Przegląd Wielkopolski ● 2020 ● 2(128)
Maciej Kokociński
Plany życiowe młodzieży Wprowadzenie Plany życiowe to kategoria analizy życia społecznego posiadająca dużą dozę nieprzewidywalności, kierunków interpretacji oraz co najważniejsze, trudno weryfikowalną wartość eksplanacyjną, związaną z odpowiedzią na pytanie, jakie będzie społeczeństwo w przyszłości. Po co zatem prowadzi się socjologiczne badania nad tym zagadnieniem w ogóle, a zwłaszcza w przypadku młodzieży? Generalnie badania tego typu są nastawione na zrozumienie, jacy jesteśmy my sami oraz społeczeństwo jako takie, tu i teraz. Dla przeprowadzenia analizy warto zdefiniować podstawowe pojęcia, które w bezpośredni lub pośredni sposób pozwolą dokonać interpretacji planów życiowych młodzieży.
Plany życiowe jako perspektywa analizy a) Plany życiowe, wartości i aspiracje Plany młodzieży można definiować za Ryszardem Borowiczem jako pewnego rodzaju zbiór informacji dotyczących zarówno zasad funkcjonowania społeczeństwa, jak i praw przyrody, które są przypisane do określonych etapów i obszarów życia jednostki, a definiowane w pewnej perspektywie czasowej. Innymi słowy jest to zbiór celów, których osiągnięcie jest możliwe dzięki podjęciu danych działań i przyjęciu określonych postaw1. Owe postawy rozumiane jako względnie trwała dyspozycja do oceniania przedmiotu, połączona z wiedzą i gotowością do zachowania się w dany sposób, są inicjowane poprzez warto-
ści2. To właśnie wartości wyznaczają zarówno postawy, jak i plany życiowe. Wartość to przedmiot realny bądź idealny lub wyimaginowany, co do którego jednostka lub grupa przyjmuje postawę szacunku, uważa go za ważny w jej życiu, a dążenie do jego uzyskania postrzega jako przymus3. Zatem plany życiowe młodzieży wynikają z wartości i postaw. Dodatkowo wartości mogą przybierać postać instrumentalnych (interesy) i autotelicznych (wartości same w sobie)4. Na przykład wykształcenie dla niektórych osób jest wartością samą w sobie, poszerzaniem wiedzy, samodoskonaleniem, a dla innych środkiem dla uzyskania w przyszłości innych wartości, takich jak przynależność do kategorii zawodowej, możliwość awansu. Podobna relacja występuje w przypadku pieniądza czy samochodu. Jest on dla jednych celem samym w sobie, a dla innych jedynie środkiem wykorzystanym dla zdobycia innych przedmiotów uznanych za wartość autoteliczną. To, czy dany przedmiot jawi się w świadomości młodzieży jako wartość autoteliczna czy instrumentalna, nie powinno być kryterium oceny wartości jako takiej. Proces internalizacji wartości zależy bowiem od wielu czynników i czasem jest tak, że w przypadku danej osoby czy grupy dany przedmiot raz jest uznawany za wartość autoteliczną, w innym momencie za instrumentalną. Ocenie mogą być poddane warunki, w których znaczenie owego przedmiotu powstaje oraz ewoluuje. Kolejnym pojęciem istotnym z punktu widzenia analizy planów życiowych młodzieży jest zagadnienie aspiracji. Poziom aspiracji wyznacza powiązana z sobą sieć dążeń, deter-
R. Borowicz, Plany kształceniowe i zawodowe młodzieży oraz ich realizacja, Warszawa 1980, s. 15. Teorie postaw, pod red. S. Nowaka, Warszawa 1973, s. 17. 3 S. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, wyd. 2, Warszawa 1970, s. 97. 4 M. Ziółkowski, Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego. Teorie, tendencje, interpretacje, Poznań 2000, s. 71-73. 1 2
13
