OPZIJ December 2021 - Top 50

Colofon/Uitgelicht

OPZI

G LO P I N I E − F E M I N I S M E 4 . 0

dec/jan 21/22 • 50s te jaargang • € 7,9 9

Redactieadres Witte Singel 103 2313 AA Leiden redactie@opzij.nl Hoofdredacteur Marianne Verhoeven Editor at large Alies Pegtel Art director Emmely Pardon Eindredacteur Felix Huygen

Achter de schermen Altijd fijn, mental support tijdens de laatste loodjes van de productie van het blad. Weten jullie nog dat Bacon, de kat van de art director, plotseling was doodgereden?

Maak kennis met Curry, de nieuwe OPZIJ poes.

Zeker geen vervanging van Bacon, maar het helpt wel.

Is het geen schatje?

Medewerkers Lisette Alberti, Irene Berbee, Barbara van Beukering, Corbino, Milou Deelen, Carin Gaemers, Gigi van Grevenbroek, Astrid van Heumen, Marleen Hogendoorn, Nina Klaassen, Noémi Prent, De Reismeiden, Marije van Rest, Sheila Sitalsing, Paul Tolenaar, Fieke Tissink, Marjolijn Uitzinger, Jovanka Vis, Etchica Voorn, Dido de Wolf, Renate van der Zee. Uitgever Hans van Brussel Distributie Betapress Druk HaboDaCosta COPYRIGHT Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de auteurs of rechthebbenden. De uitgever is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van druk- en zetfouten. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Zij die menen nog zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich wenden tot de uitgever.

ABONNEMENTEN Een abonnement wordt tot wederopzegging aangegaan, tenzij anders vermeld. Opzeggingen kunnen UITSLUITEND schriftelijk worden doorgegeven, per post Perfect Groep B.V., Inzake OPZIJ, Karel Doormanweg 41, 3115 JD Schiedam.

Of per email naar abonnementen@opzij.nl.

PERSOONSGEGEVENS We maken u erop attent dat aan ons verstrekte persoonsgegevens zoals naam, (e-mail)adres en telefoonnummers worden opgenomen in het gegevensbestand van Opzij B.V..

Dit bestand is aangemeld bij het College bescherming persoonsgegevens door Opzij B.V., de verantwoordelijke voor uw gegevens. Uw persoonsgegevens worden gebruikt voor onze abonnement-enadministratie, voor de uitvoering van met ons gesloten overeenkomsten en om u op de hoogte te houden van interessante informatie en aanbiedingen van producten en diensten, eventueel ook na beëindiging van uw abonnement.

KLANTENSERVICE Op opzij.nl/abonnementen kunt u zelf een abonnement nemen. Voor contact over abonnementen, bestellingen, wijzigingen en vragen kunt u mailen naar abonnementen@opzij.nl. Een jaarabonnement kost € 41,50 voor 6 nummers.

Meesterwerk

Onze vaste illustrator Irene Berbee, die ons altijd een Kopstoot of Opsteker bezorgt, heeft ons nu ook blij verrast met een prachtig coverontwerp. Zelfs haar eerste schets schreeuwde ADELE!

O

TO

PA

UL

TOL

ENAAR

Editorial Marianne Verhoeven

F

De vrouw die dacht: ‘dit klopt niet’

P

recies een jaar geleden stond er boven deze tekst ‘Hoop’. En daarna ging het met deze cursieve tekst verder:

Zo, het jaar zit er bijna op. Een jaar dat we ons nog lang zullen heugen. Op naar 2021. Niet dat we denken dat dan alles anders en beter zal zijn, was het maar zo’n feest. Maar er is in ieder geval hoop. Hoop op betere tijden.

Door de komst van een vaccin – alhoewel, ik hou m’n hart vast voor de chaos die de massavaccinaties ongetwijfeld gaan veroorzaken, die vast een stuk minder soepeltjes zullen verlopen dan (voorlopig nog even) minister De Jonge ons belooft. Ik ben benieuwd hoe zijn persoonlijke routekaart er na de verkiezingen uitziet.

En die verkiezingen geven ook hoop. Een flink aantal nieuwe vrouwen is zich aan het warmlopen, samen met de al bekende gezichten. Laten we hopen op een kabinet, van welke partijen ook, met in ieder geval meer vrouwen dan nu. En als Sigrid Kaag haar droom uitkomt: met een vrouwelijke premier.

Hoop omdat er met de winst van Biden en Harris weer zicht komt op een beetje nuance en, zullen we het beschaving noemen, in het Witte Huis. We hebben wel genoeg van het rijtje onbehouwen mannen dat zo langzamerhand het

wereldtoneel beheerst. Grofgebekt en zonder respect voor tegenstanders zijn Trump, Poetin, Bolsanaro, Erdogan en Orbán zo’n beetje het slechtste voorbeeld op het wereldtoneel dat je onze jonge generatie zou kunnen geven.

Tja. En dan zijn we nu 12 maanden verder.

De massavaccinaties kwamen er, eerst was er sprake van chaos maar eenmaal op gang werd het snel beter.

Ons leven ging langzaam maar zeker weer wat meer open, we konden weer reizen want opeens bleek dat Europa soms wel slagvaardig kan zijn. Maar ook zien we een onverwacht groot nieuw probleem, de mensen die zich, op allerlei gronden weigeren te laten vaccineren. Termen als 1G, 2G en 3G raken ingeburgerd, klinische bewoordingen voor wat gewoon nóg een tweedeling lijkt te worden. De eerste Europese landen stellen al een vaccinatieplicht in. In Den Haag houden ze vol dat daarvan in ons land – waar we alles beter en intelligenter doen – geen sprake zal zijn. Maar ja, dat is Den Haag Vandaag. En dan heb ik het nog niet eens over de nieuwe variant.

Intussen kreeg Sigrid Kaag haar gewenste en ook verwachtte veel grotere mandaat van de kiezers maar lijkt haar wens om de eerste vrouwelijke premier te worden net zo realistisch als de vorming van een nieuw kabinet, nog dit jaar.

Toch houden we Hoop. Want aan één ding wordt niet meer getornd, OPZIJ wordt in 2022 50 jaar. Die gelegenheid gebruiken we om de Top 100 in dit jaar terug te brengen tot een Top 50. Kritisch gekeken hebbende naar de 10 sectoren die we elk jaar gebruikten, kwamen we tot de conclusie dat een aantal zo langzamerhand wel kon worden samengevoegd.

Het levert een voor velen van u ongetwijfeld verrassende Nummer 1 op. Eva González Pérez: de vrouw die dacht: ‘dit klopt niet’. En daarmee de toeslagenaffaire aan het rollen bracht. O OPZIJ 2021/22

3

54

OPZI

12

Maatschappij & Wetenschap 10

46

4

70

86

07

Kopstoot

08

Say What?!

Opmerkelijk nieuws

10

MAATSCHAPPIJ Dido de Wolf - Leren & doorgeven

24

MAATSCHAPPIJ BUZA 50 jaar!

40

MAATSCHAPPIJ Ecofeminisme

46

GEZONDHEID De chefs van het voedingscentrum

59

TOP50

meest invloedrijke vrouwen

Mensen 12

INTERVIEW Eva González Pérez

16

BOEK UITGELICHT Mona van den Berg

28

DE ORGASMEKLOOF Milou Deelen en Barbara van Beukering

82 34

54

COVERINTERVIEW Adele

70

ZUSTERSCHAP Fenna Ramos

94

MAN OVER VROUW Jan Slagter

Kunst & Cultuur 34

TENTOONSTELLING Artemisia

76

INTERVIEW Mariette Rissenbeek

82

FILM Mijke de Jong

86

Musea

88

De Reismeiden THORN

Columns 03 45 75 99

16

76

88

94

Editorial Sheila Sitalsing Etchica Voorn Carin Gaemers

Service 98 02

Abonnee worden Colofon OPZIJ 2021/22

5

Ontdek de smaak van wijnland Italië Maak kennis met de Wijnbeurs en profiteer van dit heerlijke Italiaanse wijnpakket.

• 2x Goud bekroonde klassewijn uit Piëmonte • 2x Krachtige Sangiovese Riserva • 1x Rijke ‘Barolo Piccolo’ uit stevig jaar • 1x ‘Witte Barolo’ van topoogst 2020 • 2x Verfrissend Siciliaans wit vol sappig fruit Inclusief flesje Italiaanse biologische olijfolie. Slechts € 59,99 per pakket en gratis thuisbezorgd met actiecode PZ12TP.

79,99

Nu slechts

€ 5999 per pakket

Door ons

Deskundige

Proefpanel geselecteerd

Al onze wijnen worden blind geproefd door een deskundig proefpanel van 8 wijnexperts, met samen 170 jaar proefervaring. De beste en meest koopwaardige wijnen worden door hen geselecteerd.

Bestel via WIJNBEURS.NL/OPZIJ

Actie geldig t/m 30 januari 2022. Art. E100613. Niet geldig i.c.m. andere acties.

Telefonisch bestellen via 0294 788 103. Ma. t/m vrij. 8.30 - 18.00 uur en za. 8.30 - 14.00 uur.

Geen 18, geen alcohol

6

Blind geproefd

SCAN EN BESTEL

Niet lekker? Geld terug!

Vandaag besteld, morgen in huis

100 jaar proefervaring

OPSTEKER

We konden vanwege Corona niet naar de shows van Claudia de Breij. Maar via het boek dat ze met verve schreef over Prinses Amalia, kwam ze toch een beetje bij ons. Maar volgende keer weer bij jou in het theater.

OPZIJ OPZIJ 2021/22 2021

7

SAY WHAT?!

Hou voor het actuele nieuws opzij.nl in de gaten en abonneer je op onze nieuwsbrief.

Roe vs Wade. Again.

Het wordt spannend met de abortuswetgeving in de VS. Na het overlijden van Ruth Bader Ginsberg is de samenstelling van de Supreme Court in de VS in meerderheid (aards) conservatief. Sinds Roe versus Wade, destijds baanbrekend liberaal, deden de conservatieven meerdere pogingen de toegang tot abortus te beperken of zelfs helemaal te verbieden. Nu is het de staat Mississippi die een uitspraak vraagt over de duur van de periode waarin abortus nog mogelijk moet zijn. Die moet worden beperkt tot 15 weken.

Ooit werd John Roberts (bij z’n benoeming republikein, benoemd door Reagan) als het grootste gevaar van rechts gezien, inmiddels is hij, aan de hand van zijn stemgedrag, in het huidige gezelschap regelmatig bijna liberaal te noemen. Als advocaat voor de regering Reagan was hij tegen abortus, toen hij werd benoemd in de Supreme Court zei hij daarover: ‘That the legal memos represented the views of the administration he was representing at the time and not necessarily his own.’ Er is dus nog hoop.

Shuffle uit

Na jaren in stilte aan haar nieuwe album te hebben gewerkt, bracht Adele haar nieuwste album 30 uit. Het album schoot gelijk naar de top van alle lijsten: het werd het snelstverkochte album van 2021. In de eerste week verkocht de Britse zangeres 261,000 kopieën. Dat iedereen buigt voor de Hello-zangeres wordt nog maar eens onderstreept doordat Spotify op speciaal verzoek van Adele hun automatische shuffle-functie heeft veranderd. Vanaf nu worden album dus automatisch op volgorde afgespeeld en dus beluisterd in de volgorde die de artiest bedoeld heeft. “We maken albumtracks niet voor niets met zoveel zorg. Ons werk vertelt een verhaal en die moet worden beluisterd zoals wij het bedoelen,” schrijft Adele op Twitter.

8

Troon

Demissionair premier Rutte heeft gezegd dat kroonprinses Amalia geen afstand hoeft te doen van de troon mocht ze met een vrouw willen trouwen.

Naar aanleiding van de publicatie van het boek Amalia, de plicht roept, geschreven door Claudia de Breij, werden er vragen gesteld over de toonopvolging aan Rutte. Wat je dan ook van het koningshuis vindt, zijn wij blij dat zolang we de monarchie hebben, ze in ieder geval met de tijd meegaan!

Merol en Arjen

Lekker met de meiden-zangeres Merol domineerde deze maand De Slimste Mens ter Wereld, de Belgische versie van De Slimste Mens.

In totaal mocht ze negen afleveringen spelen en haalde ze daarmee de highscore van dit seizoen. Ondanks dat ze uiteindelijk toch af moest zwaaien, zien we haar terug tijdens de finaleafleveringen. Arjen Lubach, die eerder de Nederlandse versie De Slimste Mens won, schoof ook aan, maar moest na drie afleveringen de tv-quiz verlaten.

Het was niet de eerste keer dat Merol en Arjen Lubach elkaar troffen: in het voorjaar van 2020 brachten ze samen het corona-nummer Ik **** je op afstand uit.

You go girl!

Eva Eikhout (25) laat zich zo min mogelijk beperkingen opleggen.

‘Dat doen we allemaal’ zul je misschien denken. Nou nee, want op het eerste gezicht kent Eva er flink wat, onvergelijkbaar met het leven van de meesten van ons.

Ze heeft een FFU-syndroom, aangeboren, met als gevolg korte armen en benen. Inmiddels is ze bekende verschijning in de media en daardoor een enorme ambassadeur van iedereen die leeft met lichamelijke beperkingen, al dan niet aangeboren. Dan kan niet alles en al helemaal niet op de gebruikelijke manier.

Maar zoals Eva bewijst, blijft er heel veel over.

In Groesbeek ging ze naar de basisschool, om de hoek, met de step of in een elektrische rolstoel. Daarna met de taxi naar Nijmegen, naar de middelbare school. En toen naar de HAN (University of Applied Sciences) - ‘ik heb ook wel iets met techniek’ - waar ze communicatie en multimediadesign ‘deed’. Daar studerend haalde ze na twee jaar haar rijbewijs en was de taxi niet langer nodig, ze kreeg een aangepaste auto.

Zo kan dat gaan als je een enorme wilskracht toont.

Daarna ging het hard. Aan de slag bij de BNNVARA Academy (opleiding tot presentatrice) en door naar YUNG DWDD: het maken van onderwerpen over jongeren voor DWDD. In 2019 kreeg ze de publieksprijs van de Viva400-award. Voor vrouwen die positief in de

schijnwerpers hebben gestaan.

Op het YouTubekanaal van NPO3 maakte ze zes afleveringen van Weet Wat Je Date.

In een interview in De Gelderlander zij ze daarover vorig jaar: ‘Mensen kunnen geen imperfectie meer accepteren: zien op TV en sociale media alleen nog ideale plaatjes. Dat willen ze dan ook. Maar daardoor bouwen we een lange lijst van eisen op. Zo van, hij moet blond zijn, mooie schoenen dragen, van Top40muziek houden, sporten et cetera. En dat gaan we dan afvinken. Nee dus. De ideale partner bestaat niet; de ideale relatie wel. Geef iemand een kans.’

OPZIJ 2021/22

9

Maatschappij

Leren & DOORGEVEN Dido de Wolf (1996) geeft colleges over kunstgeschiedenis, niet op de universiteit, maar aan ouderen.

Via Stichting Oud Geleerd Jong Gedaan (OGJG) slaat ze met haar colleges twee vliegen in één klap: zo kan ze mensen wat bijleren over kunstgeschiedenis én helpt ze eenzaamheid tegen te gaan door studenten en ouderen in contact te brengen met elkaar D OOR L IS ET T E A LBE RT I

O

nder het mom van “een leven lang leren” stuurt Stichting OGJG studenten er digitaal, en wanneer het kan fysiek, op uit gestuurd om hun kennis te delen met senioren. In een vierdelige collegereeks, elke week één uur, slaan de student-docenten een brug tussen de generaties en bouwen ze betekenisvolle contacten op met een groep waar ze normaal gesproken niet zo snel mee in aanraking komen. De Stichting is financieel vooral afhankelijk van subsidies en sluit naadloos aan bij de campagne “één tegen eenzaamheid” van het ministerie van Volksgezondheid– iets wat zeker ten tijde van lockdowns en donkere winterdagen erg nodig is.

“Ik heb de bachelor kunstgeschiedenis gedaan en daarna de master Museum Studies aan de Universiteit van Amsterdam en ik merkte eigenlijk heel erg tijdens het schrijven van mijn scriptie, tijdens corona, dat ik iets meer wilde doen dan alleen maar binnen zitten,” vertelt Dido. “De stichting had de studievereniging van kunstgeschiedenis al een paar keer benaderd en ik had het al eens langs zien komen: lijkt het je leuk om colleges te geven aan ouderen?”

Juist toen veel van haar sociale leven stilviel door de

10

lockdown en ze niet veel meer kon doen dan thuis zitten en aan haar afstudeerscriptie werken, wilde Dido zich inzetten. “Ik wil graag nog iets bijdragen in deze rare tijd waarin zeker ouderen heel eenzaam zijn. Jongeren eigenlijk ook. Iedereen.”

Dido was tijdens haar studie al geïnteresseerd in educatie en zag dus haar kans schoon om bij Stichting OGJG aan de slag te gaan. De eerste collegereeks die ze gaf, was noodgedwongen digitaal. “Die online-groep die ik eerst had, was van de Openbare Bibliotheek Amsterdam en dat was de ouderentak. Zij hebben een soort ouderenprogramma en dat waren zeventigplussers. Wat je merkte was dat de eerste keer er nog iemand naast zat, een verzorger of een zoon of dochter, en de volgende keer konden ze het zelf. Dat was leuk om te zien. We hebben ook tijdens zo’n college een hulplijn die je kan bellen. Dus iemand van de stichting zit dan klaar voor als er vragen zijn.”

“Ik heb ook in verzorgingstehuizen colleges gegeven waar mensen met dementie zaten. Dan heb je sommige mensen die het heerlijk vinden om gewoon een beetje te luisteren en andere mensen die het heel leuk vinden om mee te doen. Dat heb je natuurlijk altijd in groepen. Ik heb ook

Maatschappij weleens gehad dat er dan iemand op de voorste rij in slaap viel, maar dan denk ik ook: helemaal prima.”

op kunstgeschiedenis richten, maar nog niemand die het specifiek over vrouwen binnen de kunstgeschiedenis had.

“Alleen al het feit dat mensen bij elkaar worden gebracht.

Je zag ook dat mensen heel erg met elkaar gingen discussiëren en kletsen daarna.”

“Ik was begonnen met bepaalde nonnen die dan in de kloosters kunst maakten, tot aan kunstenaars die nog steeds leven. Dat is wel heel erg leuk. Je merkt wel dat colleges over bijvoorbeeld de zeventiende eeuw en het impressionisme, vrouwen die daar actief waren, dat dat stromingen zijn die net wat makkelijker zijn dan hedendaagse kunstenaressen die bijvoorbeeld kunst met vulva’s maken of zo. Dat vind ik dan toch wel weer leuke dingen.”

Als student-docent geeft Dido voornamelijk les over vrouwen binnen de kunstgeschiedenis, een onderwerp dat dicht bij haar hart ligt. “Iets wat ik gemerkt heb tijdens mijn studie is dat er heel veel mannelijke kunstenaars aan bod komen, maar als je iets over vrouwelijke kunstenaars wil weten, moet je daar een apart vak voor volgen. ‘Vrouwen in de kunst’ heet dat vak.

Dat heb ik gevolgd omdat ik het superinteressant vind, maar ik dacht wel: hoezo is het een apart vak in plaats van dat het in de verplichte vakken ook aan bod komt? Er werden wel wat vrouwen besproken, maar ik merkte dat ik dat zelf heel erg miste.”

“Ik ben er heel gepassioneerd over. Die passie kan je denk ik ook het beste overdragen als je dat voelt en als het een onderwerp is waar je graag over praat.”

Toen Dido zich met dit onderwerp bij Stichting OGJG aanmeldde, waren ze gelijk enthousiast. Ze hadden namelijk al wel een aantal student-docenten die zich

“Ik merkte dat het ook zo bijzonder is om dan verhalen te horen van ouderen die zeggen: ja, ik ben nog op de tentoonstelling geweest waar jij het nu over hebt, dertig jaar geleden. Of: ja, ik heb die kunstenaar wel eens zien lopen.

Dat soort dingen maakt het heel levendig.”

Juist die onverwachte combinatie van studenten en ouderen lijkt dus erg goed te werken. “Je kan elkaar, misschien ook wel onverwacht, heel erg vinden,” aldus Dido. “Dat ik zoiets had: ‘ik zit hier in mijn eentje op mijn zolderkamertje mijn scriptie te schrijven’ en zij zoiets hadden: ‘ik zit hier maar in mijn eentje thuis’. Dat je dan juist die groepen bij elkaar brengt, die normaal gesproken iets minder met elkaar in aanraking komen, is heel mooi.” O

‘Alleen al het feit dat mensen bij elkaar worden gebracht.

Je zag ook dat mensen heel erg met elkaar gingen discussiëren en kletsen daarna.’

OPZIJ 2021/22

11

Top 50 - interview OPZI

EVA GONZÁLEZ PÉREZ: de vrouw achter de toeslagenaffaire

‘Ik dacht: dit klopt niet’ Zonder de Eindhovense advocate Eva González Pérez (48) was er nooit een toeslagenaffaire geweest. Zij maakte het grootste politieke schandaal van de afgelopen decennia aanhangig en zet zich inmiddels al zeven jaar met hart en ziel in voor de gedupeerden. ‘Opgeven? Nee, dat zit er bij mij gewoon niet in.’

DOOR R ENAT E VA N D E R Z E E B E E LD CO R B I N O

“I

k heb mijn gevoel uitgeschakeld, want zo’n zaak trek je niet als je je gevoel open zet. Ik weet niet waar ik in beland, als ik mijn emoties toelaat. Mijn gevoel heb ik in het recht gelegd.”

Aan het woord is advocate Eva González Pérez, de vrouw die het grootste politieke schandaal van de afgelopen decennia aanhangig maakte. Zij beet zich vast in de dossiers van zo’n dertig gedupeerden van de toeslagenaffaire – inmiddels al zeven jaar. Ze liet zich nooit uit het veld slaan, ondanks de voortdurende tegenwerking van de Belastingdienst.

“Ik rolde er bij toeval in,” vertelt ze.

“Mijn man had een gastouderbureau en op een dag kregen zijn klanten een brief van de Belastingdienst dat hun kinderopvangtoeslag was stopgezet.

Ze moesten alles wat ze aan toeslag hadden ontvangen in één keer terugbetalen, of bewijzen aanleveren dat ze er wél recht op hadden. Ik zei: laat mij er maar naar kijken. Ik dacht, dat lossen we wel even op.”

Ze begreep meteen dat er iets niet klopte. “Normaal wordt zo’n toeslag opgeschort als er gegevens ontbreken. Meteen stopzetten, dat

12

mag wettelijk niet. Maar goed, ik dacht: we leveren die bewijsstukken even aan en dan komt het wel in orde.”

Maar, zoals iedereen nu weet: het kwam niet in orde.

De Belastingdienst bleef volhouden dat haar cliënten hun toeslag moesten terugbetalen, ook als ze alle bewijsstukken aanleverde. “Als mijn cliënten belden om te vragen waarom hun toeslag was stopgezet, kregen ze geen antwoord. Ook als ik belde, kreeg ik geen informatie.

‘Als u wilt weten waarom uw toeslag is stopgezet, moet u in bezwaar gaan,’ zei zo’n ambtenaar dan. Of ik stuurde alle gegevens en dan was het: ‘We hebben niets van u ontvangen.’ Dan stuurde ik de hele boel weer, maar dat hadden ze dan ook niet ontvangen. Alles wat ik te horen kreeg was: de bewijsstukken zijn onvolledig. Maar als ik vroeg wat er dan ontbrak, kreeg ik geen antwoord.

Toen ik veel later de dossiers kon inzien, las ik dat ambtenaren expliciet instructies hadden gekregen: als burgers bellen, niets zeggen. Ikzelf stond ook in die dossiers: zij heeft weer gebeld, wat moeten we met haar?

Maar ik dacht, dit klopt niet. Je kunt niet iemand zijn toeslag afpakken en weigeren te zeggen waarom. Dus toen ben ik naar de rechtbank gestapt.”

Ze begon haar pleitnotitie met de eerste zin uit Franz Kafka’s ‘Het Proces’: “Iemand moet Josef K. beschuldigd hebben, want zonder dat hij iets verkeerds had gedaan, werd hij op zekere ochtend gearresteerd.”

Eva González Pérez vertelt haar verhaal met rustige stem, heel gedetailleerd. Ze combineert een Brabantse tongval met een Spaans uiterlijk – het donkere haar strak naar achteren, levendige bruine ogen. Ze heeft alles messcherp op haar netvlies staan: van de meeste gebeurtenissen

Top 100 - nummer 1

‘Ik was enig kind, maar werd niet opgevoed als een prinsesje. Het tegenovergestelde bijna.’

13

Top 50 - interview weet ze de exacte datum uit haar hoofd.

Wat ook opvalt is haar bescheidenheid: ze ziet zichzelf als slechts één rader in de machinerie die de toeslagaffaire aan het licht bracht.

González Pérez is een kind van Spaanse migranten die uit de straatarme regio

‘De overheid wil wel dat we allemaal zelfredzame mensen zijn, maar dat is gewoon niet zo.’

Extremadura naar Eindhoven kwamen om voor Philips te werken. Haar vader vertrok al voor haar geboorte om aan de slag te gaan in de beeldbuizenfabriek, haar moeder volgde hem om in de catering te werken. Eva bleef bij haar oma in Spanje en kwam pas op haar tweede naar Nederland.

Het was geen makkelijke jeugd. “Ik was enig kind, maar werd niet opgevoed als een prinsesje,” zegt ze. “Het tegenovergestelde bijna. Mijn ouders leerden mij dat je hard moet werken, dat je je schouders eronder moet zetten.

Oh wee als ik geen goede cijfers haalde op school. Mijn moeder was heel rechtvaardig en strikt. Haar houding was: als je iets verkeerd doet, draai je er maar voor op. Je kon niets flikken. Mijn ouders wilden ook nooit iets accepteren waren ze geen recht op hadden.”

Omdat haar beide ouders fulltime werkten, ging ik de kleine Eva van de ene oppas naar de andere. Dat was niet altijd even leuk. “Er was één oppas die mij tijdens het eten apart zette, in de keuken. Ik durfde dat niet te vertellen aan mijn moeder, maar op een dag kwam ze mij onverwachts halen en zag ze me zitten in die keuken. Ze bracht me daar nooit meer naartoe.”

Van de basisschool ging ze naar de huishoudschool, want ze had een slechte Cito-toets gemaakt. “Ik wist gewoon niet wat dat was, die Cito-toets,” vertelt ze. “Mijn vader keek raar op als ik thuiskwam uit die huishoudschool en vertelde dat ik een taart had gebakken of had gefiguurzaagd. ‘Wat voor school 14

is dat?’ vroeg hij. Hij zei tegen mij: ‘Als ze je op die school achter een machine zetten, moet je zeggen dat je daar allergisch voor bent’. Hij had zelf zijn hele leven achter machines gestaan en dat wilde hij niet voor zijn dochter.

Ik zei braaf tegen de leraren dat ik allergisch voor machines was, maar ik denk niet ze me serieus namen.”

Na de huishoudschool klom ze via mavo en havo op naar het vwo om uiteindelijk rechten te studeren.

“Migrantenouders willen dat hun kind dokter of advocaat wordt, toch? Ik wist: dokter, dat gaat me niet lukken. Dus koos ik voor rechten. Het leek me wel stoer, advocaat.”

Ze specialiseerde zich in arbeidsrecht, sociale zekerheiden verzekeringsrecht en psychiatrisch patiëntenrecht.

“Ik had graag psychologie willen studeren. Ik vind de menselijke psyche interessant. Met psychiatrisch patiëntenrecht kwamen rechten en psyche samen. En het gaf me de mogelijkheid op te komen voor kwetsbare mensen. Iedereen is kwetsbaar die niet weet wat zijn rechten zijn. De overheid wil wel dat we allemaal zelfredzame mensen zijn, maar dat is gewoon niet zo.”

De rechtbank stelde haar in 2015 in het gelijk: de stopzetting van de toeslagen was in strijd met de wet. Ze had gewonnen, maar de Belastingdienst ging in hoger beroep. “Dat vond ik heel gek. Ik zei tegen een van de ambtenaren: ‘Waarom gaan jullie in hoger beroep? Ik snap daar niets van’. Hij antwoordde: ‘Als dit jouw argumenten zijn bij de Raad van State, dan durf ik jou wel aan.’ Ik kon niet geloven dat hij dat zei.”

Het jaar daarop kreeg haar man bezoek van een ambtenaar om uit zoeken welke van de door de Belastingdienst aangemerkte ‘fraudeurs’ in zijn klantenbestand zaten. “Op de laptop van die ambtenaar zag mijn man dat achter de namen was vermeld dat ze Marokkaans of Turks waren. Mijn man, die zelf Turks is, zei: ‘Goh, houdt u de nationaliteit bij?’ Die ambtenaar antwoordde: ‘Ja dat komt uit de gemeentelijke basisadministratie’.”

Toen haar man dit vertelde, ging González Pérez er meteen achteraan. Etniciteit mag wettelijk niet zomaar geregistreerd worden. “Ik belde de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) en die zei: confronteer de Belastingdienst er maar mee. Maar de Belastingdienst gaf geen antwoord op de mails waarin ik vroeg waarom ze nationaliteit registreerden. Dus ging ik terug naar de AP en daar zeiden ze: ‘We stellen geen onderzoek in want de directeur van de Belastingdienst zegt dat het niet zo is’.”

Ze diende een klacht in en na twee jaar kreeg ze gelijk: de AP moest het gaan uitzoeken. Weer twee jaar kwam er een rapport uit: ja, het was discriminatie.

Ondertussen slokte de toeslagenaffaire haar helemaal op.

“Ik moest bezuinigen omdat ik er weinig zaken naast kon doen. Ik was er dag en nacht mee bezig. Als de kinderen in bed lagen, begon mijn werkdag weer. Opgeven? Nee, dat zit er bij mij gewoon niet in. Wat mij dreef was de gedachte: dit is op mijn pad gekomen en ik moet dit doen, anders blijft het onder het tapijt.”

Top 50 - interview In 2017 stelde ook de Raad van State haar in het gelijk: het stoppen van de toeslagen was onwettelijk. Ze kreeg een telefoontje van de Belastingdienst om komen te praten.

“Ik dacht: ik ben klaar. Mijn klanten krijgen weer toeslag, ze krijgen een excuus en misschien een schadevergoeding.

Want veel van mijn cliënten waren in ernstige financiële problemen gekomen, sommige waren werkloos geworden of hadden psychische klachten. Ik hoopte ook te horen waarom de Belastingdienst selecteerde op nationaliteit.

Ik ging totaal naïef dat gesprek in, maar je hebt te maken met mensen die evil zijn.”

