KÜLTÜR I SANAT
NEDENLER KİTABI M. Barış Albayrak* esin olmasa da, orijinalinin, 9. yüzyılda Bağdat yakınlarında, kimliği bilinmeyen bir İslam filozofu tarafından yazıldığı öne sürülen Nedenler Kitabı1 Plotinus’un metinlerinden derlenen sözde-Aristoteles metni Aristoteles’in Teolojisi ile beraber, İslam felsefesinin Yeni-Platoncu ve Aristotelesçi temellerinin en önemli iki metninden biri olarak görülür. Hem Platoncu hem Aristotelesçi düşünceden etkilenen bu anonim metin, aynı zamanda her ikisinden de ayrılarak, düşünür Proklos’un çoktanrıcı “Teolojinin Öğeleri”ni tektanrıcı bir temelden yorumlamaktadır. İslam’ın ortaya çıkışından kısa bir süre sonra, 9. yüzyılda Bağdat’ta yazıldığı düşünülen metin, bir şekilde Endülüs’e ulaşarak, orada Latinceye çevrildikten sonra, Hristiyan teolojisine büyük bir etkide bulunmuştur. 11. yüzyıldan itibaren Hristiyan düşünce dünyasında metne ilişkin başlayan tartışmalar, onun Arapça kökenini ve İslam felsefesiyle olan ilgisini arka plana alarak, daha çok Hristiyanlığın Antik Yunan’daki kökleri bağlamında gelişmiştir. Metnin, örneğin İslam filozofu Kindî’nin düşüncesiyle benzerliği ancak 20. yüzyıldaki araştırmalarla belgelenmiştir.2 Kıta Avrupası’nda 12. yüzyıldan itibaren antik felsefeye yönelik büyük bir ilgi patlaması meydana gelmiş, bu da bazı yazarların ve metinlerin yeniden keşfedilip hemen Latinceye çevrilmesini sağlamıştır. Nedenler Kitabı da, bu ilgiye ivme kazandıran temel metinlerden biridir. Bu ivmenin nedeni, metnin, antik düşüncenin otoritesinden bağımsız olarak, Yeni-Platonculuk, Aristotelesçi gelenek ve Hristiyanlık öğretisi arasında yepyeni bağlar kurmaya olanak vermesidir.3
146 sayı 66 01 | 2021
sabah ülkesi
