The Immigrant Guide - Somali by intercambio8

Waxa u Muhaajir Kasta u Baahan Yahay in uu Ogaado Macluumaadka dhab ahaan ku wanaagsan nolosha iyo horumarka laga gaaro Mareykanka WHAT EVERY IMMIGRANT NEEDS TO KNOW Practical information for living and succeeding in the United States

Somali

www.livingintheus.org

Tusmada

Bogga #

Sharciga iyo Kaalinta Booliska .......................... 3 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) 11)

Wicidda 911 ................................................. 3 Khamriga & Daroogooyinka .......................... 3 Cabbitaanka Khamriga iyo Gaadhi Wadidda . 3 Garo Xuquuqahaaga ..................................... 4 Xad-gudubka Dhinaca Galmada ................... 4 Weerar Dhinaca Galmada ah ........................ 4 Xad-guduka Guriga Dhexdiisa Ka Dhaca ...... 4 Takoorid ....................................................... 4 Xatooyada .................................................... 5 Helitaanka Caawimaad Sharciyeed ............... 5 Shuruudaha Lagu Helayo Jinsiyadda Maraykanka ................................................. 5

Guri ................................................................. 6 12) 13) 14) 15) 16) 17) 18) 19)

Helitaanka Guri ............................................ 6 Kirayn .......................................................... 6 Heshiiska Kirada .......................................... 7 Xallinta Dhibaatooyinka ............................... 7 Guuritaanka................................................. 7 Dabka & Ku-sumoobidda Naqaska CO .......... 7 In La Noqdo Daris Wanaagsan ...................... 8 Caymiska Guryaha & Kiraystaha .................. 8

Shaqooyinka iyo Goobta Shaqada ..................... 9 20) 21) 22) 23) 24) 25) 26) 27) 28) 29) 30) 31) 32)

Sida Shaqo loo Helo ...................................... 9 Dukumeentiyo .............................................. 9 Warqadaha Korka Laga Soo Lifaaqayo ........... 9 Tix-raacyo .................................................... 9 Sida aad u Noqonaysid Shaqaale Wanaagsan................................................. 10 Waraysiyada ............................................... 10 Helitaanka Lacagta ..................................... 11 Faa’iidooyinka ............................................ 11 Warqadda Mushaarka Lagugugu Siinayo .... 12 Gunada/Mushaarka Ugu Yar ..................... 12 Xaashiyada Wakhtiga Lagu DiiwaanGeliyo/Saacadaha ...................................... 12 Shaqooyinka Wakhtiga Dheeraadka ah ....... 12 Naqshadaha Maaraynta & Xidhiidhka Ka Dhexeeya Shaqaalaha Meel Ka Wadashaqaynaya ................................................ 13

Maaliyadaha ................................................... 14 33) 34) 35) 36) 37) 38) 39) 40) 41) 42) 43) 44)

Wakhtiga Canshuurta ................................ 14 Foomka W-2 ............................................... 14 Diyaarinta Miisaaniyadda ........................... 14 Furitaanka Xisaabta Jeegga & Xisaabta Tashiilidda ................................................. 15 Qoridda Jeegga & Ku-Qaadashada Lacagta Caddaanka ................................................. 15 Tashiilidda & Kordhinta lacagta .................. 15 Xaditaanka Aqoonsiga ................................ 16 Kaararka Kireedhit-ka ................................ 16 Cabbirka Taariikhda Wanaagsan ee Dayn-iska-Bixinta & Warbixinada ............... 17 Nootaayo .................................................... 17 Gudbinta Codsiga Caymiska ....................... 17 Tashiilidda Tamarta Guriga Dhexdiisa & Biilalka....................................................... 17

Bogga # Caafimaadkaiyo Dawaynta.............................. 18 45) 46) 47) 48) 49) 50) 51) 52) 53) 54) 55) 56) 57) 58) 59) 60) 61) 62) 63)

Qolka Adeegga Caafimaadka ee Degdegga ah (ER) . ……………………………………………..18 Xarumaha Daryeelka Caafimaadka Degdeggaq ah ............................................. 18 Habka Daryeelka Caafimaadka ................... 18 Buuxinta Foomamka Caafimaadka ............. 18 La Xidhiidhidda Dhakhaatiirta ................... 19 Dawooyinka & Tilmaamaha Dawooyinka Ku-qoran .................................................... 19 Niyad jabka ................................................ 19 Tala-bixinta ................................................ 19 HIV & AIDS ................................................ 20 Tallaalada & Baadhitaanka Caafimaadka.... 20 Faafinta Cudurada ..................................... 20 Isticmaalka Heer-Kul-Beegga ...................... 20 Gargaarka Caafimaadka ee Gurmadka/Degdegga ah ............................ 21 Ficillada Guud ee Ammaanka ..................... 21 Daryeelka Ilkaha ........................................ 21 Jimicsiga iyo Cayilka .................................. 22 Eeg Waxaad Cunaysid ................................ 22 Sigaarka ..................................................... 22 Khamriya-Cabnimada ................................ 22

Baabuur Wadidda........................................... 23 64) 65) 66) 67) 68) 69) 70) 71) 72)

Shuruucda Baabuur Wadidda .................... 23 Tigidhada Meelaha Baabuurta la Dhigto ..... 23 Maxaad Samayn Haddii uu Boolisku ku Joojiyo adiga oo Baabuurkaaga Wada ......... 23 Kuraasta Ilmaha......................................... 23 Garaacidda Hoonka Baabuurka .................. 24 Caymiska Baabuurka ................................. 24 Haadka Dhinaca Midigta oo Baaburka Lagu Wado ................................................. 25 Iibsashada & Diiwaan-gelinta Baaburka ..... 25 Meel Iskugu Keenidda Baabuurta & Haadadka HOV .......................................... 25

Carruurta ....................................................... 26 73) 74) 75) 76) 77)

Waalidnimada Gudaha Maraykanka ........... 26 Ilaalinta Caafimaadka Carruurta ................ 26 Ammaanka Ilmaha ..................................... 26 Qorshaynta Qoyska & Xakamaynta Dhalmada .................................................. 27 Uurka ........................................................ 27

Habka Waxbarashada ..................................... 28 78) 79) 80) 81) 82) 83) 84) 85) 86) 87) 88) 89)

Heerarka Dugsiga Waxbarashada ............... 28 Manhajka & Luuqadda Ingiriiska oo Luuqad Labaad ahaan Loo Baranayo (ESL) . 28 Kaararka Natiijooyinka Waxbarashada ....... 28 Celceliska Dhibcaha Natiijooyinka (GPA) ..... 28 SATs, ACTs, & TOEFL ................................ 29 Carruurtaad oo aad Dugsi Waxbarasho u Heshid ....................................................... 29 Shirwaynayaasha Waalidiinta iyo Macalimiinta .............................................. 29 Ururada Waalidka ...................................... 29 Sida aad Carruurta uga Caawinaysa Gaadhitaanka Heer Sare............................. 30 Hawlaha Waxbarashada Caadiga ah Ka-baxsan .................................................. 30 Hababka Baridda Laga-Wada-QaybQaadanayo ................................................. 30 Kulliyadaha & Jaamacadaha ...................... 30

Xidhiidhka ..................................................... 31 90) 91) 92) 93)

Barashada Ingiriisiga .................................. 31 Diridda Boostooyinka iyo Xafiiska Boosta ... 31 Liiska Ootomaatika ah ................................ 31 Ammaanka Kumbuyuutarada iyo Internet-ka ................................................. 31 94) Farriimaha iyo Taleefoonada Been-Abuurka ah ....................................... 32 95) Magacyada iyo Hor-galayaasha Magacyada . 32 96) Meel-dhigidda Dukumeentiga ..................... 32 97) Ka-jawaabidda Taleefoonada iyo Hubinta Farrimaha Soo Dhaca ................................. 32 98) Isticmaalidda Buugga Taleefoonada ............ 33 99) Kharashka Taleefoonka Gacanta ................. 33 100) Tashiilidda Iftiinka Maalmeed iyo Gobolada Wakhtiga .................................................... 33

Dhaqanka iyo Xirfadaha Bulsheed ee Maraykanka ................................................... 34 101) 102) 103) 104) 105) 106) 107) 108) 109) 110) 111) 112) 113) 114) 115) 116) 117) 118)

Isa-salaamidda ........................................... 34 Nadaafadda ................................................ 34 Arrimaha aynu Bulshadu Oggolayn ............ 34 Saxnimada Siyaasadeed ............................. 35 Ilaalinta Wakhtiga iyo Xaqiijinta Ballamaha /Shirarka ................................................... 35 Booska Shakhsiga iyo Mugga Codka .......... 35 Wada-hadal Yar .......................................... 35 Marka Maraykanka La Joogo “Haa” Waa Haa “Maya”-na Waa Maya ................... 35 Kaftan ........................................................ 36 Shukaansiga iyo Guurka ............................ 36 Sinaanshaha Jinsiga .................................. 36 Ciqaabidda Carruurta................................. 36 Soo-jeedinta Su’aalaha ............................... 36 Bakh-shiish ................................................ 36 Diinta ......................................................... 37 La Ciyaaridda Eyda .................................... 37 Dambi ........................................................ 37 Galmada .................................................... 37

Dukaamaysi ................................................... 38 119) Beddelidda Cabbirada Kala-duwan ............. 38 120) Akhrisashada Taariikhda Dhicitaanka ........ 38 121) Helitaanka Kaararka Iibsadayaasha, Isticmaalidda Boonooyinka, iyo Kaataaloogyada .......................................... 38 122) Iibka Xaraashka iyo Dukaanada Tashiilidda 38 123) Celinta & Lacag u Celinta Qofka Alaab Iibsada ....................................................... 38

Bulshadaada .................................................. 39 124) Guryaha Dadweyanaha ee Akhriska ........... 39 125) Xarumaha Madaddaalada iyo Beeraha Lagu Nasto ......................................................... 39 126) Ilaha Bulshada ........................................... 39 127) Fursadaha Gaadiidka ................................. 39 128) Lugaynta iyo Wadidda Baaskiilka ............... 39 129) Dib u Isticmaalid ........................................ 39 130) Mutadawacnimo ......................................... 40 131) Filimaanta .................................................. 40

Iidaha Qaranka .............................................. 41 Abuuridda Isfahanka Dhaqanka iyo Xurmaynta ..................................................... 43

Sharciga iyo Kaalinta Booliska

 Cabbitaanka khamrigu wuxuu ku

Shuruucda iyo wakaaladaha dhaqan-gelinta shuruucdu waxay bulshooyinkeenna ka dhigayaan goobo ammaan ah oo lagu noolaan karo, laga-shaqaysan karo laguna dal-xisii karo. Boolisku waa-qayb minitid ah oo sharciga u ugu hoggaansan sida uu u qoran-yahay. Marnaba ha laalushin sarkaalka sharciga. Sarkaashi booliska marwelba ula hadal si xurmayn leh.



Wicidda 911



 911 wuxuu si dagdag ah ugaga jawaabaa wicitaanada gurmadka degdegga ah u baahan. Waxaad 911 u wici kartaa: - Ogaysiinta dab kacay. - Si aad warbixin uga gudbisid fal-dambiyeed gacanta lagula jiro oo markaas socda. - Si aad warbixin uga gudbisid shil gaadhi oo dhacay. - Si aad u xaalado caafimaad oo dagdag ah aad gaadhiga ambalaasta ugu heshid.  Isu diyaari in aad bixisid cinwaankaada iyo macluumaadkaada ku saabsan degdegga. Haddii aadan ku hadlin Ingiriisi, waxaad weydiisan kartaa turjubaan.

Khamriga & Daroogooyinka

 

kooban-yahay dadka waa weyn ee ay da'doodu tahay 21 jir ama wixii ka weyn. Marka aad khamri dalbanaysid ama markaad makhmaradaha galaysid waxaa lagu waydiinayaa caddayn da'daada muujinaysa. Qofka khamri u shuba dadka ay da'doodu 21 jir ka hoosayso, waa laganaaxayaa. Sida qaalibka ah waa sharci-darro in khamriga lagu cabbo waddooyinka ama meelo guri ka-baxsan. Dadka qaxootiga/soo-haajiray in lagu caddeeyo in ay haystaan ama ay iibinayaan daroogooyin sharci-darro ah, waxaa dhici karta in dalka laga eryo ama in xabsiga la dhigo. Khamriga oo lagu cabbo meelo ay carruuri jooto waxaa loo arki karaa xadgudub carruurta lagu sameeyay. Haddii adiga ama qof kale oo aad garanaysid uu dhibaato la kulmo, waxaad la xidhiidhi kartaa barnaamijyada baxnaanaynta daroogooyinka iyo khamriga, sida "Alcoholics Anonymous" (AA) iyo "Narcotics Anonymous" (NA).

Cabbitaanka Khamriga iyo Gaadhi Wadidda

 Haddii marka khamri la-cabbo kaddib gaadhi la-kaxeeyo, waxay taasi keeni kartaa dhibaatooyin halis ah.  Haddii lagu qabto in ka-badan hal jeer adiga oo khamri cabbiyey oo gaadhi waada, waxaa lagugu xidhayaa dambiga gaadhi wadidda adiga oo sakhraansan (DUI) ama gaadhi wadidda iyada oo ay kartidaadu hoosayso (DWAI).

Garo Xuquuqahaaga

 Haddii uu xubin booliska ka tirsan ama sarkaar socdaal (immigration officer) uu su’aalo ku-waydiiyo, waxay xaq u leedahay in aamusnaatid (jawaab kabixin waydid).  Ka-hor intaanad su’aalo kasta kajawaabin ama aanad dukumeenti kasta saxeexin, waxaad codsan kartaa in aad marka hore qareen sharciyeed kalatashatid.  Haddii aanad qareen sharciyeed haysan, dawladda ayaa qareen sharciyeed kuu samaynaysaa.  Saraakiisha sharci fulinta waxaad in ay gurigaaga baadhaan u oggolaanaysaa keliya marka ay haystaan warqad caddaynaysaa in baadhitaankaas loo oggolaaday.

Xad-gudubka Dhinaca Galmada

 Xad-gudubka dhinaca galmada waxaa sida qaalibka ah ka mid ah dabeecado soo noqnoqda oo qofka lagu waydiisanayo xidhiidh galmo, dabeecado aan la jeclaysanayn oo qaab-galmo u muquuda (taataabashada garbka ama dhabarka), ama muuqaalka qofka oo laga faalloodo.

Weerar Dhinaca Galmada ah

 Qof-kasta oo lagu qasbo ficil-kasta oo

galmo waa dambi federaal ah. Waxaa dambiyad ka mid ah qofka oo xidhiidh galmo lala-yeesho iyada oo aan xaggiisa oggolaansho laga haysan. Haddii qofka oo “maya” kaga jawaabay ficilka galmada la sii wado, waxaa ficilkaasi lagu tilmaamayaa weerar dhinaca galmada ah.  Waxaa jirta da’ la xadeeyay. Waa sharci daro in qofka ay da’diisu ka yartahay xad la-go’aamiyey lagaga qalqaashado xidhiidh galmo. Sida qaalibka ah da’dani ugu yaraan waa 18 jir.

Xad-guduka Guriga Dhexdiisa Ka Dhaca

 Xad-gudubka guriga dhexdiisa ah iyo xad-gudubka dhinaca dareenku waa dabeecado uu qofku u adeegsanayo si uu kuwa kale. Tusaalooyinka xadgudubyada noocan oo kale ah waxaa ka mid ah: - Aflagaaddo, magac bi'in. - Qofka lammaanaha oo loo diido in uu qoyskooda ama saaxiibbadiisa la-xidhiidho. - Lammaanaha oo loo-diido in uu shaqo helo ama in uu shaqadiisa sii wato. - Lammaanaha oo lacagta laga ilaaliyo. - Qofka oo loo gaysto gacan-qaad dhab ah ama hanjabaad dhab ah.  Xad-gudubka (qaska) waxaa loo arki karaa fal-dambiyeed, waxaana xadgudubyada noocaas ah ka mid ah: - Gacan-qaad - ku-dhufasho, riixid, iwm. - Xad-gudubka dhinaca galmada ah xidhiidh galmo oo aan la doonayn ama mid qasab ah. - Gaadmada dumarka loo-gaysto fiiro dhinaca galmada ah oo aan la doonayn oo soo noqnoqota.  Haddii dhibaatooyin noocan oo kale ah laguu gaysto, soo wac 911.

Takoorid

 Waa sharci-darro in qofka lagu takooro qolada uu ka tirsan-yahay, midabkiisa, jinsigiisa, diintiisa, dalka uu ka soo jeedo, nafaanimada, hannaankiisa galmo, ama da'diisa.  Waxaa arrintan laga dhaqan-gelinayaa dhinaca codsiyada guriga iyo shaqaalaynta.