Tijdens dat gesprek kreeg ze te horen dat de Belastingdienst nog meer gegevens van haar cliënten wilde hebben, namelijk van ná de stopzetting. “Ik kon mijn oren niet geloven. Je kunt toch niet beoordelen of de stopzetting rechtmatig was met gegevens van de periode daarna? ‘Het is in het belang van uw cliënt hoor’, zei die ambtenaar tegen me. Ik zei: ‘Ik lever helemaal niets meer in, bekijk het maar.’ Hij ontplofte en liep kwaad weg. Toen ben ik naar huis gegaan en heb ik Pieter Omtzigt gemaild. Ik heb lang gepiekerd over hoe ik hem het beste kon vertellen wat er aan de hand was, zodat hij het zou begrijpen. Tegen middernacht dacht ik: ik druk gewoon op send en ik zie wel. Tien minuten later kreeg ik antwoord.”

De rest is geschiedenis. Omtzigt stelde Kamervragen, journalisten Pieter Klein en Jan Kleinnijenhuis pikten het op. Kamerleden Farid Azarkan en vooral ook Renske Leijten maakten zich sterk voor de slachtoffers. Het betekende uiteindelijk de val van het kabinet-Rutte III. González Pérez: “Ik ben één van de zes. Zonder hen was het niets geworden. Voor mij is Renske Leijten de meest invloedrijke vrouw van 2021. Want dankzij haar werd duidelijk hoe groot de toeslagenaffaire was. Dat het om veel meer mensen ging dan alleen de klanten van mijn man.”

Ze is nog niet klaar, want ze zet zich nu in voor de schadevergoeding voor haar cliënten. “Ze krijgen wel compensatie. Maar dat is 25 procent van de teruggevorderde som plus vijfhonderd euro per halfjaar dat de terugbetaling op zich liet wachten. Voor vijf jaar onrecht, waarin je leven kapot is gemaakt, krijg je dan duizend euro per jaar terug. Ik wil dat ze de werkelijke schade vergoed krijgen.”

Op de vraag hoe ze het al die jaren heeft volgehouden, antwoordt ze: “Mijn leidraad is mijn gezin. Mijn man is gewoon een lieverd. Wij zijn al vanaf onze studietijd samen. Ik ben Spaans en katholiek, hij Turks en moslim, en dat is nooit een probleem geweest. We doen alles dubbel. Tijdens ons trouwen hadden we een Spaans én een Turks buffet. Onze dochter en zoon hebben namen die in Spanje én in Turkije gangbaar zijn en ze spreken Spaans én Turks. De balans in mijn gezinsleven heeft mij de vrijheid gegeven op te komen voor een ander. Ik vind het ook belangrijk om aan mijn kinderen te laten zien dat ik ergens voor strijd. Dat ze niet denken dat alles vanzelf gaat.”

Ze heeft inmiddels verschillende prijzen gekregen voor haar werk.

Vorig jaar kreeg ze in Spanje de Premio Don Justo, die bestaat uit haar gewicht in olijfolie. Ze moet lachen als ze het vertelt. “Hoefde ik me eens een keer geen zorgen te maken over mijn gewicht!”

De toeslagenaffaire heeft ook haar geraakt in haar persoonlijke leven.

Het bedrijf dat haar man met zoveel enthousiasme opbouwde, is ingestort. “Hij heeft nog maar zes klanten,” zegt ze. “Hij geeft niet op.

Maar hij heeft wel tegen mij gezegd: ‘Mijn onschuld is me afgepakt’. En dat geldt voor alle slachtoffers.” O

‘Ik vind het ook belangrijk om aan mijn kinderen te laten zien, dat ik ergens voor strijd.

Dat ze niet denken dat alles vanzelf gaat.’

OPZIJ 2021/22

15

Boek uitgelicht

Wachten,

Wachten,

WACHTEN...

Opnieuw wachten duizenden vluchtelingen langdurig op de behandeling van hun asielaanvraag. Tijdens de asielprocedure, die jaren kan duren, kunnen vluchtelingen hun gezinsleden niet naar Nederland laten overkomen, hebben ze slechts toegang tot een sobere vorm van opvang en zeer beperkte mogelijkheden tot dagbesteding. ‘Ik wacht al jaren in een open gevangenis.

Maar dan nog slechter. In een gevangenis weet je wanneer het einde in zicht is, hier niet,’ zeggen al deze vrouwen. Vastgelegd door Mona.

DOOR MONA VA N D E N BE R G

L

angdurig wachten in onzekerheid kan leiden tot psychische klachten, terwijl psychische zorg veelal niet voorhanden is.

Mona voelde de noodzaak om dit fotoboek te maken. Geen abstracte cijfers over vluchtelingen, maar gezichten. Om zichtbaar te maken wat wachten en het jarenlang in onzekerheid verkeren met een mens doet. Want mensen in azc’s worden veelal zo ver mogelijk weggestopt van de bewoonde wereld. De foto’s

in het boek worden afgewisseld met gedichten van Rodaan Al Galidi.

Ook koos zij treffende passages uit de romans Hoe ik talent voor het leven kreeg en Holland van onze Asielzoeker des Vaderlands om het verhaal van Wachten te illustreren. Wie kan het immers beter onder worden brengen dan een schrijver die zelf pas na negen jaar een verblijfsvergunning kreeg en die, kort nadat hij de prestigieuze literatuurprijs van de Europese Unie won, zakte voor zijn inburgeringstoets.

Het boek verschijnt 17 december bij uitgeverij Jurgen Maas, 128 pagina’s, €20,16

Tentoonstelling

SARA ASKARPOUR - Iran azc Amsterdam ‘Na onze vlucht uit Iran stopte mijn zoon met praten,’ zegt Sara. Haar zoon heeft nu logopedie. Hij kan af en toe een woord zeggen en zit na jaren eindelijk op een speciale school. Sara is geëmotioneerd: ‘Het is niet goed voor hem om steeds te verhuizen, dan zit hij maar in zijn kamer.

En dan is hij net gewend en moeten we weer verhuizen.

We zijn vijf keer verhuisd naar verschillende azc’s.’ In 2018 vroeg ze asiel aan. Na drie interviews met de IND

ontving ze in april 2021 een negatieve beslissing. Ze ging in beroep. De uitnodiging bij de rechtbank in juli dit jaar werd gecanceld. Onlangs had ze een vierde interview bij de IND. ‘Waarom?’ vraagt ze aan mij. ‘Ik snap het niet. Ik ben bekeerd en de IND gaf aan dat ik, als ik terug moet naar Iran, me gewoon als moslim kan voordoen. Ik wil een normaal leven voor mijn zoon hier. Als ik hem niet had, zou ik het allang hebben opgegeven.’

OPZIJ 2021/22

17

Boek uitgelicht

MERON TESFAYE - Ethiopië azc Amsterdam Bij binnenkomst zie ik twee olijke jongetjes die vloeiend Nederlands spreken. Ze zijn beiden in Nederland geboren en hebben de Nederlandse nationaliteit. Al elf jaar wacht Meron op beslissingen van de IND en de 18

rechtbank inzake haar tweede procedure. Ooit gevlucht om politieke redenen is ze als de dood weer terug te moeten met twee Nederlandse kinderen en zonder enige familie in Ethiopië.

GHITI - Afghanistan azc Utrecht Ik zie Ghiti (18) gelijk als ik het terrein van azc Utrecht oploop. We hebben buiten afgesproken. Ze oogt terneergeslagen, maar loopt kordaat naar een plek waar we rustig kunnen praten. Ze wil absoluut niet op de kamer in het azc afspreken. “We leven daar met zes mensen in een kleine ruimte en met mijn moeder gaat het niet goed.

Het is er zo’n rommel.” Ghiti was twaalf toen ze met haar ouders, zus en broers uit Afghanistan vluchtte. In totaal bestaat de familie uit zes personen. Ghiti vertelt: “Januari 2016 was de eerste asielaanvraag en 20 juni 2018 werd de negatieve beschikking van de IND onherroepelijk.

In augustus 2018 probeerden we het opnieuw. Twee jaar later ontvingen we weer een negatief besluit van de IND.” Hoe is dit allemaal voor jou? “Heel moeilijk, ik ben al zes jaar in Nederland, in totaal vijf keer verhuisd van

azc naar azc. Steeds wisselen van school. Je wordt vanzelf ziek. Alleen maar regels in azc’s. Mijn moeder is echt heel ziek. Ik zeg steeds tegen mijn ouders dat het wel goed komt. Elke week ga ik met mijn moeder naar de dokter, want ze heeft fibromyalgie. De dokter zegt dat ze maar aan de pijn moet wennen. Soms denk ik dat als ik nu die verblijfsvergunning zou krijgen: ik heb gewoon geen zin meer, ik heb geen energie meer. Geen zin meer om naar buiten te gaan.” Wat zou je tegen de IND willen zeggen als dat mogelijk zou zijn? “Beslis snel, als je zegt binnen zes maanden een besluit te nemen, doe dat dan ook. Het wachten is ondraaglijk. Het leven staat stil.

Mijn jeugd is weg.” Wat is je grote droom Ghiti? “Mijn studie afmaken, ik studeer MBO verpleegkunde. Ik wil daarna naar het HBO, ja dat wil ik heel graag.”

19

Tentoonstelling

REEMA AL SAGHAIR - Libië azc Amsterdam Reema al Saghair is een flamboyante verschijning en expressief. ‘Ik kan niet stilzitten, het wachten maakt me gek.

De antidepressiva houden me met beide benen op de grond.’

Ze vluchtte in 2017 uit Libië. Sinds de val van het regime van Moammar al-Khadaffi in 2011 heerst er grote verdeeldheid in het land. Vrouwen moeten zich er koest houden. Reema (42) is een van de vrouwen die zich duidelijk uitspreekt tegen het huidige regime en de beroerde positie van de vrouw. Met grote gebaren en onsamenhangend vertelt ze wat haar is overkomen, het is te traumatisch om er de 20

juiste woorden voor te vinden. Tussendoor herhaalt ze: ‘Het leven is toch mooi, ja, het leven is mooi.’ Militaire troepen maken zich schuldig aan seksueel misbruik, waaronder vele verkrachtingen. Ook Reema is verkracht. In februari 2019 heeft Reema een herhaalde asielaanvraag ingediend, omdat haar eerste aanvraag was afgewezen. Haar advocaat heeft een halfjaar later nog wel een ingebrekestelling ingediend, maar dat trof geen doel omdat er voor Libië een besluiten vertrekmoratorium gold tot 1 juli 2020. Ruim een jaar later heeft ze nog niets vernomen van de IND.

Boek uitgelicht

FAMILIE FAIZI: Asima Noor Faizi, Somia Faizi, Afghani Oriakhil (moeder), Noor Mohammad Faizi (vader) - Afghanistan azc Almere Zo’n huiselijke sfeer in het azc heb ik niet eerder gezien.

De liefde van de moeder voor planten is zichtbaar in de gemeenschappelijke woonkamer. Vanaf 2017 zijn ze hier. Het negatieve besluit van de IND is inmiddels ingetrokken vanwege de zeer onveilige situatie in Afghanistan. Weer zes maanden wachten. Asima, de oudste dochter, is aan het woord: “Mijn zus en ik hebben er alles aan gedaan, ook al waren er veel beren op de weg, om te kunnen studeren in Nederland. We

hebben geen verblijfsvergunning, dus eigenlijk mag het niet. We blijven vechten voor onze basisrechten.

We vinden het heel belangrijk om ons te kunnen ontwikkelen als vrouw. Beiden zijn we ambitieus, ik studeer IT, om te bewijzen dat ook vrouwen in dit vak aan de top kunnen komen. Mijn zus studeert Europese studies. Mijn andere zus is vermoord in Kabul, daar zijn we als gezin nog steeds kapot van. Ik kan het bloed nog steeds ruiken.” Ze zucht.

21

Buitenlandse zaken

Deze vier vrouwen werken bij Buitenlandse Zaken en maken zich iedere dag hard voor de positie van meisjes en vrouwen wereldwijd.

Journalist Milou Deelen (26) sprak met hen over wat op hun agenda staat, waar zij motivatie vandaan halen, wat er de afgelopen jaren is veranderd op het gebied van emancipatie bij Buitenlandse Zaken – en vroeg de vier topvrouwen waar ze trots op zijn.

DOOR MIL O U D E E LE N

Kitty van der Heijden (57) is directeur-generaal Internationale Samenwerking

‘D

it jaar hebben we ons bij Buitenlandse Zaken uit de naad gewerkt voor de crisis in Afghanistan. We hebben geprobeerd om voorvechters van vrouwenrechten te evacueren. Dat is soms gelukt, maar soms ook niet. Twintig jaar is daar geïnvesteerd in de positie van meisjes en vrouwen. Ze konden naar de school, de universiteit, een op de drie ambtenaren was vrouw. In één keer is de klok terug. Rechten van vrouwen worden aan alle kanten ingeperkt, ze mogen niet meer alleen over straat, of studeren. Zo kwetsbaar is het recht van vrouwen. Ik vind dat onbegrijpelijk, onvoorstelbaar en het maakt me gewoon heel erg boos. Het gaat me aan het hart, ik slaap slecht ervan.

Ik was ook verantwoordelijkheid voor Rwanda toen de genocide uitbrak. Ik mag hopen dat ik niet nog zo’n crisis meemaak. Het is confronterend om zo dicht bij de dood te staan voor mensen die voor een gelijk samenleven

22

strijden. De crisis voor vrouwen gaat niet alleen over Afghanistan, maar het is wereldwijd. De rode pagina’s in de ontwikkelingssamenwerking-nota van het ministerie gaan over gender – dát moet onze focus zijn. We moeten harder lopen dan we nu doen. Ik zie nog geen teken in enig land in de wereld dat het vanzelfsprekend is dat je als vrouw volledig gelijk bent aan de man. Mijn generatie gaat dat niet meer meemaken. Ook in Nederland is er nog een hoop te winnen. Daar moeten we eerlijk over zijn. De perceptie dat wij het heel goed doen is behoorlijk ingedaald, de realiteit is dat wij een tandje erbij moeten doen. Mijn moeder was een verschrikkelijk intelligente vrouw, maar die mocht van haar vader niet studeren.

Bij mij was het geeneens een vraag of ik ging studeren en voor mijn dochters generatie is dat vanzelfsprekend.

Ik doe mijn werk voor de volgende generatie, voor die van mijn zoon en dochter. Mijn moeder noemt het de paddestoel: uit al die lamellen vallen de zaadjes voor de volgende generatie. Dat is mijn motivatie. Voor mij is het het allerbelangrijkste dat we als vrouwen die paddestoel voor elkaar zijn, mensen helpen die in zwakkere posities zitten puur omdat ze in een ander land wonen. Alleen dan gaat gelijkheid lukken, als we er voor elkaar zijn.

Daar staat ontwikkelingssamenwerking voor mij voor.

Voor mij is solidariteit vanuit feministisch gedachte punt onvoorstelbaar belangrijk. Niet omdat wij beter zijn

Buitenlandse zaken dan vrouwen in Jemen of Zambia, maar omdat we allemaal dezelfde basisrechten hebben. Het is bijna een morele plicht om elkaar te helpen. Op een vierkante postzegel in Nederland kunnen we misschien wel goed voor vrouwen regelen, maar we moeten het wereldwijd goed doen. Voor mij is het doel pas bereikt als het overal ter wereld goed is – en niet alleen in de westerse wereld. Toen ik de luier nog aan had, bestonden er geen vrouwen bij Buitenlandse Zaken. Daar is veel veranderd. Vrouwen zijn hele goede ambassadeurs, ja, waarom zouden ze dat niet zijn? De meerderheid van de bestuursraad leden is vrouw, maar dat is nog niet zo op ambassadeursniveau. Daar hebben we nog een inhaalslag te doen. Ik voel me in mijn werk niet gehinderd doordat ik een vrouw ben, heb me nooit een excuustruus gevoeld. Ik ga ervan uit dat mijn functies puur op kwaliteit zijn. Wat ik wel heel lastig vind is dat ik hele ingewikkelde debatten heb over bijvoorbeeld vrouwenbesnijdenis. Wij zien dat als fysieke verminking, maar andere landen denken daar heel anders over.

Ik vind het ingewikkeld dat ik dan tegenover mannen zit die van alles vinden over het vrouwenlichaam.

Als diplomaat ga ik altijd in dialoog.

Ik kan mijn rug wel toekeren, maar daar wordt het in ieder geval niet beter van. Ik blijf de discussie aangaan – want vrouwen zijn het waard dat je voor ze vecht.

In 2004 was er een wereldwijde conferentie over vrouwenrechten: over recht op zelfbeschikking, abortus, anticonceptie, over zeggenschap over eigen lichaam. Na weken onderhandelen kregen we geen overeenstemming. Toen heb ik gezegd: ik kan dat niet accepteren, dat is het failliet voor vrouwen, we gaan door. Ik ben met diegene die het echt met mij oneens was om de tafel gaan zitten. Het heeft een paar maanden gekost, maar uiteindelijk hebben we met consensus een goed resultaat behaald. Daar ben ik trots op. Als ik er ouder uitzie dan ik ben, komt het door die extra dagen.’

OPZIJ 2021/22

23

Buitenlandse zaken Bahia Tahzib-Lie (55) is sinds twee jaar Mensenrechtenambassadeur

‘I

k zet me voor Nederland in voor de verbetering van mensenrechten in de wereld. Ik spreek met vertegenwoordigers van landen, maatschappelijke organisaties, mensenrechtenslachtoffers, experts en jongeren over het belang van mensenrechten voor iedereen. Mijn inspiratie haal ik uit waar ik vandaan kom, de mensen om me heen, mijn gezin, mijn dochters – en de moedige verhalen van mensenrechtenverdedigers. Ik groeide op in een multicultureel gezin en was de oudste van vijf.

Van mijn moeder leerde ik om niet op te geven en dat je moet doorgaan als je iets betekenisvols wil bereiken.

Veerkracht, hoop en doorzettingsvermogen kreeg ik van haar mee. Ze gaf me een magneet die op mijn koelkast hangt waarop staat: ‘Never, never, never give up.’ Dat is mijn belangrijkste levensles. Mijn vader, die uit Iran komt, benadrukte altijd hoe belangrijk gelijkwaardigheid was.

Heel bijzonder vind ik dat, omdat hij uit een land komt waar gelijkwaardigheid geen vanzelfsprekendheid is. Toen ik zestien was, veranderde mijn wereld. In een Canadese videoclip werd het verhaal verteld over een Iraans meisje, Mona. Ze was op zestienjarige leeftijd thuis opgepakt door gewapende mannen terwijl ze haar huiswerk zat te maken en werd gemarteld. Haar enige kans op vrijlating was ze als ze afstand deed van haar geloof. Ze koos voor haar principes en dat werd haar dood. Met negen andere Bahá’í vrouwen werd ze opgehangen. Haar moed en kracht, inspireert me tot op de dag van vandaag. Ik dacht: ongelofelijk, omdat ik in een ander land woon, overkomt mij dat niet. Voor mijn werk ontmoet ik allerlei indrukwekkende mensenrechtenverdedigers.

Ze proberen hun land tot een betere plek te maken, ondanks hele moeilijke omstandigheden en traumatische ervaringen. Toch houden ze vertrouwen in de mensheid en gaan ze door met hun activisme. Dat doet me keer op keer realiseren hoe bevoorrecht ik ben. Mijn laatste reis voor corona was naar Genève waar ik met een mensenrechtenverdediger sprak. Ze vertelde hoe haar tienerdochter werd doodgeschoten door haar activisme.

Ik zag de pijn in haar ogen. Het was een moment van verbinding – ik zag haar als moeder, vrouw, mens. Dat is niet een op zichzelf staand incident, dit gebeurt elke dag. Toch blijft ze zich inzetten. Dat geeft me energie om op te blijven komen voor mensenrechten.

Eleanor Roosevelt noemde in 1952 in een speech dat we leven in een wereld in een door mannen gedomineerde wereld, waar mannen de besluiten nemen. Dat zag ik ook als een uitdaging toen ik bij Buitenlandse Zaken ging werken, waar toen veel meer mannen werkten dan vrouwen.

Haar speech is van bijna 70 jaar geleden en er is veel

24

veranderd. Zes jaar geleden ging op Twitter een foto rond, en dat vergeet ik nooit meer, van een internationaal overleg. Een hele lange conferentietafel met alleen maar mannen. Toen kwam de hashtag #wherearethewomen.

Nu zes jaar later, bij bijeenkomsten van Buitenlandse Zaken en ook internationaal, kunnen we trots zeggen: here are the women! Ik zie verandering en dat geeft me kracht. Ik ben ambassadeur geweest in Qatar en wat ik sterk vind is dat Nederland relatief veel vrouwen als ambassadeur benoemt in het Midden-Oosten. Een krachtig signaal, in een door mannen gedomineerde islamitische wereld. Als ik naar mijn eigen organisatie kijk, ben ik blij dat ik veel meer vrouwen in leidinggevende en zichtbare functies zie. Zowel in Den Haag als bij onze ambassades. Ik vind het mooi om te zien dat bijna de helft van onze directeuren vrouw is. Er is veel vooruitgang geboekt, maar er is nog veel werk aan de winkel. We moeten vooruitgang boeken op alles niveaus.

Ik heb veel gehad aan oudere vrouwelijke collega’s. Ik ben ook geïnspireerd door mannen, maar voornamelijk als jonge vrouw is het belangrijk om vrouwelijke boegbeelden te hebben.

Als ik naar Nederland kijk, vind ik Kamervoorzitter Vera Bergkamp heel inspirerend. Ze is openlijk lesbisch en zet zich in voor LHBTI-rechten en D66 Tweede Kamerlid Lisa van Ginneken is openlijk transseksueel. Zij zijn een inspiratiebron voor velen – en voor mij.

Zij laten de kracht zien van jezelf kunnen zijn. Wereldwijd en ook in Nederland is dat geen vanzelfsprekendheid. Zoals je merkt, praat ik met veel trots over inspirerende en krachtige vrouwen die anderen hoop geven.’

Buitenlandse zaken Irma van Dueren (63) is sinds een jaar ambassadeur in Sudan

‘S

udan is een bijzonder land. Er heeft net een revolutie plaatsgevonden. De dictator al-Bashir is dertig jaar aan de macht geweest en heeft het land uitgewoond. In 2019 zijn vrouwen en jongeren in opstand gekomen.

Ze hebben maandenlang de straten bezet en uiteindelijk is hij afgezet. De slogan van de revolutie was: vrijheid, vrede en gerechtigheid. Twee jaar na de revolutie moet de nieuwe interim-regering die slogan waarmaken en dat valt nog niet mee. Een maand geleden pleegden militairen een coup en zetten de nieuwe regering weer af. Onmiddellijk gingen de vrouwen en jongeren weer massaal de straat op.

Ze willen absoluut niet terug naar een militaire dictatuur.

Er is net weer een akkoord gesloten om toch weer verder te gaan met de democratische transitie. Een jaar geleden ben ik naar Sudan verhuisd. Het is een mooie opdracht om de transitieperiode van de revolutie te ondersteunen.

Ik heb een ambassade van twintig mensen die ik manage.

Als vrouwelijke ambassadeur in Sudan word ik niet raar aangekeken, het is geaccepteerd dat vrouwen in dat soort posities zitten. Als ambassadeur onderhoud ik contact met de interim-regering. Verder heb ik veel contact met het maatschappelijk middenveld: met de vrouwenactivisten, mensenrechtenverdedigers, organisaties van jongeren.

De vrouwen in Sudan zijn heel zelfbewust, ze hebben de revolutie ontketend, zijn de boegbeelden van de revolutie.

Hun vastbeslotenheid vind ik enorm inspirerend. Ik vind het ook dapper hoe ze de straat op gaan terwijl het leger hard terugslaat. Dat is gevaarlijk maar ze zijn door niets te weerhouden om hun rechten op te eisen. Ik werk al dertig jaar in buurlanden rondom Sudan en er is veel veranderd. We werken met vrouwelijke ondernemers, die eigen bedrijven opzetten. Zij hebben ngo’s, runnen startups en weten wat ze willen terwijl iets opzetten in Sudan niet vanzelf gaat. Ze ondervinden allerlei obstakels, bijvoorbeeld banken die ze geen lening willen geven omdat ze vrouw zijn, maar laten zich daardoor niet weerhouden. Ze hebben enorme vastbeslotenheid hun dromen waar te maken.

Aan de andere kant zijn vrouwen in Sudan lang achtergesteld in de wet. Vrouwen konden voor de revolutie niet naar het buitenland reizen zonder een mannelijke begeleider of mochten niet in spijkerbroek over straat.

De nieuwe regering was hard bezig de archaïsche wetten te wijzigen, maar vanuit het conservatieve deel van de bevolking is er veel weerstand en hate speech tegen vrouwenactivisten die strijden voor gelijkheid. Dat gebeurde ook weer tijdens de militaire coup. De afgelopen weken werden veel vrouwenactivisten gearresteerd.

De afgelopen jaren ben ik ook bezig geweest met het ondersteunen van vrouwen om aanwezig te zijn bij OPZIJ 2021/22

25

Buitenlandse zaken

vredesbesprekingen. In 2000 is door de VN-Veiligheidsraad vastgesteld dat vrouwen daarvan onderdeel moeten zijn. Maar in Jemen, in Congo, en nu ook weer in Sudan bij de onderhandelingen na de militaire coup, zie ik dat vrouwen worden overslagen. Er is hier zelfs een ‘comité van wijze mannen’ opgezet. Dat is niet meer van deze tijd! De VN, die zo’n vredesproces begeleidt, wijst bijna altijd alleen maar mannelijke onderhandelaars aan – nog geen 10% daarvan is vrouw. Als diplomaat zit ik vaak bij de besprekingen tussen rebellen en regering en zie ik alleen maar mannen. Dat vind ik zo irritant, ik wil vrouwen zien aan die tafel! Ik ga altijd naar de betrokken partijen toe en vraag: ‘Hebben jullie er ook aan gedacht om 50% van de bevolking mee te nemen?’ In Jemen kreeg ik als antwoord dat vrouwen thuis op de kinderen moesten passen. Veel te langzaam komt er verandering. Waar ik trots op ben, is dat ik bij al die vredesprocessen heb meegewerkt om vrouwen 26

daarnaartoe te krijgen. Op zo’n moment kunnen wij ze, als Nederland, financieel en moreel ondersteunen.

Om naar de plek toe te reizen, maar ook te helpen bij de voorbereiding van de agenda waarover we gaan vergaderen. Ik zeg nadrukkelijk ‘ondersteunen’, want de vrouwen doen het werk. Maar ze kunnen alle steun gebruiken, omdat het niet vanzelf komt en dat soms heel ontmoedigend is. Ik blijf continu pleiten dat vrouwen zichtbaar moeten zijn, dat ze moeten worden opgenomen in delegaties.

Ik heb altijd al in dit domein willen werken: aandacht besteden aan de positie van vrouwen. Na mijn middelbare school woonde ik een jaar in Parijs, en daar werd ik als jonge vrouw veel lastiggevallen. Ik zag veel machogedrag maar dat vond iedereen heel normaal. Toen werd ik me ervan bewust dat er iets niet klopt in deze wereld. Daar wilde ik iets aan veranderen en dat gevoel ben ik nooit meer kwijtgeraakt. Na terugkeer tijdens mijn studententijd ben ik me daar verder in gaan verdiepen en er

bleek een feministische beweging te bestaan waar ik me bij aansloot.

De laatste twintig jaar werk ik bij Buitenlandse Zaken en er zijn nu veel meer vrouwen aan de top dan toen ik begon. Het beeld van hoe een ambassadeur eruitziet is veranderd: er wordt niet altijd meer gedacht aan een grijze meneer. Ook is er meer oog gekomen voor obstakels van vrouwen op carrièrepad. Daarnaast zijn we de afgelopen jaren in landen waar we werken meer partners geworden in een gezamenlijke strijd voor een betere wereld voor vrouwen. De afgelopen jaren zijn er zeker dingen bevochten: bijvoorbeeld de jonge vrouwen die zich emanciperen in Jemen en Sudan, maar wereldwijd is er helaas ook een opkomst van veel fundamentalistische bewegingen die terug willen in de tijd. Kijk maar naar wat er in Afghanistan is gebeurd. Dat hangt als een donkere wolk boven ons hoofd en ik vind het enorm verontrustend. Wat gaat dat betekenen voor positie van vrouwen wereldwijd?’

Buitenlandse zaken Pascalle Grotenhuis (47) is sinds een jaar directeur Directie Sociale Ontwikkeling en ambassadeur Vrouwenrechten en Gendergelijkheid

‘T

ijdens Covid zijn het vrouwen die het hardst geraakt worden. Dat is tijdens elke crisis zo: een oorlog, pandemie of klimaatcrisis. Vrouwen werken vaak in informele sectors, die het meest getroffen worden. Ook neemt het geweld tegen vrouwen in deze crisis enorm toe. De urgentie om mezelf in te zetten, na zo’n crisis en in zo’n crisis, voel ik dan nog meer. Het afgelopen jaar is natuurlijk veel van mijn werk digitaal geweest. Ik hoop door fysiek te reizen een groter verschil te kunnen maken. Het is ook belangrijk om te realiseren dat niet iedereen een videocall tot zijn of haar beschikking heeft. Daardoor neemt de ongelijkheid alleen maar toe.

In Nederland ben je ingeënt en heb je een QR-code, maar voor onze collega’s in andere delen van de wereld is dat nog niet aan de orde. De komende tijd moeten we ons met minstens zoveel power inzetten voor die ongelijkheid.

Ik heb altijd al motivatie gehad om me in te zetten voor mensen die minder kansen hebben. Mijn studie Internationale Ontwikkelingsstudies in Nijmegen was een grote drijfveer. Ik heb het altijd belangrijk gevonden om de stem van jongeren mee te nemen in beleid, of het nou gaat om seksuele rechten of klimaat. Als ik mijn kinderen was, zou ik goed boos zijn dat wij beslissen over hun toekomst. Mijn twaalfjarige zoon en mijn dochter van vijftien zijn een motivatie voor mijn werk. Mijn dochter is veel onafhankelijker dan ik toen ik zo oud was. Zij vraagt zich niet af ‘of ze iets wel kan’ maar gaat uit van haar eigen kracht. Dat vind ik mooi om te zien. De kansen en vrijheid die mijn kinderen hebben, vergeleken met bijvoorbeeld Mozambique waar ik ambassadeur ben geweest, is een wereld van verschil. Het verschil tussen mijn dochter en meisjes daar is ongelooflijk. Als je daar ongesteld wordt, mag je uitgehuwelijkt worden. De helft van de meisjes onder de achttien heeft al een kind. De hiv-besmettingen zijn ontzettend hoog, net als het analfabetisme. Ik vind dat wij als Nederland verantwoordelijkheid hebben om daar iets in te verbeteren. In de ambassade in Mozambique hebben we letterlijk muren doorbroken om ruimte te creëren voor ondernemers waar de helft vrouw moet zijn. We hebben vrouwen opgeleid om ondernemer te worden. Ik ben supertrots dat veel van die vrouwen eigen bedrijven hebben opgericht. Economische empowerment is superbelangrijk – het leidt tot meer vrijheid. Voor mij als ambassadeur had het voordelen om daar vrouw te zijn. Ik kon vaak bij vrouwen informeel over de vloer, om bijvoorbeeld te praten over kindhuwelijken.

