríðið fyri at koma undan við lívinum móti teimum ógvusligu náttúrukreftunum sum høvuðstema. Serliga havið og sjógvin.

Altartalvan við Gjógv

Eins og tað eitur „skipið í kirkjuni“, so hanga skip og bátar í nærum øllum kirkjum sum prýði og minni. Og altartalvur v.m. ímynda sjógv, bátar og vilt hav, har menniskjan leitar til Guds hjálp í bardaganum við náttúruna. Til dømis er undrið úr Nýggja Testamenti, har Jesus fær bylgjurnar at leggjast og gongur á vatninum, ofta ímyndað í føroyskum umhvørvi, har Jesus slættar sjógvin fyri føroyskum bátum og skipsmonnum.

Kirkjugarðar, minnisvarðar og gravsteinar kring Føroyar bera eisini boð um tey mongu, ið hava látið lív á sjónum, í bjørgum og í øðrum náttúruvanlukkum.

Við kirkjurnar eru nógvastaðni reistir minnisvarðar fyri sjólátin. 1. november – allahalgannadagur – er almennur dagur fyri sjólátin í Føroyum. Tá eru gudstænastur og minningarhald kring landið.

Eisini nýggjari list og kirkjuprýði – til dømis hjá Tróndi Patursson – hava bardagan við ógvusliga føroysku náttúruna og tað ríka lívið í náttúruni sum gjøgnumgangandi tema.

KIRKJUGARÐAR OG JARÐARFERÐIR

Jarðarferðir í Føroyum savna enn sera stórt tal á fólki. Í Føroyum er onki krematorium, og tí verða kisturnar koyrdar við bili til kirkjugarðin.

Vanliga gongur stórt líkfylgið frá kirkjuni til kirkjugarðin, ið oftast liggur burtur frá kirkjuni. Tað sýnir virðing og er siður, at um tú kemur koyrandi í bili og møtir einum líkfylgi, so steðgar tú bilinum, fert út og bíðar í tøgn, til líkfylgið er farið framvið.

KIRKJURNAR OG BYGDAGØTURNAR

Bygdagøturnar siga óteljandi søgur um lív, sum er livað, og lív, sum er farið. Bygdagøturnar hava bundið kirkjubygdirnar saman við tær bygdir, ið ikki høvdu egna kirkju.

Á leiðunum eftir bygdagøtunum hava fólk gingið langa leið til gudstænastu. Tey hava borið síni børn til dópin eftir bygdagøtuni. Ein siðvenja í summum bygdum var, at yngsti gubbin skuldi renna heim aftur eftir bygdagøtuni við tí doypta barninum.

Tey hava eisini borið kisturnar við sínum kæru ta tungu gongd til jarðarferð. Í summum bygdum hava steinar við bygdagøturnar navn eftir hesum – til dømis líksteinur.

Ungdómur hevur gingið spentur og ekkafullur til fermingina, har hann skuldi hoyrast til tess at fáa prestsins hond á høvdið.

Og brúðarpør hava gingið til vígslu – og gingið heim aftur sum hjún.

TAÐ LIVANDI SJÁLVBODNA ARBEIÐIÐ

Kirkjurnar liva enn sítt fríska lív allastaðni í Føroyum í dag, hýsa flestu av okkara hátíðarløtum og eru karmur um okkara sorgarløtur.

More information about hiking can be found at visitfaroeislands.com/hiking

Kirkjan hevur virkað sum fremsti savningarstaður í bygdini og er tað í flestu førum enn í dag. Tí eru fólk góð við sína kirkju.

Í teimum 62 kirkjunum starvast 662 sjálvbodnir kirkjutænarar (2021), stjórnaðir av demokratiskt valdum staðbundnum kirkjuráðum. Haraftrat eru minst 300­400, ið hjálpa við øðrum praktiskum arbeiði.

Sostatt arbeiða í minsta lagi 1.800 fólk sjálvboðin í kirkjunum kring alt landið (Tað svarar til minst 3,4% av fólkatalinum). Vit eru vís í, at hetta er eindømi í øllum heiminum!

LEIÐREGLUR:

Kirkjuhúsið hýsir okkara gleðiligastu og syrgiligastu løtum. Gev hesum gætur og hav virðing fyri tí, ið fer fram í kirkjuni.

Hav virðing fyri halgu støðunum innan fyri og uttan fyri kirkjuna og:

• tosa spakuliga

• tak ikki myndir við blitsi

• et og drekk ikki í kirkjuni

Tá ið tú fert til gudstænastu, virð kirkjufólkið og:

• verð sitandi alla gudstænastuna

• ver hampiliga ílatin

Tað eru sjálvboðin, ið røkja kirkjuna. Gávur eru virðismettar og eru stundum kravdar. Vit mæla til at lata í minsta lagi 20 kr. fyri at halda og røkja kirkjurnar.

Far ikki til privat tiltøk uttan so, at tú ert boðin. Tú ert væl komin til vanliga gudstænastu óboðin. Hetta er avbera góður máti at uppliva føroyska mentan, kirkjur og føroyskan sang.

Gudstænasta sunnudag varir á leið ein tíma og verður vanliga hildin klokkan ellivu ella á middegi. Fáa meir kunning á kunningarstovuni á staðnum og á whatson.fo.

CHRISTIANSKIRKJAN

KUNNING

Vígd: 1963

Bústaður: Kirkjubrekka 6, 700 Klaksvík

Mitt í Klaksvík stendur tann hábærsliga Christianskirkjan (Christian’s church), bygd úr føroyskum gróti, viði og skifuri. Hon er tann fyrsta stóra kirkjan í Norðurlondum, sum er bygd í gomlum norskum stíli, og er bæði innan og uttan ein serstøk kirkja.

Tá ið tú gongur eftir kirkjugólvinum, sært tú uppi yvir altarinum stórfingna freskomálningin ‘Hin stóra kvøldmáltíðin’ hjá Joakim Skovgaard. Undir tróðrinum í stóra kirkjurúminum sært tú eitt søguligt áttamannafar hanga. Hetta man vera einasta kirkja í heiminum, har eitt far í fullum líki hongur. Legg eisini til merkis doypifuntin í kirkjuni, sum er mettur at vera ein á leið 4000 ára gomul heiðin skál.

