THEMASYNTHESE
Dieren
Planten
• Een regelsysteem is een geheel van geordende processen dat ervoor zorgt dat een organisme gepast op prikkels reageert.
HOMEOSTASE
• Het inwendig milieu wordt in evenwicht gehouden door feedbacksystemen, zodat een stabiele situatie ontstaat.
• Homeostase is het handhaven van een stabiel inwendig milieu. • We maken een onderscheid tussen:
— uitwendige prikkels: prikkels afkomstig uit de omgeving van het organisme,
PRIKKEL
— inwendige prikkels: prikkels ontstaan in het organisme, werken,
IN
— chemische prikkels: prikkels ontstaan door stoffen die prikkelend
een waarneembare verandering in een organisme of de omgeving van het organisme die een reactie kan uitlokken
— fysische prikkels: prikkels als gevolg van kracht en energie.
• De prikkeldrempel is de minimumwaarde waarbij een prikkel kan worden waargenomen.
• Bij langdurige blootstelling aan een prikkel kan prikkelgewenning optreden. • De prikkelfilter in de hersenen bepaalt of prikkels doorgegeven worden en aanleiding geven tot een reactie.
RECEPTOREN
Voorbeeld:
koude- en warmtereceptoren in de
fotoreceptoren verspreid over de
Bij mensen en dieren zijn het
Binnen de plant kan informatie
N
structuur die de prikkel herkent en opvangt
Voorbeeld:
CONDUCTOREN
waar te nemen
zenuwstelsel en het hormonaal
stelsel de conductoren. Zij zorgen
VA
brengen de informatie over
huid om de lichaamstemperatuur
EFFECTOREN
©
voeren de reactie uit zodat organismen gepast op prikkels kunnen reageren
REACTIE
Actie als antwoord op de prikkel
voor de informatieoverdracht tussen receptor en effector.
De delen van mensen en dieren die
de reactie uitvoeren zijn spieren en klieren.
• Spieren bewegen als reactie op een prikkel.
• Klieren reageren op een prikkel door secretie.
oppervlakte van de plant, in stengels en bladeren om licht waar te nemen
worden doorgegeven tussen receptor en effector via signaalstoffen of
hormonen en elektrische signalen. Verschillende delen van een plant
kunnen functioneren als effector; dat kan zelfs een enkele cel zijn.
Als reactie op een prikkel komen bij planten twee soorten bewegingen voor.
• Een tropie: beweging veroorzaakt en gericht door een prikkel:
— positieve tropie: beweging naar de prikkel toe,
— negatieve tropie: beweging van de prikkel weg.
• Een nastie: beweging veroorzaakt
maar niet gericht door een prikkel.
THEMA 01
themasynthese
49