Ik was in tweehonderd jaar de eerste vrouw als directeur Protocol, daar waren de kledingvoorschriften niet ingericht op vrouwen. Dan vroeg ik wel: wat doe ik dan aan? Op zo’n moment is het belangrijk om je mond open te trekken. Dit jaar werk ik twintig jaar bij Buitenlandse Zaken en de organisatie is heel erg veranderd. Er zijn

bijvoorbeeld meer vrouwen in leidinggevende functies.

Wel denk ik dat we jonge vrouwen bij Buitenlandse Zaken beter kunnen coachen over hoe je een leidinggevende functie en een gezin kunt combineren. Als je thuis en met je werkgever goede afspraken maakt, is dat mogelijk.

Je kan prima ambitieus zijn, leidinggevende én moeder.

Toen ik solliciteerde als ambassadeur in Mozambique, kreeg ik wel vragen als: ‘Wat vindt je man daarvan? Hoe doe je het met je gezin?’ Vrouwen krijgen die vragen vaker dan mannen. Ik antwoordde dat dat mijn man erachter stond en dat mijn kinderen mee zouden gaan. Ook vind ik dat we vrouwen beter kunnen coachen in hun ambities kenbaar maken – ze zijn vaak te bescheiden. Als een leidinggevende mij vroeg wat ik hierna wilde, zei ik dat ik dat niet precies wist. ‘Volgende keer vraag ik het weer en heb je een antwoord,’ zei een leidinggevende een keer. Je hebt iemand nodig die je prikkelt, helpt en die in je gelooft.

Een andere collega gaf me een pen waarop stond: ‘I believe in you’ en dat was voor mij superpowerful. We hebben bij Buitenlandse Zaken oprecht waanzinnige vooruitgang geboekt, maar we hebben nog stappen te zetten. Op een aantal posten, zoals in Parijs, hebben we nog nooit een vrouwelijke ambassadeur gehad. Dat kan anders.’ O

OPZIJ 2021/22

27

De Kloof Word clitkundig!

Moeder en dochter over de orgasmekloof. Vader en echtgenoot moest wel even slikken, zo’n privéonderwerp. Dat is nou juist waarom we zo blij zijn met deze rubriek. Journalist Barbara van Beukering (54), wonend in Langweer, Friesland en haar dochter, journalist Milou Deelen (25), wonend in Amsterdam, verschillen regelmatig van mening. Vaak is de generatie waar ze uit komen bepalend voor de manier waarop ze tegen de dingen aankijken. Via WhatsApp nemen ze ons mee in hun discussies.

B E E L D PA U L TO L E N A A R

28

De Kloof

Barbara Hi schat, ik las op jouw insta dat je op zoek bent naar vrouwen die zich inzetten voor meer diversiteit in vulva’s. Wat bedoel je daarmee?

Milou Hoi mammie, ik bedoel daarmee letterlijk mensen die zich inzetten voor meer diversiteit in vulva’s.

(Mensen, omdat niet alleen vrouwen vulva’s hebben.) Voor een artikel dat ik schrijf ben ik daarnaar op zoek. Ik ken bijvoorbeeld een vrouw die kettingen maakt van vulva’s om te laten zien dat er veel verschillende vulva’s zijn. Of ken je het Instagram-account The Vulva Gallery? In porno zie je alleen maar de ‘porno’ kut, maar kutten zijn er natuurlijk in heel veel verschillende vormen en maten. Het is maar goed dat mensen daarvoor de barricade opgaan. Snap je nu wat ik bedoel?

Milou

Barbara Ik snap dat er heel veel verschillende vulva’s zijn en dat vrouwen vaak onzeker over hun eigen schaamlippen zijn. Maar ik wist niet dat het een tak van sport is om je voor de diversiteit in te zetten. Ik steun het van harte hoor, daar niet van. Ik vond het heel goed dat De Sekszusjes van de VPRO gingen ‘kutjekleien’ op televisie om te laten zien hoeveel verschillende soorten en maten er zijn.

Barbara

Milou Ja, I love De Sekszusjes! Ik denk dat dit soort programma’s en Instagram-accounts echt enorm veel invloed hebben op het zelfbeeld van jonge mensen.

Barbara Jij zegt dat het zogenaamde ideaalbeeld door de porno wordt gecreëerd, moet je je pijlen dan niet op de pornobranche richten? Het zou wel helpen als in pornofilms en seksboekjes (bestaan die nog?) een breed spectrum aan vagina’s de revue passeert.

OPZIJ 2021

29

De Kloof

Milou Ja, ik denk dat het inderdaad door porno komt en daar richten activisten zich ook zeker op. Ben jij weleens onzeker geweest over je vulva?

Barbara Gek genoeg niet nee. Ik geloof niet dat mijn vulva nou per se de schoonheidsprijs verdient maar ik heb geen last van mijn schaamlippen en ik heb er ook nooit klachten over gehad. Hoewel ik denk dat mannen het überhaupt niet echt uitmaakt. Het is net zoiets als dat vrouwen vaak willen afvallen terwijl die paar kilo mannen geen biet interesseert. Jij hebt een paar jaar geleden een cosmetische ingreep laten doen. Was jij onzeker?

Milou Ja, ik heb een schaamlipcorrectie gedaan. Omdat ik vond dat mijn binnenste schaamlippen te erg uitstaken. Ik weet dondersgoed dat het komt door het westerse schoonheidsideaal en de ‘pornokut.’ Maar ik was er zo vreselijk onzeker over, dat ik de knoop drie jaar geleden heb doorgehakt. Ik weet nog dat een vriendin zei: ‘Ik ben mijn hele leven onzeker geweest over mijn borsten, en op mijn 35ste kon ik ze eindelijk accepteren.’ Het vooruitzicht dat ik tot mijn 35ste met deze onzekerheid zou rondlopen, vond ik verschrikkelijk. Tegenwoordig is het trouwens beter om te zeggen: binnenste labia. Omdat er in schaamlippen het woord ‘schaamte’ zitten, en dat werkt nou ook niet echt bevorderlijk.

Barbara Mooi woord labia, dat wist ik niet. Maar eh… jouw redenering is toch krom. Je zet je in voor diversiteit van de vulva en ondertussen laat je je eigen vulva bijknippen tot het westerse schoonheidsideaal. Vind je dat zelf niet een beetje ongemakkelijk?

Milou Haha, ja! Ik ben ongelooflijk voorstander van meer diversiteit in vulva’s. Als dat beeld er was geweest toen ik jong was, had ik het misschien niet gedaan. Daarom is het zo belangrijk dat jonge mensen zoveel mogelijk verschillende kutten zien. Maar ik ben inderdaad totaal beïnvloed.

Ik heb er wel mee gezeten hoor; hoe kan ik strijden voor vrouwen in alle soorten maten en vormen, en ondertussen aan mezelf laten sleutelen? Maar uiteindelijk maak ik keuzes waarvan ik denk dat ze me gelukkiger maken en dit heeft mij een gelukkiger mens gemaakt.

Barbara Een lastige spagaat, dat snap ik. Ik vind het helemaal prima dat je het hebt gedaan, het is jouw lichaam en je moet vooral zorgen dat je je er prettig in voelt. Anderzijds had je de onzekeren in deze wereld meer geholpen als je met je lange labia op de barricaden was gesprongen.

Milou Ja, waarschijnlijk wel ja. Toen ik op mijn Instagram openlijk deelde dat ik een labiareductie had gehad, kreeg ik honderden berichten van vrouwen. Heel veel vrouwen zijn hier onzeker over en tientallen vrouwen vroegen waar ik de ingreep had gedaan. Wist je trouwens dat het de snelst groeiende cosmetische ingreep wereldwijd is? Denk je dat jouw generatie minder last heeft gehad van dat heersende schoonheidsideaal, de pornokut?

30

De Kloof

Barbara Ik denk dat mijn generatie minder bezig was met schaamlippen, meer met borsten. In mijn tijd was je eerder onzeker als je kleine borsten had. De push-up bh was een uitkomst voor heel veel vrouwen met een A-cup. Jouw leeftijdsgenoten zijn daar veel minder mee bezig. Jullie dragen vaak geen bh meer, waardoor je zo kunt zien dat iemand piepkleine borstjes heeft. Zo is de aandacht voor lichaamsdelen kennelijk nogal modegevoelig

Milou Haha ja, ik vind kleine borsten juist heel mooi!

Barbara Iets anders waar jij je voor inspant is de orgasmekloof. Waarom denk je dat dat nodig is?

Milou Dat je nog nooit van het woord ‘orgasmekloof’ hebt gehoord! Dat is een typisch gevalletje generatiekloof, denk ik. Het betekent dat 35% van de heteroseksuele vrouwen tijdens de seks tot een orgasme komt, terwijl dat percentage bij heteroseksuele mannen 95% is. Een absurd groot verschil. Heb jij weleens last van die kloof?

Barbara Nee. Ik had al heel vroeg in mijn seksuele leven door dat een vrouw van penetratie niet (makkelijk) klaarkomt. En mijn ervaring is dat mannen meestal niet de beste minnaars zijn als het op de kennis van de clitoris aankomt. Ik vond het altijd moeilijk om daarin heel directief te zijn of het gesprek aan te gaan. Dus ik heb mezelf gewoon altijd gevingerd tijdens de seks zodat ik verzekerd was van een orgasme. Vind jij dat stom?

Milou Nee, ik vind dat niet stom. Juist goed dat je zelf masturbeerde tijdens de seks!! Ik denk dat veel vrouwen dat niet durven. De volgende stap zou moeten zijn om (bed)partners clitkundig te maken.

En jezelf. Zoals hoogleraar seksuologie Ellen Laan zou zeggen: ‘Word clitkundig!’ Opvallend is dat de orgasmekloof in lesbische seks veel kleiner is en dat de meeste vrouwen zichzelf wel kunnen laten klaarkomen. Dus het ligt niet aan ons, of aan onze vulva, maar aan gebrek aan kennis en vaardigheden. Ik merkte echt een groot verschil toen ik met vrouwen ging seksen, die wisten de clitoris bijna allemaal wel te vinden. Weet jij het verschil tussen vagina en vulva?

Barbara Is er een verschil? Ik leef in de veronderstelling dat dat hetzelfde is.

Milou Nee, de vagina is ‘het gat’. De vulva is de buitenkant; de binnenste en buitenste schaamlippen (ik bedoel: labia), de clitoris en ingang van de vagina. Ik denk dat taal hierin ongelofelijk belangrijk is, zodat je er goed over kunt communiceren. Of het nou met de dokter of je (bed)partner is. En weet jij hoe groot de clitoris er écht uitziet? Jammer dat er trouwens geen emoji is van een vulva of clitoris.

OPZIJ 2021

31

De Kloof

Barbara Toen ik jong was, dachten we dat de clitoris alleen dat kleine knopje was. Van een g-plek hadden we überhaupt nog nooit gehoord. Pas veel later ontdekte ik dat de clitoris een heel groot orgaan is.

Milou Ik wist het tot een paar jaar geleden ook niet!

De clitoris heeft 8000 zenuwuiteinden: twee keer zoveel als een penis. De seksuoloog Ellen Laan liet twee jaar geleden een afbeelding van een vulva zien tijdens een lezing op Lowlands en ik wist niet wat ik zag.

De clitoris is echt een heel groot orgaan.

Milou Vind jij het ongemakkelijk om met mij hierover te praten?

Barbara Nu vind ik het niet ongemakkelijk meer, maar ik vond het wel lastig toen jullie jong waren en ik een poging deed seksuele voorlichting te geven. Op het ene moment was je daar nog te jong voor en riep je ‘Iew iew!’ terwijl je je wijsvingers in je oren stopte, en toen ik er twee jaar later over begon, draaide je met je ogen en zei: ‘Mam, dat weet ik toch allang.’ Ik vind dat ik achteraf, ook bij je zussen, tekort ben geschoten in voorlichting, vind je niet?

Milou Ja, ik vind ook dat we krakkemikkig zijn voorgelicht over seks. Ik hoop dat ik – als ik kinderen krijg – ze van alles kan vertellen over seks. Of ze dat nou willen of niet.

Barbara Krakkemikkig? Au! Dat is wel heel negatief. Maar goed, als jij dat zo ervaart dan is dat zo. Ik had jullie als meisjes moeten voorbereiden op de orgasmekloof. En moeten vertellen dat seks gelijkwaardig moet zijn en dat je niet moet dansen naar de pijpen van je bedpartner. Dat zal ik in een volgend leven beter doen.

Milou !

32

DE TWEEDE GENERATIE 25 interviews met de kinderen van de tweede Nederlands-Indische generatie

voor € 17,95

Dit prachtig ingebonden boekje is verkrijgbaar in de boekhandel (ISBN 9789492851086) of bestel direct via de QR-code.

LET OP: Verschijnt omstreeks 30 oktober 2021.

PINDAH-MAGAZINE.NL

Kunst & cultuur Tentoonstelling

Artemisia TOPKUNSTENARES

in de zeventiende eeuw

Artemisia Gentileschi was de meeste gevierde kunstenares van de zeventiende eeuw. Een self made woman die de top bereikte in een mannenwereld.

En sterke vrouwen waren haar thema.

DOOR RENAT E VA N D E R Z E E

Artemisia Gentileschi, Jaël en Sisera, 1620, Museum of Fine Arts, Budapest 34

Kunst & cultuur Tentoonstelling

OPZIJ 2021/22

35

Kunst & cultuur Tentoonstelling

“I

k zal u laten zien, waarde heer, wat een vrouw kan doen!”. Dat schreef de kunstenares Artemisia Gentileschi aan een Siciliaanse edelman die vroeg of er niet iets van de prijs afkon van een werk dat hij bij haar bestelde. Met die ene zin vatte Artemisia eigenlijk haar hele leven samen. In een tijd waarin weinig vrouwen carrière als kunstenares konden maken – of überhaupt carrière – was Artemisia gevierd. Vorsten verzamelden haar schilderijen – waarop vaak sterke vrouwen zijn te zien.

In het Rijksmuseum Twenthe is nu een tentoonstelling van werk van Artemisia en haar tijdgenoten, getiteld ‘Artemisia. Vrouw & Macht’.

“We willen laten zien dat ze een van de belangrijkste kunstenaars van de Italiaanse barok is. Niet ondanks dat ze een vrouw was, maar juist omdát ze een vrouw was,” zegt gastconservator Joost Keizer. “Ze was een zeer professionele kunstenares die in een markt opereerde. Ze besefte dat ze als vrouw een uitzondering was, dat ze bijzonder was en daar speelde ze mee. Ze deed haar voordeel met het gegeven dat zij als vrouw vrouwenlichamen schilderde en dat dat haar werk een extra spanning verleende.”

Artemisia Gentileschi (Rome, 15931653) leidde een veelbewogen leven.

Al op jonge leeftijd onderwees haar vader, zelf ook kunstenaar, haar in de schilderkunst. Hij zag dat ze meer talent had dan zijn zonen. Artemisia was twaalf toen ze haar moeder verloor en zeventien toen een vriend van haar vader, Agostino Tassi, haar verkrachtte. Ze vocht terug, probeerde hem aan te vallen met een mes, maar ze was geen partij voor hem.

Tijdens de rechtszaak die volgde, werd Artemisia met duimschroeven gemarteld om te zien of ze de waarheid sprak, maar ze gaf zich niet gewonnen. De verslagen van de rechtszaak tegen Tassi zijn bewaard gebleven en daarin valt woord voor woord te volgen hoe Artemisia het uitschreeuwde dat het waar was wat ze zei. Tassi werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van twee jaar, die hij

36

niet helemaal uitzat.

Het verhaal van de rechtszaak en Artemisia’s heroïsche rol daarin trok lange tijd meer aandacht dan haar kwaliteiten als kunstenares. Maar Artemisia was veel meer dan een slachtoffer van seksueel geweld. Ze was een self-made woman die de top bereikte in een mannenwereld.

Wie met moderne ogen naar Artemisia’s schilderijen kijkt, ziet feministische thema’s. Ze schilderde onverschrokken Bijbelse heldinnen als Judith en Jaël die zonder aarzelen mannen vermoordden, maar ook kwetsbare vrouwen zoals Batseba en Suzanna, bespied en belaagd door geile kerels. Sommige van die taferelen schilderde ze verschillende malen.

Ze ging de strijd aan en won door de kwaliteit van haar werk.

Een van haar meesterwerken is ‘Judith onthoofdt Holofernes’ (16141620), waarop de heldhaftige Joodse weduwe het hoofd van de Babylonische generaal afhakt. Artemisia’s Judith hanteert het zwaard koelbloedig, met een houding van ‘dit varkentje gaan we even wassen’. De compositie is ijzersterk: Judiths hand met het zwaard vormt het middelpunt van het doek. Artemisia heeft zich nergens ingehouden – het bloed spat in het rond, er zitten zelfs bloedspetters op Judiths décolleté.

Ook Caravaggio schilderde deze scène, maar Artemisia wint het glorieus van hem. Caravaggio’s Judith is te keurig, ze houdt teveel afstand van Holofornes en kijkt alsof ze het een beetje vies vindt wat ze doet. Artemisia’s Judith daartegen leans in.

Over dit werk is vaak beweerd dat Artemisia haar woede jegens Tassi erin zou hebben uitgeleefd, maar Joost Keizer vindt dat we voorzichtig met dit soort interpretaties moeten zijn.

“Deze verhalen waren geliefde onderwerpen in die tijd. Ze werden voortdurend geschilderd,” zegt hij. “Wat Artemisia’s doeken vooral bijzonder maakt, is haar benadering. Als zij vrouwen schildert die begluurd of belaagd worden, snapt zij hun schaamte en wanhoop. Ze laat hen hun lichaam bedekken en wegkijken. Voor haar mannelijke collega’s vormde het thema van de badende Batseba alleen maar een excuus om een naakte vrouw te schilderen. Artemisia snapt haar kwetsbaarheid. Ze doorgrondde ook de vrouwelijke anatomie beter.

En als je naar haar Judith kijkt, dan zie je een element dat ontbreekt bij alle andere schilderijen met hetzelfde thema: Judith werkt samen met Abra, haar dienstmeid, om Holofernes er onder te houden. In andere schilderijen is een Abra een oudere vrouw die verschrikt toekijkt. Bij Artemisia zie je twee jonge vrouwen die samen een klus klaren. Je ziet vrouwelijke solidariteit. En ja, je kunt eindeloos nuanceren en zeggen: mannelijke kunstenaars schilderen deze Bijbelse heldinnen ook, maar het is toch betekenisvol dat Artemisia zich specialiseerde in deze thema’s.”

Kort na de rechtszaak tegen Tassi trouwde Artemisia met de middelmatige schilder Pierantonio Stiattesi en vestigde zich in Florence. In Florence werd ze als enige vrouw toegelaten als lid van de Academia delle Arti di Disegno. Dat was niet alleen een eer, maar ze kon daardoor ook zelf contracten afsluiten en zelf haar materialen bestellen zonder toestemming van haar man. Haar portretten vielen in de smaak, ze had al snel meer succes dan haar vader.

Stiattesi verbraste haar geld, het huwelijk was niet erg gelukkig en Artemisia werd verliefd op een Florentijnse edelman met wie ze openlijk een relatie begon. Ze werkte behalve in Florence en Rome ook in Venetië, aan het hof van de Britse koning Charles I en vrij lang in Napels, een stad waaraan ze een hekel had vanwege de warmte.

Ze kreeg vijf kinderen, van wie er maar één overleefde: haar dochter Prudentia, vernoemd naar Artemi-

Kunst & cultuur Tentoonstelling

Artemisia Gentileschi, Susanna en de Ouderlingen, 1622 Burghley House collection.

Kunst & cultuur Tentoonstelling

Artemisia Gentileschi, Judith en Abra met het hoofd van Holofernes, ca. 1607-10 38

Kunst & cultuur Tentoonstelling Ze haalde alles uit haar talent wat er in zat.

Artemisia Gentileschi, Santa Lucia, 1636-38, Privé verzameling

Artemisia Gentileschi, Saint Christine of Bolsena, z.j.

sia’s jong gestorven moeder. Prudentia kreeg schilderles van haar moeder was zelf ook actief als kunstenares. Haar werk is helaas niet bewaard gebleven.

Op de tentoonstelling in Enschede is te zien dat Artemisia een veelzijdig kunstenares was, die vele stijlen hanteerde.

“Ze was gevoelig voor haar omgeving,” vertelt Joost Keizer. “Ze maakte ander werk in Florence dan in Napels, omdat de mensen daar een andere smaak hadden. Die flexibiliteit droeg bij aan haar succes. Ze was niet bescheiden over dat succes. Ze was een zelfverzekerde vrouw.”

Artemisia’s loopbaan omspande veertig jaar, maar ze raakte na haar dood lange tijd in vergetelheid. Pas in de twintigste eeuw werd ze herontdekt en door feministen vereerd als een feministisch icoon.

Terecht, vindt Joost Keizer: “Ze had onder de vleugels van haar vader kunnen blijven, maar dat heeft ze niet gedaan.

Ze heeft een eigen plek opgezocht als kunstenaar. In haar brieven schrijft ze over haar ondergeschikte positie als vrouw en ventileert ze haar frustratie daarover. Maar ze ging de strijd aan en won die door de kwaliteit van haar werk.

Ze heeft alles uit haar talent gehaald wat er in zat. Via haar talent heeft ze de vrijheid opgezocht. Haar talent wás haar vrijheid. En ze was niet alleen artistiek begaafd, maar ook zakelijk: ze was goed in netwerken. Ze wist precies wat ze moest zeggen tegen die rijke kerels die naar haar schilderijen kwamen kijken. Er waren meer vrouwen die schilderden in haar tijd, maar Artemisia onderscheidde zich door haar zelfvertrouwen, gedrevenheid en doordat ze recht op haar doel af ging. Net als Judith wist ze precies wat ze moest doen, ondanks alles wat haar tegenzat. Ze is iemand om van te houden, een vrouw voor wie je ontzag moet hebben.”

Rijksmuseum Twenthe Artemisia – Vrouw & macht T/m 23 januari 2022. O OPZIJ 2021/22

39

Maatschappij

OP NAAR EEN RECHTVAARDIG & (GENDER)INCLUSIEF

klimaatbeleid

‘Er zijn op aarde twee krachtige fenomenen aan de gang: de bezorgdheid over de opwarming van de aarde en de opkomst van vrouwen en meisjes.’

Die woorden sprak Katharine Wilkinson in haar inmiddels beroemde TedTalk in 2018. Dat die twee niet altijd samen worden genomen, is een gemis, als je je beseft dat vrouwen en gemarginaliseerde groepen het hardst geraakt worden door klimaatverandering, terwijl vrouwen juist vaak de klimaatoplossingen aandragen. Het is belangrijk om deze discussie nu te voeren. Voorop in deze discussie gaan activisten die zich ook sterk verbonden voelen met het feminisme, ook wel ecofeminisme genoemd.

DOOR N IN A K LA A SSE N

Demonstranten in het feministisch Gender Justiceblok tijdens de grote klimaatdemonstratie in Madrid, tijdens de COP25 in december 2019, foto WECF/Annabelle Avril 40

Maatschappij

H

oewel vrouwenorganisaties zich al veel langer inzetten voor het milieu en klimaat, duurde het tot 1974 voordat het ecofeminisme als theorie en sociale beweging ontstond. De term werd geïntroduceerd door de Franse feminist Françoise d’Eaubonne en gaat ervan uit dat er een verband is tussen de uitbuiting van de natuur en de onderdrukking van vrouwen.

Intersectionaliteit is daarnaast een belangrijk thema binnen het ecofeminisme. Intersectionalitieit is een term bedacht door Kimberlé Crenshaw in 1989. Het werpt licht op het idee dat een persoon meervoudige discriminatie kan ervaren op basis van diens sociale identiteit. Je positie in de maatschappij wordt niet alleen bepaald door één factor, zoals bijvoorbeeld gender, maar bijvoorbeeld ook door klasse, etniciteit en seksualiteit.

Deze factoren hebben invloed op elkaar en kunnen elkaar versterken of verzwakken. Hierdoor ontstaan unieke ervaringen van discriminatie óf privilege. Als het specifiek gaat over de intersectie tussen gender en klimaat, dan is het bijvoorbeeld zo dat inheemse vrouwen in het mondiale Zuiden disproportioneel zwaar worden geraakt door klimaatverandering.

Dat komt door de unieke intersectie van gender, locatie en sociale positie.

Women Engage for a Common Future (WECF) is een internationale NGO die samen met organisaties van over de hele wereld een ecofeministisch netwerk vormt. Binnen dit netwerk wordt er veel samen opgetrokken om een gezamenlijk doel te bereiken: een rechtvaardig en (gender)inclusief klimaatbeleid. Kirsten Meijer is de directeur van WECF Nederland en ziet gelijkenissen tussen de klimaatcrisis en genderongelijkheid. “De manier waarop het economische systeem nu georganiseerd is, ook in Nederland, leidt tot structurele machtsongelijkheden die ten grondslag liggen aan zowel klimaatproblemen als genderongelijkheid. De klimaatcrisis is ook een gelijkheidscrisis. Daarom vinden we het ook belangrijk om met een feministische benadering te werken

aan oplossingen voor klimaat en milieuproblemen.

“We proberen daar dus ook echt aandacht voor te vragen bij beleidsmakers. Dat gaat soms heel specifiek over het beschermen van vrouwenrechten, maar het gaat ook over het aanpassen van je systeem.

De manier waarop wij hier leven heeft enorme impact op vrouwen overal ter wereld. Het feit dat wij gewoon heel veel vlees eten en een enorme veestapel hebben, betekent dat we soja moeten importeren, bijvoorbeeld uit het Amazonegebied.

Daardoor vindt daar enorme ontbossing plaats, waardoor het leefgebied van inheemse vrouwen wordt aangetast. Ze moeten hun

‘Vrouwen kunnen nu hun kinderen onderhouden van het inkomen dat ze met hun land verdienen. Met dat inkomen kunnen ze hun kinderen naar school sturen.’ dagelijkse eten en energievoorziening dan ergens anders vandaan halen.

Het hangt allemaal met elkaar samen. Daarom pleiten we ook voor beleidscoherentie. Dat houdt in je dat je in al je beleid rekening moet houden met, in dit geval, gender. Het is ook afgesproken dat voor al het beleid een gendertoets wordt gedaan, dus dat ook in bijvoorbeeld het financiële beleid en het handelsbeleid de effecten op gendergelijkheid worden meegenomen. Dat hele proces is alleen nog steeds niet transparant. Dit proberen we ook samen met anderen, in een coalitie genaamd Building Change, te agenderen.”

“Als je kijkt naar wie nu de enorme

gevolgen van de klimaatcrisis en droogte ondervinden, dan zijn dat vooral mensen in het mondiale zuiden. Dan hebben we het over oogsten die mislukken waardoor er weer honger ontstaat. Daar zie je heel duidelijk dat vrouwen daar als eerste slachtoffer van zijn omdat mannen vaak een betere positie hebben en minder vaak verantwoordelijk zijn voor de voedsel- en energievoorziening van gezinnen. Dat drukt op de schouders van vrouwen. Maar vrouwen delven ook het onderspit als het gaat om klimaatgerelateerde natuurrampen.

Vrouwen hebben een veel grotere kans om te overlijden door de gevolgen van zo’n natuurramp. Dat heeft alles te maken met de positie waarin zij zitten. Ik zie dat daar steeds meer aandacht voor is, maar het kan altijd beter.

Binnen de organisatiestructuur van het ecofeministische netwerk waar WECF deel van uitmaakt, heeft de NGO voornamelijk een faciliterende rol. Er wordt nauw samengewerkt met initiatieven en organisaties. Dit zijn voor een deel grassroots-organisaties die op lokaal niveau initiatieven en programma’s leiden gericht op vrouwenrechten en klimaat. Een van de organisaties binnen dit netwerk is ARUWE (Action for Rural Women’s Empowerment), een ngo gevestigd in Oeganda. Ze werken daar voornamelijk om vrouwen en kinderen in plattelandsgebieden een toekomstperspectief te bieden.

Agnes Mirembe is de directeur van de organisatie die in 2003 begon en inmiddels een groot verschil gemaakt heeft in levens van vele vrouwen, mannen en kinderen. “We begonnen met vrouwen die de status quo uit wilden dagen. De ongelijkheden die ze ervoeren, brachten deze vrouwen samen om te vechten om discriminerende obstakels te verwijderen en om zo hun volledige potentieel te bereiken.

Sinds de oprichting in 2003 is er al veel veranderd, legt Agnes uit, hoewel het proces langzaam en geleidelijk verloopt. “Het gebrek aan rechten OPZIJ 2021/22

41

Maatschappij

Vrouwen aan het weven van bamboe, foto WECF

voor vrouwen en meisjes is lang een probleem geweest. Vrouwen en meisjes hebben het recht om leiders te zijn, om deel te nemen aan de politiek, om deel te nemen aan belangrijke besluitvorming en ze hebben het recht om hulpbronnen te bezitten. Dat zijn dingen die allemaal veranderd zijn. Vrouwen vechten zo hard om het systeem te doorbreken.

Een hele belangrijke verandering is dat vrouwen zelf belangrijke hulpbronnen mogen bezitten, zoals land. Ze waren zich er heel lang niet van bewust dat zij dit recht hadden. We zien nu dat vrouwen zich bewuster zijn van hun rechten. Ze nemen nu echt deel aan economische activiteiten, ze verwerven een inkomen en verzekeren zichzelf van land. Vroeger kon je alleen op het land van je man werken of je moest het erven, maar dat was meestal geen optie in onze traditionele wetgeving. Vrouwen hebben nu toegang tot land, dit is de nationale wet. Dat heeft enorm veel veranderd.

Vrouwen kunnen nu hun kinderen onderhouden van het inkomen dat ze met hun land verdienen. Met dat 42

inkomen kunnen ze hun kinderen naar school sturen. Ook hun dochters, die anders misschien die kans niet hadden gekregen.

Meer dan tachtig procent van de bevolking in Oeganda is afhankelijk van de landbouw. Het grootste deel van de mensen dat werkzaam is in de landbouw, is vrouw. Het feit dat er zo veel vrouwen afhankelijk zijn van de landbouw voor hun inkomen, is dan ook een van de redenen dat vrouwen het eerst getroffen worden door klimaatverandering. Het uiteindelijke doel van ARUWE is om vrouwen in staat te stellen hun sociaaleconomische ontwikkeling te initiëren en te beheren. Vooral vanwege de continue dreiging van klimaatverandering.

“We willen ervoor zorgen dat vrouwen, gezien de gevolgen van klimaatverandering, veerkrachtig zijn.

