Kjelda, nr. 2 – 2016, årgang 25
Kor gamle er gardsnamna våre?
Ein kort studie kring gardsnamna i Stryn kommune.
Rabben, bygsleplass på Ulvedal. Fotograf: Kristian Solvang.
Av Kristian Solvang
Usamansette namn, gardsnamn på -vin, -land, -stad og -set. Eg vil først nemne at J. Aaland har skrive artikkelen «Um busetjingi i Innvik-Stryn» i Bygdesoga Innvik-Stryn, bind I. Her skriv han utførleg om gardsnamna og kor gamle dei kan vere. Prof. Jørn Sandnes skriv: «Kor gammal den norske garden er, kan vi ikkje seie visst. Gardane har vakse fram smått om senn til det vi kan kalle den historiske garden. Vi brukar nemninga «gard» frå den tida da folk budde heile eller iallfall stordelen av året på ein stad og dreiv gardsdrift, dvs. dyrka jorda og heldt krøtter. Gardsskipnaden går minst eit par tusen år tilbake i tida. Klimaforverringa mot slutten av bronsealderen tvinga folk til å slå seg ned på gardar, byggje hus og vinterfore krøtter» (Norsk Stadnamnleksikon, 1976, s.29). Altså – gardane våre er mellom 100 og 2000 år gamle, og gardsnamna det 12
same. Dei eldste gardane vart til fleire hundre år før vikingtida, difor inneheld mange av gardsnamna så gamle ord at dei ikkje er forståelege, som gardane på Jæren: Horr, Tjøtta, Sola, Tasta. Det er vanleg å dele gardsnamna inn i namneklassar, dei som er laga med grunnord eller sisteledd som går att i svært mange namn. Desse grunnorda var produktive til ulike tider, og vi kan difor datere namneklassane relativt i høve til kvarandre. Det vil seie at namnet på garden kan gje oss ein omtrentleg informasjon om alder. Men heilt sikre kan vi sjeldan vere, til det finst det altfor få skriftlege kjelder frå eldre tid. Bruken av grunnord varierte og på ulike kantar av landet. Den eldste klassen er dei på «-vin» og «-heim». Desse namna høyrer stort sett heime i tida før vikingtida, dei fleste går altså tilbake til tida 0-500 år e.Kr. I Norge er det om lag 1000 vin-namn, og like mange heim-namn. «Vin» tyder «naturleg eng», og var nok først namn på grasmarker og beitemarker. I Stryn finn vi vin-namna: Muri, Gytri,
Lauki, Hilde, Skåden, Langvin, Folven, Stauri, Dispen, Nesje, Tenden, Gjørven, Tjugen, kanskje også Raudi og Sæten. Vi ser ikkje utan vidare at dette er vinnamn, fordi dette namneleddet er blitt omlaga både i uttale og skrift gjennom eit par årtusen. Dei fleste vin-gardane ligg på den beste jorda, midt i bygda, og har nok vore hovedgardar. 4 av vin-gardane i Stryn kommune har hatt kyrkjer frå middelalderen, og 3 har vore prestegardar. Det er eit sikkert teikn på at vin-gardane har vore blant dei aller eldste. Minst like gamle er gardar som har usamansette natur- og kulturnamn som Bø og Vik. Namnet fortel oss korleis lendet er der garden ligg. Desse gardane ligg og sentralt til i bygda på same måte som vin-gardane. Namneforma har halde seg uforandra heilt fram til vår tid, men som nemnt ovanfor er enkelte så gamle at orda ikkje lenger er forståelege. I vår kommune har vi namn vi skjønar: Berg, Gjuv, Rand, Rake, Eide, Kvamme, Sunde (seinare Mindresunde, Storesunde), Lunde, Vik, Bø, Fure, Flo, Grov, Hjelle, Brekke og Rygg.
