2. ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Προτού αναλυθούν και ερμηνευτούν διεξοδικότερα η σχολή Montessori στο Delft (1960) και τα σχολεία Apollo στο Amsterdam (1983) που σημάδεψαν το σχεδιασμό των σχολικών κτηρίων του 20ου αιώνα, καθίσταται σημαντική, για την καλύτερη κατανόηση του έργου του, μία συνοπτική αναφορά στους παράγοντες που συνέβαλαν στη διαμόρφωση του συστήματος θεώρησής του αρχιτέκτονα. Θα παρουσιαστούν, επομένως, οι εξελίξεις, τα ρεύματα και οι συνθήκες της εποχής του, που επηρέασαν και διαμόρφωσαν τις αντιλήψεις του για τον κόσμο και την κοινωνία και κατά επέκταση για την αρχιτεκτονική.
4. Team 10 στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, 1973. Από αριστερά προς τα δεξιά: Peter Smithson, Ungers, Schiedhelm, De Carlo, Van Eyck και Sia Bakema. Φωτογραφία από τον Jeffrey Scherer.
Αμέσως μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, κυριαρχεί ένα κλίμα επούλωσης των τραυμάτων που έφερε, όπως η κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου, η ηθική καταρράκωση, οι αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών και οι υλικές καταστροφές καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη για ανοικοδόμηση. Τα αποτελέσματα της ανοικοδόμησης έδωσαν έναυσμα για να διατυπωθούν πιο συγκεντρωμένα σοβαρές αντιρρήσεις στις αρχές του Μοντέρνου Κινήματος, με αφορμή τη Χάρτα της Αθήνας. Οι αντιρρήσεις ανακοινώθηκαν στο συνέδριο του Dubrovnik το 1959 από την Team 105, μία ομάδα αντιφρονούντων των νεότερων μελών του CIAM6, η οποία αντιλαμβανόταν την πόλη όχι ως το αποτέλεσμα των λειτουργιών, αλλά των σχέσεων της. Πιο συγκεκριμένα, η Team 10 αντιτάχθηκε στον απλουστευτικό ορθολογισμό του CIAM, προκειμένου να αναπτύξει μια πλουσιότερη και περισσότερο ανθρώπινη αντίληψη της αρχιτεκτονικής και της αστικοποίησης. Σε αντίθεση με την αντίληψη του CIAM για το διαχωρισμό του οικοδομημένου περιβάλλοντος σε τέσσερις ξεχωριστές λειτουργίες (κατοικία, εργασία, αναψυχή και κυκλοφορία), η Team 10 φιλοδοξούσε να αναπτύξει μια επανενταγμένη πόλη, ευνοώντας τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις και συσχετισμούς7 σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης της αποξένωσης στις μεγαλουπόλεις, που είχε εμφανιστεί μέσα από την ανοικοδόμηση. Επομένως δεν πρόκειται για μια θεωρητική διαφορά με το CIAM, αλλά για την πρακτική υλοποίηση μιας πιο συλλογικής κοινότητας μέσω μιας πιο ανθρωποκεντρικής αρχιτεκτονικής. Στην Ολλανδία, η κριτική στην οργάνωση της πόλης μέσω ενός απλουστευτικού ορθολογισμού ασκήθηκε μέσα από το περιοδικό Forum, monthly journal for architecture and related arts. Η νέα εκδοτική επιτροπή του περιοδικού που ανέλαβε καθήκοντα το Σεπτέμβριο του 1959 αποτελούνταν από τους Dick Apon, Aldo van Eyck, Jaap Bakema, Gert Boon, Joop Hardy και Herman Hertzberger. Η έννοια της δομής στο στρουκτουραλισμό, που αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο τα ατομικά στοιχεία οργανώνονται και δημιουργούν αμοιβαίες σχέσεις με σκοπό την επικοινωνία, γίνεται βασική αρχή της ομάδας Forum.8
5 Το όνομα της Team 10 ή Team X ξεκινά από το 1954, όταν μια επιτροπή τεσσάρων νέων μελών του CIAM αναλαμβάνει να προετοιμάσει το δέκατο συνέδριο CIAM, το οποίο τελικά πραγματοποιήθηκε στο Dubrovnik το 1956. Το επίσημο όνομα της επιτροπής ήταν CIAM X ή CIAX. Ύστερα από αναδιαμορφώσεις στη σύνθεση των ιδρυτικών μελών, καθιερώθηκε η ονομασία Team 10, χωρίς όμως να έχει ανακηρυχθεί ως μια νέα επίσημη οργάνωση. Τα μέλη της οργάνωσης περιλάμβαναν τους Ολλανδούς αρχιτέκτονες Jaap Bakema και Aldo van Eyck, Alison και Peter Smithson από το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Giancarlo De Carlo από την Ιταλία και τους Georges Candilis και Shadrach Woods από τη Γαλλία. Άλλοι αρχιτέκτονες που συμμετείχαν ήταν ο José Coderch, ο Ralph Erskine, ο Amancio Guedes, ο Herman Hertzberger και ο Oswald Mathias Ungers. Σε αυτές τις συναντήσεις της Team 10 τα ζητήματα του εκσυγχρονισμού, του κράτους πρόνοιας και της καταναλωτικής κοινωνίας, καθώς και ο ρόλος του αρχιτέκτονα, αποτέλεσαν αντικείμενο έντονων συζητήσεων. Τα διάφορα κατασκευασμένα και αδημοσίευτα έργα των μελών της χρησίμευσαν ως όχημα για αυτές τις έντονες και εμπνευσμένες ανταλλαγές. (http://www.team10online.org/, πρόσβαση 29 Ιουνίου 2019) 6 Το CIAM, Congrès internationaux d’architect moderne, ήταν μια οργάνωση αρχιτεκτόνων, με κυριότερους τους Le Corbusier, Walter Gropius και Sigfried Giedion, που ιδρύθηκε μεταξύ 1928 και 1959 για να προωθήσει και να συζητήσει τις αρχές της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. 7 I. Fracalossi, ‘AD Classics: Amsterdam Orphanage / Aldo van Eyck’, ArchDaily, 2019, https://www.archdaily.com/151566/ad-classics-amsterdam-orphanage-aldo-van-eyck/ ISSN 0719-8884, (πρόσβαση 16 Ιουνίου 2019) 8 F. Strauven, ‘Aldo van Eyck – Shaping the New Reality: From the In-between to the Aesthetics of Number’, Study Centre, CCA Mellon Lectures, 2007
19
