Sálfræðiþjónusta fyrir
félagsmenn LSS Undanfarin fjögur ár hafa Sálfræðingarnir ehf. starfað sem þjónustuaðili fyrir Landssamband slökkviliðs- og sjúkraflutningamanna. Á þeim tíma hefur aðkoma okkar verið bæði í formi viðtala við aðila á stofu og á vettvangi og hafa fleiri tugir meðlima LSOS sótt sér stuðning síðastliðin ár. Brugðist hefur verið fljótt við stórum atburðum þar sem Sálfræðingarnir ehf. hafa dvalið á vettvangi jafnvel í einhverja daga, eins og í nýliðinni aurskriðu á Seyðisfirði. Öll þessi þjónusta er möguleg og sjálfsögð og hefur skipt sköpum hvað suma aðila hefur varðað. Aðilar leita LSOS þjónustu Sálfræðinganna vegna ýmiskonar vanda m.a. atvika sem upp hafa komið í vinnu, erfiðra stöðu heima fyrir sem hefur áhrif á vinnugetu eða samskiptaerfiðleika á vinnustað. Árið 2019 var gerð grunnrannsókn á líðan slökkviliðs- og sjúkraflutningamanna annars vegar og lögreglumanna hins vegar sem og björgunarsveita hjá Rannsóknarsetri áfalla við Háskólann í Reykjavík og liggja niðurstöður hennar fyrir. Svörun hjá lögreglumönnum var langbest sem gerir upplýsingar um þá marktækari. Rannsóknin skoðaði hversu algeng greining á Áfallastreituröskun gæti hugsanlega verið og hvort alvarlegir atburðir í starfi síðastliðna 12 mánuði væri áhættuþáttur á meðan félagslegur stuðningur frá fjölskyldu og vinum væri verndandi þáttur fyrir áfallastreitu. Sendur var spurningalisti á alla slökkviliðs- og sjúkraflutningamenn sem og lögreglu og björgunarsveitir gegnum tölvupóst og var þýðið 234 lögreglumenn, 168 slökkviliðs- og sjúkraflutningamenn (89 sem skilgreindu sig fyrst og fremst í sjúkraflutningum og 79 slökkviliðsmenn) og 133 sjálfboðaliðar úr björgunarsveitum. Niðurstöður sýndu að 17,3% lögreglumanna og 11,6% sjálfboðaliða í björg-
Sigríður Björk Þormar
unarsveitum hafði það mikil einkenni áfallastreitu að grunur er um að þau uppfylli viðmið um svokallaða áfallastreituröskun. Hún er greind þegar einkenni eru það mikil að þau fari yfir ákveðin greiningarviðmið í spurningalista en er aldrei formlega greind nema með klínísku viðtali. Þessi tíðni hjá lögreglumönnum og sjálfboðaliðum er marktækt hærri heldur en hjá slökkviliði og sjúkraflutningum þar sem 7,7% greindust yfir svokölluðum viðmiðunarmörkum. Hjá öllum hópunum voru þeir sem höfðu upplifað fleiri alvarleg atvik í vinnu líklegri til að greinast yfir viðmiðunarmörkum um áfallastreituröskun. Það kom einnig í ljós að þau sem voru einhleyp og þau sem unnu úti á landi sýndu tengsl við aukin áfallastreitueinkenni hjá lögreglumönnum. Hjá öllum hópunum var félagslegur stuðningur verndandi þáttur þar sem
góður stuðningur var tengdur minni einkennum um áfallastreitu. Þessar niðurstöður sýna mikilvægi þess að sinna vel sálrænum stuðningi við alla viðbragðsaðila. Það sem kemur á óvart í niðurstöðunum er hversu lítil áfallastreitueinkenni eru hjá slökkviliðs- og sjúkraflutningsmönnum á Íslandi og er þetta ekki í samræmi við erlendar niðurstöður þar sem tíðnin er oftast í kringum 14% hjá slökkviliði og sjúkraflutningum en frekar í kringum 12% hjá lögreglu1. Eflaust skýrast þessar niðurstöður af því hversu fáir aðilar frá LSOS svöruðu listanum og sýna tölurnar því mögulega skekkta mynd af tíðni áfallastreitu í þeim hópi. En hvað er áfallastreituröskun og hverjir fá hana helst? Það er eðlilegt að alvarlegir atburðir hreyfi við okkur og það taki einhvern tíma að jafna sig. Margir sem lent hafa í áföllum fara í felur með þá líðan sem fylgt getur í kjölfarið og finna jafnvel til skammar yfir því að „jafna sig ekki“ eins fljótt og margir aðrir. Þessi skömm leiddi það af sér hér áður fyrr að aðilar leituðu sér ekki aðstoðar og voru oft komnir í öngstræti með líðan sína. Þetta hefur sem betur fer breyst mikið á undanförnum 5-10 árum. Þegar við stöndum frammi fyrir ógn eða hættu upplifum við oft mikla hræðslu og jafnvel skelfingu, hrylling eða vanmátt. Fara þá í gang ferli í líkamanum sem miða að því að verjast eða forðast ógnina. Um er að ræða frumviðbrögð sem hvetja okkur annað hvort til að berjast eða flýja. Sterk tilfinningaviðbrögð eru því eðlileg eftir alvarlega atburði en þau einkenni eiga smám saman að minnka í styrkleika sínum. Því þarf meira en mánuður að líða frá atburði þar til greiningu um áfallastreituröskun er varpað fram. Þó flestir jafni sig fljótt eftir alvarlega atburði er alltaf einhver hópur fólks eða viðbragðsaðila, mismunandi eftir atburðum, sem þróar með sér áfallastreitueinkenni sem valdið geta veru-
1 Lewis-Schroeder, N. F., Kieran, K., Murphy, B. L., Wolff, J. D., Robinson, M. A., & Kaufman, M. L. (2018). Conceptualization, Assess-
ment, and Treatment of Traumatic Stress in First Responders: A Review of Critical Issues. Harvard review of psychiatry, 26(4), 216–227. https://doi.org/10.1097/HRP.0000000000000176
24
Á vakt fyrir Ísland