SØGA OG BYGGILIST

Christianskirkjan hevur sín byggilistarliga íblástur frá Víkingahallum og frá roykstovunum í gomlum føroyskum húsum. Tað sigst, at hendan konstruktiónin er serliga væl egnað til kirkjubygningar. Akustikkurin í Christianskirkjuni sigst at vera einastandi góður. Kirkjan hevur navn sítt eftir danska konginum Christian X (1870­1947) og er eisini vígd til minnis um teir føroysku fiskimenn, sum sjólótust undir seinna veraldarbardaga.

Uttanfyri, við síðuna av kirkjuni, sært tú kirkjutornið standa á vøllinum. Her hanga tvær klokkur. Á tí størru stendur: „Latið her berast øld eftir øld Boð millum Drottin og mannafjøld Alt meðan fjøllini standa“. Á tí minnu stendur: „Eg kalli á gomul og á ung Mest tó á sál, sum troytt og tung Stundar á æviga hvílu“.

Søguliga áttamannafarið er endurgjørt við gamla prestabátinum av Viðareiði sum fyrimynd. Hetta var seinasti báturin, sum bleiv smíðaður til táverandi Norðoya Prestagjald. Henda bátin brúkti ikki bara presturin á staðnum, sum sigldi frá Ónagerði, prestagarðinum á Viðareiði, til gudstænastur í útoyggjunum, men eisini fugloyingar brúktu hann sum fiski­ og grindabát. Tollaksmessudag 23. desembur 1913 varð hesin báturin tann einasti at vinna upp land, tá ið tríggir bátar í Norðoyggjum gingu burtur. Bátasmiðurin, sum fór undir arbeiðið, hevði gamla bátin standandi við síðuna av, meðan hann smíðaði og endurgjørdi bátin. Eisini eru lutir úr gamla bátinum brúktir aftur í bátinum, sum hongur í kirkjuni.

SERLIGT INNBÚGV

Tvær eldri altartalvur eru í Christianskirkjuni. Tann eldra hevur evnið Krossfestingin og er málað í 1827. Ta yngru, við myndaevninum Emmaus, málaði danski listamaðurin Peter Raadsig (1806­1882). Kirkjan fekk hana í varðveitslu í 1867, sama árið sum kirkjan framman undan hesari varð vígd.

Í kirkjukjallaranum eru listarverk eftir Edward Fuglø. Her eru tíggju sermerktir, rundir træskurðar, ið lýsa søgur frá Jesu lívið.

Skovgaard (1856–1933) er mettur at vera størsti freskomálarin í Norðurlondum síðan miðøldina. Altartalvan var upprunarligað málað til dómkirkjuna í Viborg (1901), men varð tikin aftur av tí orsøk, at slevj var í kálkinum. Haðani bleiv málningurin fluttur til Statens Museum for Kunst í Keypmannahavn, har arkitekturin Peter Koch stóð fyri, at hann kom at hanga í Christianskirkjuni, sum hann stóð fyri at byggja. Tað verður sagt, at kirkjan er teknað og bygd runt um sjálvan málningin.

FUNNINGS KIRKJA

KUNNING

Vígd: 1847

Bústaður: Niðri í Túni

475 Funningur

Umgird av høgum fjøllum liggur náttúruvakra gamla bygdin

Funningur. Millum tey litríku húsini rennur áin og skilir

Funnings kirkju frá tí laðaða kirkjugarðinum.

Funnings Kirkja ein av teimum 10 listarligu trækirkjunum, sum framvegis standa uppi frá árunum 1829­1847. Uttan er hon eyðkend við lágari grund, tjøraðum klædningi, hvítum vindeygum, hvítum torni og flagtekju. Framman undan hesi kirkju hava verið ikki minni enn fýrar kirkjur á sama stað. Hin fyrsta varð tikin niður í 1609 fyri at geva rúm fyri tí næstu.

Kirkjan í dag er saman við Porkeris Kirkju yngst av trækirkjunum, sum báðar eru vígdar í 1847.

Í Funningi sæst sambandið millum gerandislívið, kirkjuna og gudstrúnna. Her var gamalt at goyma bjargalínuna á kirkjuloftinum, og bert teir menn, ið skuldu fara til bjargar í teimum brøttu bjørgunum norðanfyri, fóru á loftið eftir línuni.

SØGA OG BYGGILIST

Innan er kirkjan serstakliga vøkur við sínum ómálaða viði, sum við tíðini hevur fingið sín gylta og heita lit, og útskornu veggjum. Útskorin træveggur er millum kórið og kirkjuna, og eisini framman fyri altarið og sakristiið, listarliga tilevnaðir við snildi og neyvleika. Sagt verður, at hetta minnir um ikonveggir í ortodoksum kirkjum, men her taka

súmbolini støði í føroyskari mentan og søgn. Sambært keldum hevur ein eldri kona í Funningi sagt frá ommu síni, at hon minnist, at tað vóru smiðirnir sjálvir, sum skóru hesar myndirnar. Sum í flestu av hinum trækirkjunum hongur í Funnings kirkju ein træfjøl oman fyri dyrnar í forkirkjuni, har byggiár og forbókstavir hjá handverkarunum eru skorin í. Tað er eyðsýnt, at teir flestu handverkararnir eru lokalir – úr Funningi og frá Gjógv.

BYGDAGØTAN MILLUM FUNNING OG GJÓGV

Tað var sera tætt samband millum Gjógv og Funning í gomlum døgum. Tær vóru ein kirkjusókn við felags kirkjugarði til 1919 og felags kirkju til 1929.

Ofta var ikki farandi sjóvegis millum bygdirnar, og tá varð bygdagøtan, nevnd ‘Mannagøtan’, einasta farleið av bygdini. Gjáarfólk hava tí gingið til Funnings til gudstænastu, við børnum til dópin, til brúðarvígslur og við sínum kæru til jarðarferðir.

Tá ið gjáarfólk fóru í kirkju í Funningi, vóru tað summi, sum ikki gingu allan vegin oman til Funnings. Tey, sum ikki orkaðu brøttu brekkuna niðan aftur úr Funningi, settust við Kirkjustein, tí her sóu tey kirkjuna. Á Gjáarskarði er Líksteinur, og á henda steinin settu teir kistuna frá sær, meðan teir rindaðu møðina..

