Friesland Bouwt en Ontwikkelt - magazine 2022 by RondOm Vandaag

Friesland BOUWT en ONTWIKKELT

Friesland bouwt en ontwikkelt

COLOFON

Friesland Bouwt en Ontwikkelt is een uitgave van RondOm Vandaag

Uitgever RondOm Vandaag Holding bv Morra 2 - 40 9204 KH Drachten 0512-726 900 www.rondomvandaag.nl Bladmanagement Bouke Niggendijker Redactie Nynke van der Zee Sandra Put Fotografie Nadine de Ruiter Rianna Hilarius Vormgeving Dana Elmendorp Foto credits voorpagina en colofon johndavids.nl Verkoop Commercie & Advertenties Bouke Niggendijker 06 -18 760 711 bouke@rondomvandaag.nl Drukwerk Scholma print & media Nabestellingen/lezersservice Losse nummers zijn te bestellen à € 15,- per exemplaar via verkoop@rondomvandaag.nl

Foto: John Davids

Disclaimer Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Typ- en/ of zetfouten voorbehouden. De uitgever kan niet instaan voor de juistheid of volledigheid van artikelen, RondOm Vandaag aanvaardt dan ook geen aansprakelijkheid, van welke aard dan ook, voor schade als gevolg van informatie uit deze uitgave. 3

Friesland bouwt en ontwikkelt

Foto: Arie Bruinsma

Friesland bouwt en ontwikkelt

VOORWOORD

Wa wol no net yn

Fryslân wenje? Jo hoege de krante mar iepen te slaan, om te witten dat wenningbou ien fan grutste

opjeften fan ús tiid is. Der is krapte op de wenningmerk, de prizen sjitte omheech

en de jongerein is kwealik by steat om yn eigen doarp in hûs te keapjen. Yn guon

kontreien stiet de leefberens ûnder druk.

Nettsjinsteande dat binne der ek nije kânsen en ûntjouwings en is Fryslân ien fan de

moaiste provinsjes om te wenjen, no en skielk.

Wenningbou stiet yn relaasje ta tal fan oare fraachstikken, lykas it oansjen fan ús Fryske lânskip, ús doarpen en stêden, natuer en lânbou, bedriuwichheid en, last but no least, de leefberens. En dan haw ik it noch net oer it klimaat- en enerzjyfraachstik dy’t harren effekten ha en de wenningkrapte yn de Rânestêd, dy’t ek útwurkings ha kin op ús provinsje. Fryslân is de moaiste provinsje fan Nederlân. It is hjir goed wenjen, wurkjen en rekreëarjen. De loft is hjir skjin, der is rêst en romte by ‘t soad. De natuer is nea fier fuort, it is hjir relatyf feilich, de mienskipssin is grut en de ynfrastruktuer is op oarder. Hoe lyts in doarp ek is, der altyd wol wat te rêden. Wy foarmje in aktive mienskip. Friezen binne net foar neat de lokkichste ynwenners fan Nederlân, ek al ha se it faaks ekonomysk wat minder as de rest. Dat wurdt ek wol de Fryske Paradoks neamd. Fryslân telt 400 doarpen, 11 stêden en fjouwer eilannen. It ferskaat oan lânskipstypen is rom en elk mei in spesifyk

karakter. Oft je yn de greidhoeke wenje, yn it terpelânskip, de Wâlden, it marregebiet of de eilannen, elke streek hat syn sjarme en kwaliteit. Friezen, sa hat ûndersyk oantoand, belibje it lânskip as wichtich ûnderdiel fan harren identiteit, krekt as de Fryske taal en kultuer mei al har tradysjes. Dy rykdom, dy eigenheid yn kultuer, lânskip en identiteit, dêr hearre wy sunich mei om te gean. Mar Fryslân is gjin museum. Wy geane mei de tiid mei, der stiet gjin stek om. Wy binne in iepen mienskip yn ferbining mei de wrâld. Allinnich sa hâlde wy de leefberens op peil en bliuwt Fryslân fitaal. De provinsje is folop yn ûntwikkeling. Dêr’t knyppunten binne, binne ek kânsen. De keunst is de útdagings, dy’t no en yn de takomst spylje sille, mei-inoar op te pakken. Dat is in mienskiplike ferantwurdlikens fan de oerheid (provinsje en gemeenten), de merk (ûntwikkelders, ynvestearders, ynstellings en ûndernimmers) en boargerinisjativen. Mei-inoar oparbeidzje is, lykas sa faak, de kaai ta sukses. Dat is de krêft fan Fryslân. Gearwurking en ynnovaasje sitte yn ús bloed. Partijen witte inoar te finen. Op grûn fan it mienskiplike is de belutsenheid grut. Yn dit magazine komme ferskate partijen oan it wurd en jouwe harren fisy op de takomst fan de provinsje, dêr’t it yn de takomst noflik wenjen is foar jongerein, ryk en earm, âlde en nije Friezen. Wa wol der net wenje yn Fryslân? De provinsje dy’t ús leaf is. Drs. A.A.M. Brok, kommissaris fan de Kening yn de provinsje Fryslân