Xatooyada

 Ha kala tagin dukaanka badeeco aadan lacag ka bixinin.  Dukaamo badan ayaa waxay leeyahiin sekuriti, waxaana dhici karto in ay ku xeraan haddii aad shay xaddid. Waxaana ka mid ah badeecada yaryar iyo badeecada jaban.  Waxaad kaloo mudan tahay in lagu xero haddii aad shay ka xaddid dadka kale.

11) Shuruudaha Lagu Helayo Jinsiyadda Maraykanka  Adeegga Jinsiyadda Maraykanka iyo Socdaalku (USCIS.gov) wuxuu haya xog ku-saabsan sida lagu qaadan karo Jinsiyadda Maraykana.  Wuxuu hayaa waxtar u leh dadka qaxootiga/socotoda ah iyo hay'adaha, oo ay ka mid yihiin tilmaamaha soo dhawaynta, qalabyada waxbarashada iyo foomamka.

10) Helitaanka Caawimaad Sharciyeed  Si aad u heshid qareen sharciyeed oo la isku-halayn karo oo lagu heli karo qiimo jaban ama caawimaad sharciyeed oo bilaa lacag ah, waxaad la tashataa saaxiibbadaa ama xarumaha sharciga.  Qareenada sharciyeed waxay ujrooyinkooda adeegga u qaataan habab kala-duwan, waxaana hababkaasi ka mid ah: - Qiimaha saacadda, habkani waa mid lacagta adeegga sharciyeed ee aad bixinaysid lagu salaynayo inta saacadood ee uu qareenka sharciyeed uu arrintaada ka shaqaynayey. - Qiima go'an oo markii ugu horaysa ee hawsha la-bilaabayo laga heshiinayo. Qiimahaasi wuxuu noqonayaa mid aan waxba lagabeddelayn oo aan ku xidhnaanayn inta sacaadood ee qareenka sharciyeed uu adeeggiisa dhinaca sharciyeed bixiyey. - Caddad lacageed oo qareenka sharciyeed la siinayo, haddii doodda sharciyeed lagu guulaysto.  Hayso lambarka taleefoonka qareenkaaga sharciyeed si aad ula xidhiidhid haddii ay dhacaan arrimo kadis ah.

13)

Guri 12)

 Markaad guri kiraysanaysid, sida

Helitaanka Guri

 Guri aad dagtid waxaad ka heli kartaa: Shabakadda Internet-ka (craiglist.com). - Saaxiibbada oo aad kala-hadashid. - Xayaysiiyada wargaysyada ku soo-baxaya. - Wakaaladaha Guriyeynta. - Raadsashada Calaamadaha Guryaha Kirada. Guryaha, Dabakhyada iyo guryaha tiraylarka waxaa la heli karaa iyo oo qalabaysan ama aan qalabaysnayn. Haddii ay suuragel tahay, waxaa la kiraysan karaa hal qol oo guri ama dabakh ka-tirsan. Fursadahan waxaa laga heli karaa qaybta “rooms and shares” ee shabkadda internet-ka ee uu ciwaankeedu yahay craigslist.com. Marka aad guri kiro ah codsanaysid, waxaa dhici karta in lagu waydiiyo lambarkaaga dammaanadda bulshada (social security) iyo tix-raacyo aad ka soo qaadatay shaqaaleeyayaashaada iyo kuwaad xilliyadii hore guri ka kiraysatay. Tix-raacyadi waxay noqon karaan caddaymo muujinayaa in aad kirada iska-bixin karaysid. Waxaa muhiim ah in xidhiidh wanaagsan la yeelatid kuwa guriga kaa kiraynaya. Haddii aad doonaysid kuwa qaybaha kala duwan loo kala-saaray, waxaad la qabsataa ereyada la soo gaabiyey ee ay ka mid yihiin kuwa hoos ku qoran: FURN – qalabaysan BR – qolka jiifka BA – qubayska DEP – kayd -

 



 

Kirayn

qaalibka ah waxaa lagu waydiinayaa in aad bixisid lacag dammaanad ah. Sida qaalibka ah lacagta dammaanaddu waxay dhan-tahay lacagta bil kiradeed.  Haddii aad guriga waxyeello u gaysatid, waxaa dhici karta in uu kireeyuhu uu qaato qayb ka mid ama dhammaan lacagta dammaanadda ama in uu ku waydiisto lacag dheeraad ah.  Ka-hor intaanad guriga u guurin, waxaad mar-welba diiwaan-gashataa ama aad sawir ka-qaaddaa dhibaatooyin-kasta oo guriga kamuuqda.  Sida caadiga ah dadka kiraystayaasha ahi mas'uul kama ah waxyeelooyinka guriga soo gaadha ee isticmaalka caadiga ah ama gabowga la-xidhiidha. Tusaale, haddii uu qalabka maacuunta lagu dhaqo uu duugoobo gabow awgeed u shaqayn-waayo, waxaa mas'uul ka noqonaya kireeyaha.

14) Heshiiska Kirada

16) Guuritaanka

 Heshiiska kiradu waa dukumeenti

 Markaad guuraysid xafiiska boosta

muujinaya qandaraas sharciyeed oo ay ku-saxeexan yihiin kireeyaha guriga iyo kiraystaha gurigu.  Dukumeentiga heshiiska guriga waxaa ku jira xog ay ka mid yihiin kuwa hoos ku qoran: - Caddadka lacagta kirada ee aad bilwelba bixin doontid. - Ganaaxaayada aad bixinaysid haddii dib uga dhacdid wakhtiga saxda ee lacagta kirada lagaa rabo. - Dhinaca mas'uulka ka noqon doonaa bixinta lacagta biyaha, gaaska iyo adeegga qashin-qubka. - Xilliga uu kireyuhu lacagta kirada kordhinayo iyo caddadka uu ku kordhinayo. - Xilliga heshiiska kirada la cusboonaysin karo, ama uu joogsanayo ama uu bil-ka-bil u socon doono. - Tirada dadka guriga ku noolaan doona. - Inta bilood ee aad guri ku noolaan karaysid.  Kirada ku saleysan bil-ka-bil waxay sheegtaa in kireystaha ama milkiilaha hantida soo af jari karo heshiiska muddo hal bil kaddib. Haddii kireystaha ama milkiilaha hantida aysan waxba baddalin, si toos ah ayuu heshiiska dib u soo cusbonaadaa marka la gaaro dhamaadka bil kasta,

ama ciwaanka shabakadda internet-ka ee ah usps.com ku buuxi foomka guuritaana.  Beddel qufulada qufulada ku yaalla gurigaaga cusub ee aad u guurtay.  Markaad guuraysid guritaankaaga ogaysii saaxiibbadaa, qoyskaaga iyo qaybaha kala-duwan ee hoos kuqoran: - Korontada, gaaska, biyahay, taleefoonka, khadka (cable), internet-ka, iyo shirkadaha xashiishka qaada. - Baananka, ururrada daynta iyo shirkadaha kireedhit kaarka. - Dhakhtarka, dhakhtarka ilkaha, iyo wakaaladaha caymiska. - Waaxda baabuurta.

17)

 Digniin-bixiyaha qiiqu waa qalab si



15) Xallinta Dhibaatooyinka



 Kirayeyayaasha waxaa looga-baahan

yahay in uu ilaaliyo ammaanka hantidiisa ma-guurtada ah iyo in uu xaalad wanaagsan ku xafido. Haddii uu dabakhaagu dayactir u baahan yahay: 1. Kireeyaha wac oo sharraxaad ka sii dhibaatada jirta. 2. Haddii uu kirayuhu jawaab ka bixin-waayo, warqad u dir oo koobbi la hadh. 3. Haddii uu warqaddana ka jawaabi-waayo, wac xafiiska guriyeynta ee goobtaada ka jira.

Dabka & Ku-sumoobidda Naqaska CO



weyn u dhawaa marka uu qiiq dareemo. Dabaq-kasta oo gurigaa katirsan ku-rakib qiiq dareemaha. Sababaha ugu-badan ee keena dabka guryaha qabsada waxaa ka mid ah sigaarka, carruurta oo daruurta oo dab ku-ciyaarta, shumaca, iyo qalabyada kale ee kulka leh ee sida shooladaha iyo wixii la mid ah. Marka aad cunto karinaysid ama biyo karkarinaysid marnaba jikada ha ka bixin. Naqaska la yidhaahdo Kaarboon Moono-Oksaayidh (CO) waa naqas sun ah oo aan ur iyo midab lahayn. Caddadka badan ee naqaska CO wuu ku dili karaa. Guri-welba waa in uu ugu-yaraan yeesho hal qalab oo dareema naqaska CO.

18) In La Noqdo Daris Wanaagsan  Xashiishka iyo walaxyada kale ee dib loo isticmaali karo dibadda u saar keliya marka la qaadayo maalintiisa ama maalinta xigta.  Haddii aad buuq badan-tahay, gaar ahaan saacadaha danbe ee habeenkii, waxaa dhici karta in ay dariskaagu boolis u yeedhaan. Waxaa dhici karta in uu boolisku ganaax badan ku saaro.  Hubi in ayna carruurtaadu ama xayawaankaaga guri-joogtu ayna waddooyinka ama guryaha dadka kale ku ciyaarayn.  Baabuurta jooji keliya goobaha sharciyaysan ee la oggolayahay.

19) Caymiska Guryaha & Kiraystaha  Haddii aad iibsatid caymiska guriga iyo kiraystayaasha, haddii ay gurigaaga waxyeello soo gaadho waxaad heli kartaa lacag. Waxyeellooyinka noocan oo kale ah waxaa ka mid ah dabka, xatooyada ama waxyeellada ka timaadda jawiga/cimilada.

Shaqooyinka iyo Goobta Shaqada 20)

Sida Shaqo loo Helo

 Waxaad shaqooyin ka heli kartaa

shabakadda internet-ka (Craigslist.com), ama dhinaca saaxiibbadaa, “classifieds”, ama wakaaladaha shaqooyinka, xarumaha cududda shaqaalaha ama adiga oo kolba meel u lugeeya oo eega calaamadaha shaqooyinka lagu xayaysiinayo.  Qof firfircoon oo mintid ah noqo, hana ka-cabsan in aad diidmo la-kulantid. Mararka qaarkood ka hor intaanad maqal jawaabta “haa”, waxaad u baahantahay in aad maqashid dhawr jawaabood oo “maya” ah.  Haddii aad xiisaynaysid in aad ganacsi bilowdid, si aad xog dheeraad ah u heshid ee SBA.gov.

21) Dukumeentiyo  Sida qaalibka ah waxaa lagaaga baahan-yahay in aad haystid dukumeentiyo ay ka mid yihiin kuwa hoos ku-qoran: - Xogta xidhiidhka. - Xog ku-saabsan shaqooyinkii aad hore u qabatay. - Xaaladdaada waxbarasho. - Xirfado gaar ah, shahaadooyin dhigrii ah, shahaadooyin, iyo xiisadaha aad qadatid ee qaybaha takhasuskaaga.  Sida qaalibka ah waxaa dukumeentiyadan ku jiraya warbixin ka hadlaysa nooca shaqada aad raadinaysid.  Xog dheeraad ah iyo muunadaha codsiga shaqooyinka waxaad ka heli kartaa shabakadaha ay ciwaanadoodu yihiin.

22) Warqadaha Korka Laga Soo Lifaaqayo  Shaqooyin badan oo xirfadeed waxay u baahan-yihiin in korka kaga soo lifaaqdid warqad aad kaga hadlaysid sababta aad jagadaasi shaqo u xiisaynaysid, khibradaha shaqo ee muniisbka ah ee aad haysatid, iyo sababta aad u noqonaysid qof jagadaasi ku habboon.  Si aad khaladaadka ugaga ilaalisid warqaddaada u dhiib qof ay luuqadda Ingiriisku afkiisa hooyo tahay si uu kuugu saxo.

23) Tix-raacyo  Waa in aad dukumeentiyadaada aad

shaqada ku doonaysid aad soo raacisid saddex ama tiro ka-badan oo tix-raacyo ah oo ay shaqaaleeyayaashu la xidhiidhi karaan si ay aqoon dheeraad ah ugu yeeshaan arrimaha hoos ku qoran: - Khibraddaada shaqo. - Shakhsiyaddaada iyo wadashaqaynta kooxeed ee aad leedahay. - Sida aad wakhtiga u ilaalisid iyo isku-halayntaada. - Adadaygyada iyo jiljileecyada aad leedahay.  Tix-raacyadaada ogaysii in ay dhici karto in la soo waco.  Marka aad shaqo ka tagaysid, waxaa wanaagsan in aad xaalad fiican kaga tagtid, maadaama ay dhici karto in aad qofka madaxa kuu ahaa aad tix-raac ahaan mustaqbalka ugu baahatid.  Waxaa xurmad-badan in aad shaqaaleeyahaaga ogaysiis 2-4 toddobaad ka-hor intaanad shaqada ka tagin.

24) Sida aad u Noqonaysid Shaqaale Wanaagsan

25) Waraysiyada  Markaad tagaysid waraysiga shaqo,

 Hoggaamiyayaasha iyo

waa in aad: Goobta waraysiga gaadhid wakhtiigi laguu qabtay ka hor ama wakhtiga oo sax ah. - Sida habboon u labbisatid. - Sii barbaratid sida aad jawaabaha u bixinaysid ka hor intaanan waraysiga dhabta ah la-gaadhin. - Illaa xadka aad awoodi karaysid aad u urursatid xog ku-saabsan shaqada iyo shirkadda. - Hadashid adiga oo eegaya qofka ku-waraysanaya, waana inaad u fadhsatid si nafis ah, oo aad jidhkaaga u yeeshid qaab muujinaya in aad isku-kalsoontahay. - Jawaabahaaga ka dhigtid kuwa gaaban oo arrinta laga hadalayo waafaqsan. Waraystayaashu waxay sida qaalibka ah soo jeediyaan su’aalo ku-saabsan khibraddaada, sababta aad shaqadan u xiisaynaysid, iyo kartida aad u leedahay in aad koox la shaqaysid. Goobta waraysiga lagu qabanayo ka soo jeedi su’aalo wanaagsan oo ay ka mid yihiin: - Maxaad ka filaysaan qofka jagadan qaban doona? - Maxay yihiin arrimahaan u baahnahay in aan ogaado ee kusaabsan kooxda aan la-shaqayn doono? Waxaa dhici karta in ka hor intaanan lagu shaqaalayn in aad martid dhawr waraysi. Waraysiga kaddib, dadkii waraysiga kula-yeeshay u dir xusuus-qoryo aad ugu-mahad-celinaysid. -

maareeyayaashu guud ahaan waxay doonaan shaqaalayaasha: - Aragtida wanaagsan leh ee muujinaya niyad wanaagsan oo shaqo. - La isku-halayn karo ee aad u dadaalaya. - Doonaya in ay waxyaalo cusub bartaan. - Isticmaalaya labbis iyo luuqad munaasib ah. - Shuruucda u hoggaansan, lana aammini karo.



 

26) Helitaanka Lacagta  Marka uu shaqaaleeyuhu shaqada kusiiyo, wuxuu kuu sheegi doonaa caddadka lacagta ee aad qaadan doontid.  Waxaa dhici karta in lacagta lagu siinayo ay noqoto mid saacad laguugu xisaabinayo ama mushaar sanadeed. - Haddii aad mushaar kushaqaynaysid, waxaad marwelba lagu siinayaa caddad lacageed oo go’an. Waxaa dhici karta in shaqaalaha mushaarka qaata laga codsado in wakhti dheeraad ah shaqeeyaan iyaga oo aan lacag dheeraad ah lagu siinayn. - Haddii aad tahay shaqaale saacad loogu xisaabinayo, lacagta lagu siinayo waxay ku xidhnaanaysaa tirada inta saacadood ee aad shaqaysay. Caddadka lacagta ee aad qaadatid waxay noqon kartaa mid isbedbeddasha oo la socota kolba inta-saacadood ee aad shaqaysay.  Waxaa dhici karta in lacagta lagu siiyo toddobaadkiiba hal-mar, ama labadii toddobaadba hal-mar, ama bishii labajeer, ama bishiiba hal-mar. Marka labadii toddobaadba hal-mar lacagta lagu siinayo, hal sano waxaa ku soogaadhaysa 26 jeeg oo aad lacagtaada ku-qaadanaysid; sidoo kale haddii aad bishiiba laba-jeer qaadanaysid, halkii sanaba waxaa ku soo gaadhaya 24 jeeg oo aad lacagtaada kuqaadanaysid.  Qaar madaxsa shaqaalaha ka tirsan, adiga oo aan korodh mushaar ka codsan ayey korodhsiimo mushaar ku siin doonaan, ama waxay yeelan doonaan hab ay kordhsiimaha mushaarka ku-bixiyaan. Waxaa kale oo dhici karta in qaar kale oo madaxa shaqaalaha ka tirsan ay kordhsiimo mushaar ku siinayaan markaad adigu ka codsatid.