Gjáar kirkja varð vígd í maimánaði í 1929. Tað var Jákup Dahl próstur, sum vígdi hana, og hon var fyrsta kirkjan, sum varð vígd á føroyskum.

INNBÚGV OG LUTIR

Í kirkjuni er ómálaður kristusfigurur við ongum ørmum, sum stavar frá fyrstu kirkjuni, sum varð bygd umleið 1690. Søgnin sigur, at hann rak á land í ósanum niðan fyri kirkjuna. Áttakantaði doypifunturin frá 1835 var upprunaliga ómálaður. Dópsfatið er úr tini og er frá 1735.

YMISKT ANNAÐ

Beint tá ið tú kemur inn í kirkjuna, hongur eitt skelti á vegginum. Her frábiður prestur sær, at spýtt verður á gólvið.

Ytra ljósakrúnan varð givin sum minnisgáva frá gjáarfólki, tá ið bygdin fekk kirkju í 1929.

Eitt skinn liggur í altarringinum, sum er gáva, ið kirkjan fekk í 1962. Á kirkjuklokkuni stendur: Komið til mín.

Myndaevnið á altartalvuni, sum Funnings Kirkja fekk seint í 1920’unum, er „Hin krossfesti“.

GØTU KIRKJA

KUNNING

Vígd: 1995

Bústaður: Gøtuvegur 7, 511 Gøtugjógv

Kirkjan við Gøtugjógv varð vígd í 1995 og er sostatt ein av nýggjaru kirkjunum í Føroyum. Fyri tað brúktu gøtufólk gomlu kirkjuna í Norðragøtu, ið var vígd í 1833. Tá ið Hans Jacob Joensen biskupur vígdi nýggju kirkjuna,, var Drotning Margreta II við til vígsluna saman við biskupum úr hinum norðurlondunum.

KIRKJURNAR Í GØTU

Gøta fevnir um bygdirnar undir Gøtueiði, Syðrugøtu, Gøtugjógv og Norðragøtu. Norðragøta er av søguligastu plássum í Føroyum. Her búði Tróndur í Gøtu, ið sambært føroyingasøgu var høvuðsfíggindin hjá Sigmundi Brestisson. Við gomlu trækirkjuna í Norðragøtu er minnisvarði fyri Trónd í Gøtu, sum doyði í 1035.

Kirkjutornið ímyndar teir tríggjar krossarnar á Golgata. Her hanga tvær klokkur, og á báðum stendur: „Eg ringdi yvir bygdir hvøll, eg kallið fólkið: komið øll.“

SERLIGT INNBÚGV

Tað, sum serliga eyðkennir kirkjuna við Gøtugjógv, er tann umfatandi heildarprýðingin við glarlistini, sum Tróndur Patursson hevur staðið fyri. Altarborðið, prædikustólurin, doypifunturin umframt lampurnar á vegginum og undir loftinum eru gjørd úr glasi í tøttum listarligum samljóði hvørt við annað og við teir stóru glasmálningarnar í kórinum. Allir lutirnir bera ímóti altartalvuni, sum er glasmálningurin í miðvindeyganum. Kannar tú altartalvuna, sært tú niðarlaga vinstrumegin fólk, sum standa við bakinum ímóti okkum og hyggja út á hav, har ein føroyskur útróðrarbátur sæst í uppøstum sjógvi saman við ímyndini av Jesusi og ljósinum, sum vil vinna á myrkrinum. Her síggja vit eitt dømi um listina, sum ímyndar tað dagliga stríðið fyri at liva og koma undan við lívinum í teimum ógvusligu náttúrukreftunum.

Í nýggju kirkjuni er ein reyður messuakul, sum er broderaður við súmbolum við íblásti úr kórsvegginum í gomlu kirkjuni í Norðragøtu.

Kirkjan í Norðragøtu (vígd 1833) er ein av okkara allarelstu kirkjum og næstelst av teimum 10 trækirkjunum, sum prýða og eyðkenna nakrar føroyskar bygdir. Sum vanligt er í kirkjunum frá hesum tíðarskeiðinum eru kórrimarnar vakurt útskornar, men her nakað einfaldari enn í summum av hinum kirkjunum. Í dag verður kirkjan brúkt til serlig høvi, umframt at hon verður víst fram í sambandi við vitjanir á fornminnissavninum í GøtuBlásastovu.

Meira kunning um Blásastovu fæst á blasastova.fo

FRÍÐRIKSKIRKJAN

Stórbæra Fríðrikskirkjan á Toftum, vígd í 1994, er ein av nýggjaru serteknaðu kirkjunum, sum føroyski arkitekturin, Høgni Würdig Larsen, hevur teknað.

Altartalvan, altarið, prædikustólurin og doypifunturin í kirkjuni eru eisini hansara verk, sum hann bæði hevur teknað og tilevnað. Fríðrikskirkjan kemur í staðin fyri gomlu trækirkjuna á Nesi frá 1843, sum var vorðin ov lítil.

SØGA OG BYGGILIST

Í 1991 varð arkitektakapping útskrivað til nýggju kirkjuna. Uppskotið hjá

Høgna W. Larsen varð mett at verða stíleint og í samsvari við gamlan føroyskan byggisið. Tað varð valt fram um 28 onnur uppskot.

Navnið ‘Fríðrikskirkjan’ er eftir Fríðriki Petersen, prósti á Nesi frá 1900 til 1917. Fríðrikur Petersen sat í løgtinginum í mong ár. Hann var dugnaligt skald og týddi „Faðir vár“ til føroyskt. Eisini yrkti hanni m.a kendu sálmarnar: „Gleðilig jól“ og „Tíðin rennur sum streymur í á“.

Á klokkuni, sum er stoypt í Noregi, stendur: „Eg ringi í gleði, eg ringi í sorg, at himna Guð er var fasta borg“

Altartalvan vigar uml. seks tons, og altarið vigar 3 tons.

SERLIGT INNBÚGV OG LUTIR

Tá ið tú gongur inn eftir gólvinum á vovna leyparanum úr føroyskum tógvi, sært tú serstøku altartalvuna; ein messingkrossur umgirdur av svørtum gróti. Altarið og prædikustólurin eru úr sama tilfari, ið er svenskt granitt. Doypifunturin er gjørdur av føroyskum basalti og messing. Høgni W. Larsen hevur eisini sniðgivið tær serligu ljósakrúnurnar, lampurnar og ljósastakarnar úr messing.

