m² (czteropokojowe z wydzieloną kuchnią). W strukturze mieszkań dominują lokale małe i średnie – dwu- i trzypokojowe79. W przeciwieństwie do osiedli PRL, układ pomieszczeń można stosunkowo łatwo modyfikować jeszcze na etapie budowy w ramach usługi tzw. zmian lokatorskich. W przytoczonych przykładach zagranicznych osiedli rzuca się w oczy różnorodność form własności i zamieszkiwania, znajdująca bezpośrednie odbicie w strukturze mieszkań. Obok deweloperów budują kooperatywy, gmina, spółdzielnie. Pożądaną funkcją są lokale dla osób starszych oraz akademiki. Szczególnie studenci występują często w roli „pionierów” nowej społeczności. Dzieje się tak nie tylko w dzielnicach z wyższymi uczelniami (Stadtwerk, Västra Hamnen, Seestadt), ale i oddalonych od uniwersytetów (Nye, Quartier Vauban). W kształtowaniu układów mieszkań można wymienić kilka cech wspólnych dla większości. Dużą wagę przywiązuje się do nasłonecznienia, co staje się wymogiem tak higieny, jak i energooszczędności (duże przeszklenia od południa, ograniczanie okien od północy). Sercem każdego mieszkania jest duży pokój dzienny połączony z otwartą kuchnią oraz tarasem lub loggią. W tych położonych na parterze – z wyjściem do ogrodu (Nye, Vauban, Wildgarten) albo nad wodę (Nyhavn Sandviken). Drzwi do sypialni często prowadzą wprost z pokoi dziennych. Ogranicza się w ten sposób przestrzeń komunikacji (korytarze). Nie widać powrotu do dzielonych funkcji gospodarczych (w rodzaju wspólnych pralni), ale wspólne bywają części rekreacyjne – poza tarasami dachowymi, do dyspozycji mieszkańców pozostają sale przeznaczone na imprezy i uroczystości rodzinne czy też warsztaty rowerowe, ogrodnicze oraz szklarnie. Do standardu należą pomieszczenia na rowery. Usługi Mieszkaniom w osiedlach towarzyszył bogaty program usług wspólnych, który w intencji projektantów miał rekompensować skromność niewielkich mieszkań. Wspólne były łaźnie i pralnie oraz kluby, świetlice, przychodnie, ochronki, żłobki i szkoły. Lokowano je w osobnych budynkach i parterach obiektów wielorodzinnych (Kolonia Wawelberga) lub jednym zbiorczym Domu Społecznym (np. osiedle WSM na Rakowcu). (...) dzięki kolejnemu eliminowaniu z mieszkania tych wszystkich czynności, które lepiej i mniejszym nakładem kosztów spełniać można w pomieszczeniach wspólnych, otrzymujemy mieszkania coraz skromniejsze, a jednocześnie o coraz wyższej wartości kulturalnej. (...) wielkość jednostki mieszkalnej może być bez szkody dla wartości mieszkania odwrotnie proporcjonalna do wyposażenia urządzeń zbiorowych80. Twórcy przedwojennych osiedli działali z pobudek społecznych i wierzyli w społeczne oddziaływanie architektury. Współdzielonym budynkom i pomieszczeniom przypisywali, poza przeznaczeniem czysto utylitarnym, funkcje integrujące, a nawet wychowawcze. Bierne oddziaływanie architektury uzupełniali przy tym aktywną działalnością dydaktyczną. W sali spotkań Kolonii Wawelberga odbywały się odczyty Polskiego Towarzystwa Higienicznego81, głównego propagatora idei miast ogrodów w Warszawie. Tak w Kolonii, jak i WSM na Żoliborzu, działały także szkoły – co chętnie podkreślano – świeckie82.
113