27) Faa’iidooyinka  Faa’iidooyinka ay shaqaaleeyayaashu

 



ay shaqaalahooda siiyaani way kaladuwanaan karaan, waxaana ka mid noqon kara caysmiska caafimaadka /adeegyada caafimaadka ilkaha, wakhtiyo fasax ah oo mushaar lagu qaadanayo, maalamaha fasaxyada xanuunka, iyo xaqa shaqo kafadhiisiga. Shaqooyinka caadiga ah waxay leeyihiin sanadkiiba laba toddobaad oo fasax ah oo mushaar lagu bixinayo. Badanaa waxay faa’iidooyinku kubadan-yihiin shaqooyinka wakhti buuxa la-qabanayo, waxayna ku yar-yihiin shaqooyinka wakhtiga firaaqada laqabto. Haddii marka aad shaqaynaysid uu dhaawac ku soo gaadho, waxaad xaq u yeelan kartaa in aad shaqaaleeyahaaga lacag ka heshid. Ururka Shaqaaluhu (A union) waa urur ay shaqaaluhu dhistaan oo ay ku helaan faa’iidooyinkooda iyo xuquuqahooda. Xubnaha ururka shaqaaluhu waxay ururkooda siiyaan qaadhaan lacageed oo ay kucaawinayaan hawlaha uu ururku qabanayo. Xog dheeraad ah oo ku-saabsan faa’iidooyinka shaqaalaha la siinayo, waxaad ka heli kartaa shabakadda uu cinwaankeedu yahay bls.gov/opub/perspectives/.

28) Warqadda Mushaarka Lagugugu Siinayo

30) Xaashiyada Wakhtiga Lagu Diiwaan-Geliyo/Saacadaha

 Warqadda aad mushaarka ku-

 Marwelba dhigo risiidhyada muujinaya

qaadanaysid waxay muujinaysaa caddadka lacagaha lagaaga jaray canshuuraha federaalka iyo gobolada, iyo qaybta kaaga go’aysa Dammaanadda Bulshada iyo Daryeelka Caafimaadka (Medicare) (FICA). Canshuuraha FICA waxay kusalaysan-yihiin boqolkiiba caddadka lacagta aad shaqaysanaysid.  Caddadka lacageed ee lagaa qabanayo waa mid dhammaadka sanadka lagu bixinayo lacagta laga yaabo in ay kugu yeelato IRS. Haddii ay IRS muujiso in lacagta lagugu leeyahay ay ka-yar-tahay lacagta lagaa qabtay, waxaad heli doontaa lacagtaada baaqiga ah, sidoo kalena haddii lacagta lagugu yeeshay ay ka badato lacagta mushaarka laga jaray ee lagaa hayo, waxaad bixi doonto baaqiga lagugu yeeshay.  Lacagta “Duuduubka ah (gross)” waa mushaarkaagaaga oo aan caanshuuraha laga jarin, caddada “saafiga (net)” ahna waa baaqiga mushaarkaaga ee soo hadhaya kaddib marka laga jaro canshuuraha.

saacadaha aad shaqaysay ee ay saacaduhu soo saarayaan, ama haddii ayna saacaddu risiidh daabacan soo saarayn adigu xusuus-qorkaaga kudiiwaan-gasho saacadaha aad shaqaysay.  Haddii aad khalad la kulanid, waxaad ka soo qaaddaa in aan khaldka si ulakac ah loo-samayn, sidaas-awgeedna

29) Gunada/Mushaarka Ugu Yar  Caddadka ugu yar ee gunnada waxaa beddela Golaha Kongireeska. Si aad u ogaatid caddadka ugu hooseeya ee gunada ee imika jira eeg shabkadda uu ciwaankeedu yahay DOL.gov. Gobolweliba wuxuu leeyahay caddadka gunada ugu yar oo isaga u gaar ah.  Waxaa dhici karta in shaqooyinka baqshiishka macaamiisha laga helo ku tiirsan, ee sida shaqooyinka makhaayadaha, ay helaan gunnooyin ka yar xadka ugu hooseeya ee gunnooyinka u yaalla.

ha ka xanaaqin.

31) Shaqooyinka Wakhtiga Dheeraadka ah  Guud ahaan shaqaaleeyayaasha

waxaa waajib ku ah in saacdaha lashaqeeyaha ee toddobaadkiiba 40 saacadood dhaafsiisan ay shaqaalaha ku siiyaan lacag saacaddiiba dhan hal iyo badh lacagta ku soo hagaagaysa halka saac iyo wakhtiga caadiga ah ee shaqada. Sidaas-awgeed, haddii hadka halka saac ee wakhtiga caadiga ah ee shaqada aad heshid lacag dhan $10, waa in shaqada wakhtiga dheeraadka ah halkii saacba lagugu siiyo lacag dhan $15.  Si aad u heshid xog ku-saabsan caddadka gunada iyo xafiisyada saacadaha lacagta ku bixiya, waxaad eegtaa shabkadda uu ciwaankeedu yahay workingamerica.org.

32) Naqshadaha Maaraynta & Xidhiidhka Ka Dhexeeya Shaqaalaha Meel Ka Wadashaqaynaya  Goob-welba oo shaqo waxay leedahay shuruuc kala-duwan oo qoraan iyo kuwa aan qornayba. Shaqooyinka qaarkood waxay kuwa shuruuc rasmi ah leh oo dhigaya wakhti go’an oo goobta shaqada la imanayo iyo dirays gaar ah oo lagu shaqaynayo. Qaar kale oo shaqooyinka ka mid ahina waxay noqon karaan kuwa aan joogo ahayn.  Haddii aad shaqaale mushaar qaata tahay, waxaa dhici karta in qaar madaxda shaqada ka mid ah ay kaa dalbadaan in aad wakhti dheeraad ah shaqaysid iyada oo aan lacag dheeraad ah lagugu siinayn. Waxaa dhici karta in madaxda kale ee shaqadu ay ku-shaqeeynaan jadwal shaqo oo aan la-beddelayn.  Qaar shaqaalaha ka mid ahi waxay qaadanayaan wakhti ay saaxiibadooda kale ee ay meel ka-wada-shaqeeyaan ay la joogaan meel shaqada ka baxsan. Qaar kale waxay doortaan in ay yeeshaan xidhiidh xirfadeed iyo mid bulsheed oo gaar ah.

Maaliyadaha 33)

Wakhtiga Canshuurta

 Haddii aad buuxisid shuruudaha



 



lagaaga baahan-yahay, waa in aad sanad-welba 15-ka bisha Abriil ama inta ka horaysa aad soo gudbisid canshuurta dakhliga ah ee kuu soo noqonaysaa. Haddii aad u baahantahay waxaa kale oo aad codsan kartaa, in wakhtiga laguu kordhayo. Waxaad canshuuraha soo gudbin kartaa adiga oo isticmaalayaa Lambarka Dammaanadda Bulshada (SSN) ama waxaad isticmaali kartaa Lambarka Aqoonsiga Canshuur Bixiyaha (ITIN). Haddii aanad SSN lahayn, waxaad codsan kartaa ITIN. Foomka 1040EZ waa mid fudud oo ay isticmaali karaan dadka aan doonayn in foomka 1040 oo buuxa. Ku-tiirsanayaashu waa dadka dakhligaaga ku nool, ee sida carruurta aad adigu caawisid. Tirada dadka adiga kugu tiirsan iyo heerka uu dakhligaagu gaadhsiisan-yahay ayaa go’aaminaya caddadka aad bixinaysid ama aad qaadanaysid. Xogtan waxaa laga soo qaatay foomka W-4 ee aad buuxin doontid marka aad shaqo bilowdid. Canshuurta Kireedhitka Dakhliga la Shaqaysto (EITC), waa canshuurta shakkhsiyaadka shaqaalaha iyo qoysaska uu dakhligoodu hooseeyo. Si aad u heshid foomamka iyo xogta canshuurta, waxaad eegtaa shabakadda uu cinwaankeedu yahay. Shirkado kala-duwan oo ay ka mid tahay H&R Block ayaa canshuurahaaga kuu diyaarin kara, waxayna kaa qaadayaan lacag.

34) Foomka W-2  Foomamka W-2 waxaa loo isticmaalaa warbixinta ku-saabsan lacagta shaqaalaha la siiyey iyo canshaaraha laga soo saaray.  W-2 waxaa lagu gudbiyaa canshuurta dakhliga ee 1-da bisha January illaa 31-ka bisha December.  Nuqulka foomka W-2 waxaa laguugu soo dirayaa farriinta boostada ama waxaad ka helaysaa goobtaada shaqada bisha January gudaheeda. Si aad canshuurahaaga u xeraysid isticmaal xogta lagu muujiyey foomkaaga W-2.

35) Diyaarinta Miisaaniyadda  Waxaad diiwaan-gelisaa lacagtaada dakhliga (lacagta ku soo galaysa) iyo kharashkaaga (lacagta kaa baxaysa). Diyaarso miisaaniyad bileedkaaga oo ay ku jiraan kharashyada ay ka mid yihiin: - Cuntada - Maaweelada - Jiifka - Adeegyada - Dharka - Taleefoonka - Caymiska - Gaadiidka - Deeqaha - Internet-ka

36) Furitaanka Xisaabta Jeegga & Xisaabta Tashiilidda  Baananka iyo ururada adeegga daynta



bixiya waxay yihiin meelo ammaan ah oo lacagta la dhigan karo. Haddii lacaga aad meeshaasi dhigtid lumaan ama haddii la xado, waxaa lacagtaada kuu soo celinaysaa dawladda Maraykanka (U.S.). Ammaan ma’aha in jeebka lagu qaato lacag badan. Furitaanka xisaabta jeegga ee baanku waxay ku suuragelinaysaa: - In aad jeegag bixisid. - In aad diyaarisid karaka dheebitka, lacagtaasi oo isla-markaaba ka go’aysa lacagta xisaabtaada ku jirta. - In aad mashiinada ATM-ka aad lacag caddaan ah kala baxdid. Haddii ay mashiinada ATM-ku ay baankaaga ama ururkaaga daynta kuxidhan-yihiin, waxaad adeeggooda ku helaysaa bilaa lacag. Si aad xisaabta baanka u furatid, sida qaalibka ah waxaad u baahan-tahay laba foom oo aqoonsi ah, caddayn muujinaysaa cinwaanka lagaa helo iyo lacagta bilowga ah ee aad xisaabta ku furanaysid. Marka aad dooranaysid baanka ama ururka daynta ee aad xidhiidhka la yeelanaysid, arrimaha aad ka fiirsan kartid waxaa ka mid ah: - Lacagta adeegga xisaabta ee aad bil-walba bixinaysid. - Caddadka lacagta dul-saarka. - Sida uu ugu dhawyahay gurigaaga iyo goobtaada shaqada iyo sida uu ugu-habboon-yahay ATM-yada. Waxaa jira ganacsiyo dadka aan xisaabaadka baanka haysan jeegga lacag caddaan ah ugu beddela, laakiin ganacsiyada noocan oo kale ahi waxay ku adeeggaan lacag badan. Boostooyinka ha ku dirin lacag caddaan ah. Haddii aanad xisaabta jeegga haysan, balse aad doonaysid in boosta lacag ku dirtid, waxaad iibsataa amarka lacagta (money order). Amarka lacagta waxaad ka heli kartaa qaar ka mid ah daaska baadka (grocery stores).

37) Qoridda Jeegga & KuQaadashada Lacagta Caddaanka  Si aad jeegga ugu beddeltid lacag caddaan ah, ama aad baanka u dhigatid ama si aad qof kale u gudubisid, waa in aad xagga danbe ee jeegga aad magacaaga ku qortid oo aad ku-saxeexdid (xagga danbe).  Markaad jeegga qoraysid waxaa lagaaga baahan-yahay in waxyaalaha hoos ku qoran ku muujisid: 1. Taariikhda. 2. Caddada lacagta oo tiro ah. 3. Caddadka lacagta oo xuruuf ah. 4. Magaca qofka ama shirkadda jeegga qaadanaysa/qaadanaya. 5. Saxeexaaga,  Haddii aad doonaysid in aad jeeggaaga qof kale u saxeexdid si uu lacag caddaan ah ugu qaato ama uu baanka ugu xeraysto, waxaad qortaa: 1. Sadarka kore ku qortaa “Pay to the order of” 2. Sadarka xiga waxaad ku qortaa magaca qofka 3. Ku-saxeex sadarka xiga  Haddii aad jeegga ku qortid lacag ka badan xisaabta baanka ku taalla, wuxuu baanku kugu ganaaxi doonaa lacag dhan $10 ama in ka badan.

38) Tashiilidda & Kordhinta lacagta  Waxaa jira fursado badan oo aad lacagtaa ku kordhisan kartid. Lacagta kuugu jirta xisaabtaada tashiilashada ee baanka kuu taalla waxaad ku heli kartaa lacag dul-saar ah (dul-saar u dhaxeeya boqolkiiba 0 illaa 3), dhinaca CDs (boqolkiiba 1 illaa 5), maalgelinta dulsaarka leh, raasumaal lagu darsanayo shirkadaha ganacsiga. Si aad xog dheeraad ah u heshid khabiir kala tasho.

39) Xaditaanka Aqoonsiga  Waxaad si weyn uga-taxaddarta in ayna dadka kale aqoonsigaaga ogaan. Arrintaasi waxay keeni kartaa in ay dadkaasi xogtaada shakhsiyeed ay u adeegsadaan furitaanka kaarkaaga kireedhitka. Marka aad xoogtaa shakhsiyeed siinaysid shirkadda kireedhit karaka, baanka, iwm. waa in aad noqotid qofkii xidhiidhka bilaabay.  Dukumeentiyada ay ku qoran-yihiin arrimaha hoos ku qoran ha tuurin ama dib ha u farsamayn, balse aad u jeexjeex: - Lambarka Dammaanadda Bulshada. - Lambarka xisaabtaada baanka. - Lambarka kaarkaaga Kireedhitka.  Marka aanad u baahnayn jeebka ha ku qaadan dukumeentiyada muhiimka ah ee sida baasaboorka ama shahaadada dhalashada.  Haddii ay ku soo gaadho farriin email ah oo ka socota IRS ama baanka ama ururka daynta (kireedhitka) oo lagaaga codsanayo xogtaada shakhsiyeed, waxaa laga yaabaa in ay mid been abuur ah tahay. IRS ma isticmaasho shaqada loo adeegsado email-ka.

40) Kaararka Kireedhit-ka  Kaarka kireedhit-ku wuxuu kuu



hirgelinayaa in imika wax iibsatid oo lacagta wakhti danbe bixisid. Marka uu sii dheeraadu muddada aad lacagta lagugu yeeshay oo dhammaystiran, waxaa sii kordhaysa lacagta dul saarka ee lagaa qaadayo. Caddada lacagta dul-saarku waxay noqon kartaa mid aad u badan. Kaararku waxay leeyihiin lacaga kaladuwan oo sanad-walba la bixinayo, faa’iidooyin iyo caddad kala-duwan oo dul-saar ah. Shirkadaha qaarkood waxay oggolaadaan dul-saar yar ama wakhti dul-saarka xor ka noqon doona ((0% APR – Caddadka Dul-Saarka Sanadka), laakiin marka ugu danbaysa waxay kordhinayaan caddadka dul-saarka. Si aad u heshid kaarka kireedhit-ka, baanku wuxuu go’aamin doonaa in aad kaarka noocan oo kale ah aad awoodi karaysid iyo in kale. Kaddibna wuxuu baanka go’aaminayaa xadka ugu sareeya ee aad daynsan karaysid. Adiga oo aan lahayn taariikh muujinaysa in aad iska-bixinta daynta ku fiican-tahay awgeed, haddii uu baanka ku ansixin-waayo kaarka kireedhit-ka, waxaad furan kartaa kaarka kireedhit-ka ee dammaanadda leh. Kireedhit-ka dammaanadda leh kuma bixin karaysid kharash ka-badan caddadka lacagta ku taalla.

41) Cabbirka Taariikhda Wanaagsan ee Dayn-iskaBixinta & Warbixinada

43) Gudbinta Codsiga Caymiska  Noocyada caymiska ee aad lacagta ka bixin karaysid waxaa ka mid ah gaadhiga, caafimaadka, nafta, guriga, caymiska kiraystaha, iyo naafanimada. Sida qaalibka ah waxaad lacagta caymiska bixinaysaa bil-welba. Haddii aad caymis leedahay, oo uu dhaawac ama shil dhaco, ka-hor intaanad shirkadda caymiska kaqaadan lacagta magdhawga dhaawaca ama shilka, marka hore waxaa lagaaga baahan-yahay in aad codsiga magdhawga xeraysatid. Waa in codsiga magdhawga si sax ah u diyaarsatid ama waxaa dhacaysa in aad arrinta ku guul-daraysatid. Si wanaagsan u xafid risiidhyada waxyaalaha waa-weyn ee aad iibsatid ama dayactirada waa-weyn ee aad samaysay. Haddii ficil tuuganimo ah laguu gaysto, waa in aad isla-markaaba aad warbixinta booliska u gudbisid.

