124
thần Trần Cương Trung năm 1293: “Sắc mũ
thấp cho đến dân thường triều Lê đều đội loại mũ có dáng cong tròn,
màu xanh sẫm, làm bằng lụa quết sơn, quây
vươn ra sau gáy. Ở một số pho tượng như tượng quan hầu tại đền Sĩ
quanh trán bằng một sợi sắt, phần trước cao
Nhiếp (Bắc Ninh) còn xuất hiện dải vải đính ở gáy mũ, buông ra sau
một thước, uốn cong ra sau chạm tới gáy, dùng
lưng. Chúng tôi cho rằng, mũ Đinh Tự nguyên thủy là loại mũ phỏng
dải đai thắt ngược lại ra sau, chóp mũ có móc
theo hình dạng chữ Đinh, nét ngang của chữ Đinh tượng hình trán mũ,
sắt, người có chức quyền gia thêm dải vải vào
nét sổ móc tượng hình thân mũ cong tròn hướng ra phía sau. Chính hình
móc.”
dạng “kỳ dị” này đã khiến loại mũ Đinh Tự bị nho thần triều Lê Trung
(1)
Riêng dải vải đính vào mũ, Toàn thư
cho biết năm 1301, mũ Đinh Tự dành cho bá
Hưng và triều Nguyễn chê là “thô
quan văn võ đều nhất loạt được gắn dải tua
bỉ” và “ti tiện”.
màu tía pha biếc, tên chữ là Tử tu gián bích . Dải vải này, theo Lê Tắc, được gắn vào đai
d. Toàn Hoa, Bồn Hoa 攢花 巾, 盆花巾
ngang sau mũ Thường phục của Nội quan nhà
Theo An Nam chí lược, ngạch
Trần “loại mũ thượng phẩm đội khi Thường
Tụng quan trong quan chế nhà
triều dùng vải nhung màu tía pha biếc làm
Trần bao gồm “Nhập nội Phán thủ
thành sáu tua, đính vào đai ngang sau mũ”.
hầu cai quản ngạch quan Cận thị,
Có khả năng trong quá trình sao chép, Sứ Giao
thượng phẩm hầu, thượng phẩm
(2)
thi tập của Trần Cương Trung đã chép nhầm một số chữ do hình thể văn tự gần giống nhau,
Chữ Đinh 丁 nằm ngang; Tráng sĩ Đền Đô, Bắc Ninh.
minh tự, thượng phẩm đại liêu ban, thượng phẩm phụng ngự,
Tụng quan thời Trần trong Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ.
cụ thể chữ 項 Hạng (gáy) đã bị chép nhầm thành chữ 頂 Đỉnh (chóp), câu
trung phẩm phụng ngự, hạ phẩm
“chóp mũ có móc sắt, người có chức quyền gia
phụng ngự, thị vệ nhân hóa đầu
thêm dải vải vào móc” nên được cải chính
(Toàn thư: hỏa đầu),
thành “gáy mũ có móc sắt”. Ngoài ra, Toàn
thái sư thái úy vệ đô quan, vương hầu nha hành khiển quyết vệ nội thị,
thư cho biết, năm 1300, “chế ra kiểu áo mũ
vương hầu nha quản giáp.”
mới cho quan võ đội, quan văn đội mũ Đinh
Toàn thư đồng thời cho biết: tháng 10 năm 1374, nhà Trần định lại
Tự màu đen và Tụng quan đội mũ Toàn Hoa
ngạch Tụng quan, đặt sáu cục Cận thị Chi hậu, lấy vương hầu làm chánh
màu xanh như quy chế cũ”, chứng tỏ quy chế
chưởng, 800 người làm “Thị vệ nhân” trong Chi hậu, do phán thủ cai
mũ Đinh Tự đã được đặt định vào trước năm
quản, đều đội mũ Bồn Hoa(1). Thông tin trên cho thấy Tụng quan được
1300, cho nên năm 1293, Trần Cương Trung
cấu thành bởi các Chi hậu nhỏ, gồm chung ngạch Cận thị quan và Nội
sang Đại Việt mới thấy được loại mũ này.
quan. Đứng đầu ngạch là chánh chưởng, đứng đầu Chi hậu là phán thủ,
Kết hợp sử liệu với các tư liệu tranh Tượng chùa Dâu, xõa tóc, đội mũ Đinh Tự. (Ảnh: TQĐ).
thị vệ nhân dũng giả, thị vệ nhân, phân quyền quan,
tượng thời Lê Trung Hưng, có thể thấy tuyệt đại đa số hình tượng binh lính, quan võ cấp
1. (Trung) Nguyên thi kỷ sự - Q.9 - Sứ Giao thi tập. Tr.178. Nguyên văn: 斜鈎青繒帽[…]巾色深青，髹繒 為之，貫額以鐵線，前髙二尺而屈之及頸，以帶束反結其後，頂有鐵鈎，有職掌則加帶于鈎 2. (Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 辛丑九年春正月，詔文武全戴丁字巾加紫須間碧
phân thượng, trung, hạ ba phẩm, cai quản thuộc quan như thái giám, thị vệ, thị nữ v.v. Quy định quan phục năm 1300 cho biết toàn bộ ngạch Tụng quan đều đội mũ Toàn Hoa màu xanh như quy chế trước đây. Trong đó, mũ
1. (Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 冬十月，定從官，置近侍祗候六局，以土侯宗室為正掌，祗候内八百 作侍衛人，属判首掌者並戴盆花巾
125