Koyrir tú fram við Fríðrikskirkjuni á Toftum og fert longur suðureftir, kemur tú til bygdina Nes. Her stendur gamla trækirkjan á Nesi (vígd 1843), sum ikki longur er í føstum brúki, men verður nýtt til serstøk høvi. Umframt tær ótrúliga vakurt útskornu kórrimarnar eru í kirkjuni eisini fleiri serstakir eldri smálutir. Klokkan í hesi kirkjuni á Nesi er tann elsta, sum enn er í brúki í Føroyum. Hon er stoypt í 1684.

SANDAVÁGS KIRKJA

Væl fyri og mitt í Sandavágs bygd stendur vakra og sermerkta kirkjan við fagurreyðu tekjuni. Serliga eyðkent er tornið, sum er í tveimum hæddum, tann niðara er ferhyrnt og tann ovara átthyrnt.

Frammi í kóri í litfagra og lívliga kirkjurúminum stendur ein rúnasteinur frá 1200­talinum, funnin í Sandavági. Á honum stendur, at „Torkil Onundarson Eystmaður úr Rogalandi bygdi hendan stað fyrst“.

Húsatoftir eru fundnar í Sandavági, sum meinast at vera úr víkingatíðini.

KUNNING

Vígd: 1917

Bústaður:

Gamlivegur 2

360 Sandavágur

SØGA OG BYGGILIST

Sandavágur er gomul kirkjubygd. Tað er ringt at meta um, akkurát hvussu nógvar kirkjur hava staðið her, men keldur vísa, at tað hava staðið seks kirkjur í Sandavági seinastu 300 árini. Kirkjan, sum stóð framman undan hesari, var í so ringum standi, at kirkjuráðið tá avgjørdi, at tað fór at vera bíligari at byggja nýggja kirkju. Hendan kirkjan er bygd undir fyrra veraldarbardaga. Arbeiðið byrjaði í 1914, og kirkjan bleiv vígd í apríl 1917. Gitni listamaðurin Magnus á Kamarinum bæði bygdi og teknaði kirkjuna. Sandavágs kirkja er elsta kirkjan, sum føroyingur bæði hevur bygt og teknað.

Kirkjan er partvíst bygd á underlendi av sandi. Hyggur tú gjølla, sært tú, at kirkjan hellir eitt sindur suðureftir. Hetta hevur hon allarhelst altíð gjørt. Tá ið kirkjan skuldi byggast, bleiv tað álagt øllum arbeiðsførum monnum í bygdini at arbeiða 40 tímar pliktarbeiði at fáa grót og sand til vega og leggja støðið undir grundina.

Eyðkendi stílurin hjá Magnusi á Kamarinum gongur aftur í innbúgvinum í Hattarvíkar kirkju (1899) og í Kvívíkar kirkju (1903), sum hann teknaði. Eisini teknaði hann Hests kirkju, sum er vígd í 1911, og sum líkist sera nógv Hattarvíkar kirkju. Í arbeiðinum við Sandavágs kirkju fær hann eisini veruliga víst síni evni og sítt hugflog.

SERLIGT INNBÚGV OG LUTIR

Skurðverk og málaðar blómur ganga aftur nógvastaðni í kirkjuni. Átthyrnti prædikastólurin og átthyrnti doypifunturin eru prýddir við skurðverkum og málaðum blómum. Oman fyri vindeyguni um alla kirkjuna er ein rond við blómum og bløðum.

Á kórvegginum uppi yvir altarinum eru sjey málningar, sum avmynda evni úr Jesu pínslusøgu. Nakað av ósemju var um avgerðina at heingja hesar málningar upp, men bygdarfólkið vildi hava teir at verða verandi.

Oman fyri hesar myndirnar eru tvær liljur telgdar úr træi. Sagt verður, at Magnus á Kamarinum telgdi aðra, og at lærlingurin hjá Magnusi telgdi hina.

Altarlutirnir eru úr gomlu kirkjuni. Ljósastakarnar til tey stóru altarljósini hava konufólkini í bygdini givið. Gamli silvurkalikurin er stemplaður í Keypmannahavn í 1768. Hann hevur silvursmiðurin Sivert Thorsteinson gjørt. Altartalvan er eisini úr gomlu Sandavágs kirkju og er latin í gávu í 1891. Frá munnligum frásagnum verður fortalt, at tað var Lucie Ingeman (1792­1868), kona skaldið B. S. Ingemann, sum málaði altartalvuna. Myndaevnið er hirðarnir, sum tilbiðja Jesusbarnið í fjósinum í Betlehem.

SØGAN UM KIRKJUKLOKKURNAR

Í kirkjuni varð ein lítil skipsklokka nýtt fram til 1693, tá ið løgmaður gav kirkjuni nýggja klokku, sum hoyrdist betur. Í 1931 kom ein uppaftur størri klokka. Á hesa klokkuna hevur Jákup Pauli Henriksen á Mýrini yrkt hetta ørindið: „Eg kalli nú at øllum Úr smáttum og úr høllum Her Harrans orð hitt reina vil sálum leiðir beina“. Allar tríggjar klokkurnar hanga í torninum í kirkjuni.

VESTURKIRKJAN

Vígd: 1975

Bústaður: Landavegur 44 100 Tórshavn

Vesturkirkjan, ið varð vígd í 1975, er vorðin ein býarmynd í

Havn. Í skapi líkist hon einum seglskipi, og við tí 41 metur

høga torninum verður hon søgd at vera hægsti bygningur í Føroyum.

Byggilistarliga kemur hettar til sjóndar inni í kirkjuni, har rúmið yvir altarinum ber alt longur og longur upp og dregur hugin á tað óendaliga. Summi kunnu tulka hetta sum Jákupsstigan, ið gongur til himmals. Onnur kunnu tulka ljósspælið niður á altarið sum stríðið millum ljós og myrkur á Golgata.

Við lítlu lundina framman fyri kirkjuna bleiv í 2006 reist og vígt eitt minnismerki um Sigmund Brestisson, sum myndahøggarin Hans Pauli Olsen hevur gjørt. Sambært Føroyingasøgu kristnaði Sigmundur

Brestisson Føroyar við valdi um ár 1000.