Wij empoweren vrouwen door middel van trainingen in agro-ecologie.

Landbouwpraktijken zijn hiervoor heel belangrijk. We zorgen ervoor dat meer dan 700 vrouwelijke boeren duurzaam voedsel produceren.

Vrouwen zijn hun capaciteit aan het

opbouwen om te begrijpen hoe ze kunnen werken met het milieu en gebruiken traditionele kennis die er al is, om zo duurzaam mogelijk voedsel te produceren zonder het klimaat en milieu aan te tasten. We maximaliseren de beschikbare grond en maximaliseren dan de productie, door middel van bijvoorbeeld bodemverbetering met ecologische mest. Daarnaast voeren we ook maatregelen uit om het bewustzijn en het gebruik van duurzame energieoplossingen te vergroten.

Op dit moment is er veel ontbossing door een gebrek aan bewustzijn en alternatieven. Mannen gebruiken bomen om houtskool te maken om een inkomen te verwerven voor andere dingen, en vrouwen zoeken brandhout om maaltijden te bereiden.

De ontbossing neemt toe. Wij willen dat voorkomen omdat dit een van de redenen is dat we nu meer last hebben van klimaatverandering in Oeganda.

We trainen vrouwen in het gebruik van alternatieve technologieën, zoals het gebruik van biogas-systemen.

Zo kunnen we de uitstoot en de hoge ontbossingspercentages

Maatschappij

Demonstranten in het Feminist Climate Justice blok tijdens de klimaatdemonstratie in Glasgow, 6 november jl, foto’s WECF /Annabelle Avril

‘Vrouwen en meisjes hebben het recht om leiders te zijn, om deel te nemen aan de politiek, om deel te nemen aan belangrijke besluitvorming en ze hebben het recht om hulpbronnen te bezitten.’ verminderen.”

ARUWE focust zich daarnaast ook op politieke veranderingen en op vrouwelijk leiderschap. Op zowel nationaal als lokaal niveau strijden zij voor een genderinclusief klimaatbeleid. “We willen op allerlei niveaus gendergerichte klimaatveranderingsmaatregelen integreren om ervoor te zorgen dat het beleid dat wordt gemaakt gendergevoelig is. Daarom stellen we vrouwen in staat om betrokken te raken bij beleidsontwikkeling en leren zelf op te komen voor hun belangen.

Als het gaat om belangenbehartiging is het belangrijk dat we niet geïsoleerd te werk gaan. We werken samen met anderen om op te komen voor de rechten van vrouwen. We gebruiken een coöperatief model voor het opzetten van door vrouwengeleide bedrijven, bijvoorbeeld voor

duurzame landbouw en energie.

We willen dat hun stem gehoord wordt. Dit kan hele gemeenschapen veranderen.

Ook op internationaal niveau is het belangrijk dat vrouwelijk leiderschap en genderinclusief beleid wordt gevormd. Een van de bekendste en wellicht belangrijkste plekken waar dit gebeurt is op de jaarlijkse klimaattop van de VN. Dit jaar vond deze ‘COP26’ plaats van 31 oktober tot 12 november in Glasgow. Hoewel gender niet hoog op de agenda stond, was de aanwezigheid van de Women and Gender Constituency belangrijk. Vrouwen en feministische organisaties hebben zich bij deze Constituency aangesloten om gender op de kaart te blijven zetten. Ook was er een Gender Day, waarbij aandacht werd gevraagd voor de impact van klimaatverandering op onder

andere vrouwen. Toch was er op de klimaattop vooral veel kritiek. Voor Kirsten Meijer blijft het een heikel punt dat de grootste vervuilers niet de verantwoordelijkheid pakken om problemen door klimaatverandering echt aan te pakken. In plaats daarvan waren er ook veel ‘valse oplossingen’.

“Ondanks alle mooie woorden is het toch een teleurstelling. Er gebeurt onvoldoende om de mensen en de landen die het minste schuld hebben aan de klimaatcrisis en nu al het hardste geraakt worden te helpen. Zij hebben nu al te maken met hongersnoden, met droogte of met overstromingen, waar zelfs klimaatadaptatie niet meer helpt. Ze moeten nu al op de vlucht en vragen ook of de landen die deze crisis veroorzaakt hebben hun steentje kunnen bijdragen.

Hierbij ging het in Glasgow om een OPZIJ 2021/22

43

Maatschappij financieringsmechanisme om schade te compenseren die nu al opgetreden is door klimaatverandering, zoals verloren oogsten, de zogenaamde ‘verlies en schade’. Dat is er niet gekomen. Het is toch echt het toppunt van onrechtvaardigheid dat de veroorzakers van deze crisis eigenlijk het minst te lijden hebben.

De gevolgen worden afgewenteld op de mensen die het al heel zwaar hebben. We hebben een rechtvaardig klimaatbeleid nodig waarbij de lasten eerlijk zijn verdeeld. Op het moment is dat niet zo. Op dit moment gaat er heel veel geld naar mitigatie, dus het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen, om te klimaatverandering in te perken, terwijl er ook heel veel behoefte is voor de financiering van adaptatie en ‘verlies en schade’. Daar is echt publieke financiering voor nodig.

We willen dat dat terechtkomt bij initiatieven die oplossingen bieden waar vrouwen bij betrokken zijn en de leiding hebben. Te vaak worden vrouwen alleen als slachtoffers gezien, terwijl zij juist degenen zijn die het verschil kunnen maken.

“We moeten veel meer verantwoordelijkheid nemen voor onze voetafdruk en met echte oplossingen komen. Bij deze COP26 wordt er ook ontzettend veel geschermd met valse oplossingen.

Die lijken heel mooi, maar kunnen heel schadelijk zijn voor vrouwen. De hele COP werd geframed rondom ‘net zero’. Dat is niet hetzelfde als ‘zero’.

Het risico is dat er dan niet wordt ingezet op het terugbrengen van emissies, maar op het compenseren.

Dat hangt samen met het idee van nature-based solutions. Daar is nu een hele discussie over. Dat klinkt heel mooi. Denk bijvoorbeeld aan het planten van bomen om CO2 op te nemen. Heel veel bedrijven doen dat. Hoe langer ze wachten met emissies terugbrengen, hoe

meer bomen-plantages ze moeten aanleggen. Deze vele bomen-plantages leiden tot concurrentie met lokale voedselvoorziening. Dit leidt in de werkelijkheid dan ook tot landroof, waarbij gebieden van inheemse volken en kleine boerinnen worden afgepakt, en tot mensenrechtenschendingen.

Je moet je daarom altijd afvragen wat het effect is van de oplossingen die we hier bedenken. We zullen de komende jaren dan ook blijven hameren op het vinden van échte oplossingen.”

Een ander punt van kritiek is de representatie van onder andere vrouwen bij de klimaattop. In 2015 bijvoorbeeld, tijdens de klimaattop van Parijs, die leidde tot het belangrijke Parijs-akkoord, was slechts 24% van de delegatiehoofden bij het UNFCCC vrouw.

“Dit is een heel belangrijk punt. Ik moet dan altijd denken aan de drie R-en van het Zweedse feministische buitenlandbeleid. Je hebt Rights, Resources en Representation. Je moet altijd opkomen voor de rechten van vrouwen en deze inbedden in al het beleid dat wordt gemaakt. Dat gaat dus echt over beleidscoherentie. De tweede R, van Resources, gaat over toegang tot middelen om in actie te komen. Dus

financiering moet terechtkomen bij degenen die het hardst nodig hebben dus het moet ook naar adaptatie en ‘verlies en schade’ gaan, en bij lokale vrouwen aankomen. En de derde R gaat echt over de mensen die de beslissingen nemen. Daar moet ook een gender balance zijn. Dat zit ook verweven in het gender action plan.

Delegaties moeten daar bewust van worden. Hoewel het ook zeker goed is dat feministische mannen aan tafel zitten, is geleefde ervaring een belangrijke drijfveer. De verhalen van iemand als Agnes Mirembe moeten gehoord worden.”

Het belang van representatie, van een plek aan de tafel, zal altijd groot blijven. Dit vertelt Katharine Wilkinson ook in haar TedTalk. Ze eindigt haar presentatie dan ook met een oproep om vooral samen te werken. “Het is fantastisch om te leven op een moment dat er zo toe doet. Deze aarde, ons thuis, roept ons op om moedig te zijn en herinnert ons eraan dat we hier allemaal samen in zitten – vrouwen, mannen, mensen van alle genderidentiteiten, alle wezens. Wij zijn levenskracht, één aarde, één kans. Laten we het grijpen.” O

CIJFERS

• 80% van de mensen die ontheemd zijn door klimaatverandering is vrouw.

• Uit een onderzoek met gegevens uit 219 landen van 1970 tot 2009 bleek dat de kindersterfte met 9,5% daalde voor elk extra jaar onderwijs voor vrouwen in de vruchtbare leeftijd.

• Twee miljoen vrouwen en kinderen – vier per minuut – sterven voortijdig door ziekte veroorzaakt door luchtvervuiling binnenshuis, voornamelijk door rook die wordt geproduceerd tijdens het koken met vaste brandstoffen.

• Als alle landen de vooruitgang in de richting van gendergelijkheid van het land in hun regio zouden evenaren met de snelste verbetering van genderongelijkheid, zou in 2025 maar liefst $ 12 biljoen kunnen worden toegevoegd aan de jaarlijkse wereldwijde bbp-groei.

Bronnen: Atria Factsheet Gender en Klimaatverandering (2020), Gakidou, E. et al., ‘Increased Educational Attainment and its Effect on Child Mortality in 175 Countries between 1970 and 2009: A Systematic Analysis’, Lancet 376, no. 9745 (2010), McKinsey Global Institute, ‘The Power of parity: How Advancing Women’s Equality Can Add $12 Trillion to Global Growth,’ September 2015, RosaVWS.be (n.d.), United Nations Development Program (2016).

44

Column Sheila Sitalsing Econoom Sheila Sitalsing (1968) is freelance journalist en columnist bij de Volkskrant.

Ze woont met haar man en twee kinderen in Delft.

L O O N K L O O F

E

r zijn landen waar best veel tijd gaat zitten in het betwisten of de loonkloof tussen man en vrouw wel bestaat, en of eventuele loonverschillen niet gewoon ‘eigen schuld’ zijn – hadden de vrouwtjes maar wat ambitieuzer moeten zijn (Nederland).

En er zijn landen waar gewoon schaamtevol erkend wordt dat vrouwen minder verdienen dan mannen, en waar wetgeving ertegenaan wordt gegooid. Landen waar overheden een norm stellen en deze verankeren in afspraken.

Zoals IJsland, dat een paar jaar geleden gelijke beloning wettelijk vastlegde mét sanctiemogelijkheden. Zoals Engeland, dat werkgevers van grote bedrijven verplichtte om verschillen in beloning tussen de seksen openbaar te maken. Zoals Duitsland, dat eveneens een dergelijke openbaarheidswet heeft. De verwachting is dat meer transparantie leidt tot minder verschillen die zich niet laten verklaren uit een verschil in kennis, ervaring of vakmanschap.

Finland voegt zich nu in de rij van verlichte landen met een nieuw wetsvoorstel: als het plan het redt, wordt het mogelijk voor werknemers om salarisgegevens van collega’s op te vragen als het vermoeden bestaat dat er onverklaarbare salarisverschillen zijn. En die verschillen zijn er: Finse vrouwen verdienen gemiddeld ruim 17 procent minder dan Finse mannen met gelijke kwalificaties, zo blijkt uit cijfers over de loonkloof in 38 ontwikkelde landen die de OESO, de club van rijke landen, verzamelde. Finland strompelt in de achterhoede.

Nederland strompelt mee in het rechterrijtje: een paar

plaatsen boven Finland met een loonkloof van 12,7 procent, en onder het OESO-gemiddelde. In de top-vijf staan Luxemburg (daar verdienen mannen in doorsnee minder dan vrouwen), Colombia (geen loonkloof), Costa Rica (idem), Bulgarije (een miniem verschil) en België (idem).

Daar zitten landen tussen waar in de Nederlandse bestuurlijke cultuur doorgaans diep op neergekeken wordt. We hebben een minister van Justitie die denkt dat drugshandel en het op klaarlichte dag doodschieten van onschuldigen op straat exclusief iets van ‘exotische landen’ als Colombia is. We hadden een minister van Buitenlandse Zaken die meesmuilde dat België ‘een onleefbaar land’ is. En we hebben Kamerleden van alle gezindten die graag ‘zelfs Bulgarije doet het beter’ jammeren als ze willen aantonen dat er in Nederland iets niet goed gaat – een opmerking die beledigend is bedoeld en waarin de opvatting ligt besloten dat Bulgarije een diep-achterlijk land is.

Ondertussen blijft in dit superieure land loontransparantie uit. Vanuit Brussel is een Europees voorstel onderweg dat bedrijven wil verplichten tot openheid over loonverschillen, maar dat heeft nog een lange weg te gaan langs het Europees Parlement en de lidstaten aleer we daar in Nederland iets van zullen merken. Ondertussen zitten we hier in het diepe duister van de middeleeuwen feiten te betwisten. O OPZIJ 2021/22

45

Gezondheid

CULINAIRE kerstkriebels Maanden voor kerst begint het al te kriebelen bij de chefs van het Voedingscentrum Els Dijkstra en Suzanne Jacobs. Ze bladeren in kersttijdschriften die ze al die tijd bewaard hebben en struinen verlekkert het internet af naar mooie foto’s en inspiratie. Elk jaar maakt ieder een superfeestelijk én haalbaar kerstmenu. Suzanne gaat voor vega en Els is gek op vis.

D O O R VO E D I N G SC E N TR U M B EEL D A R J A N SM A L E N

W

at de menu’s gemeen hebben? “Ze zijn verrukkelijk natuurlijk,” lacht Els. “Verder moet het vooral goed te maken zijn, ook voor de niet zo geoefende koker. De ingrediënten zijn makkelijk te krijgen, het geheel is niet al te duur, we gebruiken groente van het seizoen en het is nog gezond ook.”

De reis naar een perfect menu “Meestal word ik gepakt door een bepaald ingrediënt of onderdeel van een recept,” vertelt Suzanne. En dat is dan het beginpunt voor een kleine culinaire reis. “Zo had ik dit jaar voor het voorgerecht zin in een lekker hapje die je met je handen kan eten.

Ik zag blini’s voorbijkomen en kreeg daar meteen zin in. Op blini’s gaat vaak wat zure room en gerookte zalm.

Voor mijn vega-recept dacht ik aan net zulke kleuren, maar wel met iets krokants erbij als tegenhanger van het luchtige zachte pannenkoekje. Ik ging van room naar geitenkaas voor een wat diepere smaak. Geitenkaas en biet is een gouden combi en extra 46

Gezondheid

WAT DRINK JE ERBIJ? Thee bij het eten is hartstikke hip.

Bij het vega-hoofdgerecht past een licht rokerige lapsang souchong. En bij het visgerecht is een witte jasmijnthee een mooie aanvulling. Suzanne tipt verder bij haar menu een kan water met sinaasappelschijven, takjes rozemarijn en granaatappelpitjes. “Dat staat heel mooi en is ook nog eens erg lekker.” Els raadt water met koolzuur aan, met een beetje gezeefd citroensap en een takje tijm. “De tijm komt terug in het voorgerecht met paddenstoelen en de citroen past goed bij de vis.”

lekker omdat ik rauwe biet gebruik die dus crunchy is. Om het een spannend gerecht te maken leek dukkah, een Egyptische kruidenmix met veel noten me heerlijk voor erbij.

Het bleek een supermatch vol kleur en smaak.”

Els zocht ook dit jaar weer naar een bijzondere beleving. “De vis laat ik garen in een sausje van semigedroogde tomaatjes uit de koeling.

Een smaakbom, maar met veel minder zout dan de zongedroogde tomaten in een pot. Kleur vind ik ook belangrijk. Het hoofdgerecht heeft een dieprode saus. Daarbij steekt de groene aardappelpuree en licht gebakken bloemkool mooi af.

Kerstkleuren op en top.”

Gezelligheid voorop Els benadrukt hoe belangrijk ze het vindt dat er op de dag zelf voldoende tijd overblijft voor elkaar. “Kerst draait om met elkaar aan tafel zitten, om te genieten van elkaar en van het eten. Dan wil je niet de hele avond in de keuken staan zwoegen. Daarom zijn de meeste gerechten goed voor te bereiden. Soms kan het hele gerecht

al klaar zijn op het opmaken na of is er alleen een laatste bereiding nodig.” Ook Suzanne zoekt naar manieren om van het samen tafelen een fijn moment te maken: “Voor een hoofdgerecht ben ik altijd op zoek naar iets superfeestelijks, het liefst een groot pronkstuk dat je aan tafel verdeeld over de borden. Zo gezellig!”

Testen van recepten Els maakt al sinds de jaren 70 kerstmenu’s voor het Voedingscentrum. “In die tijd had ik een proefpanel door het hele land. Ik testte daarmee ook de kerstrecepten.

Ik begon toen al in augustus. Ik maakte polaroidfoto’s van de gerechten, die kregen ze samen met het recept toegestuurd. Ik leerde daar heel veel van, bijvoorbeeld over de verkrijgbaarheid. Had ik iets leuks bedacht en was dat ingrediënt niet te krijgen in Noord-Groningen...

Uiteindelijk kwamen de kerstrecepten in het gratis papieren Voedingscentrum-krantje. Zónder foto, want dat was te kostbaar. Dat is nu wel anders met prachtige fotografie en kerstvideo’s!”

Tegenwoordig heeft het Voedingscentrum geen panel meer, maar moeten vrienden en familie eraan geloven.

“De recepten test ik thuis, soms voor mijn familie, deze keer voor mijn vriend. Bij zo’n eerste test ontdek ik altijd dingen die nog anders kunnen. Ietsje meer bakpoeder in de pannenkoekmix voor luchtigere pancakes. De kaki toch maar in stukjes gebruiken, want als je ‘m pureert en door de kwark mengt proef je er niks meer van. Ik heb alles twee keer gemaakt dit jaar. Heel soms is het de eerste keer raak, maar ik heb ook wel eens zes keer een recept moeten maken omdat er steeds iets misging,” lacht Suzanne. O

DIT KUN JE VOORBEREIDEN Een dag van tevoren kun je het voorgerecht van Els met paddenstoelen helemaal voorbereiden, net als het nagerecht met gegrilde pruimen met een vruchtencoulis. In het menu van Suzanne kun je de vulling van de strudel een dag van tevoren maken. Op de dag zelf vul je het filodeeg en gaat de rol een half uur de oven in. Ook het toetje van Suzanne kun je al eerder maken.

OPZIJ 2021/22

47

Gezondheid

Mini pancakes met geitenkaascrème en bietsprieten VOOR 4 PERSONEN 1 125 ml 40 g

35 g 1 theel 1 eetl

ei halfvolle melk volkoren tarwemeel bloem bakpoeder olie

1 50 g 5

10 50 g 1 theel

citroen verse geitenkaas * takjes platte peterselie sprietjes bieslook biet julienne dukkah

Maak een pannenkoekenbeslag van het ei, 100 ml melk, volkoren tarwemeel, bloem en bakpoeder.

Verwarm de olie in de pan en vorm kleine pannenkoekjes. Bak ze 2 minuten aan elke kant op laag vuur.

Laat ze afkoelen.

Was de citroen en rasp 1/4 van de schil. Meng dit door de geitenkaas, samen met 2 eetlepels citroensap en 2 eetlepels melk.

Was de peterselie en bieslook en hak de kruiden fijn.

Smeer een beetje geitenkaascrème op elke pancake en versier hem met biet julienne, peterselie, bieslook en dukkah.

Voedingswaarde per persoon: 160 kcal, 7 g vet, waarvan 3 g verzadigd vet, 15 g koolhydraten, waarvan 3 g suikers, 2 g vezel, 7 g eiwit, 0,2 g zout.

48

Groentestrudel met pecannoten VOOR 4 PERSONEN 120 g 1 2 200 g 250 g 200 g 50 g 1 blik 6 eetl

1 theel

filodeeg rode ui knoflooktenen winterwortel kastanjechampignons spinazie pecannoten linzen (uitlekgewicht 265 g) olie

½ theel ½ theel ½ theel 2 eetl 1 theel 50 gr

1 ½ theel ½ eetl

paprikapoeder chilipoeder gemalen komijnzaad havermout nigellazaad of zwart sesamzaad rucola trosje druiven (125 g) mosterd azijn

verse of gedroogde tijmblaadjes

Laat het bevroren filodeeg in 2 uur ontdooien. Verwarm de oven voor op 180 °C. Pel de ui en de knoflook en snijd ze fijn. Was de winterwortel snijd hem over de lengte doormidden en vervolgens in halve maantjes.

Maak de champignons schoon en snijd ze in stukjes. Was de spinazie en laat goed uitlekken.

Hak de pecannoten grof.

Doe de linzen in een zeef, spoel ze goed af en laat ze uitlekken.

Verwarm 2 eetlepels olie in een grote pan en fruit de ui en knoflook aan. Voeg de winterwortel toe en bak een paar minuten mee.

Voeg de champignons, de tijm, paprikapoeder, chilipoeder en komijn toe en laat de groente in 8 minuten gaar worden.

Bak in een andere pan met een beetje olie de spinazie in delen gaar. Doe de gare spinazie in een zeef en druk het vocht er zoveel mogelijk uit.

Voeg de linzen en de helft van de pecannoten toe, meng goed en zet het vuur uit.

Spreid de groentemix uit over een groot bord zodat deze kan afkoelen.

Leg bakpapier op bakplaat en leg de lap filodeeg erop. Smeer met een kwastje het filodeeg in met olie. Verdeel de havermout over het filodeeg. Verdeel de helft van de groentemix over de smalle onderkant van het filodeeg. Laat aan de zijkanten een kleine rand en aan de onderkant een grote rand vrij. Verdeel de spinazie over de groentemix en dek de spinazie af met de andere helft van de groentemix.

Vouw de zijkanten naar binnen. Gebruik het bakpapier om het deeg van onderaf helemaal op te rollen. Leg de strudel met de deegnaad naar beneden op de bakplaat en versier de bovenkant met het nigellazaad.

Bak het deeg in 30 minuten gaar in het midden van de oven. De uiteinden worden vaak als eerste bruin. Als het te hard gaat pak je ze in met wat aluminiumfolie.

Maak in de tussentijd een salade van rucola. Was de druiven en halveer ze. Maak een dressing van de mosterd met azijn en olie en verdeel deze over de rucola en druiven. Versier de salade met de andere helft van de pecannoten.

Snijd de strudel in 4 stukken en serveer met de salade.

Voedingswaarde per persoon: 475 kcal, 25 g vet, waarvan 4 g verzadigd vet, 40 g koolhydraten, waarvan 10 g suikers, 10 g vezel, 10 g eiwit, 0,7 g zout, 150 g groente.

OPZIJ 2021/22

49

Gezondheid

Romig dessert met sinaasappel en chocolade VOOR 4 PERSONEN 4 eetl 300 g 1

¼ theel

zuivelspread light magere kwark sinaasappel

1 20 g 30 g

kaki ongezouten geroosterde amandelen (pure) chocolade

gemalen kaneel

Roer de zuivelspread los en meng de kwark erdoorheen.

Was de sinaasappel, rasp ¼ van de schil en meng deze door de kwarkmix samen met wat kaneel.

Schil de sinaasappel en de kaki en snijd ze in stukjes.

Maak laagjes in de (wijn)glazen door een lepel kwarkmix te verdelen over de bodem, dan de fruitstukjes, weer de kwarkmix en als laatste de fruitstukjes.

Hak de amandelen en chocolade grof en verdeel over de glazen.

Voedingswaarde per persoon: 180 kcal, 8 g vet, waarvan 3 g verzadigd vet, 15 g koolhydraten, waarvan 16 g suikers, 2 g vezel, 10 g eiwit, 0,2 g zout.

50

Witlofschuitje met paddenstoelenpaté VOOR 4 PERSONEN 15 g 1

gedroogde paddenstoelen sjalot

250 g paddenstoelenmix of kastanjechampignons 2 ansjovisfiletjes (blikje) 1 eetl olie

peper, tijm 2 eetl zuivelspread light ½ 25 g 2

bosje platte peterselie walnoten struikjes witlof

Breng 100 ml water aan de kook. Giet dit over de gedroogde paddenstoelen en laat ze een uur weken.

Pel de sjalot en snijd hem klein.

Maak de verse paddenstoelen schoon. Houd een paar achter voor garnering en snijd de rest klein.

Snijd de ansjovisfiletjes in stukjes.

Fruit de sjalot en de ansjovis in de olie zacht.

Bak de paddenstoelen met wat peper en tijm mee met de sjalot.

Roer de zuivelspread door de gebakken paddenstoelen en laat het smelten.

Was de peterselie en houd 4 mooie takjes achter. Trek van de rest de blaadjes van de steeltjes.

Pureer de geweekte paddenstoelen met een paar lepels weekvocht fijn.

Voeg dit toe aan de gebakken paddenstoelen en pureer het geheel met een staafmixer of in de keukenmachine grof.

Hak op het laatst de peterselie en de walnoten kort mee.

Neem 12 grote blaadjes van de struikjes witlof, was ze en dep ze droog.

Vul de witlofbladen met het paddenstoelenmengsel.

Plaats ze op kleine borden en garneer met de takjes peterselie en de achtergehouden paddenstoelen.

Voedingswaarde per persoon: 105 kcal, 8 g vet, waarvan 2 g verzadigd vet, 2 g koolhydraten, waarvan 2 g suikers, 2 g vezel, 5 g eiwit, 0,4 g zout, 40 g groente.

OPZIJ 2021/22

51

Gezondheid

Vispotje met bloemkoolsalade en kruidige aardappelpuree VOOR 4 PERSONEN 1 2 2 eetl

¼ theel 1 theel ½ ½ 10

750 g

bloemkool teentjes knoflook olie

2 150 g 2 eetl

sjalotjes half gedroogde tomaatjes (koeling) vloeibare margarine

200 ml 2 eetl

visfilet, bijv. kabeljauw peper halfvolle melk zuivelspread light met kruiden

chilivlokken geraspte citroenschil bosje platte peterselie bosje selderij

400 g

blaadjes basilicum

100 g

gekookte gepelde garnalen

kruimig kokende aardappelen

Was de bloemkool. Snijd de stronk in stukjes van 3 cm en verdeel de rest in roosjes.

Kook de bloemkool in een bodempje water 2 minuten. Laat goed uitlekken in een vergiet.

Pel 1 teentje knoflook en snijd het klein.

Verwarm de olie in een grote koekenpan. Bak hierin de bloemkool aan alle kanten goudgeel. Bak op het laatst de knoflook, de chilivlokken en de geraspte citroenschil mee. Laat afkoelen.

Was de kruiden en knip de peterselie en de selderij klein. Houd de basilicum apart.

Meng de helft van de peterselie en de selderij door de bloemkool en zet weg.

Schil de aardappelen en kook ze in weinig water in 20-25 minuten gaar.

Pel de sjalotjes en het andere teentje knoflook en snijd klein. Snijd de tomaatjes wat kleiner.

Fruit de sjalot en de knoflook zacht in de margarine.

Voeg de tomaatjes toe met 100 ml water en laat even koken. Pureer dit met een staafmixer tot een saus.

Snijd de vis in blokjes en bestrooi ze met peper. Laat de vis in de saus in 5 minuten gaar worden.

Breng de melk aan de kook.

Giet de gare aardappelen af en stamp ze fijn. Maak er met de hete melk en de zuivelspread een puree van.

Roer de rest van de selderij en de peterselie erdoor en warm de puree goed door.

Voeg de laatste minuut de garnalen toe aan de vis en maak het op smaak met de basilicum.

Serveer de bloemkoolsalade en de aardappelpuree bij de vis.

Voedingswaarde per persoon: 470 kcal, 15 g vet, waarvan 3 g verzadigd vet, 50 g koolhydraten, waarvan 12 g suikers, 9 g vezel, 35 g eiwit, 1,8 g zout, 175 g groente.

52

Gegrilde pruimen met vruchtencoulis en amandelgranola VOOR 4 PERSONEN 250 g diepvries bosvruchten 4 flinke pruimen, nectarines of perziken

2 eetl havermout of havervlokken 2 eetl geschaafde amandelen

Laat de bosvruchten ontdooien. Pureer de vruchten met een staafmixer of in de keukenmachine tot een gladde saus.

Was de pruimen. Halveer ze en verwijder de pit.

Gril de helften in een grillpan tot ze mooie streepjes hebben.

Bak de havermout in een droge koekenpan goudgeel. Bak de geschaafde amandelen kort mee.

Schenk de vruchtencoulis in 4 kleine borden. Leg de pruimen met de grillstreepjes naar boven erin en strooi de amandelgranola erover.

Voedingswaarde per persoon: 70 kcal, 2 g vet, waarvan 0 g verzadigd vet, 10 g koolhydraten, waarvan 8 g suikers, 3 g vezel, 2 g eiwit, 0 g zout.

OPZIJ 2021/22

53

Coverinterview

A DE VAN 19 TOT 30:

PORTRET VAN EEN POPFEMINIST

54

LE Van de supermarkt tot de sportschool: zangeres Adele is altijd en overal te horen, zelfs als ze jaren laat wachten op nieuwe muziek. Miljoenen mensen kunnen haar tranentrekkers over het leven en de liefde meezingen. Nu is ze terug met een gloednieuw album: 30. Dat ging niet stilletjes voorbij, met een groots interview bij Oprah in de tuin en een concert in het Griffith Park Observatory. Maar welke vrouw schuilt er achter al die poespas? Een portret van een onverwachts feministisch icoon.

DOOR NO É M I P R E N T B E E LD Y O U TU B E

D

e gemiddelde Nederlander kent Adele vooral van haar authentieke, soulvolle stemgeluid en herkenbare teksten over onbereikbare liefdes, nieuwe liefdes, verloren liefdes, enzovoort. We zijn allemaal een beetje Adele. Haar albums vernoemt ze steevast naar haar leeftijd en vervolgens verbreken deze parels vele wereldrecords.

Ook vocaal technisch gezien geeft ze menig zangeres het nakijken, wat haar lof oplevert van muzikale wijsgeren. Het feit dat een persoon dóódgewoon en buitengewoon

Coverinterview

tegelijkertijd kan zijn, dat vat het fenomeen Adele nog het beste samen. Maar wie verder kijkt dan Hello, Skyfall en haar gloednieuwe single Hold on, ziet dat ze veel meer is dan alleen een kundige zangeres die hoog scoort op de sympathieladder.

Adele is een succesvolle zakenvrouw, multiinstrumentalist, patriarchaat-schopper, toegewijd moeder en kortom schaamteloos feministisch. Was het Adeles doel om een feministisch icoon te worden? Absoluut niet, want het is haar altijd om de muziek gegaan. Maar op haar pad naar succes transformeerde ze tot iets wat vergelijkbaar is met de impact van die andere grote zangeres Beyoncé: een popfeminist pur sang. Tijd om het verschijnsel Adele door een andere bril te bekijken.