 Kaarka kireedhit-ku wuxuu daymiyayaasha (shirkadahah bixiya kaarka kireedhit-ka iyo shirkadaha bixiyaha daynta guryaha lagu iibsado ama lagu dhisto, iwm) u muujinayaa heerka ay amminimadaada dhinaca iska-bixinta dayntu ay taagan tahay. Taariikhdaada wanaagsan ee dhinaca dayn bixintu waxay kuu suuragelinaysaa in aad heshid lacag dayn ah oo aad ku iibsatid alaabta qaaliga ah ee ay ka mid yihiin guryaha iyo baabuurtu.  Waxaad sumcaddaada dhinaca iskabixinta daynta aad ku dhisi kartaa adiga oo biilasha kaarka kireedhit-ka iyo daynta wakhtiga saxda ah iskaga bixiya.  Sida aad u heshid warbixinta kireedhitka oop bilaa lacag ah, waxaad eegtaa shabakadda internet-ka ee uu cinwaankeedu yahay annualcreditreport.com ama waxaad wacdaa taleefoonka 1-877-322-8228.  Sida aad u aragtid dhibcahaaga kireedhit-ka (amminimada dhinaca iska-bixinta daynta) waxaa lagaaga baahan karaa in aad lacag bixisid. Guud ahaan dhibcaha kireedhit-ka ee 725-759 waa dhibco wanaagsan. Dhibcaha 760 ka-sareeya waa kuwa aad u wanaagsan oo aad dul-saarka ugu yar ay dayn ku heli karaysid.



 



44) Tashiilidda Tamarta Guriga Dhexdiisa & Biilalka  Biilasha caadiga ah guriga dhexdiisa



42) Nootaayo  Nootaayadu waxay eegtaa saxeexyada dukumeentiyada muhiimka ah, waxayna xaqiijisaa in ay dukumeentiyo dhab ah yihiin.  Qaar machadyada lacagta ka mid ahi waxay adeeggan macaamiishoodu ugu fidiyaan bilaa lacag. Waa inaad marnaba adeeggan ka bixin lacag aad u badan.

waxaa ka mid ah korontada, biyaha, kulka/gaaska, taleefoonka, xashiishka, iyo khadka taleefishinka /Internet-ka. Sida qaalibka ah waxaad heli kartaa fursad aad biilshadaa ku bixisid khadka internet-ka. Waxaad tamarta iyo lacagtaadaba ku tashiili kartaa tallaabooyin fudud oo aad qaaddid, waxaana tallaabooyinkaasi ka mid ah: Iibso gulubyada aan tamarta badan luminayn. Taleefishinada, gulubyada iyo qalabyada kale ee korontada ku shaqeeya markaanad isticmaalayn dami. Kulaylka iyo qalabyada kale ee hawada lagu-wanaajiyo isticmaal keliya markaad u baahan-tahay. Xilliyada uu jawigu kulul-yahay, haddii uu habeenku qabow yahay, maalinimada guriga mugdi ka dhig oo hawada guriga soo geli. Marka uu jawigu qabow-yahay, ilayska qorxda guriga soo geli.

Caafimaadkaiyo Dawaynta 45) Qolka Adeegga Caafimaadka ee Degdegga ah (ER)  Waxaad garataa qolka adeegga

 



caafimaadka degdegga ah (ER) ee ka jira goobta gurigaaga ugu dhaw. Qaybta adeegga caafimaadka ee degdegga ah bixiya waa in ay daweeyaan dadka dawaynta degdegga ah u baahan, oo ay ku jiraan xataa kuwa aan lacagta adeegga iska-bixin karayn. Qaybaha adeegga caafimaadka ee degdegga (ER) bixiya waxay furan yahay 24-ka saacadood ee maalinta. Adeegga caafimaadka ee ER ay bixiso wuxuu noqon karaa mid qaali ah, gaar ahaan haddii aanad haysan caymiska caafimaadka. Dhibaatooyinka dhinaca caafimaadka ee dawaynta degdegga ah u baahan waxaa ka mid ah kuwa hoos ku qoran: - Dhibaato xagga neefsashada ah. - Miyir beelidda ama dawaakhadda kadiska ah. - Isbeddel dhinaca aragga indhaha ah. - Xanuun ba’an oo kedis ah. - Xanuun ama cadaadis laabta ah. - Dhiig daadanaya oo joogsan-waaya. Xogta aad u gudbinaysid dhakhaatiirta, kal-kaaliyayaasha caafimaadka iyo shaqaalaha cusbitaalka waxaa loo xafdi doonaa si qarsoodi ah.

46) Xarumaha Daryeelka Caafimaadka Degdeggaq ah  Xarumaha daryeelka caafimaadka degdeggu waxay daweeyaan bukaanada uu dhaawac soo gaadhay ama xanuunsanaya ee u baahan daryeel caafimaad oo degdeg ah balse ayna xaaladdu gaadhsiisnayn heer loo geeyo ER. Daryeelka degdeggu wuxuu noqon karaa mid xawli-dheer lagu fuliyo, qiimahooduna wuu ka jabanyahay qiimaha adeegga ER.  Sida qaalibka ah xarumaha dareeylka caafimaadka degdegga ah wakhtiweba ma furna.

47) Habka Daryeelka Caafimaadka  Waxaa jira fursado badan oo caymiska caafimaadka lagu heli karo. Qaar ka mid ah shaqaaleeyayaashu waxay bixiyaan qayb ka mid ah ama dhammaan caymiska caafimaadka ee shaqaalahooda.  Marka aad caymiska caafimaadka iskaa aad u iibsanaysid qiimihiisu wuxuu qaalibu noqon karaa, laakiin wuxuu kaa dhimayaa biilasha caafimaadka ee aad u badan.  Waxaa hoos ku qoran qaar ka mid ah ereyo lagaaga baahan-yahay in aad macnahooda fahantid: - Premiums (carbuun) – lacagta caymiska ee aad bil-welba bixinaysid. - Co-pay (wada-bixin) – waa lacag yar oo joogto ah oo aad bixinaysid mar-kasta oo aad adeeg caafimaad heshid, waxaana lacagaha noocaas oo kale ah ka mid ah $30 oo aad kabixinaysid baadhitaanka joogtada ah ama $100 oo aad bixinaysid marka aad tagaysid ER. Kharashka intiisa kale waxaa bixinaysa shirkadda aad caymiska ku leedahay. - Deductible (kuwa la dhimi doono) – caddadka lacagta ee aad kharashyada ku bixinaysid ka hor intuusan caymisku wax lacag ah bixin.  Bulshooyinka intooda badani waxay leeyihiin rugo caafimaad iyo Waaxyada Caafimaadka Dadweynaha oo qiimo jaban ku bixiya adeegga caafimaadka.

48) Buuxinta Foomamka Caafimaadka  Marka aad dhakhtarka la kulantid ama aad buuxisid foomamka caafimaadka, waxaa lagu waydiin doonaa arrimo ay ka mid yihiin: In aad cawooyinka ku caarootid iyo in kale. - Haddii ay jiraan xanuunyo xilliyadii hore ku-dhacay. - Caddadaka khamriga iyo sigaarka aad cabtid. - Xaaladda caafimaadka qoyskaaga. - Haddii ay jiraan dawooyin aad imika qaadatid iyo kuwa ay yihiin.

49) La Xidhiidhidda Dhakhaatiirta  Ha ka-cabsan in aad dhakhtarkaaga waydiisid su’aalo-kasta oo aad qabtid. Su’aalaha aad soo jeedin kartid waxaa ka mid ah kuwa hoos ku qoran: - Garmoonaan bilaabi doonaa in aan ladnaansho dareemo? - Sideen uga mustaqbalka ugaga hortagi karaa si ayna xaaladdan mar-kale u dhicin? - Miyey jiraan caalamado loo-baahanyahay in aan ka fiirsado?

50) Dawooyinka & Tilmaamaha Dawooyinka Ku-qoran  Dawooyinka gaarka ah waxaad ku heli kartaa amarka dawooyinkaasi ee uu dhakhtar kuu qorayo. Dawooyinka lagu qoray waxaad ka iibsan kartaa farmasiiga.  Dawooyinka aan amar dhakhtareed u baahnayn waxaa ka mid ah Tylenol iyo Advil, kuwaas oo aad dukaanada ama farmasiiga ka iibsan karaysid adiga oo aan lagu waydiinayn amar dhakhtareed.  Dhammaan dawooyinka waxaa la soo raaciyaa tilmaamo kuu sheegayaa arrimaha hoos ku qoran: - Sida daawada u qaadanaysid. - Caddadka dawada ee aad qaadanaysid, sida inta xabbo ee kiniinka ee aad qaadanaysid. - Inta-jeer ee aad maalin welba dawada qaadanaysid. - Tirade inta maalmood ama toddobaad ee aad dawada qaadan karaysid.  Waxaa iska-hubisaa taariikhda ay dawadu dhacayso, haddii taariikhdaas la gaadhayna dawada ha isticmaalin.

51)

Niyad jabka

 Caajisku waa dhibaato ay dad badan la kulmaan oo ay calaamadaheeda ka mid noqon karaan: - Dareen murugo iyo daal saa’id ah. - Dareen xun iyo mid danbiilenimo. - Shaqooyinka oo aan la xiisaynayn. - Qofka oo ay ku adkaanayso in uu dareenkiisa xakameeyo. - Hurdo la’aan ama hurdo saa’id ah. - Qofka oo ka fikiraya in uu qudha iska-jaro.  Dad badan oo dhibaatadan caafimaad qaba si wanaagsan ayaa looga dawayn karaa.  Haddii aad dareensan-tahay in aad dhibaato caafimaad oo noocan oo kale ah qabtid, durba la-xidhiidh adeegbixiye caafimaad.  Haddii aad u malaynaysid in uu qof saaxiibkaaga ahi uu ku dhaqaaqi karo in uu qudha iska-jaro oo ay halis noocaasi ahi jirto, wac taleefoonka 911.

52) Tala-bixinta  Waxaa caadi ah in loo tago tala-bixiye ama daweeye (therapist). Talabixiyayaashu waxay kaa caawin karaan arrimaha qoyska, arrimaha shakhsiyeed, caajiska, murugada, iwm.  Dad badan oo qaxooti/socoto ahi marka ay dhaqan cusub laqabsanayaan waxay dareemaan cadaadis xagga niyadda ah.  Adeegyada bulsheed ama adeegbixiyahaaga caafimaadku waxay ku fiidin karaan adeeg dhinaca caafimaadka maskaxda ah oo uu qiimihiisu jaban-yahay.

53)

HIV & AIDS

55) Faafinta Cudurada

 HIV-gu waa fayraska sababa cudurka

 Dad badan waxay taxaddar badan ka

AIDS-ka. Qofka uu fayraskani ku dhaco wuxuu qofku fayow ugu gudbin karaa habab kala-duwan oo ay ka mid yihiin dhiigga, biyaha raga, qoyaanka cawrada haweenka, iyo caanaha naaska hooyada.  Xaaladaha halista ah ee fayraskan lagu kala-qaado waxaa ka mid ah: - In xidhiidh galmo la yeesho iyada oo aan difaac la adeegsanayn. - In irbadaha iyo qalabyada kale ee caafimaadka la-wada-isticmaalo.  Goobaha intooda badani waxay bixiyaan adeegyo cudurkan lagu baadho oo bilaa lacag ah.  Waa sharci in aad dhakhtarkaaga u sheegtid haddii aad uu fayraska HIV-gu jidhkaaga ku dhex jiro.

muujiyaan dhinaca baahinta cudurrada.  Gacmaahaga ku maydho biyo iyo saabbuun: - Ka hor intaanad cunto diyaarin ama aanad cunin. - Kaddib marka aad qubayska ka soo baxdid. - Kaddib markaad ilmaha kabaddashad kaadi-dhawrta (cafaayadda). - Kaddib markaad duufka iska tirtid ama aad qufacdid ama aad hindhisootid. - Kaddib markaad xashiishka taabatid.  Marka aad qufacaysid iyo marka aad hindhisoonaysid sankaaga iyo afkaaga dabool.

54) Tallaalada & Baadhitaanka Caafimaadka  Dadku sida qaalibka ah halkii sanaba mar waxay u tagaan dhakhtar ama rug caafimaad si ay u ogaadaan bal in ay jiraan dhibaatooyin-kasta oo dhinaca caafimaadka ah iyo in kale oo loo daweeyo wixii dhibaato caafimaad ee baadhitaan lagaga helo intayna sii xumaan ka hor. Dhakhaatiirtu waxay baadhitaan ku-sameeyaan dhiigga ama muunado kale oo qofka laga qaadayo.  Dugsiyada waxbarashadu waxay u baahan yihiin in ay carruurta wax kabaranaysa ay noqdaan kuwa la tallaalay.  Si aad u heshid xog dheeraad ah oo tallaalka ku-saabsan waxaad eegtaa shabkadda uu cinwaankeedu yahay cdc.gov/family/checkup/.

56) Isticmaalka Heer-Kul-Beegga  Kulka jidhkaaga waxaad ku cabbiri kartaa heer-kul-beegga afka ee carrabka la hoos geliyo ama kan kilkisha la geliyo. Kulka caadiga ee jidhka ee dadka intooda badan waa 98.6 degrees Fahrenheit. Kul-kasta oo kulkaasi caadiga ah ka-badan waxaa loo arkaa xumad.  Heer-kul-beegga waxaad ka soo iibsan kartaa farmasiiga ama dukaanada.  Haddii aanad hubin heerka ay halisnimada xumaddu gaadhsiisantahay, waxaad wacdaa dhakhtarkaaga ama rugta caafimaadka.

57) Gargaarka Caafimaadka ee Gurmadka/Degdegga ah  Marka ay jirto xaaladda caafimaad oo gurmad degdega ah u baahan, waxaad marwelba wacdaa 911.  Si aad dhiigga u joojisid nabarka uu dhiiggu ka soo daadanayo dabool oo cadaadis yar ku samee.  Qofka ay cunaha wax istaagaan/kusaxda wuxuu u baahan-yahay gargaar degdeg ah. Calaamadda cunaha ay wax istaagaan waa laba gacmood oo cunaha la saaro.  Waxaad qof uu shay cunaha istaago aad ku caawin kartaa adiga oo marar isku-xiga calaasho ka-cadaadiya qofkasta oo ay dhibaatadaasi soo gaadhay oo ay da’diisu ka-weyntahay hal sano. Tallaabooyinka hoos ku qoran raac: 1. Adiga qofka xagga danbe ee qofka taagan, farahaaga gacanta duub oo dhinaca suulka xigta ee gacaanta duuban feedhaha hoostooda (meesha ku beeggan xuddunka korkeeda) saar. 2. Gacaanta kale ku qabo gacantaad duuban, kaddibna si degdeg ah kor ugu cadaadi qofka, illaa uu shayga cunihiisa istaagay uu ka soo baxayo.

58) Ficillada Guud ee Ammaanka  Waxaa meeshan ku qoran hababka aad ka-hortagi karasid shilalka iyo xannuunada: - Qalabyada korontada ku shaqeeya ee sida mashiinka rootiga lagu kululeeyo ama makiinadda timaha lagu engajiyo ha dhigin meel u dhaw meesha gacmaha lagu dhaqdo ama qubayska. - Abid bir ama jaandi ha dhexdhigin shooladda “microwave”. - Marnaba ha isku-dhex-qasin waxyaala kala-duwan oo nadiifiyayaal ah. - Si aad tartanka jeermiska baktiiriyada uga hortagtid cuntada kulul iyada kulul dhig, cantada qabowna iyada oo qabow dhig. - Hilibka qaydhin ha taabsiinin cuntooyinka kale iyo maacuunta. - Marka aad shay culus kor u qaadaysid dhabarkaaga oo qumaati u taagan jilbahaaga laab. - Marka aad baaskiil kaxaynaysid koofiyadda birta ah madaxa gasho. - Hubi in aad fahantay dhammaan tilmaamaha ammaanka ee goobta shaqada. - Marka aad dul socotid baraf meelo kula silbanaya si taxaddar saa’iida leh u soco.