Vesturkirkjan bjóðar vitjandi til ‘Opna kirkju’, sum gevur fólki møguleikan at koma inn í kirkjuna í dagtímunum; at tendra eitt ljós, sita í kvirru og biðja í stillum. Havið ‘Virðing’ hvør fyri øðrum.

BYGGILIST OG SERLIGT INNBÚGV

Kirkjan er sum heild einføld og stílrein, og samspælið millum hvíta grótveggin og svørtu steinflísarnir á gólvinum geva kirkjurúminum ein serligan dám.

Prædikastólurin og doypifunturin eru, eins og gólvið, úr portugisiskum grótið.

Ein minni gyltur krossur prýðir altarið. Hann hevur danski gullsmiðurin og myndlistamaðurin Bent Exner (1932­2006) gjørt.

Yvir altarinum hongur ein størri krossur av ótilvirkaðum eikiviði, ið er høgdur til við øks. Søgan sigur, at tað var ein maður í áttatiárinum, sum høgdi hann til.

Tvær klokkur eru í Vesturkirkjuni. Á aðrari stendur: „Vakrast er tá smábørn syngja Og tá kirkjuklokkur ringja“. Á hinari stendur: „Málmsløg ljóða Klokkur bjóða Vítt um vallar Harrin Kallar“.

HAVNAR KIRKJA

KUNNING

Vígd: Vígd í 1788. Umvæld og umbygd í 1865

Bústaður: Kirkjuvegur 3

100 Tórshavn

Hvørt ár á ólavsøku 29. juli ganga tingfólk, løgmaður og landsstýrisfólk, prestar og embætisfólk í skrúðgongu til gudstænastu í Dómkirkjuni. Hetta hendir, áðrenn elsta tingið í Evropa, Løgtingið, verður sett.

Havnar kirkja – Dómkirkjan – er næstelsta varðveitta kirkja í Føroyum. Hon er varðveitt í gomlum líki og í øllum sínum lutum. Uttan er hon hvítmálað við torni, ið hevur gylt spír. Á spírinum er ein veðurhani við

árstalinum 1788, sum vísir til árið, tá ið Havnar Kirkja á fyrsta sinni bleiv vígd. Í 1865 fekk kirkjan eina víðfevnda umbygging og fekk tá ta útsjónd, sum hon hevur í dag. Tá ið Biskupsdømi Føroya varð endurstovnað í 1990, varð Havnar kirkja vald at vera dómkirkja, og embætið sum dómpróstur varð sett á stovn.

Kirkjan hevur fleiri eldri lutir. Har eru m.a. ein krossmynd frá 1713, ein messing ljósaarmur við innskrift frá 1678 og ein messing ljósakrúna frá

Jørgen Frantz Hammershaimb, fúta, frá 1757. Guðbrandur Sigurðsson, sum stóð fyri umbyggingini av Havnar Kirkju, hevur eisini gjørt doypifuntin í 1865. Fatið er frá 1575.

SØGA OG BYGGILIST

Elsta kirkjan í Havn, sum vit vita um, varð bygd úti á Reyni í 1609. Fyrst í 1780­árunum varð farið undir at byggja ta nýggja kirkjuna. Tá ið kirkjan varð bygd, búðu á leið 600 fólk í Havn, og Havnin var ikki størri enn so, at kirkjan tá varð staðsett uttan fyri býin. Kirkjan varð smíðað við fyrimynd í teimum gomlu trækirkjunum, men væl størri. Í nýggju kirkjuni var pláss fyri øllum í sóknini.

Kirkjan fekk hválv, tá ið hon varð umbygd í 1865. Hválvið er blámálað og býtt sundur í puntar, har blankar stjørnur eru settar á miðjuna á hvørjum punti. Hetta skal sjálvsagt ímynda sjálvan himmalin. Fyrimyndin til hesi sløgini av hválvum er uttan iva hválvið í dómkirkjuni í Keypmannahavn – Vor Frue Kirke, bygd í 1826.

SERLIGT INNBÚGV

Kirkjan er enn prýdd við tí mesta, sum var í gomlu kirkjuni. Tó hevði hon áður ein sjáldsaman renessansu­prædikastól frá 1609, ið varð seldur til Hvalvíkar kirkju. Kirkjan hevur tríggjar altartalvur og tríggjar kirkjuklokkur. Undir hválvinum hanga tvey modell av skipum og eitt modell av føroyskum báti.

Í sambandi við ólavsøkuskrúðgonguna fekk kirkjan í 2020 eitt serligt „ólavsøkuklæði“, sum hongur kring altarið. Tað er vovið við støði í mynd eftir listamannin Edward Fuglø. Heitið er: ‘Ólavsøkuklæði ­ Halgað úr forðum var Føroya land’. Tað bleiv vígt og tikið í nýtslu 26 juli 2020. Ólavsøkuklæðið er úr ull, silki og eftirgjørdum tráði.

TÆR TRÍGGJAR ALTARTALVURNAR

Stóra altartalvan í Havnar kirkju avmyndar gravlegging Jesusar. Hana hevur danski listamálarin Ditlev Conrad Blunck (1798­1854) málað

í 1825. Tær báðar eldru altartalvurnar, sum eru, hava helst hingið í kirkjuni frá 1609, sum stóð ‘úti á Reyni’. Onnur er frá 1647 og hongur nú á norðurbróstinum. Evnið er ‘Hin Heilaga Kvøldmáltíðin’, og hon er málað við djúpum, reinum litum beinleiðis á træið. Útskorna og málaða renessansuramman er frá sama tíðarskeiði. Hin altartalvan er nakað yngri og hongur í dag á suðurbróstinum uppi yvir deknastólinum.

TÆR TRÍGGJAR KLOKKURNAR

Kirkjuklokkan í Havnar Kirkju, ið vigar ikki minni enn 1450 kg, er landsins størsta og hevur ljómað síðani 1952. Á henni stendur: „Eg ringi hvøll um hav og fjøll. Enn er rúm í Harrans høll. Komið øll“. Tvær eldri klokkur hanga í fundarrúminum. Tær eru ‘Bønarklokkan’ og ‘Norska Løva’ klokkan.