Friesland bouwt en ontwikkelt

Inhoudsopgave Gedeputeerde Klaas Fokkinga

‘De kunst is om krimp om te zetten in kracht’

Zwanenburg Projecten 'Over hindernissen nemen, vastbijten in probleemlocaties en denken in mogelijkheden'

Middelsee en De Zuidlanden

‘Je portemonnee mag niet leidend zijn voor waar je je thuis voelt’

‘Het nieuwste stukje stad van Leeuwarden’ Lont

‘Wij ontwerpen een nieuw hoofdstuk voor een al bestaand verhaal’

‘Wij bouwen toekomstige monumenten’

Slokker Vastgoed

‘In elke situatie vinden wij de juiste financieringsoplossing’

‘We creëren betekenisvolle plekken waarbij duurzaam bouwen geen onderscheidende factor is, maar de nieuwe norm’

‘Wij doen ons uiterste best om iedereen een fijn thuis te geven in Friesland’

Rabobank Friesland

‘Vanuit de vraag van onze klanten werken wij mee aan de woningmarkt’

TWA Architecten

Eijgen Finance

Makelaardij Hoekstra

Wethouder Hein de Haan van de gemeente Leeuwarden

24 36

‘Aannemer met aandacht’ BruZan Ontwikkeling

‘De toekomst vraagt om juridische creativiteit’

‘Als je goed kunt delen, kun je ook vermenigvuldigen’

Harns Invest Vastgoedontwikkeling & Woonconcepten

‘Allround specialist’ Bouwbedrijf de Vries Leeuwarden

TRIP Advocaten Notarissen

‘Het geluk van morgen begint hier’

40 52

Kontour Vastgoed

‘Deze doelgroep zorgt voor een grote economische impuls’

Friesland bouwt en ontwikkelt

Wind Groep

‘Wij ontwerpen, bouwen én leveren vanuit een creatief en duurzaam hart’

Wethouder Robin Hartogh Heys van de Lier van de gemeente Smallingerland

‘We gaan minder op de rem staan’

KwadrantGroep

Heijmans Woningbouw Noord

‘Samenwerken is nodig, óók met gemeenten en corporaties’

‘Mens en natuur komen in onze projecten naadloos samen’

Open Drachten

‘Een flinke slinger aan wonen, werken, leren, recreëren’ Van der Wiel

‘Bij elke ontwikkelfase kunnen wij als bouwteampartner meerwaarde hebben’

Blue Banner

Yspeert Advocaten

BCN Groep

‘Je bent zo goed als je laatste project’

‘Wij geven advies waar je letterlijk op kunt bouwen’

‘Wij lopen graag voor op duurzame en toekomstbestendige vastgoedontwikkeling’

Wethouder Mark de Man, gemeente Súdwest-Fryslân ‘Innovatieve ideeën voor woningen zijn meer dan welkom, verras ons maar!’

104

Kruse Groep

‘Wij zorgen altijd voor een toegevoegde waarde voor de omgeving’

Friso Bouwgroep

“De blik naar buiten, want samen bereik je meer”

108

AE Systems

AA Vastgoed: ontwikkelen met oog voor de toekomst

‘Om voorop te lopen, moet je continu nieuwe kansen aanboren’

‘Er zijn volop kansen. Je moet ze alleen wel zien’

126

100

‘Om te kunnen graven en bouwen, zul je eerst alles moeten meten’

112

De Woonwensfabriek

‘

116

BDM

JKD Keuken- & Kastenfabriek

Een keuken is bij uitstek de plek waar het draait om smaak’

120 130

‘Met onze Woonwensfabriek ontwerpen wij op basis van de vraag’