Baas boven baas Het vermogen van Adele wordt geschat op zo’n 160 miljoen euro. Dat is een flink vermogen voor een dertiger die niet in een rijk nest geboren is. “I don’t come from money”, zei Adele zelf nog tegen het Amerikaanse tijdschrift Vanity Fair. En dat betekent maar een ding: Adele weet zakelijk gezien wat ze doet. Adele druist in tegen alle wetten van de muziekindustrie, zoals de Volkskrant onlangs scherp analyseerde. Ze laat fans jaren wachten op een album en juist die schaarste aan muziek laat ons wanhopig wachtend en smachtend op een nieuw album achter. Als dat album eenmaal daar is, rennen we massaal naar de (digitale) winkels om het album te kopen.

En als Adele besluit in de openbaarheid te treden met nieuwe muziek, bewandelt ze een strategisch uitgekiend pad om die muziek aan de vrouw te brengen. Ze weet wáar ze moet zitten om de meeste impact te maken, zoals bijvoorbeeld in de tuinstoel van Oprah Winfrey.

Adele heeft ook bewezen dat ze zakelijk gezien keuzes durft te maken, ook als deze niet het meest opleveren. Zo wees ze in 2015 een aanbod van de wereldberoemde Super Bowl halftime show af. Misschien maakt het feit dat ze ‘nee’ durft te zeggen haar wel zo’n goede zakenvrouw.

Daarnaast durft ze haar fans te laten wachten. Er zitten namelijk flinke gaten tussen haar albums. Toegegeven, ze kan het zich financieel permitteren, maar het is in theorie niet de weg naar het meeste geld. Geld durven verliezen betekent in haar geval uiteindelijk ook geld verdienen.

OPZIJ 2021/22

55

Coverinterview

Verbaasd was Adele niet over de ophef die ontstond na haar gewichtsverlies. “Omdat mijn lichaam gedurende mijn gehele carrière geobjectificeerd is”.

Niet alleen op zakelijk niveau, maar ook op artistiek vlak houdt ze de touwtjes in handen en is ze een echte alleskunner. Op sommige albums heeft ze verschillende instrumenten ingespeeld: van leadgitaar, bas tot toetsen. Dat is lang niet alle hedendaagse artiesten gegeven. Ze werkt veel samen met producers en schrijvers, maar weet heel goed wat ze wil.

Het persoonlijke is politiek Als Adele iets kan, is het misschien wel haar persoonlijke ervaringen zo beschrijven dat ze voor ons allen herkenbaar zijn. De gevoelswereld van de mens, maar vooral ook die van vrouwen, weet ze pijnlijk dichtbij te brengen in haar gevoelige, en soms misschien theatrale, teksten – smaken verschillen. Adele, wereldster, worstelt met het leven.

Met het moederschap, met volwassen worden, het verwerken van haar jeugd, verlies, en natuurlijk met de liefde, misschien wel haar favoriete onderwerp als we haar albums mogen geloven.

Niet alleen in haar songteksten, maar ook buiten het muzikale vacuüm durft ze zich bloot te geven.

Adele schroomt absoluut niet om te agenderen waar zij tegenaan loopt in het leven. Tenminste, als ze er behoefte aan heeft. Ze agendeert in interviews de dubbele standaard waar ze als vrouw mee te maken heeft: of dat nou gaat om haar uiterlijk of om het moederschap. En precies daar zit de crux, want dit zijn 56

geen problemen die Adele-specifiek zijn. Ze staan symbool voor iets groters en daarmee politiseert ze, of het nou bewust of onbewust is, het persoonlijke. Adele is hierdoor zonder meer een rolmodel voor ‘de gewone vrouw’ en staat symbool voor veel topics waar wij, vrouwen, ons ongetwijfeld in zullen herkennen.

F*ck het schoonheidsideaal Onlangs is Adele flink wat gewicht verloren. En daar vindt de hele wereld iets van, zoals vaker bij vrouwelijke popartiesten. In een interview met onder meer Rolling Stone lichtte ze onlangs haar gewichtsverlies toe en maakt ze nog eens duidelijk dat ze niet is afgevallen om tegemoet te komen aan dat zogenaamde vrouwelijke schoonheidsideaal. Ze raakte verslaafd aan de sportschool, omdat het een van de weinige plekken is waar ze zich niet angstig voelt. Ze had namelijk te maken met anxiety na haar scheiding in 2019 van Simon Konecki.

“Als ik mijn kracht en mijn lichaam op deze manier kan transformeren, kan ik dat zeker doen voor mijn emoties, mijn hersenen en mijn innerlijke welzijn”, zegt ze over haar drijfveren om fanatiek te sporten.

In het CBS interview met Oprah november jl. zegt ze, over de tijd dat ze meer woog: “Ik was toen bodypositive en ik ben nog steeds bodypositive.” Verbaasd was Adele niet over de ophef die ontstond na haar gewichtsverlies.

“Omdat mijn lichaam gedurende mijn gehele carrière geobjectificeerd is”. Een treurig gegeven, dat vrouwelijke popsterren in de 21ste eeuw nog steeds beoordeeld worden op basis van hun figuur door diverse media. Gelukkig laat Adele zien dat wat ze ook met haar lichaam doet, het toch echt haar keuze is. Haar lichaam is van haar en niet van de maatschappij. Vanaf het begin van haar carrière tot nu, ongeacht het aantal kilo’s dat ze woog, is dat haar (feministische) boodschap geweest.

Seksisme in de muziekindustrie Ook Adele heeft zo haar ervaringen met seksisme in de muziekindustrie. Bijvoorbeeld, zoals net al beschreven, op het gebied van media en de beeldvorming omtrent vrouwelijke popsterren. Maar ook achter gesloten deuren loopt ze tegen seksisme aan. Met Rolling Stone deelt ze hoe ze niet serieus werd genomen tijdens zakelijke bijeenkomsten vol mannen. “Ik ben de verdomde artiest.

Dus ik weet verdomme alles, eigenlijk! Like, don’t fucking talk down to me!”Mainsplainen, daar is Adele duidelijk niet van gediend.

In datzelfde interview beschrijft ze hoe ze ervan genoot toen ze samen met Sia, een andere grote popzangeres (bekend van o.m. Chandelier), in de studie zat met mannelijke producers, en zij de lakens uitdeelden: “Ik houd van de dynamiek tussen ons als we daar allebei in de studio zijn en we daar gewoon verdomd bazig bezig zijn”, doet Adele een boekje open. “Met al die mannelijke producers die daar om ons heen in hun broek zitten te

Coverinterview

schijten, omdat wij daar zijn.” Het is dapper dat Adele deze dynamiek durft te benoemen, altijd met humor, maar natuurlijk met een kern van waarheid. Ook benoemt Adele openlijk dat haar regelmatig gevraagd is of ze in de Playboy zou willen verschijnen. “Is dat omdat ik een vrouw ben of omdat ik dik ben?” dacht ze hardop.

De muziekindustrie staat kortom nog steeds niet bepaald bekend om het vrouwvriendelijke klimaat. Adele bewijst dat we daar als vrouwen in de industrie vooral tegenaan moeten blijven schoppen.

Trotse feminist Het feministische imago van Adele groeide rond 2015, toen haar album 25 uitkwam. “Ik ben feminist”, zegt ze ongevraagd, al wijn drinkend, in een interview met Rolling Stone. “Ik vind dat iedereen hetzelfde moet worden behandeld, inclusief ras en seksualiteit.” Wat ze ook scherp opmerkt in datzelfde interview is: “Ik denk niet dat mannen in interviews gevraagd wordt of ze feminist zijn.”

Practice what you preach, daar is Adele gelukkig ook van.

In een ander interview met OK! Magazine vertelt Adele dat ze haar zoon bewust feministisch opvoedt. “Ik leer hem vrouwen te respecteren. Hij weet dat ik een sterke energie heb – hij voelt dat thuis, laat staan als ik hem meeneem naar mijn werk. En hij gaat overal met mij mee naartoe.” Dankzij Adeles inspanningen is de wereld straks weer een mannelijke feminist rijker. En bovenal een

‘Toen Adele in 2017 een Grammy in ontvangst mocht nemen voor haar album 25, wilde ze deze niet in ontvangst nemen omdat ze vond dat Beyonce ‘m had verdiend.’

mooie boodschap die zij met haar invloed de wereld in stuurt: laten we mannen vooral niet vergeten als het over feminisme gaat.

Het moederschap Adele is openhartig over het moederschap en vertelt in interviews regelmatig over haar zoon Angelo.

In een recent interview met Rolling Stone gaat ze in op de verwachtingen die de maatschappij volgens haar heeft van vrouwen en het moederschap. Vaders kunnen naast OPZIJ 2021/22

57

Coverinterview vader nog veel meer zijn, stelt ze, maar van moeders wordt verwacht dat ze vooral moeder zijn. Met het nieuwe album hoopt ze haar zoon te laten zien dat ze naast moeder vooral ook een vrouw is, in al haar gedaanten.

Hiermee snijdt Adele een belangrijk punt aan: moeders worden harder afgerekend dan vaders door de maatschappij als zij niet voldoen aan het plaatje van ‘de moeder’. Adele zegt dan ook het gevoel te hebben dat ze faalde als moeder na het verlaten van haar toenmalige partner Konecki. Ook aan Oprah bekent ze zich soms nog steeds schuldig te voelen naar haar zoontje om te hebben gekozen voor haar eigen geluk. Wederom een feministische daad van Adele om deze dynamiek te benoemen en tegelijkertijd haar eigen kwetsbaarheid daarin te laten zien.

Vrouwelijke collega’s Adele doet niet mee aan de krabbenmand. Door de media wordt ze nog weleens als ‘goed voorbeeld’ gezet naast andere vrouwelijke artiesten. Zo was er een fase dat ze door media werd vergeleken met zangeres Miley Cyrus, alszijnde de ‘anti-Miley’. Cyrus kreeg het medialandschap over zich heen toen ze besloot schaarser gekleed in het openbaar te treden (dat begon met haar Wrecking Ball videoclip in 2014), waardoor Adele door critici geframed

Meer Adele? Haar album is nu te beluisteren via streamingdiensten zoals Spotify. Speciaal voor Adele heeft Spotify de Shuffle-functie uitgeschakeld, omdat ze het belangrijk vindt dat haar luisteraars het album in de door haar uitgekozen volgorde luisteren. Volgens Adele is 30 dus geen album met losse nummers, maar vertelt het album een compleet verhaal. Veel luisterplezier!

58

werd als een classy alternatief in de popmuziek.

Adele heeft geen enkele behoefte aan lof ten koste van andere vrouwen, maakte ze voor eens en voor altijd duidelijk aan muziektijdschrift Rolling Stone. “Ik wil liever niet de persoon zijn waarmee anderen vergeleken worden.” In Adeles ogen is dit vooral het tegen elkaar opzetten van vrouwen, en een zwakte van de persoon die een dergelijke vergelijking in het leven roept. Ze blijft ook ten alle tijden bescheiden: “I don’t hold any more moral high ground than anyone else. So that has pissed me off a bit,” aldus Adele over de vergelijking met Cyrus.

Daarnaast schroomt Adele ook niet om te strooien met wie haar muzikale inspiratiebronnen zijn. En daar zitten vooral veel vrouwen bij: Van Amy Winehouse, Rihanna, Kate Bush tot Taylor Swift. Zuinig met complimenten is Adele absoluut niet naar andere vrouwen toe. “Als Amy en ‘Frank’ er niet waren geweest, had ik honderd procent nooit de gitaar opgepakt, en dan had ik Daydreamer, Hometown of Someone Like You nooit geschreven”, zei Adele bijvoorbeeld in een interview met het magazine ID toen ze haar liefde voor Amy Winehouse mocht omschrijven.

En toen ze gevraagd werd om in het kader van de Time top 100 een statement over wereldster Rihanna te geven, zei ze: “Rihanna is een jaar ouder dan ik, maar het voelt of ze al jaren meedraait. De ontwikkeling van haar sterrenstatus voelt stabiel, is helemaal verdiend en volkomen natuurlijk.” En over hun persoonlijke relatie: “Als ik haar ontmoet, is ze altijd gul, loyaal en grappig.” En misschien nog wel het mooiste voorbeeld: Toen Adele in 2017 een Grammy in ontvangst mocht nemen voor haar album 25, wilde ze deze niet in ontvangst nemen omdat ze vond dat Beyonce ’m had verdiend.

“I’m very humble and grateful, but Beyonce is the artist of my life.” Dat noemen we nog eens zusterschap. O

Onze nummer 1 is OPZI

Eva González Pérez

N

a 2 jaar corona is alles anders, en dus ook de Top 100 Meest Invloedrijke Vrouwen van OPZIJ. Vanwege een aantal factoren hebben we, in het jaar dat we 50 jaar bestaan, besloten om te komen met de Top 50 Meest Invloedrijke Vrouwen. De lat voor de 50 genoemde vrouwen ligt dus twee keer zo hoog. We zullen ze in 2022 nauwgezet blijven volgen en vermoeden dat onze nummer 1 een ongelofelijke inspiratie voor veel vrouwen zal blijven.

Vorig jaar hoopten we dat we veel de namen van de top 100 die naar boven zijn gekomen vanwege corona, op de lijst van 2020 niet meer terug zouden komen.

Helaas heeft 2021 niet de doorbraak gebracht die we hoopten wat betreft de coronaproblematiek, waardoor we nog een flink aantal coronadeskundigen over elkaar zagen vallen in de media.

In 2021 zijn er meer vrouwen dan ooit op belangrijke posities, maar 50 jaar na de eerste OPZIJ zitten we nog lang niet op 50%. Sprekende voorbeelden zijn er in overvloed. Veel meer dan de 50 waar OPZIJ dit jaar de schijnwerper op richt.

Vervolgens Mavo, Havo, VWO. En dan? Daarover zegt ze: ‘Ik wist: dokter, dat gaat me niet lukken. Dus koos ik voor rechten. Het leek me wel stoer, advocaat.’ En dat werd ze, specialisaties arbeidsrecht, sociale zekerheiden verzekeringsrecht en psychiatrisch patiëntenrecht.

Wat een geluk – al klinkt dat nogal cynisch – dat juist zij, met haar achtergrond, via de adviespraktijk van haar echtgenoot op de bizarre standpunten stuitte die de Belastingdienst innam, met de trieste gevolgen voor de burgers die de Belastingdienst formeel – echt waar – nog altijd ‘cliënten’ noemt. In 2017 stelde de Raad van State– met een boterberg op het hoofd – haar in het gelijk. En brachten Renske Leijten en Pieter Omtzigt het spel op de politieke wagen. Dezelfde wagen die er overigens door wetgeving schuldig aan is dat al deze ellende überhaupt ontstond.

In een uitgebreid interview, te lezen op pagina 12, zegt Eva: ‘Ik heb mijn gevoel uitgeschakeld, want zo’n zaak trek je niet als je je gevoel openzet. Ik weet niet waar ik in beland, als ik mijn emoties toelaat. Mijn gevoel heb ik in het recht gelegd.’

Dat de buiten haar directe omgeving en cliënten van haar advocatenkantoor volstrekt onbekende González Pérez niet zou loslaten had iedereen kunnen weten die zich in haar achtergrond zou hebben verdiept. Ze is een kind van Spaanse migranten die uit de straatarme regio Extremadura naar Eindhoven kwamen om voor Philips te werken. Haar vader deed dat al voor haar geboorte, om aan de slag te gaan in de beeldbuizenfabriek, haar moeder volgde later en werkte in de catering. Eva bleef bij haar oma in Spanje en kwam pas op haar tweede naar Nederland.

Met al die aandacht die we tegenwoordig – terecht – hebben voor de kwetsbare kinderen uit achterstandsgezinnen, vooral in het onderwijs, is het niet moeilijk een voorstelling te maken van het traject dat ze moest afleggen om te komen waar ze is. Eerst de Huishoudschool, want slechte Cito-toets.

OPZIJ 2021/22

59

OPZI

Nikki de Jager

(1994), ondernemer en presentator Als NikkieTutorials verzamelde ze bijna veertien miljoen volgers op haar Youtube-kanaal. Dit jaar maakte ze definitief de stap naar televisie: ze presenteerde het Eurovision Song Festival voor een internationaal publiek won promt de Televizier-Ster voor beste presentatrice van 20221. Daarnaast is De Jager namens Nederland ambassadeur bij de Verenigde Naties en werkt ze aan een beautylijn die zich extra richt op inclusieve schoonheid.

Lale Gül (1997), schrijfster Güls bestseller Ik ga leven, over haar kijk op haar streng religieuze opvoeding, zorgde dit jaar voor heel wat backlash. De auteur en Paroolcolumnist werd bedreigd en moest uitwijken naar een onderduikadres.

Gül won de NS-publieksprijs 2021, waaruit blijkt dat een grote groep lezers haar ondersteunt.

Roxane van Iperen (1976), schrijfster De auteur van ’t Hooge Nest was de winnares van de OPZIJ Literatuurprijs 2019 en is een literaire publieksfavoriet. Dit jaar schreef ze het boekenweekessay De Genocidefax, wat het bestverkochte boek van die week werd. Het succes van Van Iperen bleef niet beperkt tot onze landsgrenzen: de vertaling van ’t Hooge Nest, The Sisters of Auschwitz, stond op de New York Times Bestseller-lijst en was nummer vijftien op de bestseller lijst van de American Booksellers Association.

Naomie Pieter (1990), activist, kunstenaar en drijvende kracht achter Black Lives Matter in NL Ze blijft zich onvermoeibaar inzetten voor een inclusiever Nederland.

Dit jaar ontving ze de Pieter de Winq Inspiration Award, een prijs voor diversiteit, voor haar inzet. “Mijn doel is een samenleving waarin iedereen gewoon kan zijn.” (Winq redactie)

60

Top 10 - Cultuur & Media Saskia Noort (1967), schrijfster en columnist Als columniste heeft Noort het afgelopen jaar weer veel invloed gehad op het maatschappelijk debat. De ruimte die ze krijgt in het AD benut ze graag voor de vrouwenzaak en de tegenstem van Noort is hard nodig. Ze kaart van alles aan, van seksueel geweld in tijden van corona, van de abortusdiscussie tot de positie van vrouwen op de arbeidsmarkt.

Floor Eimers (1993), solist bij Het Nationale Ballet Ze won dit jaar de prestigieuze Alexandra Radiusprijs. Niet alleen omdat ze een van de meest begaafde danseressen van nu is, maar ook omdat ze het afgelopen coronajaar een ware ambassadeur voor de Nederlandse dans is geweest. Haar toenemende invloed gebruikt ze altijd op een positieve manier en ze was regelmatig te zien in de media.

Afgelopen jaar is ze ook toegetreden tot Stichting Dansersfonds om ervoor te zorgen dat kinderen en jongeren uit minderbedeelde gezinnen kunnen dansen.

Jessica Villerius (1981), documentairemaker De altijd actieve documentairemaker viel dit jaar in de prijzen met haar indringende serie De Kinderen van Ruinderwold. Deze vijfdelige serie (de vijfde aflevering is alleen online te bekijken) deed Nederland op zijn grondvesten schudden en werd terecht bekroond met de Gouden TelevizierRing. Villerius was de eerste documentairemaker die deze prijs mee naar huis mocht nemen.

Madeleijn van den Nieuwenhuizen (1991), rechtshistoricus en mediacriticus Van den Nieuwenhuizen werd bekend met het Instagram-account Zeikschrift. Via haar instagramaccount heeft zij vrouwen opgeroepen om te vertellen over handelingsonbekwaamheid. Tot 1956 was de economische vrijheid van gehuwde vrouwen wettelijk beperkt tot het kopen van de dagelijkse boodschappen en kleding. Pas in 1957 werd deze bepaling uit het huwelijksrecht geschrapt. Ze werkt aan een boek over dit onderwerp. Het afgelopen jaar verscheen Van Nieuwenhuizen regelmatig in de media en op Instagram zocht zij het debat over gevoelige feministische kwesties. Dat doet ze altijd bewonderenswaardig genuanceerd.

Soundos Al Ahmadi (1981), Comedian Soundos was in 2021 ook weer on fire. Scherp aanwezig in de media en nooit bang zich uit te spreken over gevoeligheden. Het afgelopen jaar kwam Meskina uit, haar komediefilm waarmee ze het Nederlandse filmlandschap weer een beetje inclusiever heeft gemaakt. “Hoezo identificeren mensen zich niet met Marokkaanse vrouwen? Waarom zou ik me wel moeten identificeren met Jim Bakkum?” vraagt Soundos zich terecht af. We hopen dat Soundos nog veel van zich zal laten horen.

Eva Eikhout (1995), presentator Eikhout is presentator bij BNNVara en van haar podcast Onbeperkt met Wilfred Genee én danseres. Ontwikkelde zich in het afgelopen jaar tot opinimaker. Ze heeft het FFU-syndroom, waardoor ze zonder armen en benen geboren is, en maakt zich hard voor de gehandicaptenzorg.

OPZIJ 2021/22

61

OPZI

Ewine van Dishoeck

(1955) hoogleraar moleculaire astrofysica, Nobelprijs-winnaar

Deze sterrenkundige is een van de allergrootsten ter wereld en deed onder meer baanbrekend onderzoek naar de ‘kraamkamers’ van zonnestelsels als het onze. Momenteel houdt ze zich bezig met de intrigerende vraag: kan er leven zijn op andere planeten. Afgelopen voorjaar werd de razend intelligente Van Dishoeck gekozen tot lid van de American Philosophical Society, het oudste gezelschap van geleerden in de Verenigde Staten, dat naast 819 Amerikanen slechts 163 internationale leden telt. Hoewel niet Katholiek en kritisch ten aanzien van de kerk werd zij dit jaar benoemd als lid van de Pauselijke Academie van Wetenschappen, het uiterst selecte internationale gezelschap dat het Vaticaan adviseert op het gebied van wetenschappen. Mocht het aan de orde komen, dan zal zij daar haar opvattingen over het belang van goede educatie voor vrouwen en meisjes op het gebied van hun eigen lichaam en hun seksualiteit niet onder stoelen of banken steken.

Marion Koopmans (1956), hoogleraar virologie Erasmus Universiteit Beeldbepalend lid van het Outbreak Management Team. Wereldwijd gezaghebbend in het onderzoek naar virusverspreiding. Weet aan verhitte talkshowtafels steeds rustig, genuanceerd en in heldere taal de coronaepidemie van duiding te voorzien.

Hanneke Schuitemaker (1964), hoogleraar virologie Universiteit van Amsterdam Hoofd vaccinontwikkeling van farmaceut Janssen Vaccines & Prevention Werkte aan vaccins tegen de virussen hiv, ebola, zika en corona. Onder haar leiding ontwikkelde een team van honderd experts bij Janssen Vaccines in Leiden een coronavaccin Met haar optimisme en welbespraaktheid is Schuitemaker het mediagenieke boegbeeld van het pro-vaccinatiekamp. De invloed van Schuitemaker reikt zo tot ver in onze dagelijkse levens en daarom mag zij niet ontbreken in de Top 50.

Angela Maas (1956), cardioloog en de eerste hoogleraar Cardiologie voor vrouwen in Nederland Maas is de eerste Nederlandse cardio-feministe. Zij ziet het als haar missie iedereen ervan te doordringen dat het vrouwenhart wezenlijk verschilt van dat van een man. Een zaak of leven en dood, want hart- en vaatziekten zijn in Nederland doodsoorzaak nummer één onder vrouwen. In 2019 was zij OPZIJ’s invloedrijkste vrouw. Maas is regelmatig te zien in de media om het belang van specifieke medische kennis van het vrouwenlichaam en wat dit betekent voor diagnose, behandeling en medicatie. Daarnaast wijst zij steeds op het belang van preventie en een gezonde levensstijl.

62

Top 10 - Onderwijs, Wetenschap & Gezondheid Carin Gaemers (1958), zorgactivist Blijft met haar kompaan Hugo Borst helaas broodnodig. De 2,1 miljard extra voor de ouderenzorg heeft niet in de volle breedte het effect gehad dat er van verwacht mocht worden. De coronaepidemie drong dat naar de achtergrond, maar Gaemers rust niet voordat de ouderenzorg over de hele linie is verbeterd. OPZIJ’s invloedrijkste vrouw 2017 voegt daar overigens sinds een paar jaar steevast aan toe dat zich eveneens rampen voltrekken binnen jeugdzorg, zorg voor mensen met een beperking en binnen de GGZ.

Marjolein de Jong (1973), directeur en oprichter Alexander Munro kliniek voor borstkanker Als oprichter van het eerste gespecialiseerde ziekenhuis is De Jong een gelovige: ‘We geloven in specialiseren en volume. Als je iets veel en vaak doet, wordt je er heel goed in. Onze droom is excellente (borst)kankerzorg in gespecialiseerde centra met alle focus op kwaliteit, patiëntbeleving, betaalbaarheid en bereikbaarheid. We werken al landelijk, maar het is heel goed om deze zorg ook dichter bij de patiënt aan te bieden. ’De Breast Care Foundation (BCF) en het Alexander Monro Borstkanker Ziekenhuis brachten samen de kalender KEN JE BORSTEN uit.

Wanda de Kanter (1959), longarts en activist tegen de tabaksindustrie Als er iets is waar we dit jaar behoefte aan hebben is het een gezonde leefstijl. Dat bleek tijdens corona nog extra belangrijk. De Wanda’s van deze wereld mogen geen roepende in de woestijn blijven.

Onvermoeibaar blijft De Kanter erop wijzen dat wetenschappelijk vaststaat dat roken geen vrije keuze is en noemt de lobby van de tabaksindustrie net zo dodelijk als de tabaksprodukten die zij met uitgekookte marketing propageren. Eind 2020 stopte De Kanter met haar werk in het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis om al haar tijd te kunnen besteden aan rookpreventie.

Liesbeth van Rossum (1971,) internist-endocrinoloog en hoogleraar op het gebied van obesitas en biologisch stressonderzoek in het Erasmus MC in Rotterdam Medeoprichter van het Centrum Gezond Gewicht voor diagnostiek van onderliggende oorzaken van obesitas en de ontwikkeling van behandelingen op maat. Voorzitter van het bestuur van Partnerschap Overgewicht Nederland, de koepelorganisatie voor obesitaszorg. Van Rossum is lid van de Jonge Akademie van de KNAW. Propageert dat het gebruik van wetenschappelijke inzichten niet beperkt moet blijven tot het ziekenhuis, maar breed in de maatschappij moeten worden gebruikt. Sinds de uitbraak van corona is Van Rossum een graag geziene gast in aktualiteitenprogramma’s en aan talkshowtafels.

Mirjam van Praag (1967), hoogleraar econometrie Energieke econometrist, gespecialiseerd in de economische betekenis van ondernemerschap. Naast haar wetenschappelijke werk bij de VU en het Tinbergen Instituut en haar positie als voorzitter van het college van bestuur van de Vrije Universiteit Amsterdam heeft Van Praag ook nevenfuncties. Ze zit in de Sociaal Economische Raad, is lid van de KNAW en zit sinds eind 2020 in de raad van commissarissen van De Nederlandse Bank toe. Sprong in de bres voor het recht van studenten op volwaardig onderwijs toen het kabinet de fysieke toegang van studenten tot universiteiten vanwege corona wel erg lang beperkt hield.

Louise Fresco (1952), voorzitter van de raad van bestuur van Wageningen University & Research Landbouw- en voedselwetenschapper, columnist De lijst van huidige en voormalige, nationale en internationale, academische en maatschappelijke nevenfuncties is imponerend. In haar column in NRC, tijdens lezingen, interviews en romans verbindt zij Fresco wetenschappelijke inzichten en ontwikkelingen op het gebied van voedselproductie en duurzaamheid met brede maatschappelijke ontwikkelingen. De aarde kan ons allemaal voeden, is haar opvatting, het probleem is de verdeling. Daarbij moeten we niet bang zijn voor genetische modificatie van gewassen, vindt Fresco, want de hele evolutie bestaat uit voortdurende genetische verandering.

Fresco stelde vorig jaar: De laatste jaren is de tegenstelling tussen landbouw en natuur steeds groter geworden. Dat is nieuw. Misverstanden worden via social media uitvergroot. De toon van het debat wordt daardoor scherper en agressiever zonder ruimte voor nuance.

OPZIJ 2021/22

63

OPZI

Nancy McKinstry (1959), CEO van Wolters-Kluwer

Onder haar supervisie blijft het softwarebedrijf zijn stevige marktpositie behouden, zelfs in tijden van corona. Door het succes van Wolters-Kluwer behoort ze tot een van de bestbetaalde CEO’s van Nederland. McKinstry is een uiterst bekwame vrouw en een rolmodel voor vrouwen in het bedrijfsleven en de tech.

Collette Cloosterman (1966), CCO JUMBO Groep Hoewel ze lid is van ondernemersfamilie Van Eerd, heeft Cloosterman haar plaats in het bedrijf zelf moeten verdienen. Ze vervulde diverse functies binnen het bedrijf voordat ze plaats nam in de raad van bestuur. Zet diversiteit en inclusiviteit voorop, niet alleen bij de supermarkten, maar binnen het hele concern. Geeft blijk van een gevoel voor maatschappelijke betrokkenheid door binnen een jaar ‘200 Kletskassa’s’ tegen eenzaamheid te willen realiseren.

Gina Doekhie (1987), expert cybercrime Na zeven jaar gewekt te hebben als digitaal forensisch rechercheur bij Fox-IT, stapte Doehki over naar het nieuwe Cybercrime Team van de Politie Den Haag. Daar onderzoekt ze complexe zaken als ceo-fraude en afpersing met ransomware. De jonge cybercrimefighter viel de afgelopen jaren sowieso al op. Niet alleen omdat zij een van de weinige vrouwen is in dit vakgebied, maar ook door haar publieke optredens.

Doekhie vertelt graag en aanstekelijk over haar werk, om mensen en bedrijven bewuster te maken van de gevaren van digitale criminaliteit.

Herna Verhagen (1966), CEO en voorzitter van de raad van bestuur van PostNL Al jarenlang een vaste waarde in dit gezelschap. Liet het beursgenoteerde bedrijf in twaalf jaar een ware transformatie ondergaan en slaagde er in PostNL uit te laten groeien tot koploper van de pakketvervoerders. Ze kreeg de voorgaande jaren nog een uit de hand gelopen arbeidsrelatie met de pakjesbezorgers weer op de rails. Die het dit jaar drukker dan ooit hebben en dat houdt voorlopig nog niet op. Verhagen is ook lid van het bestuur van VNO-NCW en commissaris bij ING Groep, REXEL S.A. en het concertgebouw. Stelt zich op als aanjager van diversiteit. Vaak wordt haar menselijke stijl van leidinggeven geprezen.