Bønarklokkan varð givin kirkjuni í 1678 og er so nevnd, tí at hon í gomlum døgum ringdi til bønarhalds morgun og kvøld. Vanligt var eisini at ringja við henni, tá ið tíð var hjá børnunum at fara í skúla. Leingi var tað siður, at hon ringdi fyri armingum, sum vórðu jarðaðir og einki áttu at gjalda við. Tískil hevur klokkan eisini verið nevnd Fátækraklokkan.

Norska Løva klokkan sigst at vera komin í kirkjuna í 1708 og er komin av skipinum Norsku Løvu, sum fór á land í Lambavík nýggjársaftan 1707. Danska skipið kom í illveður vestan fyri Hebridurnar og rak til Føroya. 14 fólk sjólótust, og um 100 fólk vórðu bjargað.

Skipsklokkan hongur í Havnar kirkju og somuleiðis eitt modell av skipinum, sum ein ella fleiri av manningini, sum bjargaðist, hava gjørt sum takk fyri bjargingina.

Modellið av Norsku Løvu skipinum hongur uppi undir loftinum saman við skipinum ‘Peter og Johannes’ – ein brigg, sum varð givin kirkjuni í 1841, og einum borðbáti, sum kirkjan fekk í gávu í 1964.

MARIUKIRKJAN

Stutt frá miðbýnum og tætt við viðarlundina í Havn stendur katólska kirkjan, Mariukirkjan. Hon varð vígd í 1987. Kirkjan frammanundan var bygd upp í Sankta Frans skúlan nakað longri niðri í býnum.

Við inngongdina sæst ein glarbrotamynd, sum danin Svend HavsteenMikkelsen hevur gjørt. Arkitekturin Arni Winther hevur teknað kirkjuna og innbúgvið. Tróndur Patursson hevur staðið fyri glaslistini inni í kirkjuni. Hann hevur teknað og málað glasvindeyguni og altartalvuna. Við altartalvuni hevur Tróndur skapað eina útgávu av Jesusi, sum vísir fram síni sár. Í glasmálninginum høgrumegin sæst ein opin føroyskur útróðrarbátur við manning á uppøstum sjógvi. Við bátin sæst Jesus: „Í fjórðu náttarvøku kom nú Jesus til teirra, gangandi á vatninum“ (Matt 14,25).

Inni í kirkjuni er eisini ein træskurður av Mariu moy, sum trælistamaðurin úr Leynum, Ole Jacob Nielsen, hevur skorið. Hetta er ein eftirgerð av træskurðinum, sum finst millum víðagitnu ríkt útskornu ‘Kirkjubøstólarnar’ frá 1400­talinum. Teir, sum vórðu tiknir úr Ólavskirkjuni í Kirkjubø og nú kunnu upplivast á Tjóðsavninum.

Umframt katólsku kirkjuna í Havn og kirkjuna í Gøtu er glaslistin hjá Tróndi eisini at síggja í Tornberg kirkju í Odense. Í enska býnum Newcastle­upon­Tyne er ein einstakur glasmálningur hjá honum settur í eina gotiska dómkirkju frá 1300­árunum. Tróndur hevur eisini prýtt Norðoyatunnilin við ljóslist, eins og hann hevur staðið fyri heildarupplivingini við listarverkinum og ljóslistini í nýggja Eysturoyartunlinum. Hetta eru bara nøkur av høvuðsverkum hansara, og tú finnur fleiri av hansara verkum, tá ið tú ferðast í Føroyum.

ÓLAVSKIRKJAN

KUNNING

Vígd: Miðøld, umvæld og

endurvígd í 1864 og 1967

Bústaður:

Heima á garði

175 Kirkjubøur

Á norðara vegginum í hesi

elstu kirkju Føroya er eitt hol í múrinum. Hetta holið varð ætlað teimum spitølsku, ið ikki sluppu til gudstænastu.

Tey gingu allan vegin upp um fjallið Kirkjubøreyn frá spitalsksjúkrahúsinum á Argjum og sluppu tá bert at standa uttanfyri og lurta gjøgnum holið í múrinum.

Og ganga vit fram eftir kirkjugólvinum móti altarinum, har seinasti málningur hjá S. J. Mikines er altartalva, so ganga vit á gravum hjá katólskum biskupum í Føroyum.

Hetta eru bert smá dømi um alla ta ríku søgu, ið spríkir úr kirkjunum í Kirkjubø.

KIRKJURNAR Í KIRKJUBØ

Í miðøld var Kirkjubøur kirkju­ og mentanarmiðdepil í Føroyum, og Ólavskirkjan var dómkirkja á føroyska biskupssætinum. Hon er sostatt elsta kirkja í Føroyum og einasta miðaldarkirkjan í landinum, sum enn er í brúki.

Í Kirkjubø verður sagt, at hennara árstal eru fýra eitttøl, so elsti parturin av kirkjuni er bygdur longu í 1111. Kirkjan var upprunarliga vígd Mariu moy og seinni Ólavi Halga.

Kirkjan stendur nærhendis toftunum av Magnusardómkirkjuni, vanliga nevndur Kirkjubømúrurin: Ein gotisk dómkirkja, sum Erlendur bispur læt

Listamaðurin Tróndur Patursson býr og hevur sítt atelier í Kirkjubø. Hann er uppvaksin á biskupsgarðinum, har pápin var kongsbóndi. Tvíburabróðir hansara, Páll, tók sum elsti sonur við garðinum eftir pápan, og bróðursonurin Jóannes er nú kongsbóndi. Tróndur sigur ofta skemtandi, at um hann varð føddur ein hálvan tíma fyrr, so hevði hann neyvan verið listamaður, men kongsbóndi.

byggja um ár 1300 við at leggja harðan skatt á føroyskar bøndur, sum helst elvdi til borgarakríggj í Føroyum.

Toftirnar av uppaftur eini miðalaldarkirkju eru nakað eystan fyri Múrin (í dag nevnt Líkhús). Einaferð stóðu hesar tríggjar nevndu kirkjurnar uppi í senn í Kirkjubø.

Beint við hesar tríggjar miðaldarkirkjurnar stóð bispagarðurin. Ein partur av honum er farin í skalvalopum og ódnum gjøgnum tíðirnar – seinasta skalvalopið var í 1772. Partar av bispagarðinum standa eftir, og síðan hevur hann verið kongsgarður hjá Paturssonsættini í 17 ættarlið. Í húsunum er m.a. Roykstovan, sum er 1000 ára gomul, eins og ein stova, ið varð brúkt til latínskúla, og har norski kongurin Sverri skal hava fingið sín prestalærdóm.