124

Friesland bouwt en ontwikkelt

Gedeputeerde Klaas Fokkinga

‘De kunst is om krimp om te zetten in kracht’

Friesland bouwt en ontwikkelt

“Fryslân is een prachtige plek om te wonen, te werken en te recreëren”, stelt gedeputeerde Klaas Fokkinga. Zelf woonachtig in de krimpregio Noardeast-Fryslân ziet hij in z’n directe omgeving hoe de Friese ‘mienskip’ verandert. Aan hem als gedeputeerde de taak om in

te spelen op deze transitie, die de nodige gevolgen heeft voor zijn portefeuilles Wonen en Gebiedsontwikkeling. “We moeten krimp niet langer zien als gevaar, maar als kracht.” De provincie Fryslân verwacht een groei van zo’n 10.000 huishoudens de komende jaren. Die groei is niet zo zeer te danken aan de bevolkingsgroei - sterker nog: het aantal inwoners in Fryslân neemt af -, maar vooral aan het toenemende aantal kleine huishoudens. “Tegelijkertijd zien we een toename in het aantal ouderen dat thuis blijft wonen en groeit het aantal jongeren dat geen woning kan vinden in hun eigen dorp of stad”, stelt Fokkinga. “Dit zijn de ingrediënten voor onze grootste opgaven de komende jaren op het gebied van wonen en gebiedsontwikkeling. Hoe creëren we voldoende, maar bovenal passende woningen voor alle leeftijdsgroepen? Hoe zorgen we dat ons huidige woningbestand voldoet aan de geldende eisen en wensen wat betreft comfort en duurzaamheid? En hoe behouden en bewaken we het grootste goed in onze provincie: de kwaliteit van ons mooie landschap?”

Donutdorpen voorkomen

Dat de roep om meer te bouwen steeds luider klinkt in Friese steden en dorpen is ook de gedeputeerde niet ontgaan. “Ik begrijp de urgentie in veel dorpen en steden, maar nieuwbouw is niet de enige uitdaging. De vraag die we onszelf continu moeten stellen is: waar bouwen we wat? We moeten namelijk voorkomen dat er zogenoemde donutdorpen ontstaan. Dat zijn dorpen waar aan de buitenrand mooie nieuwbouwwoningen staan, terwijl de kern van het dorp verpaupert doordat bestaande gebouwen geen functie meer hebben. Neem voormalige basisscholen, kerkgebouwen en gymzalen. Door de krimp fuseren veel organisaties, waardoor gebouwen leeg komen te staan. Vandaar dat we de Regeling Herbestemming opnieuw leven inblazen om initiatiefnemers te stimuleren op zoek te gaan naar een passende herbestemming voor deze panden.” Foto: Jacob van Essen - Fotobureau Hoge Noorden

‘We moeten zuinig zijn met ons grootste goed: onze mooie landschap’ Doorstroom bevorderen

“Ons bestuursakkoord 2019-2023 heeft de naam ‘Geluk op 1’ gekregen. Dat vat alles samen. Ons belangrijkste doel is het creëren van een waardevolle leefomgeving in dorpen en steden. Mensen moeten zich daar gelukkig en thuis voelen. Met de vergrijzing moeten we specifiek kijken naar een veilige woonplek voor senioren. Het liefst in de vertrouwde buurt waar ze altijd hebben gewoond, zodat ze kunnen terugvallen op hun netwerk. We willen ruimte bieden aan starters en jonge gezinnen, die onmisbaar zijn om een dorp of wijk vitaal te houden. Maar ook inwoners kunnen een positieve bijdrage leveren. Ik ken bijvoorbeeld een ouder echtpaar dat hun huis te koop zette. In plaats van voor de hoogste bieder te kiezen, vonden ze het belangrijk dat er een jong gezin in hun woning kwam. Zo droegen ze hun steentje bij aan de vitaliteit van hun dorp. Een prachtig voorbeeld van investeren in de leefbaarheid.”

