samenwerkingsverbanden clusters van actoren uit het Midden-Oosten, jongeren, ouderen en vrouwen. Maar ook individuele actoren met geheel afwijkende achtergronden worden getolereerd. Al met al geven de relatiestelsels die uit ons zaaksbestand naar voren komen daarmee blijk van een behoorlijke sociaal-culturele diversiteit en tolerantie. Ze ontlenen hun capaciteiten aan mensen met uiteenlopende achtergronden en leeftijden, en van diverse pluimages (waarover meer in Hoofdstuk 5). Wie soennitisch moslim is, daartoe neigt of zich daartoe bekeert, én in die hoedanigheid blijk geeft van jihadistische sympathieën, een fundamentalistisch elan of in de ogen van ingewijden iets anders te bieden heeft voor de strijd, kan verbindingen leggen met een jihadistisch samenwerkingsverband en kan worden opgenomen in de internationaal georiënteerde salafistisch-jihadistische beweging.
3.4 Inhoudelijke bindingsfactoren Een overeenkomstige sociaal-culturele achtergrond kan dus slechts voor een deel van de actoren bijdragen aan een gevoel van onderlinge verbondenheid met andere groepsleden. Binnen de bestudeerde jihadistische clusters wordt het groepsgevoel voor een groter deel door andere factoren bepaald. In deze paragraaf beschouwen we enkele opvallende factoren die ervoor zorgen dat mensen zich inhoudelijk aangetrokken voelen tot, of betrokken (willen) raken bij, jihadistische clusters, én dat zij hierin een actieve rol willen spelen. Zo kunnen gedeelde interesses, belangen, behoeften, overtuigingen, kwaliteiten, idolen én idealen mensen aan dergelijke groepen binden. Welke combinatie van factoren een rol speelt, verschilt per actor, per relatie en per cluster. En ook de mate waarin een actor zich met een jihadistisch gezelschap verbonden voelt, verschilt van persoon tot persoon. 3.4.1 Religie en religieuze activiteiten Zoals we al kort hebben opgemerkt, kunnen alle actoren elkaar herkennen in een gedeelde religie. Deze gemeenschappelijke godsdienst blijkt een belangrijk bindmiddel, vooral voor immigranten (Hoekstra, 2009). Religie zorgt voor een gedeeld stelsel van kernwaarden, een gedeelde religieuze identiteit, en vooral ook voor gedeelde activiteiten. In het verrichten van hun religieuze activiteiten – bidden op hetzelfde tijdstip, bezoeken van de moskee, lezen van de koran, vieren van religieuze feesten, vasten, eten en geloven – kunnen actoren zich met elkaar identificeren. Dergelijke overeenkomstige gebruiken en routines bevorderen verstandhoudingen tussen mensen die verder weinig met elkaar gemeen hebben. Zo lijken verschillende moslims die – hoofdzakelijk vanuit criminele motieven – documenten vervalsen of mensen smokkelen, betrokken te zijn geraakt bij een samenwerkingsverband doordat zij (toevallig) met jihadistische actoren deelnemen aan eenzelfde geloofsgemeenschap. Het gaat vaak om geloofsgenoten die toenadering tot elkaar zoeken, bijvoorbeeld in asielzoekerscentra of binnen het illegalencircuit. Zij ontmoeten elkaar – soms via via – op plaatsen waar geloofshandelingen worden verricht, zoals in moskeeën of op stilteplekken, op de routes die naar deze plaatsen leiden, of op plekken waar mensen na moskeebezoeken samenkomen. Zo winnen zij elkaars vertrouwen en raken zij op de hoogte van elkaars capaciteiten. Niet alleen voor actoren die tot de ideologische voorhoedes van jihadistische relatiestelsels behoren, maar ook voor mensen die deel uitmaken van de perifere sociale zones daarvan, biedt een gedeeld geloof op deze wijze een stevige basis voor het leggen van nadere contacten en het ontwikkelen van vertrouwensrelaties.40 Voor gedreven jihadisten die in de ‘sociale centra’ van de samenwerkingsverbanden opereren, fungeert de gedeelde religie nog sterker als een dominant bindmiddel. Mensen die in deze kringen verkeren doen mee aan gezamenlijke orthodoxe gebedssessies of aan verdiepingsbijeenkomsten. Zij bestuderen islamitische geschriften, discussiëren over religieuze vraagstukken en luisteren naar dezelfde voorgangers. Voor sommigen verschaft het avondgebed in een salafistische moskee genoeg stof tot nadenken om na afloop bijeen te komen op een 38