ÓLAVSKIRKJAN

Í 1862 var Ólavskirkjan í so ringum standi, at talan var um at fara undir at umvæla Múrin til eina brúkiliga kirkju. Í 1874 var hendan ætlanin slept, og farið varð undir at umvæla gomlu Ólavskirkjuna. Kirkjan varð tá nógv broytt, og nógvum dámdi ikki nýggju útsjóndina. Tá ið tað aftur gjørdist neyðugt at fara undir umvælingar í 1960­árunum, varð tískil farið undir at geva kirkjuni ta gomlu útsjóndina aftur.

Samstundis vórðu stórar fornfrøðiligar rannsóknir gjørdar. Komið varð m.a fram á tríggjar gólvfláir úr miðøld, og har varð m.a. ein enskur myntur funnin frá tíðarskeiðnum 1223–1235. Undir kórsgólvinum varð funnin ein bispagrøv við bispastavi.

Alt innbúgvið er úr hølvaðum, ómálaðum furuviði. Grótveggirnir eru kálkaðir hvítir og geva rúm fyri stórfingnu altartalvuni hjá S. J. JoensenMikines (1906–1979), sum kirkjan fekk, tá ið hon varð endurvígd við stórum hátíðarhaldi í 1967.

INNBÚGV OG LUTIR

Nógv av innbúgvinum úr katólsku tíðini er tikið úr kirkjuni og kann í dag upplivast á Tjóðsavninum. M.a. ein mariumynd frá 1200­árunum, bispastavurin og teir víðagitnu ríkt úrskornu ‘Kirkjubøstólarnir’.

Altartalvan hjá S. J. Mikines lýsir Jesus saman við einum føroyskum árabáti. Sagt verður, at hetta var seinasti málningur, sum Mikines málaði. Mikines, sum var illa fyri av sjúku, var júst blivin liðugur við málningin til hátíðarhaldið, og tískil var hann ikki heilt tornaður, tá ið hann kom upp at hanga hendan morgunin.

Eingin stuðul fekst til umbyggingina av kirkjuni í 1960-árunum, men fólkið í Kirkjubø skipaði í 1966 fyri tiltøkum og einum væl umtóktum basari. Hetta gav so mikið, at fíggingin til umbyggingina varð fingin til vega.

Umframt núverandi altartalvuna hjá Mikines hongur altartalvan eftir danska málaran N. V. Dorph, sum kirkjan fekk eftir umbyggingina í 1874, á norðurvegginum. Í kirkjuni eru tveir gravsteinar úr miðøldini, annar yvir Jóhannes bispi frá 1400­talinum.

Í laðaða grótgarðinum við kirkjuna er portur úr jarni og glasi, sum Tróndur Patursson gjørdi í 1999. Á bláa knæfallinum inni í kirkjuni hevur Tróndur Patursson eisini teknað súmbol.

Palli Gregoriussen (1932–2021), ið var millum mest týðandi arkitektar

í Føroyum, hevur uppteknað og skjalfest allar tær føroysku kirkjurnar.

Í 1990’unum gjørdi Palli saman við Tróndi Patursson eitt uppskot og eitt modell til at seta Magnusarkatedralin í stand sum kirkju og

taka hana í brúk. Gluggar og onnur prýði skuldu vera við glarlist

hjá Tróndi Patursson. Uppskotið hevur enn ikki vunnið frama hjá myndugleikunum, men modell og tekningar kunnu síggjast á biskupsgarðinum.

FÁMJINS KIRKJA

Vígd: 13. februar 1876

Bústaður: Fámjinsvegur 1 870 Fámjin

Á vestursíðuni á Suðuroynni liggur Fámjin, umgird av høgum fjøllum og vard frá Atlanshavinum við tí sermerkta skerinum. Oman fyri bygdina liggur Kirkjuvatn, og úr vatninum sprettur Kirkjufossur, sum rennur oman í ánna vestan fyri kirkjuna.

Um tú kemur av fjalli ella úr fjøru, sært tú vøkru kirkjuna heima í bygdini. Eyðkend kritahvít og tignarlig við ljósagráum skifertaki. Kirkjan stendur á fastari klettagrund bæði í brimbroti og fagrasta vesturskini.

Í kirkjuni í Fámjin hongur tað fyrsta føroyska flaggið, sum Jens Olivur Lisberg úr Fámjin saman við øðrum gjørdi, og sum veittraði fyrstu ferð í Fámjin til eitt brúdleyp.

SØGA OG BYGGILIST

Tvær kirkjur hava staðið í Fámjin undan hesari. Um hina fyrru veit eingin nakað serligt at greiða frá. Hin seinna varð bygd í 1826, eftir vanligum føroyskum kirkjusniði við flagtekju og lágum torni.

Kirkjan, sum nú stendur, er bygd í 1875. Byggimeistari var íslendingurin Guðmundur Sigurðsson, vanliga nevndur Sivertsen. Saman við honum arbeiddu handverkarar úr allari oynni.

Kirkjan er úr gróti, og veggirnir eru dupult laðaðir. Tað ovasta av eysturendanum er úr tigulsteini. Kirkjan er takt við fløgugróti, og

skjøldrarnir yvir syllahædd eru klæddir við tí sama. Tornið er høgt og stendur frá syllahædd við høgum spíri á. Vindeyguni eru gjørd úr jarni, og ovasti rúturin er í oddboga við einum krossmerki. Inngongdin er í vesturendanum gjøgnum eina útskorna tvíhurð við lítlum vindeyga omanfyri. Kirkjan er hvítmálað innan við bláum hválvi, ið er súðsmíðað. Tað eru átjan beinkir, níggju hvørjumegin til kirkjuliðið.

Tvær stórar umvælingar eru gjørdar á kirkjuna í 1952 og í 1989.

INNBÚGV OG LUTIR

Altartalvuna, ið avmyndar Jesu dóp, hevur kendi danski listamálarin Carl Bloch málað. Í 1876 kostaði altartalvan 600 kr. Fyri at útvega henda pening gjørdu útróðrarmenninir av, at hvønn dag, bátur var á floti, skuldi hann lata størsta fiskin, ið veiddur var, fyri altartalvuna.