Verbinding brengen

Dat een investering in infrastructuur ook tot meer woongeluk en leefbaarheid kan leiden, bewijst volgens de gedeputeerde de komst van De Centrale As, die Drachten met Dokkum verbindt. “Daarmee hebben we niet alleen een snelle verbinding gecreëerd, maar zorgen we bovendien voor meer rust en veiligheid in de aangrenzende dorpen. In zes zogenoemde ‘Kansen in Kernen’-dorpen hebben we samen met de bewoners een plan gemaakt om het woongeluk te vergroten. Het resultaat is boven

Friesland bouwt en ontwikkelt

verwachting. Stuk voor stuk hebben deze dorpen een boost gekregen. Als kers op de taart ontstaan er mooie plannen voor het toevoegen van extra woningen in dit gebied. Neem de appartementencomplexen in het plan ‘De 3 van Sminia’ in Burgum en de woontorens rondom het stationsplein in Hurdegaryp. Twee bijzondere bouwplannen die we als provincie omarmen.”

DNA behouden

De uiteindelijke invulling van zo’n bouwplan is uiteindelijk aan de gemeente, benadrukt de gedeputeerde. “Op basis van de prognoses maken we met alle vijf regio’s in Fryslân woningbouwafspraken. Daarna is het aan de gemeenten in de regio’s zelf om met gedetailleerde woonvisies te komen. Gemeenten weten als geen ander wat het DNA van hun gebied is en hoe ze kwaliteit aan een gebied kunnen toevoegen. Datzelfde geldt voor de opgave om het huidige woonaanbod te verduurzamen. Als provincie hebben we een regiefunctie in de regionale energiestrategie. Samen met de gemeenten en woningcorporaties staan we voor de grote opgave om woningen en wijken klaar te maken voor de toekomst. Daarbij ondersteunen wij gemeenten graag met hun inzet van energiecoaches. Deze coaches gaan bij mensen thuis langs om samen met de bewoners te onderzoeken hoe ze hun woning energiezuiniger kunnen maken. Op die manier maken we de energietransitie behapbaar en laagdrempelig.” Steentje bijdragen Tot slot kan de gedeputeerde de onrust niet zijn ontgaan over de plannen uit het ‘Deltaplan voor het Noorden’ om 45.000 extra woningen voor Fryslân te bouwen tot aan 2040. De vraag is hoe realistisch deze plannen volgens hem

zijn. “Er zijn onderzoeken geweest die aantonen dat er de komende tien jaar in heel Nederland 900.000 extra woningen moeten komen. Ook als provincie Fryslân hebben wij aangegeven dat we daar ons steentje aan willen bijdragen. Door het ministerie wordt nu samen met de provincies onderzocht hoe reëel deze aantallen zijn. We hebben volop ruimte in onze provincie, maar zoals gezegd moeten we daar zuinig mee omgaan. Mens, plant en dier moeten met elkaar in balans zijn. Dat is en blijft onze leidraad bij ieder besluit dat we nemen.”

‘Focus niet alleen op negatieve zaken, er gebeurt ook zo veel moois om ons heen’ Initiatieven stimuleren

“We maken steeds meer plannen met de mienskip. Plannen die worden gedragen door de inwoners. Daarvoor werken we met zogeheten Dorpsontwikkelmaatschappijen (DOM’s), waarin bewoners, de gemeente, woningcorporaties, ondernemers en ontwikkelaars samen een visie voor hun gebied ontwikkelen. Als provincie delen we de opgedane kennis en faciliteren en stimuleren we gemeenten in de hele provincie om dorpen via het DOM-principe aan de slag te laten gaan met hun eigen toekomstbestendigheid. Een mooi voorbeeld van zo’n DOM is die in Ee (gemeente Noardeast-Fryslân). De ontwikkeling van dit dorp en de plannen die zijn ontstaan, vind ik geweldig om te zien. De leefbaarheid in een dorp groeit. Juist daar doen we het voor. Krimp kan daarin ook de kracht zijn. Precies die boodschap wil ik iedereen geven: focus niet alleen op negatieve zaken, er gebeurt ook zo veel moois om ons heen.”

Foto: Jacob van Essen - Fotobureau Hoge Noorden

Friesland bouwt en ontwikkelt

Wethouder Hein de Haan van de gemeente Leeuwarden

‘Je portemonnee mag niet leidend zijn voor waar je je thuis voelt’

Friesland bouwt en ontwikkelt

Geboren en getogen in Leeuwarden kent wethouder Hein de Haan zijn

gemeente als geen ander. Zijn wieg stond in de wijk Aldlân, in de jaren

zeventig nog gelegen aan de rand van de Friese hoofdstad en destijds een van de nieuwste wijken die Leeuwarden kende. Inmiddels is Aldlân al ingehaald door nieuwe wijken als Zuiderburen, Goutum Noord en De Zuidlanden, en

liggen er grote plannen op tafel voor Middelsee, Oud Oost en het Spoordokgebied. Plannen waar De Haan met trots z’n handtekening onder zet.