Saskia Egas Reparaz (1973), eerste vrouwelijke bestuursvoorzitter in de geschiedenis van de HEMA Startte haar carriere bij AHOLD en verlegde bij Etos als CEO met succes de focus naar zowel producten voor een gezonde levensstijl als de online verkoop. Zette het diverse aanbod van de keten weer sterk op de kaart.

Zelf zei ze: “In een steeds veranderende wereld vind ik het mooi om te creëren, te innoveren, een mentor te zijn en te leiden.” Wordt geroemd om haar kwaliteiten als verbinder. Wil Hema winstgevend en duurzaam maken en vooral weer een oerhollands merk.

64

Top 10 - Bedrijfsleven & Tech Lotte de Bruijn (1980), directeur NLDigital en lid van de executive board Digital Europe Ze zet zich met met NLdigital in voor digitale vaardigheden voor iedereen. In COVID-tijd werd dit belangrijker dan ooit. Dit spreekt ze ook uit naar het toekomstige kabinet. “De politiek heeft namelijk ook de verantwoordelijkheid om haar burgers optimaal te laten profiteren van alle goeds dat digitalisering ons kan brengen.” (Considerati.com)

Anneke Keller (1970), CTO Wehkamp In 2021 maakte Keller de overstap van Jumbo naar Wehkamp waar ze hoofd is van het Technology team. “Ik heb in mijn loopbaan tot nu toe altijd in innovatieve teams gewerkt, en mogen leiden. Dat heeft denk ik te maken met mijn instelling om altijd iets nieuws te willen proberen. Stap uit je comfortzone en ga door op momenten dat je denkt: het gaat niet lukken.”

Ingrid Thijssen (1968), sinds 15 september 2020 voorzitter VNO-NCW Zette zich ondanks haar drukke baan met overgave in voor het vrouwenquotum. En niet zonder resultaat. Samen met Mariëtte Hamer lobbyde zij met succes voor de invoering van de quota wetgeving. Bevocht met succes een uitbreiding van het herstelpakket voor door coronamaatregelen getroffen ondernemers. Wil met VNO-NCW de komende tien jaar inzetten op duurzaamheid en brede welvaart. We zijn benieuwd naar wat ze in de toekomst nog meer gaat doen.

Petri Hofsté (1961), bestuurder en commissaris bij onder andere Rabobank, Achmea, Pon en Fugro In het afgelopen jaar zagen we hoe Hofsté haar invloed als machtigste commissaris van Nederland gebruikt om zich uit te spreken voor het vrouwenquotum. “Het lukt niet alleen met goede bedoelingen. Dat zetje in de goede richting is echt nodig.”

Marit van Egmond (1973), CEO van Albert Heijn Onder haar vleugels is marktleider Albert Heijn ook afgelopen jaar flink blijven groeien. Binnen haar rol toont Van Egmond ook maatschappelijke verantwoordelijkheid. Afgelopen jaar bracht ze het boek Samen op weg naar beter eten uit, waarmee ze aandacht vraagt voor belangrijke voedingsaspecten: wat het met ons lichaam doet tot de impact die het heeft op de planeet. “Door gezamenlijk ‘beter eten’ makkelijk, betaalbaar en lekker te maken, komt een gezonde leefstijl voor iedereen binnen bereik.”

OPZIJ 2021/22

65

OPZI

Evan Gonzáles Pérez (1973), advocate en activist

In 2014 werd zij via het gastouderbureau van haar man geconfronteerd met gedupeerden van wat zou uitgroeien tot de toeslagenaffaire. Zij beet zich vast in de dossiers van tientallen gedupeerden en stelde tevens aan de orde dat de belastingdienst onrechtmatig de etniciteit van deze mensen bijhield. In 2017 lichtte zij in CDA-kamerlid Pieter Omtzigt in, die de kamervragen stelde waardoor de zaak ging rollen.

Gonzáles Perez kwam op haar tweede naar Nederland als kind van Spaanse migranten die bij Philips in Eindhoven werkten. Ze werkte zichzelf op van huishoudschool tot universiteit. Ze studeerde rechten aan de Universiteit Utrecht en vestigde zich in 2000 als advocate, gespecialiseerd in arbeidsrecht, psychiatrisch patiëntenrecht, sociale zekerheids- en verzekeringsrecht.

González Pérez zet zich al zeven jaar met bewonderenswaardige betrokkenheid, doorzettingsvermogen en vasthoudendheid in voor mensen die het slachtoffer zijn van het grootste politieke schandaal van de afgelopen decennia. De toeslagenaffaire zou zonder haar niet aan het licht zijn gekomen.

Voor haar inzet ontving González Pérez verschillende prijzen: de RoeteRing van de Landelijke Cliëntenraad, de Access to Justice Gouden Zandloper en in Spanje de premio Don Justo José Manuel Maza en de premio Puñetas de Plata.

Renske Leijten (1979), Tweedekamerlid voor de SP Politica van formaat. Dossiertijger, beheerst het spel tot in de finesses, maar houdt de rug recht en gaat altijd voor de inhoud. Is even goed thuis in zorg als financiën, waaruit een voorliefde blijkt voor portefeuilles met een hoge complexiteit. Sloot een alliantie met collega Pieter Omzigt en legde samen met hem ondanks veel tegenwerking volhardend het kindertoeslagenschandaal bloot. Strijdt onvermoeibaar voor genoegdoening voor de slachtoffers. Het leverde haar bij de laatste Kamerverkiezingen ruim 140.000 voorkeursstemmen op.

Femke Halsema (1966), burgemeester van Amsterdam Naast veel lof ontvangt Halsema ook ongezouten kritiek. In Collegtour vertelde ze dat ze veel seksistische kritiek krijgt ‘Als ze hoer zeggen, zeg ik ‘Voor jou is het wel mevrouw hoer’. Zij mijdt het debat niet en schuwt evenmin een ferme stellingname. Of het nu gaat om Black Lives Matter of zoals zeer recent de discussie over verplichte vaccinatie.

Sophie Hermans (1989), voorzitter van de Tweede Kamer fractie van de VVD Sinds 2014 maakt Hermans een gestage opmars in de landelijke politiek. Eerst buiten het zicht als politiek assistent van minister Stef Blok, en daarna Mark Rutte, vervolgens als Kamerlid en fractievoorzitter. Met Hermans als campagneleider gooide de VVD hoge ogen bij de landelijke verkiezingen van 2020, waarbij zij als nummer drie op de lijst stond. Menigeen roemt haar talent voor het politieke handwerk, haar vermogen wanneer nodig verbindingen met andere fracties tot stand te brengen, haar strategisch inzicht en haar prettige manier van samenwerken.

66

Top 10 - Politiek & Openbaar bestuur Liesbeth Zegveld (1970), mensenrechtenadvocaat en hoogleraar compensatie oorlogsslachtoffers Zegveld vertegenwoordigde de negen vrouwen die bij het bloedbad van Ragawede (Indonesië) in 1947 weduwe zij geworden in hun proces tegen de Staat der Nederlanden. Hetzelfde deed zij namens twee Bosnische families die verwanten verloren bij de val van Srebrenica en namens nabestaanden van twee Molukse treinkapers die in 1977 werden neergeschoten tijdens de actie van mariniers. De principiële rechtszaken die zij heeft gevoerd, hebben veel bijgedragen aan de handhaving van fundamentele mensenrechten. Ook is zij advocaat van de kinderen van mannen die in de jaren veertig door Nederlandse militairen werden geëxecuteerd en die door een juridische truc niet in aanmerking dreigen te komen voor een schadevergoeding van 5.000 euro.

Lilianne Ploumen (1962), fractievoorzitter en politiek leider van de PvdA Sinds She Decides zijn we groot fan van Lilianne. Ze kwam op voor vrouwenrechten nadat Trump de financiering voor internationale organisaties die zich inzetten voor veilige abortussen had stopgezet. De titel ‘feminist’ pronkt dan ook in haar Twitterbio. Sinds dit jaar de leider van de PvdA, een functie die ze met verve vervult. Na haar flirt met Jesse Klaver heeft ze een progressieve alliantie gevormd, we zijn benieuwd hoe die vorm gaat krijgen.

Myrthe Hilkens (1979), campagnestrateeg Al meer dan zes jaar voert Hilkens actie voor vluchtelingen. Hilkens was betrokken bij campagnes als het Kinderpardon, #500 kinderen, was verantwoordelijk voor de campagne waarmee Lili en Howik uiteindelijk toch een verblijfsvergunning kregen. Achter de schermen wordt Hilkens regelmatig door politici van diverse partijen om advies gevraagd.

Bedacht de campagne waarmee Volt bij de laatste verkiezingen vanuit het niets drie zetels in de Tweede Kamer veroverde.

Marjolein Moorman (1974), wethouder onderwijs, armoede en inburgering in Amsterdam Na acht jaar op diverse functies actief te zijn geweest in de Amsterdamse gemeentepolitiek, werd Moorman in 2018 voor de PvdA wethouder. In de gelauwerde tv-serie Klassen was te zien hoe zij onvermoeibaar strijdt voor kansengelijkheid in het onderwijs in Amsterdam. Ook mengt zij zich in het landelijke in het debat over onderwijs en armoede. Met woningbouwcorporaties, energiebedrijven en de telecomsector en andere belangrijke schuldeisers maakte Moorman afspraken over betalingsregelingen en voerde de gemeente een pauzeknop in die de schulden bevriezen van Amsterdammers die zich aanmelden voor hulp bij schuldenproblematiek.

Sigrid Kaag (1961) partijleider D66 Onder aanvoering van Kaag behaalde D66 bij de afgelopen verkiezingen maar liefst 24 zetels. Met een motie van afkeuring dreef Kaag in april dit jaar Mark Rutte danig in het nauw, om hem daarna op het nippertje te redden. Kaag heeft onmiskenbaar grote invloed. In absolute cijfers ontvangt zij van alle vrouwelijke volksvertegenwoordigers veruit de meeste haatberichten. ‘Dit is een onprettige bevestiging van wat ik zelf ook dacht te zien, zei ze. Van alle tweets die de D66-lijsttrekker en minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking ontvangt, is 22 procent haatdragend.

Mariëtte Hamer (1958), voorzitter Sociaal-Economische Raad SER-voorzitter en PvdA-kopstuk Hamer, werd dit jaar op 12 mei benoemd tot informateur voor de kabinetsformatie. Op 22 juni bracht ze zonder concreet resultaat haar eindverslag uit en behaalde ze de twijfelachtige eer om de langstzittende informateur uit de geschiedenis te zijn geworden. Haar inspanningen om via de instelling van een quotum voor topvrouwen de emancipatie in het bedrijfsleven te bespoedigen, had meer succes. Mede door haar toedoen treedt komend jaar een nieuwe wet in werking, die verplicht dat een derde van de commissarissen van beursgenoteerde bedrijven vrouw is.

OPZIJ 2021/22

67

OPZI

Anna van der Breggen (1990), wegwielrenster

In dit gemankeerde jaar boekte Anna van der Breggen de meeste overwinningen van het vrouwenpeloton. De kopvrouw van Boels-Dolmans won acht keer en bleef daarmee landgenote en concurrente Annemiek van Vleuten (zeven zeges) voor. Van der Breggen won achtereenvolgens het NK op de weg, het EK tijdrijden, het eindklassement van de Giro Rosa, het WK tijdrijden, het WK op de weg en de Waalse Pijl.

Sifan Hassan (1993), atleet De prestatie van Hassan tijdens de Olympische Spelen in Tokio afgelopen zomer zal niemand ontgaan zijn. Sifan Hassan won maar liefst drie medailles, twee keer goud op de 5 kilometer en de 10 kilometer en een bronzen op de 1500 meter. Ze is de eerste atlete ooit die deze drie afstanden combineerde op een kampioenschap.

Het werd nog spannend toen Hassan tijdens de kwalificatie van de 1500 meter viel.

Zelfs toen wist ze nog te winnen. “Als ik was blijven liggen, zou ik hebben opgegeven en dat wil ik niet. Ik geef niet op.”

Kiki Bertens (1991), tennisster Bertens is de hoogst genoteerde Nederlandse tennisspeelster ooit.Dit jaar maakte zij bekend dat dit haar laatste tennisseizoen zou zijn. Ze stopt wegens aanhoudende achillespeesklachten en kijkt uit naar een leven zonder tennis. Ze zwaaide af na de Olympische Spelen in Tokio waar ze net voor de kwartfinales van het dubbelspel werd uitgeschakeld.

Marit Bouwmeester (1988), zeilster Bouwmeesters win dit jaar bij de Olympische spelen in Tokyo een bronzen medaille. Ze won inmiddels vier wereldtitels: in 2011, 2014, 2017 en 2020. Drie keer was ze de beste van Europa in haar klasse. Bouwmeester deed twee keer mee aan de Olympische Spelen.

Aniek van Koot (1990), rolstoeltennisspeelster Dit jaar haalde Van Koot in Parijs haar negentiende Grand Slam-rolstoeltennistitel binnen. In haar woonplaats Aalten zet zij zich als fractievolger in voor de belangen van jeugd en gehandicapten. Al tien jaar lang is zij op hoog niveau actief.

68

Top 10 - Sport Femke Bol (2000), atleet De hele wereld maakte kennis met Bol tijdens de Olympische Spelen in Tokio afgelopen zomer. Op 4 augustus 2021 behaalde ze daar een bronzen medaille op de 400 meter horden en liep ze tevens een Europees record van 52,03 seconden. “Ik ga elke race in om te winnen, ik weet dat dat gebeurt zodra ik aan de startlijn sta. Maar ik weet ook: ik heb dit seizoen alles al behaald waar ik van had durven te dromen.” (Algemeen Dagblad)

Annemiek van Vleuten (1982), wielrenster gooide hogen ogen tijdens de Olympische Spelen in Tokio het afgelopen jaar. Ze mocht een gouden en een zilveren medaille op haar naam schrijven. Verder won ze ook nog even de Ronde van Vlaanderen en de Clásica San Sebastián. Het succes werd overschaduwd door een nare val in Parijs-Roubaix afgelopen najaar, maar Van Vleuten zit inmiddels alweer voorzichtig op de fiets. Ze werd terecht genomineerd voor de prestigieuze Vélo d’Or, de prijs voor de beste wielrenner van het jaar.

Suzanne Schulting (1997), schaatsster Olympisch kampioen op de 1.000 meter shorttrack (Korea, 2018) die goud won op de 1500 meter World Cup. Maar haar seizoen werd bepaald door het overlijden van haar maatje Laura van Ruiven.

Vivianne Miedema (1996), profvoetbalster in dienst van Arsenal Wist in 2021 weer veel indruk te maken met haar prestaties, onder meer door tijdens de Olympische Spelen in Japan tien doelpunten in vier wedstrijden te scoren. Daarnaast staat ze te boek als de topscorer aller tijden van de Oranje Leeuwinnen. Meer dan terecht dat ze door de FIFA genomineerd werd tot wereldvoetbalster van het jaar – helaas mocht ze de prijs niet in ontvangst nemen, maar wat ons betreft hier een eervolle vermelding.

Lieke Martens (1992), voetbalster Een van de best betaalde voetbalsters van dit moment. Ze begon in Bergen en voetbalt nu bij FC Barcelona. In mei won haar team de finale van de UEFA Women's Champions League met 4-0 van Chelsea. Mede dankzij haar is de vrouwenvoetbalsport zo populair geworden. De Italiaanse sportkrant Tuttosport heeft haar deze maand uitgeroepen tot beste voetbalster van Europa, daarmee wint ze de Golden Womanaward. Redenen genoeg om haar in onze lijst op te nemen.

OPZIJ 2021/22

69

70

Zusterschap

Vrolijk & VASTBERADEN Voor veel Nederlandse kinderen is NPO Zappelin-presentatrice Fenna Ramos (1991) het eerste gezicht dat ze zien als ze wakker worden. OPZIJ sprak met haar over rolmodel zijn voor peuters en kleuters, of ze echt altijd zo vrolijk is als bij NPO Zappelin en hoe het is om na een vrouwenhuishouden opeens samen te wonen met een man.

D O O R N O É M I P R E N T B EEL D M E I SJ E M E T D E C A M E R A

J

e bent opgeleid als actrice en danseres. Altijd al willen werken met kinderen?

“Eigenlijk niet. Het is echt iets wat op mijn pad gekomen is, zoals best veel dingen in mijn leven. Toen mijn manager over een casting voor een kinderplatform vertelde, was ik niet meteen enthousiast. Maar ik ben toch gegaan. Vervolgens kwam ik door zo’n zes castingrondes heen en werd me verteld dat de audities om het nieuwe gezicht van Zappelin draaiden.

Ik werd steeds verliefder en vond het steeds leuker. Toen ging het van iets dat ik op zich wel wilde doen, naar iets wat ik héél graag wilde doen.”

Dit is het dus.

“Dit is het. Ik vind het ongelofelijk leuk om te doen. Ik zou in de

toekomst graag meer programma’s willen maken voor de hele familie, zoals een talentenprogramma of een reisprogramma samen met mijn vriend. Hij is cameraman en we vinden reizen echt te gek. Het liefst blijf ik dit zolang als het kan combineren met Zappelin. Want ik vind het daar nog veel te leuk.”

Je vrolijkheid spat van het scherm af bij NPO Zappelin. Kost dat moeite?

“Ook ik ben weleens chagrijnig.

Maar ik sta wel op zo’n manier in het leven dat ik altijd het positieve ergens uit probeer te halen en de charme van situaties probeer in te zien. Zelfs als ik met een knot op mijn hoofd door het huis slenter en denk: ik heb geen zin om te douchen.

Die momenten hebben we allemaal, OPZIJ 2021/22

71

Zusterschap mijn haar niet meer doen, geen make up en al die vrolijke kleding begraven.

Mijn identiteit strippen.”

‘Er was een docente die mij constant wijsmaakte dat ik niet was wie ik was. Dat ik een façade was, opgeplakt en nep. Ik dacht: Waar heb je het over?’

maar het is hoe je ermee omgaat.

“Vroeger kon ik wel heel gefrustreerd raken als ik geen controle over de situatie had. Dat proces van het loslaten van controle vond ik moeilijk. Want in wezen heb je natuurlijk over bijna niets controle in je leven.”

Waar kwam die controledrang vandaan?

“Ik ben maagd van sterrenbeeld, die zijn heel perfectionistisch. Ik heb natuurlijk ook gestudeerd aan de dansacademie. Daar wordt je constant een spiegel voorgehouden.

Je wilt beter, beter, beter. En het moet ook beter, beter, beter. Dat uit zich in krampachtig controle willen houden op situaties die je niet in de hand hebt.”

Hoe ging jij om met die harde normen op de dansacademie?

“Ik heb er zelf niet zo veel last van gehad en kon het wel relativeren.

Maar de academie was inderdaad heel streng. Ik kan me een moment herinneren dat we tijdens onze taples op een rij moesten staan. Mannen en vrouwen. Vervolgens moesten we zelf aangeven of we onszelf te zwaar vonden of niet. Daarna ging de docent het rijtje langs: ‘You are too fat, you are too fat and you are too fat.’

Mij raakte het niet zo, maar er waren wel meiden in de klas met anorexia.

Dat soort momenten zijn dan echt cruciaal.”

Hoe kom jij zo veerkrachtig?

“Ik was in staat om realistisch 72

naar mezelf te kijken. Daarbij wist ik toen al: de wereld is ook heel hard. Ook buiten de muren van de dansacademie gaan er mensen zijn die gemene dingen kunnen zeggen tegen je. Ik was in staat het naast me neer te leggen en het te relativeren.

Maar de academie is zeker niet voor iedereen.”

Is zo’n benadering nog wel van deze tijd eigenlijk?

“Ik denk niet dat zo’n benadering nodig is. Maar ik denk wel dat we niet iedereen met fluwelen handschoenen hoeven aan te pakken.

Iedere persoon behoeft een andere leermethode. De een gaat lekkerder op een harde aanpak dan de ander.

Maar zo extreem, dat is denk ik niet nodig.”

En heb jij altijd al zo stevig in je schoenen gestaan of was dat voor de academie anders?

“Nee, het is altijd zo geweest. Er waren genoeg mensen die daaraan geprobeerd hebben te trekken.

Ook weer op diezelfde academie bijvoorbeeld.

“Er was een docente die mij constant wijsmaakte dat ik niet was wie ik was. Dat ik een façade was, opgeplakt en nep. Ik dacht: Waar heb je het over? Ik vind het leuk om uitgesproken kleding te dragen, veel make up op te doen. Ik ben vaak vrolijk. En ik voel dat ik dat ben.

Vervolgens kreeg ik van haar de opdracht om een paar weken lang kleren van anderen te dragen. Mijn eigen kleding was verboden. Ik mocht

Best wel heftig.

“Ja. Ik begreep haar niet, maar ze was wel docent. Dus ik heb het toch maar gedaan, want wie weet zou ik er nog wat van leren. Aan het einde van de module kwam ze bij me terug en zei: Ik moet je gelijk geven. Jij bent echt wie je bent. Ik wist dat natuurlijk allang.”

Die kleurrijke kleding en opvallende make up is bij jou niet om iets te verbergen.

“Zeker niet. Ik ben er ook nooit meer mee gestopt. Het is een manier om me uit te drukken en ik beleef er ook veel plezier aan: ik ben gek op tutten.”

Uit wat voor nest kom jij eigenlijk?

Ik ben opgegroeid met een moeder en twee zusjes. Ons huishouden bestond uit alleen maar meiden. Natuurlijk hebben wij als familie ook onze dingen, maar het was vooral heel fijn met al die vrouwen thuis. Het was trouwens wel een switch toen ik later op mezelf ging en daarna mijn huishouden met een man moest delen.”

Vertel.

“Met al die vrouwen in huis vroeger heerste er een hele verzorgende sfeer. Dicht bij het traditionele beeld dat we van vrouwen hebben. Altijd opruimen, naar elkaar omkijken. Dat gedrag zette ik voort in mijn eerste relaties. Ik merkte dat ik een soort moederrol innam in mijn relaties. En dat vond ik eigenlijk helemaal niet chill. Ik merkte dat er dingen gingen scheeflopen, waarna die relaties uiteindelijk stukliepen.

Wat zat daarachter?

“Ik was gewend om die verzorgende rol in te nemen, maar ik kwam erachter dat het helemaal niet is wie ik wil zijn. En ik wou in de relatie al helemaal niet gezien worden als moeder. Natuurlijk was een

Zusterschap

Fenna studeerde aan de Academie voor Muziek- en Musicaltheater in Tilburg en het Complete Vocal Institute in Kopenhagen. Later speelde ze als actrice in verscheidene films en series, zoals Goede tijden, slechte tijden. In 2018 debuteerde ze als televisiepresentatrice voor NPO Zappelin, het kinderkanaal van de NPO. Momenteel werkt ze nog steeds voor NPO Zappelin, is ze te zien in de Netflix-serie Misfit en scoren haar liedjes goed op YouTube en streaming.

OPZIJ 2021/22

73

Zusterschap deel van mij verzorgend. Maar ik was óók de vriendin. En die heeft ook geborgenheid nodig. Het is lastig om dat als partner terug te geven als jij al een moederrol hebt ingenomen. Het lag niet per se aan die mannen, maar ook aan mezelf.

Ik had nooit met een man geleefd en wist niet hoe dat werkte. Het is ook niet vol te houden om thuis zo perfectionistisch te zijn en ook nog de ballen van je carrière hoog te houden.”

Hoe is dat nu met je huidige vriend?

“Heel erg in balans, zonder dat we het hebben afgesproken. Mijn vriend komt uit een heel harmonieus nest.

Af en toe moet hij nog een beetje leren omgaan met mijn gevoeligheid.

Of zijn manier van brengen: dan bedoelt hij iets goed, maar komt het er anders uit en interpreteer ik het verkeerd. Maar dit soort dingen heb je volgens mij in elke relatie.”

Ben je nu meer uit je verzorgende rol gestapt?

“Veel meer. Mijn eigen moeder is een supervrouw. Maar heel verzorgend: ze zet iedereen en alles boven zichzelf. Ik probeer mezelf wel meer op één te zetten in mijn relatie. En juist door dat te doen, kan ik ook meer geven in die relatie.

Daarbij vind ik mijn carrière ook belangrijk. Als je dan thuis ook heel perfectionistisch wil zijn, gaat het niet werken. Dat probeer ik niet langer.”

Deze rubriek heet zusterschap.

Wat betekent dat voor jou, als zus maar vooral ook als vrouw?

“Ik denk aan iets breders dan een bloedband. Het is een bepaald verbond wat je met een vrouw hebt, iets wat je voelt. Vrouwen zijn een veilige haven, waarbij je je kunt openstellen. Je begrijpt van elkaar hoe je ergens in staat. Ondanks dat je misschien niet dezelfde problemen hebt, zijn er toch bepaalde dingen die je als vrouw niet met een man kan delen. Ik voel een bepaalde eenheid met vrouwen.”

74

Voel jij je feminist eigenlijk?

“Ik heb niet heel hard iets met feminisme, omdat ik niets heb met labels. Ik wil graag wegblijven van hokjes, want dat werkt voor mij heel beperkend. Ik werk natuurlijk ook met kinderen en zij kennen die labels en hokjes niet zo goed. Dat is mooi, want zo houd je je ogen open voor andere perspectieven.”

Maak jij je als vrouw weleens ergens boos om dan?

“Eigenlijk niet. Ik vind het juist heerlijk om gebruik te maken van mijn vrouwelijkheid en dat te leven.

Ik ben heel graag vrouw en voel me comfortabel in mijn lichaam.”

Nooit tegen onrechtvaardigheden aangelopen?

“Zelf heb ik dat nooit ervaren. Maar nu ik dat zo zeg, het kan ook te maken hebben met het perspectief dat ik zelf inneem in een situatie. Ik bekijk alles van een positieve kant.

Juist in mijn werk bijvoorbeeld, daar zijn ze soms specifiek op zoek naar vrouw. Dat is dan een voordeel.”

Je hebt inderdaad een échte Zappelinmindset, zowel voor de camera als daarbuiten.

“Dat is echt zo. (lacht) Zappelin heeft mijn mindset overgenomen. Ik vind het ook heerlijk om kind te zijn, en ik ben oprecht net zo verwonderd als de kinderen in de studio als er allerlei dingen gebeuren tijdens de uitzending. Als ik weer lekker mag knuffelen met egeltjes en geitjes en alles wat voorbijkomt.”

Zijn er vrouwen die jou hebben geïnspireerd in bijvoorbeeld de entertainmentindustrie?

“Weet je, eigenlijk niet. Ik vind dat heel lastig. Ik kan naar veel vrouwen kijken, bekend of minder bekend, en denken: dit vind ik tof aan jou. Als ik een vrouw met drie kinderen een boodschappentas zie zeulen denk ik: wauw, ze doet het wel effe. Dat vind ik ook inspirerend. Maar als ik kijk naar de entertainmentindustrie, vind ik het lastig. Ik ben begonnen in de musicalwereld en daar speelden vooral witte vrouwen de hoofdrol.

Ik kon mezelf daar dus niet in herkennen. Toen ik echt jong was waren er weinig rolmodellen. Ik had weinig houvast en moest het uit mezelf zien te halen.”

Hoop jij nu wel een rolmodel te zijn voor bijvoorbeeld gekleurde kinderen?

“Ik hoop dat absoluut te zijn. Sterker nog: ik merk ook dat ik dat ben.

Ik strijd in mijn programma voor diversiteit, ook op andere vlakken.

Wat ik heel tof vind, is dat we nu een doventolk hebben voor de liedjes.

Daar heb ik me hard voor gemaakt.

“Ik ben ook vaak ontroerd door berichtjes van ouders. Zoals: ‘Mijn dochter durft haar haar los te dragen naar school en dat komt door jou.’

Dan heb ik het over gekleurde kindjes met afrootjes. Dat raakt me echt ongelofelijk. En ik hoop dat ook kinderen zonder afro het hierdoor normaler gaan vinden en zien hoe bijzonder afrohaar is. En niet raar of eng. Ik ben heel blij dat ik die positieve impact kan maken.” O

‘Ik ben begonnen in de musicalwereld en daar speelden vooral witte vrouwen de hoofdrol. Ik kon mezelf daar dus niet in herkennen.’

Column Etchica Voorn

O

JU

L IE

BL I

K

Etchica Voorn (1963) is talentcoach, auteur en blogger. Ze won in juni 2018 de OPZIJ literatuurprijs voor haar autobiografie Dubbelbloed. Ze woont in Amsterdam.

Levenskunst

O

p de jazzy klanken van All blues van Miles Davis schuifelden we de zacht verlichte ruimte binnen. Ik bewoog mee met grijze koppies, groeven in de witte gezichten met zwarte mondkapjes. Natte ogen van verdriet, ongeloof en verslagenheid. Ik nam plaats en keek op naar de ruggen van zijn dierbaren, ze troostten elkaar. De voorganger memoreerde dat Miles Davis zijn favoriete muzikant was, daar had ik geen idee van. Zoals wel vaker gebeurt, leer je een persoon op zijn begrafenis nog beter kennen. Bloemen pronkten in tinten bruin, oranje en rood boven op de lichtkleurige houten kist. Koos, mijn redactionele steun en toeverlaat, lacht ons vanaf een diascherm ontspannen toe, hij zit op een terras met een biertje.

De sprekers – een cursist van zijn schrijfworkshops, zijn wandelvriend, zijn uitgever Franc Knipscheer – vertellen geëmotioneerd welke betekenis Koos voor hen had.

Samen boetseren ze een beeld van een veelzijdig man die waarschijnlijk net zo overvallen is door zijn einde als de mensen om hem heen. Een bevlogen schrijver, dichter, docent en redacteur met een grote passie voor de natuur. Talloze boeken waaronder die van beroemde auteurs als Astrid Roemer en Alfred Birney, heeft hij geredigeerd. Hij schreef dichtbundels, boeken, was twee jaar stadsdichter van Venlo én gaf ooit les op de Schrijversvakschool in Paramaribo, Suriname.

Zijn plotselinge dood illustreerde weer eens dat we ons geen wachttijd kunnen permitteren. Daarom plande ik een visite aan mijn dierbare vriend en leermeester Jan de Dreu. Ik vertelde hem dat ik onze afspraak veel te lang had uitgesteld. Jan herkende en illustreerde dit fenomeen met een voorbeeld. Zijn voornemen om naar Noorwegen te gaan beredeneerde hij weg: Ik kan maar beter in het voorjaar gaan, het is nu toch veel te koud, die paar maanden later maken ook niets meer uit, enzovoort.

Gelukkig was hij zich bewust van de saboterende stemmen en heeft hij inmiddels genoten van een zonnige week in Noorwegen. Dát is ware levenskunst: onze innerlijke stem volgen.

Wat zou Koos tot dusver van deze meanderende column vinden? Het voelt onwennig, de eerste keer zonder hem. Ik besluit contact met hem op te nemen, een gewaagde onderneming, omdat ik geen idee heb waar hij is. Opgelucht hoor ik zijn warme stem met Limburgse tongval.

