3 Jihadistische samenwerkingsverbanden Mensen die actief zijn in jihadistische samenwerkingsverbanden reizen veel en hebben veel internationale contacten (zie ook AIVD, 2006b). In de twaalf bestudeerde opsporingsonderzoeken naar casusgroepen die tussen 2001 en 2005 actief waren in Nederland, komen regelmatig dezelfde namen, plaatsen en actoren voor. Alle ‘zaken’ lijken direct of indirect met elkaar in verband te staan. Actoren uit verschillende zaken komen in dezelfde moskeeën, betrekken propagandamateriaal en documenten van dezelfde verstrekkers, komen elkaar tegen in chatrooms of op MSN-sites, bezoeken dezelfde websites of ontmoeten elkaar bij lezingen of bij mensen thuis. Daarnaast is er in vrijwel alle zaken sprake van internationale communicatie en van grensoverschrijdende contacten. Geen van de casusgroepen kan dus als een geïsoleerd samenwerkingsverband worden beschouwd. De verschillende casusgroepen maken over en weer gebruik van elkaars diensten en lijken zo – als clusters – onderdelen te vormen van een grotere jihadistische beweging. Dit hoofdstuk beschrijft de aard van die jihadistische beweging in – en rakend aan – Nederland. Daarbij focussen we op een aantal aspecten van deze beweging en van de samenwerkingsverbanden die daarvan een onderdeel vormen. Na een korte uiteenzetting over de wijze waarop het empirische bronmateriaal is geanalyseerd (paragraaf 3.1), begint dit hoofdstuk met een beschrijving van de inhoudelijke oriëntatie (paragraaf 3.2) en de sociaal-culturele samenstelling van de door ons gesignaleerde en bestudeerde relatiestelsels (paragraaf 3.3). Paragraaf 3.4 laat vervolgens zien welke factoren ervoor zorgen dat mensen zich inhoudelijk verbonden voelen met jihadistische gezelschappen, dat zij daarvan deel willen uitmaken, en dat zij zich daarvoor actief willen inzetten. Paragraaf 3.5 gaat in op de vraag waarom bepaalde mensen belangrijke posities innemen en richting geven aan specifieke clusters van actoren. In die paragraaf worden, kortom, machtsfactoren beschreven die een rol spelen in jihadistische samenwerkingsverbanden. In paragraaf 3.6 verschuift de focus naar de bredere jihadistische beweging waartoe de samenwerkingsverbanden behoren. Deze paragraaf beschrijft een aantal structurele ‘bouwstenen’ van dit sociale systeem en laat zien hoe bepaalde duurzame sociale fundamenten, ontmoetingsplaatsen en spilfiguren zowel op nationaal als op internationaal niveau zorgen voor samenhang in een dynamisch relatiestelsel. De laatste delen van dit hoofdstuk beschrijven in meer detail hoe interacties tussen personen bijdragen aan clustervorming en aan bestendiging van bestaande clusters (paragraaf 3.7), en hoe deze interacties zorgen voor een natuurlijke invulling van de organisatie en taakverdeling van uiteenlopende jihadistische activiteiten (paragraaf 3.8). Deze interacties blijken de afwezigheid van formele hiërarchische structuren op te vangen. Het hoofdstuk sluit af met een korte samenvatting van de belangrijkste bevindingen.
3.1 Kenmerken van samenwerkingsverbanden Dit hoofdstuk geeft een beschrijving van de kenmerken van jihadistische samenwerkingsverbanden en van de bredere jihadistische beweging. Op grond van een eerste globale bestudering van de twaalf geselecteerde dossiers ontstaat de impressie dat er tussen 2001 en 2005 in Nederland een aantal fundamenteel van elkaar verschillende relatiestelsels actief is geweest. Uit het ene deel van ons zaaksbestand doemt een beeld op van een doelgericht wereldwijd samenwerkingsverband met een tamelijk hiërarchische buitenlandse aansturing, een ander deel schetst een horizontaler vanuit Nederland opererend netwerk dat sterk divergerende activiteiten ontplooit met zowel internationale als lokale dimensies. En weer een andere reeks 28
