Bijenorchis op de voorpagina Stef van Walsum De derde in de serie ‘orchideeën in de Krimpenerwaard’ is de bijenorchis (Ophrys apifera). Vergeleken met de brede orchis (Dactylorhiza majalis) en welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia), die in de eerdere edities van de Waardvogel dit jaar aan bod kwamen, is de bijenorchis een onopvallende slanke plant. Dat zou je aan de foto op de voorpagina te zien, niet direct verwachten, want de bloeiwijze is prachtig. Dat onopvallende zit in de afmetingen van het plantje, de bijenorchis is vrij klein en slank waardoor hij tussen de hoge grassen en kruiden nauwelijks opvalt. Goed zoeken dus! D.
M
imicry Een bijenorchis-plant bestaat ongeveer uit 3 tot 8 bloemen. De bloemen bootsen een bij na, dit noemen we mimicry. De meeste orchideeën uit dit geslacht (Ophrys) doen dat, met elk een andere bestuiver: hommelorchis, vliegenorchis, wantsenorchis, spinnenorchis etc. etc. Ze hebben allen een typisch uiterlijk dat aan het genoemde insect doet denken. De bijenorchis heeft overigens geen bijen meer nodig die voor de bestuiving zorgen. Hij bestuift zichzelf.
P
ionier onder de orchideeën Bijenorchis is de pionier onder de orchideeën. Hij wordt pionier genoemd omdat de bijenorchis na dijkversterkingen, na bermherstel, op opgespoten of op afgegraven terreinen opduikt. In die zin is deze orchidee een vreemde eend in de bijt. In de vorige editie van de Waardvogel hebben we geleerd dat orchideeën een sterke
connectie hebben met bodemschimmels (Mycorrhiza). Deze schimmels zijn gebonden aan stabiele, vaak kalkrijke en min of meer matig voedselrijke omstandigheden. Om die reden zie je orchideeën in de Krimpenerwaard vaak pas na (tientallen) jaren hooilandbeheer in een grasland opduiken. Bijzonder dus, dat een bijenorchis juist lijkt te profiteren van enige verstoring in de bodem.
T
rend Het gaat goed met de bijenorchis in Nederland. Vroeger (voor 1990) kwam de bijenorchis in Nederland vrijwel alleen maar voor in kalkgraslanden in Zuid-Limburg en op een enkele plek in Zeeland. De jaren daarna heeft de orchidee zich in Zeeland steeds verder uitgebreid en ook de randstad bereikt. Vanaf 2010 is het pas echt hard gegaan. Inmiddels is de bijenorchis in het hele westen van ons land te vinden en neemt steeds verder toe. De toename van de bijenorchis heeft vooral te maken met de klimaatverandering. De steeds warmer wordende zomers, maar vooral de zachtere winters zijn voor deze warmteminnende planten gunstig. De blauwgroene bladeren van de plant staan in de winter als rozet boven de grond en deze kunnen slecht tegen strenge vorst. Gelukkig voor de bijenorchis hebben ze daar de laatste paar winters weinig last van gehad.
V
erspreiding in de Krimpenerwaard Wie bijenorchissen wil zien hoeft niet ver. Ze staan namelijk ook gewoon in de Krimpenerwaard. Het eerste exemplaar werd gevonden in 2011 in de buurt van Ammerstol. Een lange tijd bleef het hierbij tot ondergetekende midden in de winter gericht ging zoeken naar rozetten van de bijenorchis. Juist in deze periode zijn rozetten goed te vinden, wanneer de rest van de vegetatie na het afmaaien laag is. Inmiddels kennen we acht groeiplaatsen in de Krimpenerwaard en wordt het totale aantal bijenorchissen geschat op ongeveer honderd planten. Zeven van de acht groeiplaatsen bevinden zich op de Lekdijk tussen Krimpen aan de IJssel en Schoonhoven, tot dusver veruit de beste plek om op zoek te gaan naar bijenorchissen! Dit jaar werd tijdens een plantenexcursie van FLORON, in de buurt van het Loetbos, een nieuwe populatie bijenorchissen gevonden. De verwachting is dat er nog vele gaan volgen! D.
De huidige verspreiding van de bijenorchis in Nederland. De rode stippen zijn groeiplaatsen waar de bijenorchis sinds 1990 is gezien. De blauwe vierkantjes tonen groeiplaatsen van voor 1990. Bron: https://www.verspreidingsatlas.nl/
6
WAARDVOGEL | JUNI 2022
Pag. 7 linksboven: groenblijvende bladrozet van de bijenorchis in de winter, foto: Stef van Walsum Staafdiagram: de trend van de bijenorchis in Nederland, gebaseerd op de kilometerhokken waarin de soort in de loop der jaren is gevonden. Grote foto: typische standplaats van de bijenorchis tussen de grote ratelaar. De geringe afmeting van de bloem is goed in te schatten; foto: Krijn Makkink