59) Daryeelka Ilkaha  Daryeelka aasaasiga ah ee ilkaha

waxaa ka mid ah: - In aad maalin-welba laba illaa saddex jeer cadayatid iyo in aad maalin-welba findhicilatid. - In aad dhakhtarkaaga ilkaha si joogto ah ugu tagtid oo baadhitaan martid iyo soo nadiifisatid. - Cunitaanka midhaha dhammaystiran, khudaarta iyo midhaha iyo cuntooyinka macdanta kaalsheemtu ku jirto.

60) Jimicsiga iyo Cayilka

62) Sigaarka

 Dadku waxay ku jimicsadaan orod,

 Cabbitaanka sigaarku wuxuu

wadidda baaskiilka, iyo noocyo kale oo jimicsi ah.  Jimicsigu wuxuu kaa caawinayaa in aad caafimaad qab dhinaca jidhka iyo maskaxdaba ah dareentid.  Jimicsigu wuxuu kaa fududaynayaa cadaadiska dhinaca maskaxda ah, waxaa kale oo uu kaa caawinayaa in aad hurdo wanaagsan seexatid.  Waxaad isku-daydaa in aad toddobaadkiiba aad 30 daqiiqo ama in ka-badan aad jimicsi samaysid.

dhaawacaa jidhka, wuxuuna sababaa cudurro badan.  Cabbitaanka sigaarku waxaa kale oo uu waxyello u gaystaa ilkaha, wuxuuna xumeeyaa urta neefta ka soo baxaysa qofka sigaaryo cabka ah.  Sigaarku waa qaali, waxaa kale oo intaasi dheer cabbitaanka sigaarka oo ay dad-badani u qabaan aragti aan wanaagsanayn. Cabbitaanka sigaarku wuxuu mamnuuc ka-yahay goobo badan oo dadwayne.

61) Eeg Waxaad Cunaysid  Akhriso tilmaamaha korka kaga qoran



cuntooyinka ee nafaqada ku-saabsan oo sidaasna ku ogow waxaad cunaysid iyo waxaad cabbaysid. Ha cunin shay dhacay. Taariikhda dhicitaanka waxaa mar kasta loo qoraa sida bisha/maalinta/sannadka (Nofeembar 18, 1977 waxaa loo qoraa sida 11/18/77). Tilmaamaha nafaqadu waxay intooda badani ku-salaysan yihiin 2,000 kaaloori (cabbirka tamarta) oo maalinwelba ah. Ha badsanin cuntooyinka ay ku-badan yihiin dufanka tiraanis, dufanka, sonkorta, soodhiyamka iyo kooleestiroolka. Sida qaalibka waxaa la soo dhigaa cunto aad u badan, sidaas-awgeed ha ka fikirin in marwelba aad dhammaysatid cuntada lagu soo hordhigay. Dadku waxay wakhtiyada intooda badan ay guryahooda u qaataan cuntada soo hadhaysa marka ay makhaayadaha ka cuntaynayaan, si ay cuntaadsi ay xilliyada danbe u cunaan cuntada ay hanbeeyeen. Biyo badan cab. Sida qaalibka ah biyaha ka soo baxa qasabadaha gacmaha lagu dhaqdo biyo ammaan ah oo cabbitaanka ku habboon.

63) Khamriya-Cabnimada  Cabbitaanka khamriga aad u badan wuxuu dhaawici karaa jidhkaaga iyo xidhiidhyadaada.  Waxaa kale oo ay khamriya-cabnimadu kugu dhaqaajin kartaa dhibaatooyin dhinaca sharciga ah; dhibaatooyinka dhinaca sharciga ee khamriyacabnimada kaa soo-gaadhi kara waxaa ka mid ah xadhiga dambiga baabuur wadidda iyada oo la-khamriyaysanyahay.  Waxaa jira kooxo dadka ka caawiya joojinta balwadda sigaarya-cabnimada; waxaana kooxahaasi ka mid ah “Alcoholics Anonymous” (AA).  Dadka khamriya-cabka ahi waxay sida qaalibka ah u baahan-yihiin taageerada qoyskooda ama saaxiibbadooda. Khamriya-cabnimada waxaa loo qabaa aragti aan wanaagsanayn, laakiin helitaanka caawimaadda kooxda taageerada waxaa loo arkaa arrin wanaagsan.

Baabuur Wadidda 64)

Shuruucda Baabuur Wadidda

 Waaxda Baabuurta ee Deegaankaagu (DMV) waxay ku siin doontaa shuruucda waditaanka baabuurta ee gobolkaaga.  Haddii adiga oo sharciga baabuur wadidda jabinaya lagu qabto, waxaad heli doontaa tigidh, liisankaaga dirawalnimadana waxaa lagu-darayaa dhibco. Haddii ay dhibcuhu gaadhaan tirada la go’aamiyey, waxaad waayi doontaa liisankaaga dirawalnimada.  Hubi in marka loo-baahdo aad cusboonaysis diiwaan-gelinta baabuurkaaga.

65) Tigidhada Meelaha Baabuurta la Dhigto  Haddii aad baabuurkaaga joojisid meelaha uusan sharcigu oggolayn ama haddii aad bixin-waydid lacagta adeegga baabuur joojinta ee uu tilmaamayo qalabka cabbirku, waxaa laguu dhiibi doonaa tigidhada baabuur joojinta. Haddii aad lacagta ganaaxa ku-bixin-waydid maalmaha la go’aamiyey gudahood, waxaa kordhi karta lacagta ganaaxa ee aad bixin doontid. Haddii aad meelaha qaarkood aad gaadhigaa si sharci-darro ah u joojisid, gaadhigaa waa la jiidi doonaa.  Baabuurkaa abid ha joojin baabuurta dabdamiska hortooda, hana joojin waddada ay baabuurtu maraan, goobaha ay tagaasidu ama basasku joogsadaan, jiirooyinka casaanka ama huruudda ah.

66) Maxaad Samayn Haddii uu Boolisku ku Joojiyo adiga oo Baabuurkaaga Wada  Haddii baabuur boolis oo laydh bixinaya oo ku soo dabagalo: 1. Isticmaal lacaydhka baabuurka lagu-weeciyo, kaddibna baabuurkaaga dhinaca midigta u u durki oo meel ammaan ah jooji. 2. Matoorkaaga baabuurkaaga dami oo baabuurkaaga ha ka bixin. 3. Gacmahaaga oo isteeringiga baabuurka saaran, si nafis ah u fadhiiso oo sug inta uu ka imanayo. Marka uu sarkaalka boolisku ku waydiiyo liisankaaga dirawalnimada, caymiskaaga iyo diiwaan-gelinta, ayaad gacmahaaga ka qaadi kartaa isteeringiga baabuurka. 4. U muujiji dhaqan wanaagsan iyo xushmad.

67) Kuraasta Ilmaha  Ilmaha ay da’doodu iyo misaanka

jidhkoodu uu ku jiro xadka lagu muujiyey sharciga gobolka, waa in lagu fadhiisiyo kuraasta ammaanka ee carruurta loo diyaariyey. Boolisku haddii ay arkaan ilmo aan isticmaalayn suunka kursiga ama aan ku fadhiyin kursiga ammaanka ee ilmaha loogu tala-galay, way ku joojin doonaan. Si aad xog gaar ah u heshid eeg shabakadda uu ciwaankeedu yahay NHTSA.gov.

68) Garaacidda Hoonka Baabuurka  Waddamada qaarkood dadku waxay marar badan isticmaalaan hoonka baabuurtooda, laakiin gudaha dalka Maraykanka (U.S.) waxaa hoonka baabuurta la garaacaa marka loobaahan-yahay keliya, gaar ahaan magaalooyinka yar-yar.  Sida qaalibka waxaad hoonka gaadhigaaga isticmaali kartaa si aad ugaga hortagtid shil ama si aad ugu baraarujisid dirawalinta kale ee aan taxaddarka samaynayn.

69) Caymiska Baabuurka  Heeshiiska caymiska baabuurku wuxuu kaa ilaalinayaa in uu khasaare lacageed ku soo gaadho haddii uu shil baabuur ku soo gaadho.  Heshiisyada caymisku waxay bixiyaan heerar kala-duwan oo baaxadda caymiska ah oo ku xidhan kolba halista aad u diyaargarowday.  Si aad qiimayaal kala-duwan u heshid, waxaad wacdaa laba ama saddex shirkadood oo caymiska bixiya. Qiimaha caymisku wuxuu ku-xidhanyahay diiwaankaaga dirawalnimada, da’daada iyo tirada dadka gaadhiga wadi doona.  Noocyada caymisyada baabuurta waxaa ka mid ah: - Waxyeellada dantida – waxaa qaybtan hoos imanaya dayactirka lagu samaynayo waxyeellada baabuurta dadka kale loo-gaysto. - Dhaawaca jidhka soo-gaadha – noocan waa caymis kaa ilaalinaya kharashka kaa soo gaadhi kara dhaawaca aad qof kale u gaysanaysid. - Dirawalka aan caymiska lahayn – Caymiskani wuxuu kaa ilaalinaya khaladka ka imanaya dhinaca qofka aan caymiska lahayn. - Isku-dhacyada baabuurta – waa caymis ku-caawinaya waxyeellada gaadhigaaga soo gaadhaysa, haddii uu khaladku dhinacaaga yahay. - Ka Guud – Caymiskani waa mid bixinaya waxyeellada aan shilka la xidhiidhin ee ka timaadda sababaha ay ka mid yihiin dabka iyo falalka tuuganimada.  Si aad gaadhigaaga u diiwaan-gelisid, waxaad u baahan karta in aad marka hore soo bandhigtid caddaym muujinaysa in caymis leedahay.  Haddii jurtid shil baabur oo dhacay, waxaad qortaa magaca qof kale ee isaguna shilka galay taleefoonkiisa iyo tirada liisanka lambarka taarigada baabuurka.  AAA waa urur lacagta xubinimadiisa ee laga bixiyo ay yar-tahay. Marka ay xaalad gurmad degdeg ah u baahan ay jirto waxay bixiyaan caawimaad.

70) Haadka Dhinaca Midigta oo Baaburka Lagu Wado

72) Meel Iskugu Keenidda Baabuurta & Haadadka HOV

 Marka aad baabuurka marinaysid

 Qaar ka mid ah waddooyinka waa-

waddo weyn, waa in aad gaadhiga ku waddid haadka midigta ee waddada. Haadka bidixda isticmaal keliya marka aad baabuur kale dhaafaysid.  Haddii aad maqashid baabur bixinayaa hoonka ama laydhka digniinta gurmadka, baabuurkaaga si tartiib ah dhinca midigta ee waddada u durki oo baabuurka gurmadka degdegga isdhaafi.  Haddii aad aragtid bas dugsi waxbarasho oo laydh cas bixinaya, baskaas ha dhaafin.

weyni waxay leeyihiin haadadka HOV oo loogu tala-galay baabuurta ay ku jiraan laba qof ama in ka badan. Haddii adiga oo keligaa baabuurka ku jira aad haadka HOV isticmaashid lacagbaa lagugu ganaaxayaa.  Waddooyinka qaarkood waxaa laga bixiyaa lacag, sidaas-awgeed haddii aad waddooyinkaas isticmaashid adiga oo aan lacag iska-bixin, waxaa lagaa qaadayaa lacag badan oo qanaax ah. Hubi in aad gashay hadka “Lacagta Caddaanka Keliya” haddii aanad qalabka atoomaatigga ee lacagta aanad haysan.

71) Iibsashada & Diiwaan-gelinta Baaburka  Waxaad shakhsi ama shirkadaha

 



baabuurta iibiya aad ka iibsan kartaa baabuur la soo isticmaalay ama mid cusub. Raadso makaaniik fiican baabuurka kuu baadhaya ka hor intaanad iibsan. U diyaar-garow in aad samaysid gorgortan dhinaca qiimaha ah, maadaama uu gorgortanka qiimuhu yahay qayb caadi ah oo ka tirsan iisbsada baabuurka. Intaanad iibiyaha baabuurka la kulmin, si aad qiimaha baabuurka u ogaatid eeg shabakadda uu cinwaankeedu yahay kbb.com. Waa in aab baadhitaan ku samaysid fursadaha kala-duwan ee aad gaadhi ku iibsan karaysid, sida iibsashada, liizka iyo dayn-ka-qaadashada baanka, ama ka-daynsashada dhirkadaha baabuurta iibiya. Meelaha qaarkood waxaa lagaaga baahanayaa in aad gaadhigaaga marisid baadhitaanka caddadka qaaca uu soo saarayo ka hor intaanan diiwaan-gelinta baabuurka lagu oggolaan.

Carruurta

75) Ammaanka Ilmaha  Haddii ay gurigaaga joogaan carruur

73) Waalidnimada Gudaha Maraykanka

 Isku-day in aad carruurtaada xidhiidh wanaagsan la yeelatid.

 Bulshooyin badan waxay leeyihiin kooxo waalidnimo.

 Waa sharci darro in carruurta lagu

edbiyo habka dilidda ama hababka kale ee jidhkooda dhaawaca u gaysanaya ama jidhkooda iin u yeelaya.  Dayaca cunugga waa dambi culus.  Ilmuhu wuxuu sharciyan qof weyn noqdaa marka uu gaadho xuskiisa dhalashada ee sanadka 18aad.

74) Ilaalinta Caafimaadka Carruurta  Carruurtu sida qaalibka waxay maalintii  



cunaan saddex jeer iyo hal ama laba jeer oo cunto fudud ah. Waxaad hubisaa in ay carruurtu biyo badan cabbayaan. Carruurta ha ku-badnini cabbitaanada xumbeeya, juuska, nacnaca ama cuntooyinka iyo cabbitaanada ay sonkorta iyo dufanku ku badan yihiin. Maalin-welba carruurtaad sii qureec caafimaadkooda u wanaagsaan oo siinaysa tamar ku filan oo ay waxbarashadooda dugsiga ku wataan. Carruurta bar sida ay ilkahooda u cadayanayaan iyo marka ay cadayanayaan, sida ay gacmahooda iskaga maydhayaan iyo sida ay u qubaysanayaan. Waxaad xog dheeraad ah ka heli kartaa dhakhtarkaaga iyo dhakhtarkaaga ilkaha.

 -

yar-yari: Waa in aad xadhkaha korontada ee godoka isticmaalka korontada ka soo baxaya aad si ammaan ah u dahaadhid. Waa in aad daaqadaha kusamaysid difaac carruurta ka illalinayaa ka dhicitaanka daaqadaha. Waa in kiimookinka nadaafadda, dawooyinka, iyo tarraqa aad dhigtid meel ayna carruurtu gaadhi karayn. Waa in aad hubisid ammaanka carruurta yar-yar si ayna jaranjarooyinka ugaga dhicin. Waxaa meeshan ku qoran talooyin kale oo dheeraad ah oo ku-saabsan ilaalinta ammaanka carruurta: Waligaa ilmo ay da’diisu ka-yartahay 10 jir keligii baabuur ha kaga dhex-tagin. Waxaad carruurta bartaa in ka-hor intayna waddooyinka ka tallaabin ay joogsadaan, oo ay iska eegaan baabuurta soo socota iyo in ay shanqadha baabuurta dhagaystaan. Mar-welba ogow meesha uu ilmahaagu joogo; haddii aad sidaas samayn-weydid, waxaa dhici karta in lagugu dacweeyo dayacid ilmo.

76) Qorshaynta Qoyska & Xakamaynta Dhalmada  Sida ay sheegayso Waaxda Beeraha



ee Dawladda Maraykanku (U.S), sida qaalibka ah kharashka koritaanka ilmaha ku baxaya illaa ay da’diisu 18 jir gaadhayso, waxaa ku baxaya kharash gaadhaya illaa $200,000. Waxaa jira walaxyo dhalmada lagu xakamayn karo oo ay ka mid yihiin cinjirka la yidhaahdo kondhomka iyo kiniinka dhalma joojinta. Carruurtu waxay u baahan yihiin in ay bartaan arrimaha galmada ku-saabsan; sida qaalibka ahna arrimaha kusaabsan galmada ee ay carruurtu dugsiga waxbarashada ku bartaani aadbay u yar-yihiin. Si aad u ogaatid waxaad odhan lahayd iyada sida aad wada-hadalka u bilaabi lahayd, waxaad la xidhiidhaa rug caafimaad. Arrimaha waxbarashada carruurtaada oo aad ka-qayb-qaadatid, waxay isbeddel wanaagsan oo muhiim ah kusamaynaysaa go’aamada ay carruurtu gaadhayaan. Si aad xog dheeraad ah u heshid eeg shabakadda uu cinwaankeedu yahay womenshealth.gov.

77) Uurka  Haddii marka aad uurka leedahay aad isticmaashid khamri, tubaako iyo daroogooyin, waxay kuwaasi isticmaali karaan caafimaadka ilmahaaga uurka ku jira.  Rugaha caafimaadka iyo xarumaha uurku waxay bixiyaan gargaar arrimaha kaa caawin kara.  Haweenka maraykanka jooga marka ay ilmahooda ku nuujinayaan goobaha dadweynaha xabadoodka ayey daboolaan ama waxay galaan qol kale.

