COMPLOTTHEORIEËN IN DE ITALIAANSE CINEMA D e v er b e e l d i n g van il Caso Moro Ge r d ie n S m i t
C
ovid-19 heeft de aandacht voor complottheorieën overal ter wereld aangewakkerd. In Italië is complotdenken echter al decennialang een populair nationaal tijdverdrijf. Er bestaat zelfs een speciaal woord voor, dietrologia, wat zoiets betekent als ‘wat-zit-erachter-kunde’. Al ruim een halve eeuw circuleren er de wildste complottheorieën over de zogenaamde anni di piombo, de ‘loden jaren’ zeventig en tachtig van de vorige eeuw, waarin extreemlinkse en extreemrechtse terreurgroepen het land welhaast in staat van burgeroorlog brachten. In de periode 1969-1987 zijn terroristen aan beide kanten van het politieke spectrum samen verantwoordelijk voor meer dan 400 doden en 1200 gewonden in bijna 15.000 gewelddaden.1 De Misteri d’Italia – de aanslagen, misdaden, affaires en politieke schandalen – uit deze loden jaren vormen haast een apart genre in de uitgeverswereld en filmindustrie en brengen een ware schaduwkant van Rome tot leven.2 Een Romeins gijzeldrama uit die periode dat zowel bij complotdenkers als bij filmregisseurs prominent in de belangstelling staat is de ontvoering van en moord op de christendemocratische politicus Aldo Moro door de marxistisch-leninistische gewapende groepering Brigate Rosse (BR, Rode Brigades). Deze tragedie werd al vrij snel bestempeld als de Affaire Moro. Voor veel Italianen staan de 54 dagen van zijn ontvoering te boek als de meest mysterieuze uit de Italiaanse geschiedenis. In dit artikel wordt aan de hand van de verbeelding van de Affaire Moro gekeken hoe complottheorieën doorklinken in de Italiaanse cinema. Wat is de reden voor deze populariteit? Vanuit de opvatting dat het heden wordt geprojecteerd in een film over het verleden, wordt onderzocht welke filmische uitspraken er gedaan worden in twee films uit 2003: Buongiorno, notte van Marco Bellocchio en Piazza delle Cinque Lune van Renzo Martinelli. De ontvoering Rome, 1978. Op 16 maart ontvoeren de BR op de kruising van de Via Fani en de Via Stresa de partijvoorzitter van de christendemocratische partij Democrazia Cristiana (DC) en oud-premier Aldo Moro (fig. 1). Zijn vijf lijfwachten komen hierbij om het
72
Roma Aeterna 9.I (voorjaar 2021) www.romaaeterna.nl
leven. Hoewel de BR officieel de vrijlating van dertien gevangen kameraden eisen, is dit van secundair belang. Ze willen politieke erkenning en bovenal: hun kracht en kunnen aan de Italiaanse samenleving tonen.3 Ze zijn van plan Moro, als vooraanstaand politicus van een partij die al sinds 1945 onafgebroken aan de macht is, te onderwerpen aan een ‘volksproces’. Hij moet namens zijn partij schuld bekennen ten aanzien van het jarenlange vermeende wanbeleid van de christendemocraten, en informatie geven over de betrokkenheid van de staat bij een reeks bomaanslagen op de Italiaanse bevolking.4 De BR slaan toe op een belangrijk moment. Op 16 maart zou een nieuwe regering worden gepresenteerd. De communistische partij (PCI) zou hier voor het eerst in de Italiaanse geschiedenis deel van uitmaken, ook al zou ze zelf geen portefeuilles beheren. Men hoopte dat dit zogeheten ‘historisch compromis’ de oplossing zou zijn voor de jarenlange politieke impasse. Moro is de architect van dit plan, maar van verschillende kanten klinken bezwaren. De Verenigde Staten bekritiseren het omdat zij de doorbraak van het zogeheten eurocommunisme vrezen. Dit geldt ook voor rechts Italië, dat
