FILOSOOF OVER FILOSOOF
Friedrich Nietzsche en de coronacrisis Er zijn vandaag weinig dingen die we niet in verband brengen met het virus. Het is dan ook vanuit humanistisch oogpunt gezien een echte, onmenselijke vijand. Geen conflict om ideologische redenen met economische gronden. Hét moment om het in Filosoof over Filosoof over Nietzsche te hebben. Willem Elias
Sinds begin maart weet zelfs de simpelste van geest wat men onder nihilisme kan verstaan. ‘Blijf in uw kot’ is een populistische vertaling van Sartres Huis Clos, vertaald als Met gesloten deuren. Met zijn theaterstukken heeft Sartre het begrip ‘nihilisme’ gedemocratiseerd. Huis Clos werd tijdens de oorlog geschreven, en aan die oorlogssfeer hebben we de voorbije maanden vaak gedacht. Al bij al een troostrijke gedachte. Zo’n virus valt te bestrijden met Dettol, overmatig zeepgebruik, een zacht mondmaskertje en de discipline van anderhalve meter sociale afstand. Dat is klein bier tegenover schuilkelders, dynamiet en heren van de Gestapo die je midden in de nacht uit je bed komen halen voor een enkel ritje naar Duitsland. Gratis verblijf, dat dan weer wel, maar het eten viel er tegen. Maar we zouden het niet over Sartre hebben, wel over de man bij wie hij een deel van de mosterd gehaald heeft. Nietzsche (1844-1900) gaf drie betekenissen aan het nihilisme, die met elkaar in verband staan. Het eerste is de constatering dat het leven absurd is. Dat hebben we de laatste tijd meer dan ons lief is aan den lijve ondervonden. Heel onze ordening werd in de
32 > juli 2020
war gestuurd, en dan moet het spel nog beginnen. De natuur is chaos, vriendelijker kunnen we over die beestjes niet zijn. Er is geen externe zin en dus ook geen externe onzin.
Nietzsche gaf drie betekenissen aan het nihilisme, die met elkaar in verband staan. Het eerste is de constatering dat het leven absurd is Zeggen dat die plaag een straf van God is voor onze zonden, daarvan zijn we niet gediend. De oude Grieken konden dat nog esthetisch beleven door de tragedie wild uit te beelden, een beetje zoals Quentin Tarantino vandaag. De tragedie brengt de zinloosheid op het podium. Wat men ook goed bedoeld doet, het loopt altijd verkeerd af. Oedipus meent een rechtschapen man te zijn, maar blijkt zijn vader te hebben gedood en met zijn moeder te hebben geslapen (het omgekeerde was allicht nog erger). Hoewel het op het eerste zicht een gelukkig gezin lijkt, breekt de hel los wanneer Oedipus beseft dat zijn
Friedrich Nietzsche (1844-1900): ‘Ik bezweer U, mijn b die U van bovenaardse verwachtingen spreken! Gifmen
vier kinderen zijn twee zelfgemaakte broertjes en zusjes zijn. Bij Aeschylos en Sophocles wordt het absurde van het tragische voorgesteld middels een volwaardig evenwicht tussen het verstand en de driftmatigheid, meende Nietzsche. Bij Euripides neemt de rede de overhand, bij hem gaat er een rationaliserende inleiding aan het stuk vooraf. Allicht zat Socrates in het theater. Nietzsche noemt die laatste ‘decadent’, omdat hij in extreme mate de redelijkheid heeft laten primeren op de natuurlijke driftmatigheid. Dan is er het tweede nihilisme dat een hoogtepunt kent met Plato. Die doet evenwel mooi alsof zijn neus bloedt: ‘zeg maar dat Socrates het ge-
DEGEUS