Habka Waxbarashada 78) Heerarka Dugsiga Waxbarashada  Carruurta ay da’doodu Saddeex-illaa

   

Shan jir tahay waxaa loo arkaa da’da waxbarashada dugsiga ka horaysa. Sida qaalibka ah carruurtu waxay waxbarashada dugsiga xannaanada carruurta ay bilaabaan Bisha August ama Seetambar ee sanadka xuska dalashadooda ee 5aad . Dugsiga hoose waa dugsiga xannaanada carruurta ee soconaya illaa fasalka 5aad ama 6aad. Sida qaalibka ah dugsiga dhexe ama dugsiga sare ee hoose wuxuu soconayaa fasalka 6aad illaa 8aad . Dugsiga Sare waa fasalka 9aad illaa 12aad. Dadka waa-weyn ee aan haysan dibloomada waxay baran karaan oo ay heli karaan shahaadada GED. Sida qaalibka ah waxaa GED waxaa laga soo qaadi karaa in ay u dhigantaa shahaadada dibloomada ee dugsiga sare.

79) Manhajka & Luuqadda Ingiriiska oo Luuqad Labaad ahaan Loo Baranayo (ESL)  Sida qaalibka ah dhammaan ardayda dugsida hoose waxay bartaan xiisado isku mid ah. Sida qaalibka ah ardayda ku jirta dugsiga dhexe iyo dugsiga sare waxay heli karaan fursado ay ku kala dooranayaan xiisadaha ay baranayaan, kuwaas oo ay ku jiraan xiisadaha luuqadaha iyo aartis-ka.  Carruurtaada kala-tasho fursadaha waxbarashada ee ay ka dhex dooran karaan, waxaanad u muujisaa in aad xiisaynaysid arrimahooda waxbarashada.  Waa in dhammaan dugsiyad waxbarashada ee dad-weynuhu ay bixiyaan xiisadaha ESL (luuqadda ingiriisiga).

80) Kaararka Natiijooyinka Waxbarashada  Kaararka natiijooyinka waxbarashadu waxay muujiyaan dadaalka dhinaca waxbarashada ee uu ilmaahagu dugsiga waxbarashada ka muujiyey.  Kaararka natiijada waxbarashada waxaa sanadkiiba laba illaa afar jeer. Dugsiyada qaarkood waxay kaararka natiijooyinka waxbarashada ay si toos ah ugu dhiibaan ardayda, kuwa kalena waxay waxay boosto ugu diraan waalidiinta ardayda.  Carruurtaada u hambalyee marka ay helaan natiijooyin wanaagsan oo dhinaca waxbarashada ah.

81) Celceliska Dhibcaha Natiijooyinka (GPA)  Dugsiyada dhexe, kuwa sare iyo kulliyaduhu waxay natiijooyinka waxbarashada ardaydooda ku muujiyaan xuruufta “A” illaa “E” ama “F”. “A” waa natiijada ugu saraysa, “E” ama “F”-na waa natiijada dhicitaanka muujinaysa.  Arday-weliba wuxuu yeelanayaa celceliska dhibcaha natiijada ee uu helay (GPA). GPA waa dhamaan dhibcaha natiijada uu ardaygu helay oo la soo koobay. Xaraf-weliba wuxuu leeyahay qiimo gaar ah oo ah sida hoos ku qoran: A = 4 dhibcood C = 2 E = 0 B=3 D=1 F=0  4.0 waa GPA-ga ugu sareeya, laakiin dugsiyada qaarkood waxay bixiyaan sharaf iyo xiisadaha AP. Xiisadahani waxay natiijada “A” la simaan dhibco dhan afar ama in ka badan.  “A” oo GPA aad u sareeya ah, waxay ardaydu ku gali karaan kulliyado wanaagsan, waxayna ku heli karaan shaqooyin fiican.

82) SATs, ACTs, & TOEFL  SAT iyo ACT waa imtixaanada ay kulliyaduhu ardaydooda ku qiimeeyaan.  Ardayda waxay badanaa u baahan yahiin in ay qaataan mid ka mid ah imtixaanadaan si ay u galaan kulliyada.  Ardaydu waxay imtixaanaadkan maraan marka ay baranayaan fasalka 11aad ama 12aa .  Ardayda ESL si ay kulliyad u galaan waxaa kale oo ay qaadan karaan TOEFL.

84) Shirwaynayaasha Waalidiinta iyo Macalimiinta  Ka-qayb-qaadashadaada



83) Carruurtaad oo aad Dugsi Waxbarasho u Heshid  Ilmo weliba wuxuu xaq u leeyahay in

uu illaa fasalka 12aad uu bilaa lacag ku barto.  Haddii aanad doonayn in aad ilmahaaga ku dartid dugsiga xaafaddiina ka jira, la xidhiidh degmodugsiyeedka (school district) goobtiina ka jira.  Bulshooyinka qaarkood waxay leeyihiin dugsiyo waxbarasho oo kiro ah iyo dugsiyo beddel ah. Dugsiyadani waxay caawin karaan carruurta dugsiyada rasmiga ah ee dadwaynaha dadaal wanaagsan ka muujin waaya.  “Head Start” waa barnaamij heer qaran ah oo lagu caawiyo carruurta aan dugsiga waxbarashada gaadhin ee ka tirsan qoysaska uu dakhligoodu hooseeyo.



waxbarashada ilmahaagu waxay saamayn wanaagsan ku leedahay ku guulaysiga waxbarashada ee ilmahaaga. Dugsiyada waxay bixiyaan shirarka waalidka-macalinka. Ka-qayb-qaado shirwaynayaasha ay waalidiinta iyo macalimiintu yeelanayaan ee kusaabsan: - Dadaalka uu ilmaahagu samaynayo. - Sida aad ilmahaaga u caawin karaysid. - Siyaasadda shaqada guriga ee ilmahaaga. - Talooyinka Buugga. - Fikrada-kasta oo kale oo ay soo jeedinayaan. Haddii aanad luuqadda ingiriiska fahmayn waxaad codsataa in qof turjumaan ah lagu sameeyo. Carruurta tujumaan ha ka dhigan. Maraykanka waxaa caadi ka ah in ay waalidiintu ka-qayb-qaataan shirarka dugsiyada waxbarashada, in ay fikradahooda ka soo jeediyaan, iyo in ay macalimiinta su’aalo weydiiyaan. Waxaad la hadli kartaa macalinka cunugaada waqti kasta inta lagu jiro sannadka.

85) Ururada Waalidka  Dugsiyada intooda badani waxay leeyihiin ururka waalidiinta oo iskawax-u-qabso ah, waxaana ururkaas la yidhaahdaa PTA, PTSA ama PTO.  Ururadani waxay kuu fududaynayaan in aad: - Xog muhiim ah aad heshid. - Waalidiinta kale iyo macalimiinta aad la kulantid oo aad fikrado iswaydaarsataan. - Heshid khibrada waxtar leh. - Fikraddaada ka dhiibatid sida loo-wanaajin karo dugsiga waxbarashada.

86) Sida aad Carruurta uga Caawinaysa Gaadhitaanka Heer Sare  U akhri, marka ay la qabsadaanna u   



 

sheeg in ay kuu akhriyaan. U diyaar jadwal joogto ah oo tilmaamaya wakhtiga ay seexanayaan iyo wakhtiga ay aroortii soo toosayaan. Marka uu ilmahaagu shuruucda jabiyo, waxaad ka qaaddaa tallaabooyin macquul ah. Hurddada fiican waxay carruurtaada ka caawinaysaa kobcinta awooddooda xusuusta iyo kartida ay u yeelanayaan in ay maskaxdoodu hal meel iskugu keenaan. Adiga iyo carruurtaadu hawsha guriga qaybsada oo wada shaqeeya. Carruurtaada u oggolow in ay carruurtaadu cuntada kula keriyaan, waxaanad ka wada-hadashaan qaybaha ay ka kooban-tahay iyo geddisocodka diyaarinta cuntada. Carruurtaa u keen qalabka lagu ciyaaro ee xagga waxbarashada ka caawinaya. Inta aad karaysid oo dhan dhiirigeli dabeecadaha wanaagsan ee ay carruurtaadu muujinayaan. Carruurtaada oo aad mudda dheer dugsiga waxbarashada ka reebtid waxay dhaawici kartaa horumarkooda dhinaca waxbarashada. Haddii ay u baahdaan in ay dugsiga ka-baaqdaan, qoraal kula socodsii dugsigooda waxbarashada. Diyaari wakhti joogto ah oo ay carruurtaadu ka-shaqaynayaan laylisyadooda ay guriga kaga shaqaynayaan iyo wakhti ay akhrisanayaan oo aan TV-ga ladaawaanayn. Haddii aad wakhti dheer TV-ga daawatid, carruurtaaduna waxay u baahan doonaan in ay wakhti-dheer TV-ga daawadaan. Ku dhiirigeli caruurtaada in ay samaystaan asxaab.

87) Hawlaha Waxbarashada Caadiga ah Ka-baxsan  Carruurtu waa in ay ka-qayb-qaataan hal ama in ka-badan oo ah hawlo laqabanayo waxbarashada dugsiga kaddib, waxayna hawlahaasi noqon karaan kooxaha ciyaaraha isboortiga ee fudud, kooxaha muusika iyo ururada ardayda, iwm.  Tan waxay ku kaalmeyn kartaa in ay samaystaan asxaab iyo in ay bartaan xirfado cusub.  Soo-bandhigidda kartiyada kala-duwani waxay carruurtaada ka caawin kartaa marka ay u isticmaalayaan waxbarashadooda kulliyadda.

88)

Hababka Baridda LagaWada-Qayb-Qaadanayo

 Waxbarashadu waa ficil kor u dhaafsiisan macalinka keliya oo la dhagaysto.  Dadka waa-weyn iyo carruurta ardayda ahi iyaga oo isku-qaybinaya kooxo yaryar ayey su'aalo soo jeedinayaan, su'aalaha ka-jawaabayaan, hawlo dugsiyeedna ay qabanayaan.

89) Kulliyadaha & Jaamacadaha  Sida qaalibka ah ardayda gobolka

waxay waxbarashada jaamicadaha gobolka ku heli karaan qiima ka jaban qiimaha ay kuwa kale ku baran karaan.  Sida qaalibka waxbarashada jaamicadaha khaaska ahi dhammaan  ardayda qaalibay ku tahay.  Kulliyada bulshadu kulliyadaha kale way ka qiimo jabin-yihiin.  Dugsiyada xirfadaha lagu barto waxaa loogu tala-galay ardayda ka soo qalinjabisa dugsiyada sare ee doonaya in ay bartaan xirfad shaqo oo gaar ah, sida xifadaha kumbiyuutarka ama  makaanignimada.  Xog dheeraad ah oo ku-saabsan deeqaha federaalka, daymaha iyo gargaarka maaliyadeed ee ardayda lagaga caawinayo dhinaca kharashka waxbarashada kulliyadda waxaad ka heli kartaa shabakadaha ay ciwaanadoodu yihiin Ed.gov, students.gov iyo finaid.org. © 2011 Intercambio Uniting Communities. Dhammaan Xuquuqda Daabacaaddu Way Ilaashan-tahay. Iyada oo aan marka hore ogglaansho looga helin Intercambio lama badin karo. 30

Xidhiidhka 90) Barashada Ingiriisiga  Barashada luuqadda Ingiriisku waxay kuu furaysaa alaabadada fursadaha waxay kuu oggolaanaysaa in aad dad badan la xidhiidhid. Barashada luuqadda Ingiriisigu waa hawl adag oo u sanado qaadanaysa.  Marwelba ka-qayb-qaado xiisadaha luuqadda Ingiriiska, laylisyadana kashaqee, mar-welba oo ay suurageltahay kula hadal dadka ay luuqadda iIngiriisigu afkooda hooyo tahay oo kubarbaro, dhagayso raadiyaha iyo heesha Ingiriisiga, waxaanad daawataa barnaamijyada luuqadda Ingiriisiga ku-baxa ee taleefishinka.  Ha yaxyixin, hana ka-cabsan in aad khalad samaysid. Dad waxbaran kara, waa dadka waxaa la baray ku barbarta.

91) Diridda Boostooyinka & Xafiiska Boosta

92) Liiska Ootomaatika ah  Waxaa caadi ah in marka aad xarun ganacsi ama wakaalad dawladeed aad taleefoon kula xidhiidhid, in islamarkaaba aad maqashid cod la sii duubay oo ay la socdaan fursado liis ah oo aad ka dhex dooran karaysid.  Si aad qof gaar ah ula hadashid, waa in aad marka hore dhagaystid liiska duuban, kaddibna aad wacdid lambarka gudaha ee qofka aad doonaysid in aad la hadashid.

93) Ammaanka Kumbuyuutarada & Internet-ka  Dad badani waxay ku xidhiidhaan



 Sida qaalibka ah gaadhsiinta 



boostooyinku waa mid xawli-dheer lagu fuliyo oo ammaan ah. Marka aad baqshadda cinwaanada ku qoraysid: 1. Cinwaanka qofka aad boostada u diraysid ku qor badhtanka baqshadda. 2. Cinwaankaaga ku qor dhinac kore ee bidixda ah 3. Farankabolada ku dhaji dhinca kore ee midigta ah. Farankabolooyinka waxaad ka iibsan kartaa xafiiska boosta iyo dukaamo badan oo cuntada iyo cabbitaanada lagu iibiyo. Warqadaha (boostooyinka) farankabolada lagu dhajiyey ee uu miisaankoodu ka hooseeyo 1 pound waxaa lagu dhex ridi karaa sanduuqyada birta ah ee buluugga ah ee boostooyinka la geliyo. Xafiisyada boosootooyinku waxay haystaan fursado badan oo ay boostooyinka iyo alaabta xidhan kudiraan.

 



khadka email-ka. Waxaad cinwaan bilaa lacag ah ka furan kartaa gmail.com, hotmail.com, ama yahoo.com. Marka aad shirkadaha u gudbisid cinwaankaaga email-ka, waxay iyaguna cinwaankaaga email-ka u sii gudbin karaan shirkado kale. Si aad ugaga hortagtid tuuganimada aqoonsiga shakhsiga lagu sameeyo isticmaal “software“-da lidka fayraska iyo“firewall“. Ha furan “attachment”-yada (lifaaqyada) kaaga yimaadda qof aanad garanayn. Farriimaha email-ka ee aad diraysid waligaa ha ku daran xogta shakhsiyeed ee ay ka mid yihiin kuwa hoos ku qoran: Lambarka xisaabta baanka. Lambarada Dammaanadda Bulshada. Lambarada Kaarka Kireedhit-ka. Furayaasha Qarsoodiga ah. Bixinta lacagta lagu helayo adeegga internet-ka waxay noqon kartaa kharash badan oo wakhtiga dheer ah. Baadhitaan ku samee fursadaha jira, waxaanad hubisaa muddada wakhtiga qandaraaska.

94) Farriimaha & Taleefoonada Been-Abuurka ah

96) Meel-dhigidda Dukumeentiga  Koobbiyo ka diyaarso (sawirro)

 Ka digtoonow haddii aad “kuguulaysatid” shay aanad weligaa codsan. Taleefoonada kaa soo gaadhaya dadka aanad garanayn waxay noqon karaan lagu doonayo in lagu helo xogtaada shakhsiyeed si lacagtaada loo xado.  Hadiyadaha ama jeegagga lagu qoray “free” (bilaa lacag) waxay sida qaalibka ah soo raacaan adeegyo ama qandaraasyo aanad doonayn.  Haddii aadan rabin in ay ku soo wacaan shirkadaha isku dayya in ay wax kaa iibiyaan, waxaad nambarka telefoonkaada gelin kartaa Diiwaanka Qaranka ee lagu magacaabo Ha-SooWicin (National Do Not Call Registry) lagana helo www.donotcall.gov ama waxaad wici kartaa telefoonka 1-888382-1222.



