208
Mũ Ô Sa có chỉ đen đột nổi ở chính giữa phần hậu sơn. (Chân dung Nhan Hồi. Văn Miếu Quốc Tử Giám Hà Nội; Chân dung quan Triều Tiên. Bảo tàng Quốc gia Seoul). (Ảnh: TQĐ).
phần khảo về trang phục quân đội.
vậy, mũ Ô Sa thời Lê Trung Hưng có
Mũ Ô Sa là loại mũ Thường phục và
ba loại: Ô Sa có chỉ đen đột nổi, Ô Sa
Thị phục của bá quan, chúng tôi sẽ
thông thường và Ô Sa đơn dạng. Trong
trình bày quy chế cụ thể tại phần
đó, mũ Ô Sa có chỉ đen đột nổi và mũ Ô
sau. Dưới đây là một số ghi chép
Sa thông thường kết hợp với Bổ phục,
liên quan tới các loại mũ Ô Sa, Giải
riêng mũ Ô Sa đơn dạng kết hợp với áo
Trãi, Lương Cân áp dụng làm Triều
Thanh Cát.
phục cho các quan. - Triều phục Ô Sa 烏紗帽: Lê triều chiếu lệnh thiện chính chép
quy chế Triều phục năm 1661 cho biết: “Hoàng tử, vương tử được phong tước quận công đội mũ Ô Sa có chỉ đen đột nổi, triều phục dùng màu đỏ, trực lĩnh, Bổ tử hình Hổ báo, dây thao kép có ngọc, đeo kiếm. Các chức cai quản, cai đội có tước quận công đội mũ Ô Sa, triều phục dùng màu đỏ, trực lĩnh, Bổ tử hình voi, dây thao kép, đeo kiếm […] Con cháu của quan văn được tập ấm, khi vào chầu nhận Thanh Cát có lót.”
(1)
- Triều phục, Thường phục Lương Cân đen 黑涼巾: Theo quy chế năm 1661 và năm 1721, hoàng tử, vương tử chưa được phong tước khi vào chầu đều đội mũ Lương Cân đen, mặc áo the đen(1). Loại “mũ mát” này vào thời vua Lê Thánh Tông được ưa chuộng đến nỗi xảy ra tình trạng cắt trộm lông đuôi ngựa công để làm mũ, khiến năm 1467
nhiệm vụ đội mũ Ô Sa đơn dạng, áo
triều đình phải hạ lệnh cấm dệt tạo mũ Lương Cân(2). Loại chí còn cho biết một
Quy chế Triều
209
Mũ Giải Trãi của quan ngự sử triều Nguyễn (BAVH.1916). Hội điển viết: “Mũ thì dùng mũ Ô Sa, trên Bác sơn bằng bạc đính thêm hai chiếc sừng bằng bạc, gọi là mũ Trãi”; Bổ tử Giải trãi thời Minh. (Cẩm tú văn chương).
phục năm 1721 về cơ bản tương tự
trong những quy định về chất liệu tạo mũ của hoàng thân, vương thân
như quy chế năm 1661, ngoài ra còn
năm 1720 là “mũ mùa xuân - mùa hè dùng lông đuôi ngựa, mùa thu -
quy định, “các chức trưởng sử, bình
mùa đông dùng đoạn màu huyền”(3). Chính vì thường được sử dụng vào
sự, thông sự, chánh phó tư nghi,
mùa nóng nên loại mũ này được định danh là Lương Cân, tức mũ mát.
phủ hiệu úy, thị độc, giảng dụ, vệ
- Triều phục Giải Trãi 獬豸冠: Theo quy chế năm 1721, thượng
úy, tri bạ, đô sự, tri sự, điển sự, chủ
thư, ngự sử, phó đô ngự sử, đề hình, hiến sứ, giám sát ngự sử các đạo v.v.
bạ, xã mục, ngục thừa và các hàng Tụng quan, tạp lưu đội mũ Ô Sa đơn dạng, áo Thanh Cát có lót […] Các chức phụng ngự, giám bạ Nội quan)
(trong ngạch
đội mũ Ô Sa, áo Thanh Cát
có lót, không có phú hậu.”(2) Như
đều đội mũ Giải Trãi, mặc Bổ phục Giải Trãi. Cương mục cho biết: “Pháp Quan văn võ An Nam. Hoàng Thanh chức cống đồ (Yên hành lục). “Quan văn nước An Nam đội mũ sa, mặc Triều phục, thắt đai, buông dải thân, chân đi hia da. Quan võ nước An Nam đội mũ sa đỉnh bằng, mặc Triều phục, thắt đai, hia làm bằng da đen, mũi hia nhọn khác với quan văn”.
1. (Việt) Lê triều chiếu lệnh thiện chính. (A.257) Nguyên văn: 皇子王子郡公爵奉侍立朝儀用烏紗帽有突 縫黑線。朝服用紅色，直領，補子用虎豹，穿夾絛有穿玉，帶劍。該官該隊郡公爵：奉侍立朝儀用 烏紗帽。朝服用紅色，直領，補子用象彩，穿夾絛帶劍; Cương mục. Nguyên văn: 皇子王子封郡公朝 用烏紗帽，衣紅，補子用虎，夾絛穿玉 2. (Việt) Loại chí - Lễ nghi chí - Bá quan chương phục chi chế. Nguyên văn: 長史、評事、通事、正副咨 議、府校尉、侍讀、講諭、衛尉、知薄、都事、知事、典事、主薄、社目、獄丞及從官雜流等職奉 侍應務用烏紗單樣帽，青吉衣有結褶
quan đều dùng Giải Trãi (chỉ mũ và Bổ tử).”(4) Giải trãi tương truyền là linh thú một sừng, bản tính ngay thẳng(5), thường được tạo hình tương tự kỳ lân. Ngay từ thời Hán, triều đình Trung Quốc đã mô phỏng sừng Giải 1. (Việt) Cương mục. Nguyên văn: 皇子王子未封入侍用黑涼巾，黑紗衣 2. (Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 禁織造凉巾，以盗剪公私馬尾故也 3. (Việt) Loại chí - Lễ nghi chí - Bá quan chương phục chi chế. Nguyên văn: 巾，春夏用馬尾，秋冬用 玄緞 4. (Việt) Cương mục. Nguyên văn: 法官竝獬豸 5. (Trung) Dị vật chí chú thích: “Vùng hoang mạc Đông Bắc có loài thú, tên là Giải Trãi, một sừng, tính ngay thẳng, thấy người đấu tụng thì nhằm vào kẻ không thẳng mà húc, nghe người tranh luận thì nhằm vào kẻ không ngay mà gào.” Nguyên văn: 東北荒中有獸，名獬豸，一角，性忠，見人鬭則觸不直者，聞人論 則咋不正者. Hậu Hán Thư cho biết: “Mũ Pháp quan […] còn gọi là mũ Giải Trãi. Giải trãi là con dê thần, có thể phân biệt cong thẳng. Vua nước Sở bắt được, đem về làm mũ.”
