KUNST UITGELICHT Tekst Fabian Takx
Een gevoelige oogopslag ‘Kop van een vrouw’ van Vincent van Gogh
Wie ze was, is niet bekend, maar ze moet een favoriet model zijn geweest van Van Gogh. De vorig jaar verworven kopstudie is een typisch voorbeeld van zijn boerenportretten: “Geschilderd als zijnde zelf een hunner.”
T
egenwoordig denk je bij een boer aan een grootschalig ondernemer, maar Vincent van Gogh schilderde in 1885 kleine, krabbelende Brabantse keuterboeren en landarbeiders. Hij had al in Drenthe turfstekers getekend en in Brabant wevers toen hij ‘kopstudies’ van boeren en boerinnen ging maken in Nuenen. Daar was hij weer bij zijn ouders gaan wonen na catastrofaal verlopen betrekkingen in een kunsthandel, als leraar aan een Engelse jongenskostschool en evangelist in de Belgische Borinage. Uiteindelijk maakte hij na 47 ‘kopstudies’ zijn eerste meesterwerk ‘De aardappeleters’. Een “ECHT BOERENSCHILDERIJ”, schrijft hij aan zijn broer Theo op 30 april 1885. Het is naar het voorbeeld van Jean-François Millet, de voorman van de Franse School van Barbizon die dertig jaar eerder eenvoudige mensen van het land had geschilderd in eenzelfde soort somber-realistische tinten. Vincent wilde de boeren schilderen zoals ze waren, in de huid van de boer kruipen. Hij schrijft:
HOLLANDS Glorie
“(…) men moet de boeren schilderen als zijnde zelf een hunner, als voelende, denkende zoo als zij zelve. Als niet anders kunnende zijn dan men is. Ik denk er zoo dikwijls aan dat de boeren een wereld op zich zelf zijn, in veel opzigten zooveel beter dan de beschaafde wereld.” De boeren, dat waren voor Vincent mensen die dicht bij de natuur stonden en een hard, eerlijk leven leidden. “… geparfumeerd moet een boerenschilderij niet worden”, schreef hij aan Theo. Bij ‘De aardappeleters’ moest de toeschouwer zich kunnen inbeelden “dat die luidjes die bij hun lampje hun aardappels eten, met die handen die zij in den schotel steken zelf de aarde hebben omgespit en (…) dat zij hun eten zoo eerlijk verdiend hebben.”
EN PROFIL In september vorig jaar kon het Noordbrabants Museum trots bekendmaken dat het een van die ‘kopstudies’ van Van Gogh had verworven. ‘Kop van een vrouw’ is een olieverfschilderij van 40 bij 29,5 centimeter. De kosten, 1,6 miljoen
euro, werden gedragen door de BankGiroLoterij, sponsoren en particulieren, dus het was geen onverantwoorde uitgave van gemeenschapsgeld in coronatijd. En dat was het sowieso niet, want het is een mooie, karakteristieke, fraai geschilderde Brabantse boerin en profil. Ze is nu te zien in een aparte, onlangs geopende Van Goghzaal waar dertien schilderijen van Van Gogh te zien zijn. Het museum had al twee landschappen, een stilleven en een ‘spittende boerin’ in eigendom, maar een echt portret was een welkome aanvulling. Zo blijft het museum in Den Bosch werken aan een steeds completer beeld van de Brabantse jaren van de Brabantse schilder. Uit de gevoelige oogopslag kun je van alles aflezen. De vrouw draagt een donkere ‘ondermuts’, waar normaal gesproken een witte muts overheen werd gedragen zoals je op ‘De aardappeleters’ ziet. Haar markante profiel komt door de lichte achtergrond nog beter uit. Ze is geschilderd in februari of maart 1885. Wie ze was, is niet bekend, maar ze moet een favoriet model zijn geweest van Van Gogh, want ze komt op meerdere