95) Magacyada & Horgalayaasha Magacyada  Dadka Maraykanka ahi waxay intooda badan leeyihiin magac kowaad iyo magac dhexe oo ay waalidiintu u bixiyeen iyo magac danbe, ama magac qoys. Magaca qoysku waa mid ka yimaadda dhinaca qoyska aabbaha.  Dhaqan ahaan haweenka la guursaday waxay qaataan magaca qoyska ninkooda, laakiin waxaa imika caadi noqotay in ay haweenku sii wataan magacyada qoysaskooda.  Dadka qaarkood waxay isticmaalaan magacyadooda dhexe, qaar kalena ma isticmaalaan.



dukumeentiyada muhiimka ah oo koobiyadaasi dhig meel gaar ah oo ammaan ah. Dukumeentiyada muhiimka ah waxaa ka mid noqon kara: Shahaadooyinka dhalashada. Caddaymaha lahaanshaha baabuurka ama guriga. Baasaboorada. Shahaadooyinka waxbarashada kulliyadaha/Jaamicadaha iyo diiwaanada waxbarashada dugsiga. Waxaa kale oo waajib ah in aad dukumeentiyada hoos ku qoran aad habaysid oo aad gal-gaar ah u samaysid: Risiidhyada lacagaha aad bixisay, foomamka canshuurta iyo dukumeentiyada kale ee maaliyadeed. Dukumeentiyada kirada iyo qandaraasyada kale. Dukumeentiyada baabuurta, caafimaadka iyo kuwa caymiska. Kaararka kireedhit-ka iyo warbixinada baananka baadhitaan ku-samee si aad u hubisid in ayna ku jirin iibsasho ama la-bixid lacageed oo aanad samayn.

97) Ka-jawaabidda Taleefoonada & Hubinta Farrimaha Soo Dhaca  Dadka qaarkood in taleefoonada laga

jawaabo marka lagu jiro shir, ama cunto la cunayo, ama marka guriga akhriska la joogo ama marka ay saaxiibbadooda la hadlayaan waxay u arkaan anshax-xumo. Sidaas-darteed, waxaad sida qaalibka ah u baahanaysaa in aad farriin gudbisid in ay farriin guddoontid.  Haddii aad taleefoon ku-qabanaysid goobaha dadweynaha, aad ha u dhawaaqin marka aad taleefoonka ku hadlaysid.  Gobolada qaarkood waxaa sharcidarro ah in adiga oo baabuur wada aad dirtid farriimaha taleefoonka gacanta ama aad taleefoon ku hadashid.

98) Isticmaalidda Buugga Taleefoonada  Buugaagta taleefoonada, sida “Yellow

 



Pages”, qaybtooda huruudda ahi waxay u habaysan tahay habka ay xuruufadda ingiriisigu u kala horeeyaan oo ah “A” illaa xarfka “Z”. Qaybta caddaanka ahi waa mid ku qoran magacyada meheradda ama magacyada shakhsiyaadka. Sida qaalibka qaybta hore ee buugga taleefoonka waxaa ku qoran lambarada adeegyada gurmadka degdegga ah, iyo khariidadaha deegaanka. Si aad lambarada taleefoonada iyo cinwaada u heshid, waxaad wici kartaa 411 ama 1-800-555-1212, laakiin sida qaalibka ah adeegyadani waa kuwa lacag laga bixiyo. Cinwaanada shabakadda ee Whitepages.com iyo google.com waa bilaa lacag. Lambarada ku bilaabma furayaasha goobaha ee ah 800, 866, 877, iyo 888 waxaa taleefoon kasta laga wici karaa bilaa lacag.

100) Tashiilidda Iftiinka Maalmeed iyo Gobolada Wakhtiga  Axadda labaad ee bisha Maarso, markay saacaddu tahay 2:00 a.m. (habeenimo), saacadaha waxaa horay loo wadayaa hal saac oo waxaa laga dhigayaa 3:00 a.m.(habeenimo)  Axadda kowaad ee bisha Nofeembar, markay saacaddu tahay 2:00 a.m.(habeenimo), saacadaha waxaa dib loo celinayaa hal saac oo waxaa laga dhigayaa 1:00 a.m.(habeenimo)  Waxaa jira afar gobol oo wakhti. Markay saacaddu 11:00 a.m. (aroornimo) ee Wakhtiga Rasmiga ah ee Bari (Eastern Standard) ay New York ka tahay: - Wakhtiga Rasmiga ah ee Badhtamuhu wuxuu Jikaago (Chicago) ka noqonayaa 10:00 a.m.(aroornimo) - Wakhtiga Rasmiga ah ee “Mountain” wuxuu Denver ka noqonayaa 9:00 a.m. (aroornimo) - Wakhtiga Rasmiga ah ee Baasifiiggu (Pacific) wuxuu Los Angeles ka noqonayaa 8:00 a.m. (aroornimo) Los Angeles.

99) Kharashka Taleefoonka Gacanta  Haddii aad haysatid taleefoonka gacanta, waxaad la socotaa tirada daqiiqadaha aad hadlaysid iyo adeegyada ka tirsan heshiiska aad gashay. Haddii aad isticmaashid adeegyo ama daqiiqado dheeraad ah oo ka-baxsan kuwaad iskudiiwaangelisay, waxaa dhici karta in lacag (biil) aad u badan lagugu soo qoro.  Waa in shirkadaha taleefoonada gacanta intooda badan aad la saxeexdid qandaraas soconaya laba ama illaa saddex sano.

Dhaqanka iyo Xirfadaha Bulsheed ee Maraykanka Qaybtani waxay ka hadlaysaa dhaqanka Maraykanka. Dhammaan dadka Maraykanka ahi ama dadka hal waddan ama gobol ka yimid ma yeelan karaan iskusi uma dhaqmayaan. Shakhsi-weliba wuxuu leeyahay dhaqankiisa. Waxaanu qaybtan u isticmaali doonnaa arrimo guud oo kaa caawin doonaa in kala duwanaanshan ka fikirtid iyo in aad dhaqaankaagana ka fikirtid.

102) Nadaafadda  Sida qaalibka ah dadku:



101) Isa-salaamidda  Marka ugu horaysa ee qof aanad garanayn la kulantid: Kac oo indhahaaga iyo indhihiisa isla-hel (eeg). - Si xooggan u salaan. - Waxaad ku tidhaahdaa “My name is _______. Nice to meet you.” (“Magacaygu waa _____. Inaan kula kulmo aadbay u wanaagsan-tahay”)  Hab-siintu waxay caadi u tahay dadka isku-qoyska ah iyo saaxiibbada.  Waxaa muhiim ah in la xusuusnaado magacyada dadka.  Sida qaalibka marka ay dadku la hadlayaan dadka kale waxay isticmaalaan magaca kowaad ee qofka ay la hadlayaan. Mararka qaarkood marka aynu la hadlayno dhakhaatiirta iyo barafasoorada waxaanu isticmaalnaa horgalayaashooda magaca. -

Maalin-welba way qubaystaan. Maalintii laba ama saddex jeer ayey cadaydaan. - Waxay mardadaan/isku-buufiyaan shiir-dhawr (deodorant). Dad badani waxay dhibsadaan shiirka jidhka ama neefta qadhmuun, xanjada oo si dhawaaq-dheer loo ruugo, iyo candhuufta oo la tufo ama in meelaha uu dadku isugu yimaaddo lagu dhex daaco. In xashiishka lagu tuuro ama lagu daadiyo meel aan habboonayn oo gurigaaga ka-baxsan waa sharci-darro. Xashiishka ku rid meelaha saxda ah ee loogu tala-galay. Habaka qasabadaha iyo tuubbooyinka ee dalka Maraykanku waa mid la iskuhalayn karo. Warqadaha suuliga loo isticmaalo qashan-qubka suuliga dhexyaalla laguma dhex rido, waxaa lagu dhex tuuraa godka suuliga oo biyaha ayaa la raaciyaa. Ha ku riddin musqusha wax aan ahayn warqadda musqusha. -



103) Arrimaha aynu Bulshadu Oggolayn  Waxaa jira xog ay dadku jecel-yihiin in ay shakhsiga ku koobnaadaan. Dadka aanad aqoon badan u lahayn ha waydiinin arrimaha hoos ku qoran: - Fikradahooda siyaasadeed. - Mushaarka ama caddadka dakhliga ay helaan. - Xaaladaha xidhiidhkooda galmo kusaabsan. - Diinta ay aaminsan-yihiin. - Da’dooda ama miisaanka jidhkooda.  Dadka aad ha eegin ama farta ha ku fiiqin.  Carruurta iyo dadka kale dadka ee dhibsan hortooda ha ku hadlin hadalada aan wanaagsanayn.  Guud ahaan waxaa wanaagsan in la ilka-caddeeyo, in albaabada kuwa kale loo furo, iyo la yidhaahdo “fadlan” iyo “waad-mahad-santahay”.

104) Saxnimada Siyaasadeed  Ha isticmaalin ereyada siyaasad ahaan khaldan. Eeg liiska hoos ku qoran. Siyaasad-ahaan Sax ah Afrikaan Maraykan ah / Madow African American or Black Khaniis Gay/Homosexual Asiyaan Asian Weyn/Sareeya Elderly/Senior Awood la’aan dhinaca maskaxda ama jidhka ah Mentally or physically disabled

Siyaad-ahaan khaldan ama meel-ka-dhac loo arko Naygar, Midabaysan Negro/Colored Khaniis Homo Oriyeentaal Oriental Duq, qadiim ah Old/Ancient Naafo, caqlidhimman Handicapped, Retarded

105) Ilaalinta Wakhtiga & Xaqiijinta Ballamaha /Shirarka  Mar-welba waxaa muhiim ah in la ilaaliyo wakhtiga saxda ah: - Shaqada iyo shirarka shaqada. - Dugsiga. - Ballamaha shakhtarka ama dhakhtarka ilkaha.  Waxtarka ilaalinta wakhtiga ee dhacdooyinka bulsheed waxay kuxidhan-tahay kolba xaaladda jirta.Dadka qaarkood habsaamidda waxay u arkaan xurmo-darro, meesha ay kuwa kale ay habsaamidda u arkaan in ay wanaagsan tahay.  Haddii aad ka habsaantid ballan ama shir la-qabanayo, dadka ku sugaya wac oo ogaysii.  Isticmaal qorsheeye ama jadwalka taariikhda si aad u xusuusatid maalaha aad u baahan tahay in aad tagtid.

106) Booska Shakhsiga iyo Mugga Codka  Dalka maraykanka sida qaalibka ah booska u dhaxaynaya labada qof ee wada-hadlaysa waa ugu yaraan dhararka qof gacantiisa oo buuxda.  Dadka qaar ma jecla marka dadka kale codkooda kor u dhigaan. Waxaa dhici karto in dadka u maleyaan in aad xanaaqsan tahay marka aad codkaada kor u qaadid.

107) Wada-hadal Yar  Wada-hadalka yar oo bilowga

sheekada oo waxaa ka mid ah arrimaha jawiga, ciyaaraha isboortiga, filimaanta, taleefishinka, dukaamaysi, iwm. Waxaa kale oo wada-hadalka yar ka mid noqon kara muwduucyada sida qoyskaaga ama aragtida aad dalka Maraykanka u qabtid.  Wada-hadalka yar wuxuu noqon karaa mid loogu sii gudbo sheeko qota-dheer.

108) Marka Maraykanka La Joogo “Haa” Waa Haa “Maya”-na Waa Maya  Sida qaalibka ah waxaa wanaagsan in waxaad fahmi-waydid aad islamarkaaba sheegtid in aanad garanayn. Xaaladdani waxaa gaar ahaan loo-baahan-yahay marka ay arrintu tahay mid saamaynaysa ammaanka goobta shaqada.  Haddii aad dadka u sheegtid in aad tagaysid meel ay dhacdo bulsheed ka jirto, dadku waxay filayaan in aad gooti iman doontid. Waxaad heli kartaa in aad qofka ku dhahdid “Casuumadda aad ii soo fidisay waad-ku-mahadsantahay, laakiin ma awoodi karo in aan ka soo qayb galo.” Haddii aad “wayahay” ku tidhaahdid oo aad u tagiwaydid, waxaa dhici karta in ay dadku kaa xumaadaan.  Haddii u qof gargaar kuu fidiyo. Balse aad “maya” dhahdid, waxaa dhici karta in uu qofkaasi uusan markale gargaar kuu fidin.  “Haa” waa haa “maya”-na waa maya.

109) Kaftan

112) Ciqaabidda Carruurta

 Kaftanku waxaa lagu bilaabi karaa

 Carruurta oo guriga dhexdiisa ama

sheekaysi ama dabcinta xaaladaha.  Kajanku waa caadi, kaas oo ah qofka oo ku hadlaya cagsi arrinta uu doonayo in uu soo jeediyo. Tusaale, waxaa dhici karta in uu qofku yidhaahdo “Run ahaanti, jawigu aadbu u kulul-yahay!” iyada oo xaqiiqadu tahay in uu jawgu uu aad u qabow yahay.  Dadka qaarkood waxay kajanka isticmaalaan marka ay xanaaqsan yihiin, qaarna waxay u isticmaalaan maadaysi.  Ha kuftamin arrimo ku saabsan qolo, jinsi, xaaladaha galmada, naafanimada ama diinta.

dugsiga waxbarashada karbaashid/dilid lagu ciqaabo waa tallaabo sharci-darro ah oo aan la oggolayn.  Haddii ay carruurtu jabiyaan shuruucda dugsiga waxbarashada u yaalla, waxaa ilmaha khaladka galay lagu ganaaxi karaa in wakhtiga uu dugsiga ka rawaxayo oo dib loo dhigo ama in dhawr maalmood dugsiga loo diido. Si aad u baratid qaanuunta dugsiga waxbarashada ka jira ee carruurta looga-baahan-yahay in ay u hoggaansanaadaan, la-hadal qof dugsiga ka tirsan.

110) Shukaansiga & Guurka  Waxaa caadi ah in ragga iyo haweenku iyaga oo aan is-shukaansanayn ama aan is-guursan ay xidhiidh saaxibtinimo oo caadi ah yeeshaan. Haddii uu qof jinsiga kale ka tirsan uu kula hadlo, macnaheedu ma’aha in uu qofkaasi uu xidhiidh kale kuu doonayo ama ay kuu doonayso.  Lammaanaha is-guursaday waxay intooda badani fargal gashadaan fartooda far-yarada ku xigta ee gacanta bidixda.

111) Sinaanshaha Jinsiga  Haweenka iyo raggu waxay leeyihiin xuquuqo siman, waxayna bulshada ku dhex leeyihiin kaalin siman.  Waxaa si caadi ah u jirta in ay raggu qabtaan hal in ka-badan oo ka mid shaqooyinka dhaqan ahaan loo arko in ay kuwa haweenka yihiin, waxaana shaqooyinka noocaas oo kale ka mid ah cunto karinta, nadiifinta, iyo xannaanaynta carruurta.

113) Soo-jeedinta Su’aalaha  Dad badan oo Maraykan ahi waxay xurmeeyaan dadka su’aalaha soojeediya. Haddii la kulantid waxaanad garanayn si looga shaqeeyo, ha kacabsan in aad dadka garanaya waydiisid. Dadka intooda badani way ku farxi doonaan in ay kaa caawiyaan.  Ha ka xumaanin haddii uu qof kuu sheego in aad khalad samaysay. Waxaad ka dhigataa fursad wanaagsan oo aad su’aalo ku soo jeedin karaysid oo wax ku baran karaysid.

114) Bakh-shiish  Marka aad cunto doonatid, waxaad

fishaa in aad bixin doontid bakh-shiish gaadhaya 15-20%. Celcelisku waa 18%.  Makhaayadaha waa caadi u ah in kuwa adeegaya ay biilka lacagta aad bixinaysid kuu keenaan ka-hor intaanad waydiisan.  Waligaa bakh-shiish ha siinin sarkaal dawladeed. Waxaa kuwaas ka mid ah saraakiisha booliska.

115) Diinta

117) Dambi

 Dadku waxay haystaan diimo kala-

 Qof wanaagsan noqo, laakiin qofnaba

duwan, sidaas-awgeed, adiguna waxaad xor u tahay in diin-kasta dooratid.  Diintu waa arrin shakhsiyeed, sidaasdarteed waxaa laga ilaaliyaa dugsiyada waxbarashada ee dawladda iyo goobaha shaqada intooda badan.

ha ka baqin. Talooyinka ammaanku waxay yihiin: - Gurigaaga, baabuurkaaga, baaskiilkaaga iyo alaabtaada quful. - Xaafadaha aan ammaanka ahayn habeenkii kaligaa lug ha ku marin. - Lacag badan ama alaab qimabadan ha qaadan.  Waxaa boob badan loo-gaystaa kaarka kireedhit-ka iyo khayaamada email-ka.  Haddii aad aragtid dambi dhacaya, raadso goob ammaan ah, kaddibna wac 911.

116) La Ciyaaridda Eyda  Haddii aad leedahay eey waxaa lagaaga baahan yahay in aad: - Eeyga siisid raashin iyo biyo. - Eeyga dibadda u saartid 3 ilaa 5 jeer maalintii. - Nadiifisid meesha eeyga maro marka uu tago musqusha ku taal dibadda.  Waxaa dhici karto in deriskaada wacaan boliiska haddii ay u maleyaan in aadan daryeelin eeygaada.  Haddii aad doonaysid in aad ey salaaxdid: 1. Waydiiso oggolaanshaha qofka eyga leh. 2. Eyga u oggolow in uu gacantaada ursado, laakiin wajigaaga ha u dhawayn wajiga eyga.  Dadku waa in ay xayawaankooda gurijoogta ah (sida eyda iyo bisadaha oo kale) nadiifiyaan.