“Heel veel mensen denken dat mijn portefeuille Ruimtelijke Ordening, Gebiedsontwikkeling en Wonen puur en alleen over bouwen gaat. Maar het is veel meer dan dat. Het gaat erom dat mensen zich ergens thuis kunnen voelen. Of je nu voor het eerst op kamers gaat, gaat samenwonen, kinderen krijgt of weer een empty nest hebt: mensen een thuisgevoel geven, is de basis van mijn portefeuille. In alle segmenten en voor iedere doelgroep is op dit moment krapte. Het aanbod op Funda is vrijwel opgedroogd. Ook bij woningbouwcorporaties zie ik de wachtlijsten oplopen. Dat geldt zowel voor de stad als de dorpen.”

Gezamenlijke ambities

“We hebben 35 dorpen in de gemeente waar de opgave gelijk is aan die in de stad, maar dan in andere volumes. Dorpen kennen van oudsher een sterk verenigingsleven, sociale saamhorigheid en een grote diversiteit. Ik zie dat steeds meer jongeren moeite hebben om een woning in hun dorp te vinden. Daarmee zet je de bijl aan de wortels van de leefbaarheid in een dorp. Vandaar dat we in onze volkshuisvestingsvisie nu de vraag opwerpen of het nodig is om te werken met voorrangsregels. Moeten we jongeren uit eigen dorp voorrang geven? Dat is een ingewikkelde vraag, omdat je je als gemeente daarmee bemoeit met de toewijzing. Maar als we de leefbaarheid van dorpen als vertrekpunt nemen, dan moeten we misschien nadenken over een toewijzingsbeleid waarbij jongeren uit het eigen dorp voorrang krijgen. Dat zijn gesprekken die we aan moeten gaan met woningcorporaties en met de dorpen zelf.”

‘Als jongeren vertrekken, zet je de bijl aan de wortels van de leefbaarheid in een dorp’ “Woningcorporaties Elkien en WoonFriesland zijn de grootste spelers in onze gemeente. Met beide maken we ieder jaar prestatieafspraken, waarvoor onze volkshuisvestingsvisie de basis vormt. De afgelopen jaren heeft het imago van woningbouwcorporaties wel eens een deuk opgelopen. Ik vind juist dat we trots mogen zijn op onze woningcorporaties. We vragen veel van ze. Niet alleen zijn ze de motor achter onze verduurzamingsdoelen, maar ook vragen we ze om statushouders in de gemeente te huisvesten. We willen als gemeente bovendien dat ze investeren in de leefbaarheid in steden en dorpen en dat de huren betaalbaar blijven. Dat zijn stuk voor stuk ambities van ons als gemeente die woningcorporaties mede vormgeven. Wanneer de verhuurdersheffing wordt afgeschaft, ontstaat er meer lucht voor deze ambities. Daar ben ik van overtuigd.”

DNA behouden

“Op mijn bureau liggen een aantal bijzondere nieuwbouwplannen. Eentje die me aan het hart ligt, is het plan op de plek van het huidige Cambuurstadion. Met het vertrek van Cambuur uit de wijk Oud Oost halen we het hart uit deze volksbuurt. Vandaar dat we samen met supporters, bewoners, ondernemers en onze stedenbouwkundigen en architecten een plan 13

Friesland bouwt en ontwikkelt

Laat je inspireren door onze uitgebreide collecties van gerenommeerde merken

Friesland bouwt en ontwikkelt

concept met meer woningen en een compactere indeling. Van starterswoningen tot penthouses en van sociale huur tot koop: Middelsee biedt ruimte aan jong en oud. Bij de inrichting hebben we ons laten inspireren door Friese steden als Workum en Harlingen. Die stedenbouwkundige structuur hebben we herhaald in de nieuwe wijk, waarbij we historische elementen vertalen naar de wensen van deze eeuw.”