FO

T

“Hallo?”

Koos verstaat de kunst om hallo vertraagd uit te spreken.

“Hai Koos, hoe is het nu?”

“Rustig. En jij? Ben je aan het schrijven?”

Er is zó veel gaande dat ik niet kan kiezen waarover ik wil schrijven.

“Wat raakt je?”

Prompt antwoord ik: “De verdwijning van de Chinese tennisster Peng Shuai. Ze heeft het gewaagd de voormalige vicepremier van China te beschuldigen van verkrachting. Heel dapper in een land waar je je leven niet zeker bent als je je uitspreekt tegen de autoriteiten. Ze was weken spoorloos, niemand wist waar ze was, en dát voelde ik tot in m’n botten.”

“Verontrustend,” beaamt Koos.

“Terwijl de wereld haar hart vasthield over het lot van de Chinese tennisster las ik op een nieuwssite dat er recente video’s van Peng waren gepubliceerd door de Chinese staatsmedia. Ze zouden op waarheid zijn ‘getoetst’ door Hu Xijin, de hoofdredacteur van de Chinese krant Global Times, een vooraanstaand figuur in de Chinese staatsmedia. Tja Koos, a puppet on a string.

Serena Williams en andere sterspelers riepen de autoriteiten op om met bewijs te komen dat ze veilig was.

De WTA (Women’s Tennis Association) dreigde geen toernooien meer in China te zullen organiseren, ze geloofde er niets van dat de videobeelden echt waren.

Dat was een gewaagd statement, want het zou ze miljoenen gaan kosten wanneer ze zich uit China zouden terugtrekken.

“Wat denk je? Peng liet plotseling van zich horen met het dringende verzoek om haar met rust te laten. De angst die in haar stem doorklonk was om koud van te worden. Ze leefde, maar wat voor leven staat haar te wachten?

En terwijl ik dit met je channel Koos, komt er een mail binnen van Atria (Het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis) met de kop: In Nederland wordt iedere acht dagen een vrouw vermoord: “Veranker femicide in het strafrecht”.

“Dát raakt me! Het is niet alleen een ver-van-mijn-bedshow in China maar héél dicht bij mijn bed blijkt het ook levensgevaarlijk voor vrouwen.”

“Interessant Etchica maar wat wil je écht zeggen?” Koos klinkt ver weg.

“Dat je innerlijke stem kunnen volgen behalve een levenskunst óók een luxe is.”

Het bleef stil. O OPZIJ 2021/22

75

‘Voldoende vrouwen

FOTO ALEXANDER JANETZJKO

IN DE JURY, DAAR GAAT HET OM’ De Berlinale lokt ieder jaar in februari tienduizenden filmliefhebbers naar de Duitse hoofdstad. Het is één van de drie grote Europese festivals, de andere twee zijn natuurlijk Cannes en Venetië.

De Berlinale is veel minder prestigieus dan Cannes, maar met meer dan 330.000 verkochte kaartjes is het wel verreweg het grootste publieksfestival. In tien dagen tijd worden in Berlijn zo´n 400 lange en korte films vertoond en de voorbereidingen beginnen al in september.

Verantwoordelijk voor die organisatie is sinds 2020 de Nederlandse Mariette Rissenbeek (1956), voormalig filmproducent en marketingmanager in de filmbranche. Zij heeft de zakelijke leiding, de Italiaan Carlo Chatrian is artistiek leider; hij selecteert de films en nodigt de juryleden uit, daarbij geassisteerd door verschillende teams.

D O O R MA R J O L I J N U I TZ I N GER

76

Kunst & cultuur Interview

C

hatrian is degene die in 2021 de ‘genderneutrale’ acteerprijzen invoerde: geen aparte prijzen meer voor vrouwelijke en mannelijk hoofdrollen, maar één prijs per hoofdrol en bijrol. Het Nederlands Filmfestival (NFF) volgde dat voorbeeld, evenals het festival van San Sebastian; andere festivals zagen (nog) geen aanleiding hun beleid te veranderen.

Die beslissing maakte veel kritiek los uit de hoek van de vrouwenbeweging, want vrouwen, die toch al veel minder mogelijkheden hebben in de filmwereld, zouden daardoor minder kansen hebben om hun rol bekroond te zien. We spraken met Mariette Rissenbeek over deze soms verhitte discussie. Rissenbeek is niet iemand van de gepeperde uitspraken, ze is eerder genuanceerd en bedachtzaam.

“Carlo kwam met dat idee, en ik vond dat eigenlijk wel goed, omdat je bij andere prijzen, voor de regie, voor het scenario, noem maar op, ook niet kijkt naar man of vrouw, en dan is het toch eigenlijk een beetje vreemd om bij iemand die een rol speelt, wél mee te wegen of het een man of vrouw is. Alsof dat met andere criteria moet worden beoordeeld. Ik heb er eerlijk gezegd niet zo bij stilgestaan dat je door die samenvoeging de quote die er nu is, namelijk fifty-fifty, laat verdwijnen. Ik las wel dat Tilda Swinton en Cate Blanchett het een fantastisch idee vonden, omdat ze, zoals ze zeiden, zichzelf niet als actress zien, maar als actor.”

Maar dan noem je ook wel grote namen! Die vrouwen vallen altijd wel in de prijzen. De vereniging ProQuote Film noemde het een ‚vijgenblad voor vernieuwing‘. Van gelijkberechtiging is de filmwereld en ook de Berlinale nog ver verwijderd, vindt die vereniging, en nu wordt het aantal acteerprijzen ook nog gehalveerd. De tegenstanders voeren aan dat tweederde van de rollen voor mannen worden geschreven, ook bij alternatieve producties.

En we hebben gezien hoe het werkt bij het Nederlands Filmfestival, de vijf acteerprijzen gingen allemaal naar mannen.

“Tsja… bij de Berlinale heeft het beter uitgepakt, de Zilveren Beer voor beste hoofdrol ging naar Maren Eggert voor haar rol in Ich bin dein Mensch, de Zilveren Beer voor de beste bijrol naar de Hongaarse actrice Lilla Kizlinger in de film Forest- I see you everywhere, dus onze jury koos wel voor vrouwen.’ Zolang dat gebeurt, lijkt Mariette Rissenbeek te zeggen, is er in feite niets onrustbarends aan de hand. Ze windt zich er in ieder geval niet erg over op.

Hoe verklaar je dat het merendeel van de filmrollen voor mannen wordt geschreven?

“Heel lang was de film een pure mannenwereld, producenten waren mannen, regisseurs idem, scenarioschrijvers meestal ook, en dat begint nu pas te veranderen. Het is een heel langdurig proces. De studiobazen in Hollywood waren altijd mannen, er kwam geen vrouw aan te pas, en die wilden mannen als hoofdrolspelers. Helden.

Vrouwelijke regisseurs van vroeger kan ik me helemaal niet herinneren. Die hele branche was clichématig manlijk gedomineerd. En dan ook door witte mannen. Het is te lang een industrie geweest waarbij alleen gekeken werd naar wat populair was bij het grote publiek en er is te weinig aandacht besteed aan de inhoud die gecommuniceerd werd.”

ProQuote Film pleit voor een speciale prijs voor de beste gendergevoelige rol. Vind je dat een idee?

“Nee, het instellen van meer prijzen voor speciale groepen lost niets op, want dan worden het een soort troostprijzen. Waar ik veel meer belang aan hecht is de samenstelling van de jury. Die moet echt fifty-fifty zijn. De Berlinale-jury dit jaar bestond uit drie vrouwen, gerenommeerde Oost Europese regisseurs, en drie mannen. Die jury heeft heel bewust naar vrouwen gekeken, en dat moet ook.

Maar je moet vrouwelijke acteurs geen prijs geven, omdat je hen extra wilt belonen. En bij het keuzeproces gaat het in eerste instantie ook om de teams die de jury samenstellen, daarin moeten vrouwen goed vertegenwoordigd zijn. Want vrouwen denken breder als het om de samenstelling van een jury gaat, mannen zijn geneigd in hun eigen kringetje rond te kijken en mensen te kiezen met wie ze hun eigen relaties hebben en samenwerken. En dat zijn doorgaans andere mannen. Old boys network? Ja, een beetje wel. Dus voor mij is cruciaal: voldoende vrouwen in het team dat de films selecteert en voldoende vrouwen in de jury.”

Is er al iets te zeggen over de nieuwe jury?

“Er was geen voorzitter dit jaar, volgend jaar weer wel, dat wordt M. Night Shyamalan, die je nog wel kent van zijn film The Sixth Sense. En ik heb zelf contact gelegd met iemand uit Zimbabwe, ik was vorige week bij de Frankfurter Buchmesse waar ik de vrouw ontmoette die de Friedenspreis van de Duitse boekhandel heeft gekregen, Tsitsi Dangarembga, ze schrijft maar ze maakt ook films.

Een fantastische vrouw. Die hebben we uitgenodigd en daar voelde ze wel voor.”

Bero Beyer, de directeur van het Nederlandse Filmfonds, wil meer aandacht voor diversiteit, want de huidige filmmakers zijn daar volgens hem te weinig mee bezig. Dus: meer vrouwen, meer genderverschillen, minder witte mensen, zo vertaal ik dat maar even. Dat pleidooi kan betekenen dat bij de subsidieverlening vooral daarnaar gekeken wordt.

Zou dat een stap in de goede richting zijn?

OPZIJ 2021/22

77

Kunst & cultuur Interview “Nou nee. Ik vind het wel een winstpunt als er meer over wordt nagedacht en in het creatieve proces een rol speelt, maar als daar regels voor komen wordt het wel moeilijk.

Want dan is het geen creatieve overweging meer, dan gaat het om geld, om een manier om subsidie binnen te halen. Dat lijkt me echt niet goed. Bij de Berlinale blijft in ieder geval het komend jaar op die manier gaan, één prijs per hoofdrol en bijrol. En omdat we twee vrouwelijke winnaressen hadden dit jaar, hebben we het gevoel dat het klopte.”

Het komende festival loopt van 10 tot 20 februari 2022. Daar zijn jullie druk mee bezig. Chatrian zit in Tokyo. En wat doe jij als zakelijk leider nu precies? Wat is de taakverdeling?

“Carlo zoekt de films uit, stelt de jury samen, hij maakt het programma, al het andere doe ik: de sponsors, de digitale infrastructuur, tot en met de auto’s die ingezet worden tijdens het festival, maar ik praat ook het hele jaar door met de politiek, over de subsidie, en over het belang van de Berlinale, ik overleg met andere culturele organisaties. Het ministerie voor cultuur en media stelt 10,4 miljoen ter beschikking, het totale budget is bijna 30 miljoen, de rest komt van sponsors en de opbrengst van toegangskaartjes. En dan zijn er nog de gelden die betaald worden voor films die hier aangemeld worden, aanmelding kost 280 euro per film, en als je 8000 films binnenkrijgt… reken maar uit. Daaruit worden er dan uiteindelijk zo’n 350 tot 400 geselecteerd. Ja, de Berlinale is heel groot geworden de laatste jaren, met allerlei verschillende secties: 18 films concurreren om de Gouden Beer en de Zilveren Beren, er is een sectie specials, series, korte films, documentaires, jeugd, en nog veel meer. Je moet ervoor waken dat het niet allemaal verschillende festivals worden, het gaat erom dat je kunt zien dat al die films bij één groot festival horen. En je moet dus iemand hebben die daarnaar kijkt, hoe past de ene sectie bij de andere, dat is belangrijk. Dat doet Carlo.”

Ben je nooit jaloers op zijn werk?

Lacht. “Soms wel. Bij die baan die ik hiervoor had, bij German Film, was ik verantwoordelijk voor de Duitse film in het buitenland, dat heb ik zestien jaar gedaan.

Dan keek je naar die films om te zien of ze zouden passen op het festival van Locarno, of van Venetie, en ging je de mensen die je daar kende benaderen om te zien of je die film daarheen kon krijgen. Inhoudelijk werk was dat, en nu is het zakelijk. Ja, ik mis dat wel, maar tegelijkertijd ben ik het centrale aanspreekpunt als het om de Berlinale gaat, iedereen weet dat ze dan bij mij moeten zijn, dat is ook heel bijzonder.”

Voor een zakelijk leider was dit jaar wel een ramp, neem ik aan, een festival tijdens de lockdown.

“In november was duidelijk hoe de vlag erbij hing en hebben we besloten de Berlinale in twee delen op te splitsen: in maart digitaal voor de filmwereld en de pers, en in juni 78

open air voor het publiek. Dat liep best goed, maar het was natuurlijk financieel een enorme strop, dus we hebben het ministerie om extra geld gevraagd. Dat hebben we ook gekregen. Neem alleen het aantal voorstellingen: in een normale bioscoop kun je ’s morgens om elf uur beginnen, en je hebt vijf of zes voorstellingen per dag, maar buiten kun je pas iets doen als het donker is, dus we hadden maar één voorstelling per dag, want in juni wordt het pas heel laat donker.”

Het ziet ernaar uit dat het festival in 2022 betrekkelijk normaal kan plaatsvinden, en dat de maatregelen minder rigoureus zullen zijn. Dus in dat opzicht zijn de voorwaarden voor succes verzekerd.

Waarin onderscheidt de Berlinale zich nu het meest van andere festivals?

“Om te beginnen hebben de andere veel minder publiek.

Cannes is helemaal niet toegankelijk voor het publiek, is alleen voor geaccrediteerden uit de vakwereld, Venetie verkoopt geloof ik 29.000 kaartjes, want er is heel weinig belangstelling vanuit de stad. In Berlijn worden ca.

330.000 kaartjes verkocht. Dit is met bijna vier miljoen inwoners een grote stad, met bovendien een heel diverse bevolking, politiek georiënteerd, queer, feministisch, erg uitgesproken, en die thema’s komen dus ook in het programma voor, omdat we weten dat ons publiek daarin geïnteresseerd is. In Venetie gaat het om bepaalde filmkunst, in Cannes moeten veel films een glamourfactor hebben, dat is in Berlijn veel gemengder. Bovendien komen elk jaar zo’n 18.000 mensen uit de filmwereld naar Berlijn om films te zien, te kopen of te verkopen. Of om over bepaalde thema’s te discussieren, dat geeft een bepaalde wisselwerking binnen het festival.”

De meeste grote films gaan naar Cannes, is dat geen nadeel?

“Cannes is voor iedereen een grote concurrent, ook voor Venetië, dat festival is uniek, ook omdat ze daar zo’n grote filmbeurs hebben. Maar de Berlinale is vooral voor de arthouse-sector van belang, voor de onafhankelijke films.

Mensen kunnen zich hier concentreren op waar ze mee bezig zijn, het is een soort werkfestival, terwijl Cannes een plek is waar voortdurend van alles aan de hand is.

Het is bovendien een kleine stad met dure hotels, terwijl Berlijn een enorm aanbod van hotels en restaurants heeft, ook goedkopere. Dat zijn toch voordelen.”

De jury heeft soms een wonderlijk oordeel… is dat niet lastig voor de impact die zo‘n festival zou moeten hebben? De Gouden Beer-winnaar van dit jaar, de Roemeense film Bad Luck Banging or Loony Porn, sprak mij bijvoorbeeld totaal niet aan en ik zie daar ook geen groot publiek op afkomen.

“Ja, dat hoort ook bij de Berlinale, het zijn vaak andere films die in de prijzen vallen, meer arthouse, minder glamour, minder grote bioscoopfilms dan in Cannes of Venetië. Maar dat is niet erg, elk festival moet toch ook

Kunst & cultuur Interview zijn eigen kleur, zijn eigen karakter hebben. De Berlinale heeft een uitstraling die in de loop der jaren is opgebouwd en die moet je niet omgooien van de ene dag op de andere – er is bovendien een groot aantal arthouse-bioscopen in de stad, waar we nauw mee samenwerken.”

Je hebt theaterwetenschappen gestudeerd. Gaat je voorkeur per saldo meer uit naar film dan naar toneel?

“Eigenlijk wel. Theater is soms voor mij een te kunstmatige vorm, hoewel ik wel bewondering heb voor de prestatie om alles in anderhalf of twee uur neer te zetten, de acteurs leveren daar een veel grotere bijdrage. In films wordt alles in stukjes opgedeeld, dus je hoeft je als acteur steeds maar op één scene te concentreren. Maar film trekt een groter publiek en is een veel betere manier om een idee aan de man te brengen. Theater is dan toch elitairder, zeker het Duitse theater, dat bovendien heel zwaar is, dramatisch. En heel intellectueel, dat bevalt me niet zo.

De emotie moet ook een kans krijgen en het moet niet allemaal in je hoofd gebeuren.”

Ga je vaak naar de bioscoop?

“Nou, vaak… ik probeer regelmatig te gaan, en dan naar films die ik echt graag zelf wil zien, ik heb lang genoeg

naar films gekeken omdat die voor mij beroepsmatig van belang waren. De laatste was de Gouden Palm-winnaar uit Cannes, Titane, van Julia Ducournau. Fantasy en horror. Een bijzondere film, omdat het een regisseuse is die een horrorfilm maakt, en dan nog met een transgender-thema erin, maar al met al was het voor mij een beetje te veel van het goede. Ik voelde me… hoe zal ik zeggen… niet verrijkt. Ik kijk graag naar films die iets zeggen over maatschappelijke verhoudingen, hoe mannen met vrouwen omgaan bijvoorbeeld. Dat vind ik interessant.”

Het Duitse toneel is zwaar op de hand, en dat geldt ook voor Duitse films toch? Die gaan vaak over de nazi‘s, over de holocaust, over de DDR-dictatuur…

“Dat klopt. Het moet hier eigenlijk altijd serieus zijn om als cultureel te worden gezien. In Nederland wordt op een veel lichtere manier met kunst omgegaan, kunst wordt meer als inspiratie gezien, terwijl cultuur hier ook een educatieve waarde moet hebben. Je moet er iets van leren.

Dat is een heel andere opvatting. Een boek, een film, een theatervoorstelling moet in Duitsland een boodschap bevatten. Daarom is Ich bin dein Mensch een prettige uitzondering, die terecht in de Berlinale en bij de Deutsche Filmpreis in de prijzen is gevallen.”

Dame Helen Mirren bij de Award uitreiking bij het Berlinale Paleis

OPZIJ 2021/22

79

Kunst & cultuur Interview

Sophia Loren, Hommage 1994 | © Internationaal Filmfestival Berlijn

Het is bovendien de Duitse Oscar-inzending. Daar verwacht ik overigens geen wonderen van.

“Ik ook niet, maar het is wel een leuke, speelse film.”

Zie je films van tevoren of ben je alleen met de organisatie bezig?

“Als Carlo gaat afwegen wat hij als openingsfilm wil kiezen, vraagt hij mij wel om mee te kijken en Duitse filmmakers nodigen me ook vaak uit voor hun films, omdat dat mijn werk is geweest, maar ik heb natuurlijk weinig tijd. En ik wil me wel op die film kunnen concentreren en niet tussen drie vergaderingen door snel even iets bekijken. Ik zie er een stuk of tien van tevoren en en de competitiefilms zie ik allemaal online.”

En als het dan zo ver is en het spektakel begint – dat is wel de kroon op het werk, neem ik aan. Wat doe jij dan?

“Deze zomer heb ik de films in de open air-kino’s gepresenteerd, dat vond ik heel leuk, maar bij een normale Berlinale sta ik drie keer per dag op de rode loper om mensen te begeleiden, Helen Mirren, Sigourney Weaver, ja dat is natuurlijk geweldig, dan zie je wat je allemaal hebt georganiseerd en hoe mensen erop reageren. Begin september begint het hele verhaal dan opnieuw, het selectieproces van de films, de voorbereidingen, nu natuurlijk ook met het oog op de pandemie - hoe doen we het met de rode loper als er 80

beperkingen zijn, wat betekent het voor de afstanden, moeten de bezoekers gevaccineerd danwel genezen zijn of hebben ook mensen toegang die negatief getest zijn, hebben we een receptie voor de opening ja of nee, en hoe doen we dat? Het Berlinale Palast heeft nieuw doek nodig, wat gaat dat kosten… ja dat gebouw blijft het centrale theater. Het ligt ook makkelijk, dat kleine straatje kun je afsluiten voor ander verkeer. En dan is er nog Cinemaxx vlakbij en de Gropius Bau, waar de filmbeurs is, en dat alles op loopafstand van elkaar. Terwijl Berlijn zo’n uitgestrekte stad is.”

Je woont hier niet sinds je benoeming in 2020, maar al veel langer, is dat een bewuste keuze?

“Ja, ik woon er met korte onderbrekingen al zo’n veertig jaar in Berlijn. Ik ben een paar keer in de stad verhuisd, je moet toch zoveel mogelijk verschillende wijken leren kennen, al die stadsdelen die totaal anders van karakter zijn, er is plaats voor iedereen, het is kleurrijk, er is zoveel cultuur – ik heb ook in München gewoond, maar dat is toch heel anders, een soort groter dorp. Ik moest toen veel reizen, dus ik ging naar Tokyo, naar Melbourne, New York, en tussendoor kon ik in München tot rust komen.

Maar ik had daar niet kunnen wonen als ik die baan niet had gehad. Het is klein en de mentaliteit van de Beierse chic is toch wel behoorlijk conservatief. Je hebt niet het gevoel dat daar iets borrelt, zoals hier… nee, ik zou geen andere Duitse stad weten waar ik zou willen wonen.” O

BESTEL DE OPZIJ JUBILEUMAGENDA €17,99

In 2022 bestaat OPZIJ vijftig jaar. In deze agenda diverse quotes en afbeeldingen, die een verrassend veelzijdig beeld van OPZIJ door de jaren heen weergeven, waarin actie werd gevoerd, veel werd bereikt en ook veel werd gelachen.

Deze onmisbare agenda is verkrijgbaar in de boekhandel of bestel direct via de QR-code.

GA NAAR OPZIJ.NL

Kunst & cultuur Film

IK HOOP DAT JE

BOOS WORDT Filmmaakster Mijke de Jong (1959) reisde af naar Lesbos om iets nuttigs te doen: vluchtelingen op kamp Moira helpen. Daar ontmoette ze de tweeling Nahid en Malileh en hun verhaal kon ze niet meer laten gaan. All along the way is het resultaat.

DOOR MARIAN N E VE R H OE VE N

82

Kunst & cultuur Film in het beruchte kamp op Lesbos.

Ze gaf daar als vrijwilliger een filmworkshop net nadat haar film God only knows was uitgekomen. “De meiden wilden actrices worden. Na de workshop vroeg een van de twee: mag ik in een film van jou spelen?

Wat zeg je daartegen? Twee jonge meiden vol levenslust en veerkracht.

Het was een hele bijzondere ervaring om hen te zien groeien en hun levens zo mee te maken.”

M

ijke leerde de tweeling Nahid en Malileh in de film heten de meisjes Zarah en Fatimah - kennen

Ik heb je film gezien, wat een heftig verhaal zeg.

“Zeker. Ik vond dat dat de meiden zoveel veerkracht hebben, dat vind ik mooi om te zien. Twee moderne meiden, een tweeling, ze hebben een symbiotische relatie, ze zijn altijd bij elkaar en worden uit elkaar gehaald.

Het is een heftig verhaal inderdaad.”

Je krijgt een authentiek gevoel bij de film, alsof je met ze bent meegaat op de vlucht van de smokkelaars. Maar omdat het gefilmd wordt, moet het in scène zijn gezet. Dat is niet erg, de boodschap is belangrijk, maar het zet je aan het denken.

“Inderdaad. Je weet niet helemaal weet hoe het zit, het is integrerend.

Je wordt er nieuwsgierig van. We deden in de montage er daardoor wat langer over. Er moest een goede balans zijn, je moet niet te lang gaan puzzelen want dan zit je niet meer in het verhaal. We hebben trouwens ook wat beelden van hunzelf kunnen gebruiken. Het beeld dat ze in een bootje aankomen, is van de meisjes.”

Ik hoop dat mensen denken: wat een leuke meisjes, in plaats van: gadverdamme, asielzoekers.

OPZIJ 2021/22

83

Kunst & cultuur Film De tweeling is echt geweldig.

Hun teksten komen keihard aan.

Een van de meiden zegt tot driemaal toe: ‘Ik wil niet meer worden uitgescholden als vieze Afghaan.’ Dat deed me zoveel.

“Het zijn geen actrices en daardoor spelen ze heel naturel. We hebben hun leven als uitgangspunt gebruikt. Na onze kennismaking bedacht ik thuis dat het een mooi verhaal was, het moest wel snel gemaakt worden. Vorig jaar november zijn we gaan draaien, hij is net af. Het jaar ervoor hebben we het geschreven. We vroegen eerst aan de meisjes of ze het zagen zitten. We zochten ze op in Athene, ze zaten daar in een wat groter kamp en daar hebben ze hun verhaal verteld. Alle details.

We hebben ons opgesloten en het duurde een paar dagen. De meisjes gaan me aan het hart. We hebben nog contact. Toen de film af was, moest ik echt even afkicken.”

Hoe kwam in je kamp Moira terecht?

“Na mijn laatste film dacht ik: wat wil ik nou? Ik had met mezelf afgesproken dit werk een keer te doen. In 2020 ging ik. Even niet filmen maar als vrijwilliger mezelf nuttig maken met mijn vak. Via ReFOCUS MediaLabs, een ngo die asielzoekers hun verhaal wil laten

vertellen, kon ik aan de slag door filmworkshops te geven. Lesgeven aan studenten is heel bevredigend.”

We kennen kamp Moira van beelden op tv, jij bent er zelf geweest.

“De omstandigheden geloof je niet.

Het is er verschrikkelijk. Het stinkt er. Ratten lopen overal, ze bijten je.

Heel heftig. De verjaardag van de tweeling werd wel gewoon gevierd, dat zie je in de film. We wij waren uitgenodigd. Met taart en de hele avond dansen. En dan hebben ze echt oprecht heel veel lol. Heel bijzonder vond ik dat.

Wat wil je met je films bereiken?

“Het is een missie. Ik wil mensen wakker schudden. Ik merk als mensen mijn films zien dat ze heel kwaad worden. Ik hoop dat ze nu ook weer boos worden. Het kon je buurmeisje zijn. Met Layla M. kon dat ook zo zijn. Ik hoop dat mensen inzien dat vluchtelingen ook gewone mensen zijn. Je kunt het niet zo makkelijk naast je neerzetten. Ik hoop dat mensen denken: wat een leuke meisjes, in plaats van: gadverdamme, asielzoekers.”

Ben je zelf ook boos?

“Toen ik daar was, schaamde ik me voor het feit dat ik Nederlandse ben. Ik ben ook boos, ja, heel boos.

Wij houden die misère in stand, ons systeem dat maar honderd vluchtelingen wil opvangen. De politiek ziet geen mensen, maar getallen. Maar wij Nederlanders nemen de verantwoordelijkheid ook niet. Wie zijn dan eigenlijk de criminelen?”

Wat ga je nu doen?

“Ik weet het nog niet. Ik heb veel aanbiedingen gekregen. Het zijn wel dingen uit mijn comfortzone, zoals series. Het is nog geheim, ik kan er nog niet veel over vertellen. Allemaal leuke ontwikkelingen wel.”

Je hebt mooi werk.

“Door mijn werk kom ik veel verschillende culturen tegen, daar leer ik zoveel van. Dat was bij Laila M. zo en nu ook bij de Afghaanse tweeling. Er ontstaat altijd een band die blijft. Voor die meisjes is dat heel bijzonder, maar het is ook een verantwoordelijkheid. Ik hoop dat er progressie in zit.”

Hoe gaat het met de tweeling? Ik was zo benieuwd aan het einde van de film.

Ze vragen nu asiel aan in Duitsland.

Als de film uitkomt daar, hoop ik ook echt dat ze werk kunnen krijgen.

Mensen die de film zien, leven met de meisjes mee. Maar wees gerust: het gaat goed met hen hoor.

Along the Way

Op de grens van Turkije en Iran raken de 19-jarige tweelingzussen Zahra en Fatimah hun familie kwijt en komen zij voor verschillende dilemma’s te staan.

Om te overleven in een vijandige wereld van mensensmokkelaars en drugsdealers komen zij voor keuzes en dilemma’s te staan die hun symbiotische relatie en geweten zwaar op de proef stellen.

Along the Way is de 5e Telefilm uit de reeks van Telefilms 2021/2022. Vanaf 19 september 2021 te zien op NPO 3 en maandag 10 januari 2022 op VPRO. O

84

Kunst & cultuur Film

De omstandigheden op kamp Moira geloof je niet.

Het is er verschrikkelijk.

OPZIJ 2021/22

85

Kunst & cultuur Musea Thérèse Schwartze.

Haar klant was koning.

Mia Cuypers, geschilderd door Thérèse Schwartze in 1886.

Waar? Museum Paul Tetar van Elven, Delft Wat? Ruim vijftig portretten door de Amsterdamse Thérèse Schwartze gemaakt, in olieverf, houtskool, pastel en krijt. Schwartze was tijdens haar leven, van 1851-1918, een gevierd portrettist. Ze werd opgeleid door haar vader die haar klaarstoomde voor een carrière als kunstschilder. Best bijzonder voor een vrouw in de negentiende eeuw. Ruim voor de eerste emancipatiegolf verdiende ze een vermogen met haar portretten van de rijke Amsterdamse burgerij en van het Koninklijk Huis. Ze kocht panden aan de Prinsengracht en onderhield haar hele familie na de dood van haar vader.

Waarom? In 1871 exposeerde Thérèse Schwartze voor het eerst haar werk. Ze was toen twintig jaar. Deze verkooptentoonstelling werd georganiseerd door ‘Arbeid Adelt’, de eerste vrouwenvereniging in Nederland. Die tentoonstelling was ook in Delft, in het stadhuis. Nu is Schwartze dus terug in Delft, na 150 jaar.

Wanneer? Tot en met 27 februari 2022, dagelijks van 11.00-17.00 uur. museumpaultetarvanelven.nl

Kapje op!

Mondkapjes van Museum Het Schip, €10

Fré Cohen: Vorm en idealen van de Amsterdamse School

Waar? Museum Het Schip, Amsterdam Wat? Boekomslagen, exlibrissen, folders, etiketten, briefkaarten, schilderijen, tekeningen, lithografieën en houtsneden, gemaakt door grafisch vormgever Fré Cohen (1903-1943). Ze ontwierp drukwerk voor de Gemeente Amsterdam, maar ook voor de socialistische beweging, vakbonden en coöperaties. Ze behoorde tot de belangrijkste vormgevers van de Amsterdamse School. In haar veelzijdige werk komen zowel de vormentaal als de idealen van die Amsterdamse School terug.