118) Galmada  Jidhka laga-ganacsado wucuu

mamnuuc ka yahay gobolada intooda badan.  Waa si caadi ah u jira cudurrada galmada lagu kala-qaado. Waxaa muhiim ah in cudurradan la iskadifaaco isticmaalka cinjirka la yidhaahdo kondhomka iyo in la ogaado taariikhda galmada ee qofka aad la galmoonaysid.  Si aad u heshid xog dheeraad ah oo ku-saabsan cudurrada galmada lagu kala-qaado iyo sida aad iskaga ilaalin karaysid, la xidhiidh dakhtarkaaga ama rug caafimaad.

Dukaamaysi 119) Beddelidda Cabbirada Kaladuwan  Maraykanku ma isticmaalo habka cabbirka ee loo-yaqaano “metric system”. Waa in aad baratid beddelidda noocyada kala-duwan ee cabbirada ee hoos ku qoran: 1 pound (lb)

.45 kilogiraam (kg)

1 mile

1.6 Kilomitir (km) 2.5 seentimitir

1 inch 1 fuudh 70 dhigrii faareenhaay it 1 gaalloon

16 awunis (oz)

.3 mitir 21.1 dhigri seelishiyas

12 iinji F= 9/5C +32 3.8 litir 4 kuwaarti s=8 biintis = 16 koob  Waa in aad garatid inta fuudh iyo i ee uu dhararkaagu yahay iyo inta pound ee uu miisaanka jidhkaagu yahay.

120) Akhrisashada Taariikhda Dhicitaanka  Weelasha cuntooyinka iyo

cabbitaanada lagu soo qasacadeeyo waxaa lagu soo qoro taariikhdan ay dhacayaan. Taariikhdani waxay kuu sheegaysaa xilliga ay cuntadu ama cabbitaanku bilaabayo in uu xumaado.  Waxaad hubisaa in aanad gurigaaga ku dhex-cunin cunto uu wakhtigeedu dhacay – waxaa dhici karta in aad ku xanuunsatid.  Marwelba waxaa taariikhda dhicitaanka loo qoro naqshad ah bisha/maalinta/sanadka (Noofeembar 18, 1977 waxaa loo qorayaa 11/18/1977).

121) Helitaanka Kaararka Iibsadayaasha, Isticmaalidda Boonooyinka, & Kaataaloogyada  Suuqyo badan oo waa-weyn (supermarkets) iyo dukaanada lagu iibiyo qalabyada xafiisyada dadka magacyadooda iyo cinwaanadooda xaggooda ka diiwaan-geliya waxay siiyaan kaararka qiimaha la-dhimay.  Waxaa kale oo boonooyinka ka heli kartaa wargaysyada.

122) Iibka Xaraashka iyo Dukaanada Tashiilidda  Iibka xaraashka waxaa sida qaalibka ah la qabtaa maalmaha Sabtida iyo Axadda.  Dadku waxay fuliyaan iib xaraash ah oo ay ku iibiyaan alaabta duugga ah ee ay isticmaaleen. Sida qaalibka ah waxaad heli kartaa dhar, saamaan iyo qalabyo kale oo wanaagsan oo la iibinayo maalmaha alaabta la xaraasho iyo dukaanada tashiilidda.  Sida qaalibka iibkan xaraashka ahi waa mid laga gorgortami karo.

123) Celinta & Lacag u Celinta Qofka Alaab Iibsada  Dukaanadu waxay leeyihiin qaanuun

kala-duwan oo ku-saabsan dib u celinta alaabta laga iibsaday. Qaar dukaanada ka mid ahi waxay kuu oggolaanayaan in aad beddelka alaabta aad soo celisay aad shay kale qaadatid, qaar kalena waxay kuu celinayaan lacagtaada.  Waxaad hubisaa in aad haysatid risiidhka aad ku iibsatay alaabta aad iska-celinaysid.  Qaar alaabka qaaliga ah ka mid ahi waxay leeyihiin dammaanad qoraal ah oo ay shirkaddu ku muujinayso in haddii muddo kooban gudaheed ay alaabtu ay kaa iibisay jabto ay kuu dayactiri doonto ama ay kuu beddeli doonto.

Bulshadaada 124) Guryaha Dadweyanaha ee Akhriska  Xaafadaha intooda badani waxay leeyihiin guryaha dadweynaha ee akhridka oo aad bilaa lacag kaga qaadan karaysid buugaag, CD-yada muusika iyo filimaan.  Haddii aad shayga aad la baxday aad dhaafisid wakhtigii loogu qabtay ee soo celinta, waxaad bixin doontaa lacagta gaanaxaa ee habsaamidda.  Guryo badan oo kuwa akhriska ahi waxay leeyihiin kumbiyuutaro aad ka heli karaysid adeegga internet-ka oo bilaa lacag ah.  Guryaha akhrisku waxay sida qaalibka ah bixiyaan xiisado waxbarasho, sidaas-awgeedna waxay noqon karaan meel wanaagsan oo lagu baran karo arrimaha ku-saabsan bulshada.

125) Xarumaha Madaddaalada & Beeraha Lagu Nasto  Xaafadaha intooda badani waxay leeyihiin xarumo madaddaalo oo leh goobaha jimicsiga, qalabka jimicsiga, barkadaha lagu dabbaasho.  Xarumaha madaddaaladu waxay sida qaalibka ah leeyihiin fursado kala duwan oo lacagta lagu bixiyo.  Xaafadaha intooda badani waxaa kale oo ay leeyihiin beero lagu nasto oo dadweyne oo bilaa lacag ah. Beerahaasina waxay yihiin goobo aad ugu habboon hawlaha ay qoysasku qabanayaan ee guriga dibaddiisa ah.  Beeraha lagu nasto ha kaga tagin xashiish.

127) Fursadaha Gaadiidka  Waxaa magaalooyinka waa-weyn si caadi ah uga jira basaska iyo tareenada dhulka hoostiisa mara. Meelaha kale waxaa si caadi ah looga isticmaalaa baaskiilada.  Sida qaalibka ah qiimaha tagaasidu waa qaali.

128) Lugaynta iyo Wadidda Baaskiilka  Markaad baaskiilka waddid ama markaad lugaynaysid ee aad waddooyinka ka tallaabaysid ha ka soo qaadin in ay baaburtu ku arkayaan.  Haddii ay mugdi tahay, marwelba laydhka shido ama gasho dhar birqaya oo meel fog laga arki karo.  Isticmaal dhinaca midigta ee waddada, waddada la lugeeyo. Dhinaca bidixda isticmaal keliya markaad qof kale dhaafasysid.  Marwelba ka talow isgoyska, waxaanad eegtaa calaamadaha dadka lugaynaya loogu tala-galay.

129) Dib u Isticmaalid  Xafada badani waxay farsamayn dib u isticmaalid ah ku sameeyaan qaruuradaha, caagga, macdanta, jaandida iyo warqadaha.  Si aad u ogaatid walaxyada farsamaynta iyo dib-u-isticmaalidda lagu samayn karo iyo sida dib u farsamaynta ay uga socon karto goobta aad daggan-tahay, waxaad la hadashaa dariskaaga ama dawladda deegaankaaga.

126) Ilaha Bulshada  Waxaa jira hay’ado bixiya caawimaad

dhinaca guryaha, cuntada, xannaanada carruurta, imw.  Si aad khayraadka bulshada u heshid waxaa meelo badan ka wici kartaa 211.  Waxaad dhici ka hor intaanad helin waxaad u baahan in aad u baahatid in aad la xidhiidh dhawr wakaaladood.

130) Mutadawacnimo  Mutadawacnimadu (iska wax-u-qabso) waa hab muhiim ah oo aad: - Bulshadaada ku caawin karaysid. - Kula kulmaysid dad saaxiibtinimada ku wanaagsan. - Ku-baran karaysid baahida bulshada. - Ku dareemaysid in aad abaalmarin heshay.  Xafado badani waxay leeyihiin wakaalado deegaaneed oo kula xidhiidhin kara fursado aad ku bixin karaysid adeegyo mutadawacnimo oo rabitaankaaga waafaqsan.  Tusaalooyinka hay'adaha mutadawiciinta ah waxaa ka mid ah baananka cuntada, barnaamijyada madaddaalada, gaboodka xoolaha xayawaanka, barnaamijyada barista akhriska iyo qorista.  Fursadha adeegyada mutadawacnimada waxaad ka heli kartaa shabadaha ay cinwaanadoodu kala yihiin: volunteermatch.org, idealist.org iyo nationalservice.gov.

131) Filimaanta  Garo noocayada filimaanta carruurta ku habboon: G – waa kuwa da' welba loo oggolyahay. - PG – waxaa lagu talinayaa in tilmaanta waalidka. - PG13 – waxaa laga yaabaa in arrimaha filim-ka ku jira ayna kuhabboonayn carruurta ay da'doodu ka yartahay 13 jir. - R – waa mid xadaysan— qof-welba oo ay da'diisu ka-yartahay 17 jir waa in uu qof soo raaco. - NC17 – looma oggola qofka 17 jir ka-yar.  Qaar ka mid ah filimaanta masraxyada iyo meelaha kale lagu daawado waxay qiimaha lagu daawanayo ka dhimaan ardayda iyo dadka ay da'doodu 62 ama 65 jir ka-badan-tahay. -

Iidaha Qaranka -

Maalinta Sanadka Cusub – January 1da – Bilowga sanadka cusub!

Maalinta MLK – waxaa la xusaa Isniinta 3aad ee bisha January – Waxaa lagu sharfaa Hoggaamiyihii Xuquuqda Rayidka Martin Luther King Jr. Sida qaalibka ah waxaa jira socod iyo shirar xuquuqaha rayadka lagu xusayo.

Maalinta Jacaylka (Valentine’s Day) - February 14da – waa maalinta dhaqameed ee jacaylka lagu muujiyo; waxaa la isku-diraa kaararka Valentine, deeq sama-fal oo la bixinayo ama nacnac ama ubaxyo la dhiibayo.

Maalinta Madax-waynaha – waxaa la xusaa Isniinta 3aad ee bisha February – waxaa loodabbaal-degaa maalinta dhalashada, oo noqday madax-weynihii 1aad ee Maraykanka, markay taariikhdu ahayd 1789, iyo Abrahaam Linkoln, oo gacan-ka-gaysta addoonsiigi la joojiyey sanadkii 1862.

Maalinta Hooyada – Axadda 2aad ee bisha May.

Maalinta Xusuusta – Isniinta ugu danbaysa bisha May – Waxaa lagu sharfaa kuwii lagu dilay dagaalkii qaranka; waa bilowga xagaaga ee aan rasmiga ahayn.

Maalinta Aabbaha – Axadda 3aad ee bisha June.

Maalinta Gobanimada – July 4 – waa dabbaaldegga maalintii laga xoroobay Ingiriiska. Habeenimada waxaa la ridaa baaruud dabbaaldegga lagu qurxinayo.

Maalinta Shaqaalaha – Isniinta 1aad ee bisha Seetambar – waxaa loo dabbaaldegaa guulaha shaqaalaha iyo dhaqdhaqaaqa shaqaalaha, waa dhammaadka xagaaga ee aan rasmiga ahayn.

Halloween – Oktoobar 31. waa maalin ay carruurtu si gaar ah u labisato, waxayna tagaan guryo kala-duwan waxayna codsadaan nacnac. Waxaa kale oo jira qaar dadka waaweyn ka mid ah oo labiska gaarka ah ee carruurta qaata oo taga goobaha labiska gaarka ah lagu muujiyo.

Maalinta askarta rug-caddaaga ah – Nofeembar 11 – waxaa maalintan lagu sharfaa dhammaan asarta rug-caddaaga ah ee ciidanka Maraykanka.

Mahadnaqa – Waa Khamiista 4aad ee bisha Nofeembar – waxaa loo dabbaaldegaa maalinta wax-soo-saarka beeraha. Sida qaalibka ah waxaa qoysasku maalintan cunaan cunto badan oo ay ku jiraan turkey,baradho la shiiday iyo noocyo kale.

Maalinta ka-horaysa iidda Kirismaska – December 24.

Maalinta Kirismaska – December 25.

Maalinta ka horaysa sanadka cusub – December 31

Qore – Lee Shainis Mahadnaq Naqshadaynta: Jennifer Kurtz Jaldiga Sawirrada: Turjumaadda:

Mario Abela Spring Institute for Intercultural Learning One Morgan County Lanza Language

Waa mamnuuc in buuggan sinaba loo-badiyo; waxaa mamnuuc ah in noocnaba loo xeraysto; waxaa kale oo mamnuuc ah in nooc-welba, habka elktiroonigga, mekaanikaalka, footo-koobbia, duubidda, iskaanka ama nooc-kasta oo kale in loo-gudbiyo; waa mamnuuc in buuggan loofarsameeyo hab ka-baxsan sida uu dhigayo sharciga Xuquuqda daabacaadda ee Maraykanka ee soo baxay Sanadkii 1976, Qaybta 107 ama 108, iyada oo aan marka hore oggolaansho looga helin qoraaga buugga. Intercambio ma qaadanaya mas’uuliyadda mana bixinayo dammaanad uu ku muujinayo saxnimada, isku-halaynta ama natiijooyinka lagala kulmi karo isticmaalidda buuggan. Waxaa tixraacan lagu muujinayaa in uu akhrista loo arko in ogyahay shuruudaha xadaysnaanta mas’uuliyadda iyo qaadasho la’aanta mas’uuliyadda xogta buuggan ku jirta.

Abuuridda Isfahanka Dhaqanka iyo Xurmaynta Tilmaantan waxaa ku jirta xog fudud oo si dhab ah loo isitcmaalo oo ku-saabsan mawduucyo badan oo ay ka mid yihiin kuwa hoos ku qoran: - Maaliyadaha - Guriyeynta - Shuruucada - Shaqooyinka - Daryeelka Caafimaadka - Waalidnimad - Waxbarashada - Caymiska - Bulshada - Xirfadaha Bulsheed - Dhaqanka - Gaadiidka Waxaa jira wax-badan oo laga baran karo noloshaha gudaha Maraykanka ka jirta. Akhriska iyo ka-wada-hadlidda xogta tilmaamahan ku dhex-jira waxay kaa caawinayaan in aad aqoon dheeraad ah u yeelatid nolosha Maraykanka, in aad isku-filaatid oo aad noqotid qof isku-kalsoon. Marka aad xogta saxda ah haysatid go’aan gaadhidda iyo samaynta waxa saxda ah. Markaad fulinaysid arrimaha hoos ku-qoran iyo waxyaalaha kale ee la midka ah, waxaad tixraaci karta xogta tilmaamahan ku dhex jirta: - Markaad xeraysanysid codsi shaqo ama marka aad galaysid waraysiga shaqada. - Markaad heshiiska kirada saxeexaysid. - Markaad xulaynaysid caymisyada. - Markaad canshurahaaga gudbinaysid. - Markaad ka-qayb-qaadanaysid shirweynaha waalidiinta iyo macalimiinta. Waxaa jira arrimo badan oo dheeraad ah oo la-baran doono, balse xogtan waxay noqonaysaa aasaas wanaagsan oo aad aqoontaada ku sii kobcisan doontid wada-hadal aad dadka kale la yeelatid. Dhammaanteen waxaanu macalimiin iyo arday, sidaas-awgeed waxaa jiraya shay aynu ka baran karno khibradda iyo aqoonta uu shakhsi-weliba leeyahay. Waxaan rajaynayaa in aad noqon doontid safiir iyo tusaale ay kuwa kale ku daydaan oo dhinaca dhaqanka ah, waxaa kale oo aan rajaynayaa in uu buuggan tilmaamuhu kaa caawin doono in aad kaalintaasi la wareegtid. Waad mahad-sanatahay.

Lee Shainis Qore, “Waxa u Muhaajir Kasta u Baahan Yahay in uu Ogaado” “What Every Immigrant Needs to Know” www.livingintheus.org Agaasimaha Hawl-fulinta, Intercambio Uniting Communities www.intercambioweb.org

The Immigrant Guide - Somali

Articles inside

Dukaamaysi

Habka Waxbarashada

Bulshadaada

Abuuridda Isfahanka Dhaqanka iyo Xurmaynta

Caafimaadkaiyo Dawaynta

Xidhiidhka

Dhaqanka iyo Xirfadaha Bulsheed ee Maraykanka

Baabuur Wadidda

Guri

Shaqooyinka iyo Goobta Shaqada

Carruurta

Maaliyadaha

Sharciga iyo Kaalinta Booliska