Rosse metselbij Succesverhaal insectenhotel in de Idylle Loetbos Joke Colijn, foto’s: Max Ossevoort In het najaar van 2012 heeft de NVWK in samenwerking met de Vlinderstichting de eerste Idylle aangelegd in het Loetbos, op terrein van de Groenalliantie Midden-Holland, dat nu beheerd wordt door Staatsbosbeheer (SBB). De beheerder (toen nog Groenservice Zuid-Holland, GZH) stelde hiervoor achter de Hendrikshoeve een paar percelen ter beschikking, die toen al minstens twintig jaar waren verschraald door consequent maaien en afvoeren. Dat moest toch een prachtig resultaat opleveren! Het inzaaien met kruidenrijk mengsel gebeurde op initiatief en o.l.v. onze toenmalige coördinator van de planten- en de landschapswerkgroep, Patrick Heuvelman. Een Idylle zoals de Vlinderstichting promoot, is bedoeld voor vlinders, bijen én mensen. D
D
e eerste jaren viel de gehoopte bloemenweelde over het algeheel tegen. Onze verwachtingen waren te hoog gespannen geweest. Dit geeft maar weer eens aan hoe moeilijk het is om op een ooit rijk bemeste veenbodem kruidenrijkdom te realiseren; ook de Vlinderstichting had hier nog geen ervaring mee. Inmiddels zien we nu in de Idylle in het Loetbos zachtjes aan de ontwikkeling naar meer kruiden doorzetten. In 2016 heeft de NVWK een groot insectenhotel in L-vorm gebouwd op een van de percelen van de Idylle. Het verblijf is zo geplaatst dat je maar even van het pad af hoeft om de bewoners te bewonderen. Het idee was de insecten naast nectar en stuifmeel, ook gelegenheid te bieden om te overwinteren en zich voort te planten. Wilde bijensoorten staan erg onder druk, en hebben allemaal verschillende behoeften voor zowel hun voedselplanten als voor nestgelegenheid. We hadden ons goed ingelezen en er is een grote variëteit aan huisvestingsmaterialen gebruikt voor de inrichting van het hotel. De eerste jaren zagen we er op zonnige dagen wel wat bijtjes, sluipwespen en zweefvliegen bij, maar geen noemenswaardige aantallen. Inmiddels is het hotel ‘ontdekt’ en nu zien we een omslag naar goede bezetting: op een mooie dag zoemt het dat het een lieve lust is; hieraan kunnen we ook merken dat het voedselaanbod is gestegen.
V
orig jaar noteerde Max 36 rosse metselbijen in april, tegenover 120 dit jaar. Op 13 mei jl. vlogen er ongeveer 350 rosse metselbijen! Uiteraard zien we meer soorten bij dit hotel, maar dit zijn indrukwekkende aantallen van deze solitaire bijensoort. Sommige mensen worden door het gezoem van de vele bijen afgeschrikt, maar deze bij is absoluut niet agressief of gevaarlijk voor mensen. Je kunt dus met een gerust hart dichtbij komen om hun gedrag bekijken.
D
e rosse metselbij is de bekendste bij uit de familie behangersbijen. Door de vrij dikke rossige beharing kreeg dit stevige bijtje het eerste deel van haar naam. Omdat deze bijen eitjes afzetten in holten van bomen, muren of kunstmatig aangeboden nestmateriaal en die vervolgens dichtmetselen, heten ze verder ‘metselbij’. Linnaeus kende dezelfde verwarring als wij: op de foto’s lijkt het alsof er meerdere soorten bijen door elkaar vliegen. Dat heeft bij hem geleid tot verschillende officiële Latijnse benamingen voor mannetjes en vrouwtjes; toen veel later bleek dat het om dezelfde soort ging, werd dit gecorrigeerd. Bij nadere beschouwing door Johan van ’t Bosch van Kenniscentrum EIS bleken de bijen op
26
WAARDVOGEL | JUNI 2021
onze foto’s ook mannetjes en vrouwtjes, en afgevlogen bijen naast vers uitgekomen bijen. Mannetjes zijn ongeveer 8 mm groot, vrouwtjes wel 12 mm. Ze lijken wel wat op honingbijen met hun gestreepte lijfjes, maar honingbijen zijn nog iets groter dan de vrouwtjes en hebben niet zoveel beharing. Een ander verschil met honingbijen is dat honingbijen stuifmeel in klompjes aan de achterpoten verzamelen, en metselbijen in een zogenaamde buikschuier: lange haren aan de onderkant van het achterlichaam. Bijen met stuifmeel aan de poten of aan de buikschuier ongeacht welke soort, zijn altijd vrouwtjes. Mannen verzamelen niet. Dan kunnen er ook nog gehoornde metselbijen (Osmia cornuta) en rosse metselbijen door elkaar vliegen. Dat gaat in goede harmonie maar maakt het nog verwarrender voor de leek. Gehoornde metselbijen zijn feller oranje gekleurd dan rosse metselbijen en beide geslachten zijn ongeveer 2 mm groter, 10-15 mm. Door de sterke beharing lijken vooral de vrouwtjes een beetje op hommeltjes. Het meest opvallende verschil is dat rosse metselbijen een zwart puntje aan het achterlijf hebben, terwijl dat bij de gehoornde geheel oranjeachtig is. Mannetjes van beide soorten (van bijna alle soorten) hebben langere voelsprieten (antennen) dan de vrouwtjes om snel een vrouwtje te kunnen detecteren. De vrouwtjes van beide soorten hebben - behalve antennen – laag tussen de ogen twee naar voren gerichte hoorntjes aan de voorzijde
Bijenmannen hebben een (hoewel kort) ‘luizenleven’, wachtend op hun kans om een vrouwtje te bevruchten. De witte gezichtsharen die de mannetjes kenmerken zijn goed te zien. De onderste bij zit op het achterste deel van het borststuk vol met mijten, wat hem waarschijnlijk verzwakt.
