hij echt bang was voor deze vent. Deze man [Xl] is eng, gevaarlijk. Als je [teamlid] kent: dat is gewoon een keiharde rechercheur. En die zegt: ik heb nog nooit zo iemand gezien. Hij keek dwars door hem heen, ook in zijn opmerkingen.’
---Als we de wijze waarop macht zich manifesteert in ogenschouw nemen, constateren we dat alle hierboven beschreven machtsfactoren en machtsverhoudingen een rol spelen in de bestudeerde samenwerkingsverbanden. In dit opzicht lijken ze niet sterk van elkaar te verschillen, ook al worden binnen sommige clusters meer inspanningen verricht om actoren voordelen en beloningen te bieden terwijl andere weer iets sterker leunen op het sturende vermogen van deskundigheidsmacht. Vooral deskundigheidsmacht, beloningsmacht en bestraffingsmacht hebben in alle samenwerkingsverbanden een belangrijke functie. Meestal oefenen richtinggevende actoren meerdere vormen van macht uit op hun volgelingen. Zo kan een geestelijk leraar de ene actor vooral beïnvloeden omdat deze waarde hecht aan zijn deskundigheid, terwijl hij op een ander meer ‘vat’ heeft door hem te belonen of te straffen. Vaker nog is er sprake van een combinatie van machtsfactoren. Met name voor de oudere richtinggevende actoren uit ons zaaksbestand geldt dat zij alle genoemde machtsvormen in meer of mindere mate weten te effectueren.
3.6 Structurele kenmerken en samenhang van een jihadistische beweging In de voorgaande paragrafen lag de focus van onze analyses op inhoudelijke eigenschappen van jihadistische samenwerkingsverbanden en op de wijze waarop deze de bindingen en verhoudingen tussen verschillende actoren bevorderen en vormgeven. Hier belichten we enkele structurele kenmerken van de onderzochte jihadistische samenwerkingsverbanden en van de onderliggende relatiestelsels. Want hoewel de door ons geanalyseerde clusters van samenwerkende personen niet allemaal op hetzelfde moment aan een politieonderzoek zijn onderworpen, blijken zij opvallend genoeg zonder uitzondering via sociale connecties aan elkaar gerelateerd te zijn en zo onderdeel uit te maken van een grotere jihadistische beweging. Zeker op transnationaal niveau, maar ook bínnen Nederland, bestaan er contacten tussen actoren uit verschillende samenwerkingsverbanden. Jihadisten die actief zijn binnen diverse relatiestelsels blijken, direct óf indirect, met elkaar in relatie te staan en soms ook gebruik te maken van elkaars diensten. De onderzochte jihadistische relatiestelsels lijken dus niet te bestaan uit geïsoleerde en statische groepen van samenwerkende personen. Eerder lijkt er daarbinnen sprake te zijn van dynamische en wisselende sociale verbanden waarin verschillende activiteiten worden uitgevoerd. Er is echter niet alleen sprake van een opmerkelijke mate van connectiviteit tussen diverse jihadistische clusters. Vooral ook binnen afzonderlijk beschouwde samenwerkingsverbanden staan veel actoren met elkaar in verband, en zijn de relaties tussen actoren vaak opvallend intensief.44 In deze paragraaf bespreken we enkele factoren die er in het bijzonder verantwoordelijk voor zijn dat álle actoren die deel uitmaken van de jihadistische beweging zelden meer dan enkele sociale connecties van elkaar verwijderd zijn. We beschrijven welke factoren bijdragen aan (het ontstaan van) de opvallende structurele samenhang van dit bredere en grensoverschrijdende relatiestelsel. Daarbij hebben we de opsporingsgegevens niet aan een geavanceerde sociale netwerkanalyse onderworpen (zie hierover Van der Hulst, 2008, 2009a, 2009b). Wél gebruiken we enkele concepten uit de sociale netwerkliteratuur om de kenmerken van de beweging te kunnen beschrijven en de samenhangende structuur ervan te kunnen begrijpen. De paragraaf begint met een analyse van de sociale fundamenten, zoals familie- en 45