Kirkjuklokkan er frá 1935. Innskriftin ljóðar „Kirkjan í Fámjin 1935. Den, som har Øren at høre med, han høre. (Luk. 14.35)”.

Doypifunturin er frá 1876. Hann er áttakantaður og skorin úr viði. Dópsfatið og kannan eru úr silvuri.

Tríggjar ljósakrúnur hanga í kirkjuni. Elin Lisberg í Fámjin læt eina ljósakrúnu í olmussu fyrst í 20. øld. Fámjiningar við sluppini „Marshall“

lótu eina í 1937. Tann 12­ermda, hondgjørda ljósakrúnan frá umleið

1930 kom úr Hovs kirkju til Fámjins í áttatiárunum.

ANNAÐ

Ein silvurkalikur við diski og ein gyltur krossur eru sømdargávur frá ensku stjórnini sum tøkk fyri virðiliga jarðarferð, ið var veitt manningini á trolaranum „Girdleness”, sum fórst uttan fyri bygdina í desember 1931.

Í forkirkjuni stendur ein rúnasteinur, funnin í kirkjugarðinum umleið 1846. Sverri Dahl, fornfrøðingur, skrivar um rúnasteinin: Innskriftin, ið er D P S F, verður lisin sum forbókstavir í navni á einum manni í Fámjin, og verður hildið, at steinurin er gravsteinur settur hesum manni til áminningar. D(.....) P(....) S(on) F(ámjin).

Í august 1955 varð fyrsta føroyska merkið hongt upp í Fámjins kirkju til varðveitslu. Á rammuni er rist: Hesir stavir randa fyrsta føroyska flaggið. Jens Oliver Lisberg læt tað veittra á fyrsta sinni her í bygdini á sumri 1919.

VÁGS KIRKJA

KUNNING

Vígd: 19. februar 1939

Bústaður: Vágsvegur 34

900 Vágur

Vágs Kirkja varð vígd 19. februar 1939, grundarsteinurin var tó longu lagdur í 1927, av Jákupi Dahl, prósti. Kirkjan er olmussukirkja, tað vil siga, at tá fólk eru í neyð kunnu tey lova olmussu til kirkjuna í Vági.

SØGA OG BYGGILIST

Kirkjuráðið í Vági fór at tosa um at byggja nýggja og størri kirkju í 1913, av tí at fólkavøksturin var so stórur. Í 1926 varð eitt uppskot hjá arkitektinum Sofus Johan Hofgaard góðkent, og hann varð biðin um at gera endaligu tekningarnar til nýggju kirkjuna. Kirkjan stóð liðug trettan ár seinni.

Í 1913 byrjaði kirkjuráðið í Vági at fundast um at byggja nýggja og størri kirkju, tí fólkatalið var voksi nógv. Í 1926 varð avgjørt at taka við uppskotinum hjá Sofus Johan Hofgaard, arkitekti, og hann varð biðin um at fara undir at detailprojktera uppskotið til nýggja kirkju í Vági. 13 ár seinni, í 1939, stóð kirkjan liðug.

Tað sum eyðkennur Vágs Kirkju er ný gotiski stílurin. Kórið er sjeykantað við tveimum smáum rúmum í suður og norður. Í kórinum eru fýra vindeygu, sum í ovara enda eru bogað í spíss. Í hesum vindeygum eru glasmálningar, sum Ernst Trier í Vallekilde hevur gjørt í 1959.

Glasmálningarnir ímynda Jesu søgu frá boðan Mariu til uppreisn hansara. Tær fýra ljósakrúnurnar í kirkjuni eru úr bronsu. Tær eru í einfaldum barokskapi. Kirkjufólkið læt tær, tá ið kirkjan var vígd, í 1939.

Vágs Kirkja er ein av teimum fáu kirkjunum í Føroyum, sum hevur kirkjukór. Tað var í 1939, at fólk tóku seg saman, við Edith Dahl á odda, og stovnaðu kirkjukórið Ljóm. Fyrstu ferð Ljómur sang alment, var tá kirkjan varð vígd tann 19. februar 1939.

Sangurin „Nú hvítna tindar…“ hevur serligt tilknýti til kirkjukórið Ljóm. Tað var í 1941, at Edith Dahl heitti á Robert Joensen í Klaksvík, at umseta sangin „Nu falmer skoven…“, sum Grundtvig yrkti.

Til konsertina Alla halganasunnukvøld í 1942 sang so Ljómur ”Nú hvítna tindar…”, sum Robert Joensen so meistarliga hevði umyrkt. Síðan tá hevur hesin sangur verið fastur táttur á skránni Alla halganasunnukvøld í Vágs kirkju.

INNBÚGV OG LUTIR

Altartalvan ­ Jesus talar til kirkjuliðið – er tann sama sum var í seinastu kirkjuni á Kirkjukletti í Vági. Altartalvuna hevur danski søgumálarin

Th. Wegener málað. Altartalvan í Vágs Kirkju er málað einaferð millum 1840­50. Gamla altartalvan frá 1729 úr Kirkjunum á Kirkjukleti er eisini í kirkjuni.

Doypifunturin er eitt valahandverk, sum er gjørt úr føroskum gróti. Hann er sekskantaður og gylt prýddur. Tað er Jóhan Petersen, Jóhan í Mikladali, sum hevur gjørt hann. Doypifatið er elligamalt og mett verður, at tað stavar frá áleið 1550.

Fram við vegginum standa 10 standmyndir úr gipsi av apostlunum. Hinir báðir, Petur og Jóhannes, standa oman fyri gáttina inn í kórið.

Í 1950unum fekk Vágs Kirkja eina sera prýðiliga modellslupp frá

Helenu Friis, ið búði í Danmark. Sluppin Albert Victor hongur undan loftinum í kirkjuskipinum. Á sumri 1975 gav Sunnuva Egholm úr Vestmanna Vágs Kirkju eina modellslupp, sluppin eitur City, og stendur í forkirkjuni.

5. juni 1978 var standmyndi av Jákupi Dahl, prósti, avdúkað. Tað var Janus Kamban sum gjørdi hana. Standmyndin stendur sum ein varði frammanfyri kirkjudurunum.

HER ERU ALLAR KIRKJUR Í

FØROYUM