DENKSTAP 5
Is vrijheid nep?
Het probleem van vrije wil is tot op de dag van vandaag een veelbesproken thema. Wanneer is er echt sprake van vrije wil en wanneer niet? In de vorige denkstap heb je al uitzonderingen besproken, zoals keuzes onder dwang. Maar kan het zijn dat al onze keuzes onder dwang gebeuren? Handel je zoals je wilt handelen? a
IN
1
Je maakt dagelijks veel keuzes en stelt veel handelingen, maar het zijn niet allemaal dezelfde soort keuzes en handelingen.
1→ Heb jij al eens spijt gehad van een keuze? Wat zegt die spijt over jouw visie op vrije wil? 2→ Wat is volgens jou een overtuigend voorbeeld van een handeling uit vrije wil?
N
3→ Wat is een overtuigend voorbeeld van een handeling die niet uit vrije wil gemaakt is?
4→ Probeer ook zelf een voorbeeld te bedenken van een twijfelgeval.
VA
5→ Wat is het verschil tussen de drie voorbeelden?
Vrije wil is onwetendheid
3.7
Je hebt als mens ongetwijfeld het gevoel dat je wél een vrije wil hebt. Je voelt dat je controle hebt over de handelingen
©
die je uitvoert en dat je niet gedwongen wordt om die handelingen te stellen. Maar Spinoza zou zeggen dat het idee
Vrije wil is een illusie!
van vrije wil ontstaat uit onwetendheid. Oorzaak-gevolg De reden daarvoor is de complexiteit van de lange oorzaak-gevolgketen. Een oorzaak is telkens weer het gevolg van een andere oorzaak. Zeker bij mensen lijkt het moeilijk om bij te houden wat de oorzaken zijn van de
HOOFDSTUK 3
gevolgen. Net omdat mensen die oorzaken zo moeilijk kunnen achterhalen,
86
schrijven ze zichzelf een vrije wil toe, aldus Spinoza. Zijn monisme laat geen enkele ruimte voor iets als een vrije wil. Daarom kan het idee van de vrije wil volgens hem enkel uit de onwetendheid ontstaan zijn. Mensen zeggen dat ze een vrije wil hebben, omdat ze niet kunnen inzien welke oorzaken er echt liggen achter hun handelingen.
