VRIJGEVOCHTEN VAN ROME, OF TOCH ONLOSMAKELIJK VERBONDEN? Een geschiedenis van de Nacht van Kersten en de val van het kabinet Colijn I H e n k Ve ld h u i zen
D
e Nederlandse ambassade bij de Heilige Stoel is onze kleinste diplomatieke vertegenwoordiging wereldwijd. Als stagiair maakte ik, naast de ambassadeur en haar secretariële ondersteuning, in 2019 een half jaar lang deel uit van deze bijzondere post. Het op de voet volgen van de ontwikkelingen in de wereldwijde diplomatieke vertakkingen van het Vaticaan behoort tot de kerntaak van deze zogenaamde ‘luisterpost’. Hoewel het katholicisme in Nederland tanende lijkt, is het wereldwijd de grootste religie, met een organisatie die 1,2 miljard mensen vertegenwoordigt; en dat aantal groeit nog steeds. Vandaar dat Nederland sinds de oprichting van het koninkrijk in 1815 diplomatieke banden onderhoudt met de zetel van de paus in Vaticaanstad: de Heilige Stoel. Maar waar ik grootse waardering heb voor het werk dat Buitenlandse Zaken daar doet en bijkans verliefd werd op de Caput Mundi, had een ver familielid van mij, Gerrit Kersten, daar heel andere gedachten over. Hij maakte in 1925 een einde aan de diplomatieke vertegenwoordiging bij de Heilige Stoel. Deze geschiedenis was niet bij mij bekend toen ik werd aangenomen op de ambassade, maar bleek uiterst nuttig als ijsbreker in etentjes met geestelijken. In dit artikel onderzoek ik de achtergronden van die anti-Romeinse sentimenten in de Nederlandse geschiedenis, en laat ik zien dat het religieuze prestige en de culturele schoonheid van Rome moeilijk te rijmen valt met de confessioneel orthodoxe opvattingen die in families als de mijne de boventoon voerden. De symbolische kracht van Rome als Caput Mundi werd en wordt niet in elke huiskamer bejubeld. De focus ligt op het hoogtepunt van anti-Romeinse sentimenten in de politieke geschiedenis: de Nacht van Kersten en de val van het eerste Kabinet Colijn in 1925. De SGP en Gerrit Kersten Kennis van deze tegenstrijdige familiaire verhouding tot Rome heb ik van mijn opa. Mijn opa is niet zo geboeid door de Eeuwige Stad. Dat ligt met name aan haar over-
50
Roma Aeterna 9.I (voorjaar 2021) www.romaaeterna.nl
dadigheid, met als hoogtepunt de barokke Sint-Pieter (fig. 2). Rome staat symbool voor de Rooms-Katholieke Kerk, en zijn – en dus mijn – familie heeft een geschiedenis van antipathie tegen de paus. Zijn oud-oom, dus de broer van zijn oma, was Gerrit Hendrik Kersten (1882-1948), predikant in de Gereformeerde Gemeente in Rotterdam-Centrum en het Zeeuwse Yerseke, maar bovenal oprichter en leider van de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP) (fig. 3). Als predikant in een van de meest behoudende kerkgenootschappen van Nederland uitte Kersten stevige kritiek op Rome. ’s Zondags op de kansel, maar zeker ook in de Tweede Kamer. Volgens Kersten was de Reformatie een geschenk van God waardoor, met het bloed van onze landgenoten, het Spaanse juk was afgeworpen. En daarmee dat van Rome. ‘Waar Rome heerst, is het met de vrijheid gedaan. Laat het ons elkaar toeroepen: Rome verandert niet’, sprak Kersten tijdens