Waarom? Tentoonstelling en boek bieden een mooi overzicht van leven en werk van een bijzonder getalenteerd kunstenaar, van een feminist, een Joodse vrouw en een socialist. Zij kon leven van haar werk, kreeg veel opdrachten en won prijzen. Helaas mocht de gemeente Amsterdam Cohen geen opdrachten meer geven na 1941. Het door haar ontworpen, gestileerde stadswapen mocht niet langer prijken op het drukwerk. Een tijdje kon ze nog lesgeven maar toen haar vader en familieleden werden opgepakt dook ze onder. Ze werd opgepakt in 1943, nam het gif in dat ze altijd bij zich droeg en overleed. Haar atelier werd ontruimd door de Sicherheitsdienst, maar gelukkig was veel van haar werk al in veiligheid gebracht.

Wanneer? Tot en met 4 september 2022. hetschip.nl 86

Kunst & cultuur Musea

Tulp

Voor in de kerstboom: een tulp! €9,95 bij het Rijksmuseum, de webshop en op Schiphol.

T-shirt

€19,50, te koop in het museum of via de webshop.

Judith met het hoofd van Holofernes, schilder komt uit de omgeving van Il Pordenone (1487-1539), ca. 1539, Rijkmuseum

Female Power

Waar? Rijksmuseum Schiphol Wat? Sterkte vrouwen op schilderijen uit de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw zijn vanaf nu een jaar lang te zien op Schiphol. En nu maar hopen dat corona niet te veel roet in het eten gaat gooien want de tentoonstelling is alleen te zien voor vliegende reizigers.

Waarom? Onder andere met deze tentoonstelling wil het Rijksmuseum meer aandacht vragen voor het tot nu toe onderbelichte aandeel van vrouwen in de Nederlandse cultuurgeschiedenis. En dan hebben we het over vrouwelijke kunstenaars, zoals Rachel Ruysch, maar ook over het uitbeelden van verhalen van bijzondere vrouwen. Zoals dit schilderij, waarop de Bijbelse Judith het afgehakte hoofd van legeraanvoerder Holofernes in haar handen houdt. Lees het verhaal maar eens na in de Bijbel en oordeel zelf over de kracht en de moed van Judith.

Wanneer? Tot en met november 2022.

24 uur per dag, gratis te bezoeken op Schiphol, tussen lounge 2 en 3 achter de veiligheidscontrole op Amsterdam Airport Schiphol. rijksmuseum.nl schiphol.nl OPZIJ 2021/22

87

De Reismeiden

op bezoek bij de

VERGETEN PRINSESSEN FOTO SANDERMEERTINSPHOTOGRAPHY

Achthonderd jaar lang regeerden louter vrouwen over het Limburgse Thorn. Het sprookjesachtige witte stadje is een heerlijke bestemming. Maar vergeet niet om in Venlo te stoppen voor een schitterende expositie over de eigengereide Thornse prinsessen.

DOOR D E REIS M E I D E N

88

OPZIJ 2021/22

89

De Reismeiden

H

et Limburgse Thorn, ook wel bekend als ‘het witte stadje’, is een heerlijke reisbestemming.

Historische witte huizen, smalle straten geplaveid met maaskeien, een beekje dat er langs loopt, een prachtig natuurgebied er om heen – dat alleen al is genoeg om blij van te worden. Maar je wordt nog veel blijer als je je verdiept in de geschiedenis van dit stadje. Thorn was ooit een ministaatje binnen het Duitse rijk dat achthonderd jaar lang door louter vrouwen werd geregeerd. Deze vrouwen, vorstin-abdis genoemd, sloegen hun eigen munt, spraken recht en hadden zelfs zitting in de Duitse Rijksdag.

Het begon in de tiende eeuw, toen er een nonnenklooster verrees in Thorn. Gaandeweg veranderde het zogenoemde ‘stift’ Thorn in een plek waar jonge adellijke vrouwen zich kwamen voorbereiden op een leven in de hoogste kringen. Ze perfectioneerden er hun Frans, leerden musiceren en dansen, kregen onderricht in de etiquette en leidden een druk sociaal leven met allerlei bals en visites.

Deze ‘stiftdames’ kwamen uit de chicste families van Europa en leidden in Thorn een onafhankelijk bestaan. Ze hadden een eigen

90

inkomen en hoefden geen verantwoording af te leggen aan hun familie of aan de kerk.

De meeste opmerkelijke vorstinabdis van Thorn was Cunegonda van Saksen – Cucu voor intimi – die er een fiks paleis neerzette. Ze was intelligent, belezen, muzikaal, gek op jagen en zakelijk handig. Zo legde ze een tolweg aan en investeerde ze in hoogovens – wat haar goed van pas kwam toen de Franse revolutie een einde maakte aan haar heerschappij.

Ze moest haar paleis verlaten, maar had gelukkig nog wel een inkomen.

Na het vertrek van Cunegonda, raakten de eigengereide stiftdames lange tijd in vergetelheid.

In het gemeentemuseum Het Land van Thorn (Wijngaard 14) is een kleine permanente expositie over de geschiedenis van het stadje te zien. Je kunt er ook een wandelroute aanschaffen die voert langs de belangrijkste monumenten. Een aanrader, want veel van de huizen waar de stiftdames in woonden, staan er nog. Je kunt er zelfs logeren: in het huis waar de achttiendeeeuwse stiftdame Felicitas gravin de Merode woonde, zit nu hotelrestaurant La Ville Blanche (Hoogstraat 2). Ook de voormalige stiftskerk, die nu dienst doet als parochiekerk, staat er nog. Binnen kun je bijvoorbeeld het dameskoor

De Reismeiden bekijken, waar de stiftdames, ongestoord door het plebs, de mis bijwoonden. Loop ook even de kapittelzaal in, waar de stiftdames vergaderden. Aan de muur hangt een portret van Cunegonda.

Cucu’s indrukwekkende paleis heeft het helaas niet overleefd.

Het enige wat er nog staat, is het keukengebouw, waar nu het luxueuze hotel Abdijhof (Hofstraat 12) zit. Over het restaurant van het hotel, genaamd Hofferkeukens, hoorden we goede verhalen, maar het bleek gesloten toen wij Thorn bezochten. We lunchten daarom bij Patisserie Steyn Dullens (Bogenstraat 8), waar ze ook handgemaakte bonbons verkopen en wijn schenken die uit het belendende Wijngoed Thorn (Bogenstraat 12A) komt. Dat wijngoed zit er nu twintig jaar en hun Auxerrois is heerlijk fris.

Op onze wandeling kwamen we onder meer langs het voormalige munthuis (Daalstraat 3), waar de vorstinnen hun munten sloegen.

Dat munthuis werd gesloten nadat bleek dat vorstin-abdis Margaretha van Brederode een muntmeester in dienst had die het niet zo nauw nam met de kwaliteit van de munten.

Tja, de stiftdames waren aan hun stand verplicht om op grote voet te leven en soms moet een vrouw dan vindingrijk zijn, toch?

Limburgs Museum Een bezoek aan Thorn is niet compleet zonder een omrit naar Venlo, waar in het Limburg Museum een schitterende tentoonstelling te zien is over de Thornse stiftdames.

De expositie heet ‘De vergeten prinsessen van Thorn’ naar het boek van historicus Joost Welten.

Hij verdient een enorm compliment omdat hij de stiftdames aan de vergetelheid ontrukte. Hij dook in hun correspondentie, las duizenden intieme brieven en kon aan de hand daarvan een uniek stuk vrouwengeschiedenis reconstrueren, wat resulteerde een prachtvol uitgegeven boek.

De expositie in Venlo biedt een mooie blik op het leven van de OPZIJ 2021/22

91

De dansschoentjes van Cunegonda

92

adellijke vrouwen die in Thorn neerstreken. Zij hadden veel vrijheid, maar noblesse oblige: hun hoge positie vereiste dat ze er een luxueuze levensstijl op na hielden, wat soms resulteerde in smeekbrieven naar huis omdat er kostbare zijde nodig was voor een nieuwe robe naar de laatste Parijse mode of dure wijnen voor het bezoek. Trouwen met een man beneden je stand was er ook niet bij, zoals Gabrielle prinses van SalmSalm pijnlijk moest ervaren. Zij werd verliefd op een militair van lage adel, maar een huwelijk, dat zat er niet in.

Als het ging om bruidegommen die wèl geschikt waren, fungeerde Thorn als een soort huwelijksmarkt.

Vorsten en prinsen stuurden regelmatig gezanten naar het stadje om te kijken of er een geschikte bruid rondliep. Veel stiftdames sloten een glansrijk huwelijk en vertrokken uit het stift. Maar er waren er ook die besloten om niet te trouwen en bleven. Na haar gedoemde amourette bleef Gabrielle van Salm-Salm haar leven lang ongehuwd in Thorn wonen. Ook Cunegonda bleef, na mislukte plannen voor een huwelijk

met de latere Duitse keizer Jozef II, single en het heeft er alles van dat zij daar nooit rouwig om is geweest.

Historicus Joost Welten denkt dat ze mogelijk van de vrouwenliefde was, maar misschien had Cucu, die niet aan het heersende schoonheidsideaal voldeed, gewoon geen zin om zich door trouwlustige mannen op haar uiterlijk te laten beoordelen. Wij werden meteen een fan van deze sterke vrouw die lekker haar eigen gang ging.

We denken dat zij het roerend eens zou zijn geweest met de wijze woorden die stiftdame Felicitas de Merode in 1777 aan haar zus schreef: “Ik vind de vrijheid een groot voordeel. Wanneer men is getrouwd, is men genoodzaakt om onderworpen te zijn, want men heeft een meester gekozen. Het is aangenamer om zelf meester te zijn.”

De tentoonstelling De vergeten prinsessen van Thorn is t/m 3 april in het Limburgs Museum in Venlo te zien. Het gelijknamige boek is uitgegeven bij Sterck & De Vreese en kost €39,90. O

Prinses Cunegonda (Gal.-Nr. 601) door Pietro Antonio Graf Rotari © Gemäldegalerie Alte Meister, Staatliche Kunstsammlungen Dresden.

Foto: Elke Estel/Hans-Peter Klut

OPZIJ 2021/22

93

Man over vrouw

HET STERKE

GESLACHT

Hij sprak met prinses Beatrix, richtte een eigen verpleeghuis op nadat zijn eigen moeder dement was geworden en heeft met zijn omroep MAX de meeste vrouwelijke anchors van alle leeftijden. En wist je dat hij vroeger lang haar had? Reden genoeg voor OPZIJ om omroepdirecteur en presentator Jan Slagter (Den Haag, 1954) te vragen naar de belangrijke vrouwen uit zijn leven.

DOO R M A RIA N N E VE RH OE VE N B EEL D C O R B I N O

“V

ind je het erg als ik een sigaret opsteek?” vraagt Jan Slagter aan het begin van ons gesprek. “Ik zet het raampje wel open.” Vooruit dan maar. Hij ontvangt me in zijn kantoor op het Mediapark in Hilversum. Hij begint: “Ik ken jouw voorganger Cisca Dresselhuys heel goed! Ik ben echt verliefd op die vrouw, we hebben een goede klik.

We maken samen een podcast over het gereformeerde geloof. We praten onder andere met Jan Vayne en Sybrand Niessen over hoe zij het geloof vroeger hebben ervaren en hoe het er nu voor staat. Ik weet nog dat ik haar een stukje orgelmuziek liet horen, dat ontroerde haar zo. Dat zit gewoon bij je ingebakken, ook al doe je nu niets meer met het geloof.”

Ben jij ook gelovig opgevoed?

“Mijn vader was ouderling, diaken en organist. Ik ging twee keer op zondag naar de kerk met hem. Ik was de pisang uit ons gezin die mee moest. Ik ken teksten uit de

94

Bijbel uit mijn hoofd en kan psalmen meezingen, dat krijg je er niet meer uit.”

Zijn dat Elly en Rikkert op de foto hier aan de muur?

“Ja, dat klopt. Ik heb een tijd lang optredens geboekt voor die twee, vooral in België. Dat was echt een succes. Overal was het uitverkocht.

Ze kwamen aan in een Peugeotje met twee boxen, twee gitaren en een ukelele en ze speelden de zaal plat.

En iedereen accepteerde dat ze liedjes over Jezus zongen, ze waren nogal in de Here natuurlijk. Ik zat in die tijd bij The Jesus People, ik had lang haar, het was de Flower Power-tijd. Ik heb leuke dingen meegemaakt, maar het was toch een beetje sektarisch daar.

Toen kwam ik los van het geloof.”

Je had lang haar?

“Ja dat hoorde toen hè. Er kwamen toen wel wat klachten binnen op mijn werk vanwege mijn haar, haha.

Ik werkte als huurkoopmakelaar bij de AMRO Bank, maar kreeg toen een andere functie met iets minder klant-contacten. Ook mijn vader wilde liever niet meer dat ik overdag langskwam op zijn werk. Op een dag ging ik met mijn vriend Karel mijn haren laten knippen bij een kapsalon in de Passage in Den Haag. Eerst werd Karel gekortwiekt en toen was het mijn beurt. Ik zei: ‘Ik doe het toch maar niet!’ Haha, maar drie weken later ging ik wel.”

In oktober mocht hij prinses Beatrix interviewen over het 65-jarig bestaan van het Prinses Beatrix Spierfonds.

Man over vrouw

95

Man over vrouw Een hele grote eer noemt Jan het, en hij was zelfs een beetje zenuwachtig om haar te spreken. “Het was een hoogtepunt uit mijn carrière. Ik ben altijd een bewonderaar van haar geweest toen ze koningin was en ook nu als prinses. Ze is een voorbeeld voor me. Ze is heel begaan met het Spierfonds. Als ze met mensen sprak, dan zei ze dat er hoop is. Als er onderzoek wordt gedaan, dan kan er immers een nieuw medicijn komen. Ze is 83 jaar en beeldschoon, dat mag gezegd worden. Ik kan me goed voorstellen dat haar zonen, schoondochters en kleinkinderen trots op haar zijn.

Ze heeft veel tegenslagen gehad, een zoon verloren, en dan nog zo in het leven staan! Je hoort van veel grootouders dat ze kracht putten uit hun kleinkinderen, ik heb het idee dat Beatrix dat ook doet. Ik heb zelf nog geen kleinkinderen, die komen er vast aan en daar kijk ik naar uit.

Dan ga ik naar Madurodam en de dierentuin, dat deed ik ook met mijn eigen kinderen.”

Jan groeide op in Den Haag in een gezin met twee broers en een zus.

Zijn moeder is een belangrijke vrouw in zijn leven. “Mijn moeder was een feministe in een notendop. Ze had een moeilijk leven. Na de lagere school moest ze meteen aan het werk. En al het geld dat ze verdiende, moest ze inleveren. Maar ze kwam wel op voor haar eigen belang.

Wanneer kwam het feminisme op?

Zo’n vijftig jaar geleden, toen OPZIJ werd gelanceerd.

“Juist ja. Ik was toen een jaar of zestien. Bij ons thuis regelde mijn vader het geld, mijn moeder werkte niet. Iedere maand maakte hij een credit op. Dit is HH-geld, huishoudgeld. Alsjeblieft, in een envelop. Ze probeerde met iets minder rond te komen, zodat ze iets leuks voor zichzelf kon kopen. Een leuke blouse bijvoorbeeld. Toen ik zestien was, zei ze: ‘Ik heb een baan!’

Ze had gesolliciteerd bij V&D en was aangenomen. Het was voor een paar middagen in de week. Ze vertelde het daarna pas tegen mijn vader, toen ze 96

was aangenomen. ‘Tegen niemand zeggen’, zei hij dan. Er ging een wereld voor haar open. Ze verdiende haar eigen geld en kon zelf een blouse kopen.”

Waarom mocht het tegen niemand worden gezegd?

“Het was not done in die tijd. Toen het bekend werd, kwam de oudste broer van mijn vader bij hem. ‘Werkt Gré? Verdien jij niet genoeg?’ ‘Nee’, zei mijn vader, ‘ze wil het graag.’

Dat vond ik wel een hele moedige daad van mijn moeder, dat ze dat gewoon deed. Ze kwam op voor haar eigen belang. Want er waren ook gezinnen waar vrouwen volledig onder de plak zaten bij hun man.

Ze deden alles voor hun man. Gré

Als er visite was, en het was laat en ze was er klaar mee, dan ging mijn moeder gewoon stofzuigen.

‘Kan je je benen even omhoog doen?’ kleurde naast de lijntjes. Ze was een uitzondering in die tijd. Ze was van 1920 en mijn vader van 1918, ze zijn allebei overleden. Een hele bijdehante vrouw. Ze had een harde kant, ze had een dominante vader en ooms die niet van de dochters af konden blijven. Nare dingen meegemaakt dus. Als je dat weet, dan ga je dingen begrijpen. Ze had moeite met dingen, dat had met haar verleden te maken. Als er visite was, en het was laat en ze was er klaar mee, dan ging ze gewoon stofzuigen. ‘Kan je je benen even omhoog doen?’ En als je dan niet opzoutte, dan zei ze het wel. Mijn omaatje Slagter was ook een hele sterke vrouw. Ze is 98 geworden. Ik heb haar heel hoog zitten.”

Je komt uit een sterk geslacht.

“Zeker. Ze was lang weduwe, ik denk vanaf haar vijftigste. Vanaf dat moment altijd alleen gebleven en in het zwart gekleed. Dat was zo’n lieve vrouw. Als klein kind kwam ik daar graag. Als ik naar mijn opa ging, die van mijn moeders kant, dan kreeg je een glaasje ranja en één koekje. Maar omaatje Slagter zei: ‘Hier is de hele trommel, pak maar wat je wil.’ Ze was nooit veroordelend. Ze was wel diep gereformeerd. Toen mijn twee broers zeiden dat ze homo waren, zei ze: ‘Dat maakt me niet uit, ik houd gewoon van jullie.’ Dat was heel wat hè, in die tijd. En toen ik dat lange haar had en haar een zoen gaf zei ze: ‘Dat lange haar vind ik niet erg, maar het kriebelt wel een beetje Jan!’ Zo’n schat! Als er een God is, wat ik niet geloof, dan zit zij naast Hem. Ik heb nooit gemerkt dat ze niet eerlijk was.

Het was een lieve vrouw. Toen ze doodging, zei ze tegen haar dochter: ‘In die la ligt wat ik aan wil.’ Een wit kleed, want ze ging naar God.”

Je moeder had dementie toch?

“Klopt. Ze herkende ons gelukkig nog wel, het lijkt me verschrikkelijk als je eigen moeder je niet meer herkent.

Ze zei wel: ‘Je vader komt nooit meer, wat is er aan de hand?’ Terwijl hij er een uur daarvoor nog was. Ze moest het verpleeghuis in. Ze zat op de gesloten afdeling, met z’n vieren op de kamer. Dan heb je je hele leven hard gewerkt en lig je daar. Dat vind ik confronterend. Toen ze wist dat ze terminaal was, mocht ze naar de ‘blauwe kamer’. Een kamer waar ze alleen lag, met een koffiemachine voor de familie en waar het plafond blauw was geschilderd als de blauwe hemel. Dat zou tegenwoordig niet meer kunnen.”

Mede door die ervaring zette Jan in 2015 een kleinschalige woonvorm op voor mensen met dementie. Hij bouwt in Rotterdam-Overschie een huis voor gezonde senioren en voor mensen met een (lichte) zorgvraag of dementie en vooral voor diegenen met een kleine beurs. Het huis krijgt de naam van de overleden Ben

Man over vrouw

Ik ben erg voor emancipatie, maar dat hele woke-gedoe vind ik te ver doorgaan.

Oude Nijhuis, de man die in 2014 de verpleegzorg voor zijn dementerende vrouw aan de kaak stelt. “Ik dacht: het moet toch anders kunnen? De laatste jaren van je leven moet je liefdevol verzorgd worden. Als je een wijntje wil, dan krijg je er eentje.

Als ze iets willen, dan krijgen ze het gewoon. Dat was mijn ideaal.

Niet zeggen: nee, dat doen we pas over twee uur. Wie ben jij om dat te bepalen? Alsof het kleine kinderen zijn. Betuttel ze niet, daar heb ik zo’n hekel aan. Een vrouw was bijvoorbeeld bang dat haar zoon dood was, omdat hij niet meer belde.

Ik zei: ‘Kom, we bellen hem.’ Ze sprak hem en ze was gerustgesteld. Het zijn van die simpele dingen. Behandel de mensen met respect, ondanks de situatie waarin ze zitten. Ik weet nog goed, er was een vrouw die gek van mannen was. Als ik dan kwam, o joh, dan deed ze charmant. En tegen vrouwen was ze een kreng. Er werkte een man op de woongroep, constant was ze bij hem. Daar moet je de humor van inzien.” Inmiddels heeft Stichting Aafje het Ben Oude Nijhuis overgenomen. “Daar ben ik blij om, het kostte me tien jaar van m’n leven.

Ze zetten het mooi voort.”

Ben je getrouwd?

“Ik ben getrouwd geweest met een Belgische en ook weer gescheiden. Ik werd vervolgens verliefd op Martien, ook een Belgische vrouw. Ze had een zoontje. We woonden vijf jaar samen en toen overleed ze aan borstkanker.

Met haar zoon heb ik nog altijd goed contact. Ik verhuisde naar Brugge,

wilde niet meer in Kortrijk wonen en hing een beetje de bon vivant uit. Toen leerde ik Ingrid kennen, mijn huidige vrouw. We hebben twee zonen en zijn erg gelukkig. Ze zorgt voor onze honden en doet veel vrijwilligerswerk.”

Zijn er bij Max bewust meer vrouwelijke anchors dan mannelijke?

“Ik wil geen quotum opgedrongen krijgen, dat is niet des Jans. Er werken meer vrouwen hier dan mannen en daar ben ik blij mee.

Ik neem zelf iedereen aan. Ik kijk naar kwaliteit en niet naar sekse.

Tineke de Nooij is onze oudste presentatrice, tachtig jaar oud, ze heeft een heel leuk radioprogramma.

We hebben Martine, Carry, Janny, Dionne Stax, Elles de Bruin en nog veel meer vrouwen. Daar doen we het hartstikke goed in. Ik ben erg voor emancipatie, maar dat hele woke-gedoe vind ik te ver doorgaan.

Dan zeg je: ‘Deze vrouw is zwanger’ en dan word je gecorrigeerd: ‘Nee, het is deze persoon is zwanger.’ Wees blij dat je man bent, wees blij dat je vrouw bent. Respecteer elkaar.

Gelijke kansen, gelijke salarissen; daar sta ik helemaal achter. Maar draaf niet zo door.” O OPZIJ 2021/22

97

NEEM NU EEN JAARABONNEMENT en krijg Hedy d’Ancona’s nieuwe boek Vrolijk verval CADEAU!

voor €41,50

Over het boek

Het valt niet te ontkennen: in onze huidige samenleving is jong in en oud out. Ouderen worden vooral bestempeld als kwetsbaar en knuffelhongerig. Een woud van treurwilgen dat je moet beschermen tegen uitsterven. Hedy d’Ancona kreeg genoeg van die stereotypering van zichzelf en haar leeftijdsgenoten. In Vrolijk verval relativeert ze het zieligheidsstempel en bekritiseert ze de zachte uitsluiting. Van de angstaanjagendheid van de ouderdom blijft weinig over in deze grappige en scherpe observaties van het dagelijks leven.

Hedy d’Ancona (1937) is een belangrijk feministe en was vooraanstaand PvdA- politica. Ze werkte bij de VARA, en werd bekend als medeoprichtster van de actiegroep Man-VrouwMaatschappij en het blad Opzij. Ze was staatssecretaris van Emancipatie, minister van Volksgezondheid, Welzijn en Cultuur. Ook was ze Eerste Kamerlid en tien jaar lang lid van het Europees Parlement.

‘In handen van Hedy d’Ancona wordt het verval van de ouderdom net zo komisch en weemoedig als de dwaasheid van de jeugd. Ze schrijft met het vuur van de verliefde; nog altijd smaakt de verboden vrucht haar het best. Zo spreekt zij haar jongere ik toe: struikelen was het, is het en zal het altijd blijven.’ – Arnon Grunberg ‘Heerlijke, soms vileine en altijd vrolijk makende observaties, vol met het type wijsheid dat alleen met de jaren komt.’ – Sheila Sitalsing

GA NAAR OPZIJ.NL OF SCAN DE QR-CODE Deze aanbieding is geldig zolang de voorraad strekt. Het abonnement is tot wederopzegging en wordt na de actieperiode (6 nummers) verlengd met een jaar. Er geldt een opzegtermijn van drie maanden. Betalingsvoorwaarden en overige informatie zijn opgenomen in het colofon.

Take care Carin Gaemers Carin Gaemers (1958) is onze meest invloedrijke vrouw 2017. Maandelijks houdt ze ons bij de les.

Flinterdun vertrouwen

D

e besmettingsgraad is even hoog als vorige winter, de ic’s liggen weer vol, maar tot vijf uur ’s avonds gaat het leven gewoon door. Terwijl het virus niet kan klokkijken, om Hugo de Jonge te citeren. Ik snap er niets van. Bijna twee jaar lang kon ik zelfs achter kabinetsbesluiten waarmee ik het oneens was nog wel een logica ontdekken.

Nu niet meer.

Waarom liet het kabinet in september alle maatregelen los, terwijl dezelfde maatregel vorig jaar de aanzet gaf voor een lange besmettingsgolf die maanden aanhield?

We weten dat de delta-variant veel besmettelijker is dan zijn voorgangers. Dat overdracht kan plaatsvinden voordat er ziekteverschijnselen optreden. Dat wie geen klachten heeft toch besmet kan zijn.

Nu het weer misgaat, is de lockdown parttime en blijven de scholen open. Ik snap dat de scholen voor het kabinet een duivels dilemma vormen. Toch begrijp ik dit besluit niet. Soms kun je niet anders dan kort de pijn pakken om grotere ellende te voorkomen.

Vanuit Zuid-Afrika verspreidt de omikronvariant zich over een groot continent met een uiterst lage vaccinatiegraad.

De rijkste landen regelden immers wel hun eigen bescherming, maar gaven geen substantiële hulp aan landen die de kosten van een massaal vaccinatieprogramma niet kunnen dragen. Het omikronvirus kán het begin van het einde van de epidemie zijn. Even groot is de kans dat de huidige vaccins tegen deze variant geen bescherming bieden.

Totdat duidelijk is hoe deze variant zich gedraagt moet je de kans op besmetting zo klein mogelijk te maken, lijkt me. Toch is het omikronvirus al in Nederland, want ’s lands grootste steuntrekkers KLM en Schiphol mogen gewoon in bedrijf blijven. Passagiers van de eerste officiële omikronvlucht die negatief worden getest, hoefden zelfs niet in quarantaine. Wat heb ik gemist dat ik dit niet begrijp?

Dus ja, ik ben woedend op bewindslieden die zwalken terwijl zij duidelijk richting zouden moeten geven. Eerlijk zouden moeten zeggen wat ze wel en niet zeker weten.

Helder zouden moeten uitleggen waarom ze wel of niet voor een maatregel kiezen. Die in uitzonderlijke situaties als deze epidemie zouden moeten doorpakken.

Volgens mij gaat het op vrijdag in de ministerraad als volgt. Trekt Stef Blok het laken naar zich toe, dan wordt de economie ontzien. Is Hugo de Jonge hem voor, dan komen er maatregelen. Trekken ze allebei even hard, dan

worden kool en geit gespaard. Dat is geen crisismanagement, dat is partijpolitiek bedrijven. Het is tekenend dat het niet lukt een kabinet te vormen. Crisis of geen crisis, partijpolitieke belangen gaan kennelijk nog steeds boven het belang van burgers. Hoezo nieuwe bestuurscultuur?

Al even woedend ben ik op de landgenoten die niet bereid zijn zich vrijwillig te houden aan de beperkingen die nu noodzakelijk zijn. Mensen die zich druk maken om gemiste skivakanties en de sluiting van winkels en horeca, terwijl de hele medische sector op instorten staat.

Natuurlijk het is de overheid die de zorgcapaciteit op onverantwoorde wijze heeft uitgehold. Maar diegenen die niet het zekere voor het onzekere wensen te nemen omdat zij ‘klaar zijn met het virus’ hebben evenzeer een forse portie boter op het hoofd.

Het dilemma van vaccinatieweigering zonder medische reden wordt onder het tapijt geschoven. Mij is het principe heilig dat een overheid nooit het zelfbeschikkingsrecht van burgers mag schenden. Hoe onverstandig individuen daarmee ook omgegaan, hier van afwijken brengt ons moreel en ethisch op een hellend vlak. Tegelijkertijd ben ik boos op deze vaccinatieweigeraars, omdat zij zich onbekommerd onder de mensen begeven. Ze vertikken het simpelweg om de consequenties van hun keuze te aanvaarden.

Die dringen zij op aan mensen van wie de operatie moet worden uitgesteld. Je zult maar kwaadaardige tumor of ernstig hartfalen hebben en voor onbestemde tijd moeten leven met de angst dat het misschien te laat is wanneer er straks wel weer genoeg ruimte is op de ic’s. Wat weegt zwaarder, hun belang of dat van vaccinatieweigeraars die een ic-bed nodig hebben? Ik kan die vraag ook niet direct beantwoorden, maar het is onnozel ook dit dilemma angstvallig onder het tapijt te schuiven in de hoop dat het zo ver niet komt. Alleen al vanwege de overwerkte artsen en verpleegkundigen die nu ook nog eens moeten vertellen dat een operatie niet doorgaat en vervolgens de heftige reacties mogen incasseren.

Hoe erg ik het ook vind, mijn vertrouwen in de overheid is inmiddels flinterdun geworden. Hetzelfde hoor ik van vrienden aan wiens oordeel ik veel waarde hecht. Net als ik democraten in hart en nieren. Beangstigend. Als trouwe stemmers de overheid niet meer geloofwaardig vinden, als het vertrouwen gaat wankelen onder de zwijgende meerderheid die zich heeft laten vaccineren, zich steeds laat testen en de maatregelen in acht neemt, pas dan wordt deze crisis echt bloedlink. O OPZIJ 2021/22

99

De kracht van zacht De kracht van 15 jaar garantie De kracht van samenwerkende cellen

De kracht van dubbele werking

De kracht van stroomloos De kracht van 100% kalkvrij

De kracht van compact De kracht van zuinig De kracht van continu

Niet voor niets de meest verkochte waterontharder van Nederland Nederland houdt van zacht. En dus van Aquacell.

Dat betekent een kalkvrije badkamer, goed werkende

Niet voor niets de meest verkochte waterontharder van

apparaten en extra smaakvol drinkwater. Hij werkt

Nederland. AquaCell is de enige waterontharder met

autonoom, zonder stroom. En ook zo slim; door zijn

twee samenwerkende cellen, waardoor u gegarandeerd

kleine en compacte vormgeving past hij overal. Ontdek

bent van 24 uur per dag, 100% kalkvrij water.

alle krachtige voordelen van AquaCell op AquaCell.nl.

100% kalkvrij water

Zelf de kracht van zacht ervaren? Vraag een proefplaatsing aan op aquacell.nl