6. ΚΕΝΟ – ΠΛΗΡΕΣ Εξίσου σημαντική της έννοιας του καταμερισμού, είναι και αυτή του συνδυασμού, της ενοποίησης. Μέσα σε ένα κτήριο τα στοιχεία που συμβάλλουν στη διάρθρωση του χώρου είναι κατά κύριο λόγο τοίχοι, πετάσματα, πάγκοι, χτιστά έπιπλα, με άλλα λόγια πρόκειται για τα πλήρη, τα συμπαγή στοιχεία του κτηρίου. Αυτά επιμερίζουν το χώρο αποτρέποντας την οπτική επαφή από τη μία υπο-περιοχή στην άλλην. Αντίθετα, το κενό, επιτρέπει τις οπτικές θεάσεις με αποτέλεσμα να συνδέει τους χώρους μεταξύ τους. Ο ανοικτός χαρακτήρας των διάφορων τόπων είναι εξίσου θεμελιώδης με τον περίκλειστο. Καθώς αυτές οι δύο έννοιες είναι συμπληρωματικές, το περίκλειστο και το ανοικτό μπορούν να υπάρξουν μόνο το ένα χάριν του άλλου: συνδέονται, δηλαδή, μεταξύ τους διαλεκτικά.76
76 Hertzberger, Μαθήματα για σπουδαστές της Αρχιτεκτονικής, σ. 194-203
85