hebben gemaakt voor vijfhonderd woningen: Nieuw Oud Oost. We hebben goed gekeken naar de Oosterparkwijk in Groningen, waar het voormalige stadion van FC Groningen stond. Een prachtige wijk, maar je ziet nergens in de wijk iets terug van het oude stadion. Dat willen wij voorkomen.” “De plek van het huidige voetbalveld wordt ook in de toekomst een groene plek waar men elkaar kan ontmoeten. Rondom dat veld bouwen we de woningen terug in de vorm van een stadion. Daarmee behouden we het DNA van deze volksbuurt. Ook hebben we met de bewoners, ondernemers en supporters nagedacht over de invulling van het Cambuurplein. Een deel van het plein wordt autovrij. Vanuit de filosofie ‘ongedeelde stad’ zoeken we met elkaar een goede mix van huur, koop, appartementen en

grondgebonden woningen. Ik ben ongelooflijk trots op het eindplan. Dit is een schoolvoorbeeld van burgerparticipatie.”

‘Met het oude veld van SC Cambuur behouden we het DNA van deze volksbuurt’ Nieuw stukje stad

“Die missie om voor een grote diversiteit te bouwen, zie je in meer projecten terug. Direct onder het Van Harinxmakanaal realiseren we de nieuwe wijk Middelsee. Samen met de wijk De Zuidlanden bouwen we hier in totaal zesduizend nieuwe woningen. Waar we in De Zuidlanden kiezen voor een dorpse inrichting met buurtschappen, kiezen we in Middelsee voor een stedelijk

“Wanneer we het Van Harinxmakanaal nog een stukje verder volgen, komen we automatisch bij de grootste opgave van de komende tien tot twintig jaar: het gebied Spoordok. Dit gebied bestaat op dit moment uit oude bedrijventerreinen, maar door de nieuwe invalswegen hebben we hier ruimte om een bijzonder stukje stad toe te voegen. Werken, recreëren, studeren en wonen vormen hier een mix van functies. Daarbij kijken we uiteraard naar de verbinding met sportpark Nijlân en de wijk Huizum. Je rijgt op die manier de stad weer aan elkaar. We komen nog dit jaar met een gebiedsvisie en een ontwikkelstrategie, waarbij we optrekken met gebiedsontwikkelaar BPD. Een partij met veel nationale ervaring, waar we de vruchten van hopen te plukken.”

‘Dat is mijn droom: dat je zelf bepaalt waar je je thuis voelt en niet je portemonnee’ Iedereen voelt zich thuis

“Of het nou gaat om vijfhonderd woningen in Oud Oost of vijf woningen in Oude Leije; mijn doel is om een woonomgeving te creëren waar iedereen zich prettig voelt. Dat is mijn droom: dat je zelf bepaalt waar je je thuis voelt en niet je portemonnee.” 15

Friesland bouwt en ontwikkelt

Middelsee en De Zuidlanden

‘Het nieuwste stukje stad van Leeuwarden’

Friesland bouwt en ontwikkelt

Wie via de Overijsselselaan Leeuwarden binnenrijdt, kan de bedrijvigheid aan

beide zijden van de nieuwe invalsweg niet ontgaan. Aan de oostkant verrijzen zes buurtschappen die samen De Zuidlanden vormen. Aan de westkant staan

tussen de bouwkranen en vrachtwagens acht witte letters die de naam Middelsee vormen. De ‘i’ is een opvallend rode vuurtoren die strak afsteekt tegen de blauwe lucht. Dit is de thuishaven van de nieuwste wijk van Leeuwarden, waar volgens eigen voorspelling ‘iets bijzonders boven water komt’. Vanuit het informatiecentrum heeft projectdirecteur Durk Bergsma zicht op de eerste woningen die het startschot vormen van de wijk Middelsee. In één vloeiende beweging tovert hij een plantekening tevoorschijn van het gebied rondom het informatiecentrum, waar op dit moment volop wordt gebouwd. “Aan beide zijden van de Overijsselselaan zijn we aan het werk”, wijst hij aan op de kaart. “Aan de oostkant realiseren we De Zuidlanden, een plan dat bestaat uit zes buurtschappen met vooral grondgebonden koopwoningen. Aan de westkant van de Overijsselselaan komt Middelsee. Een uniek gebied, waarin we ons

richten op een zeer gevarieerde doelgroep.” Daarmee benoemt Bergsma het verschil tussen beide projecten die vaak in één adem worden genoemd. “De Zuidlanden en Middelsee zijn twee afzonderlijke projecten, gerealiseerd door dezelfde organisatie. In 2006 zijn we gestart met Techum, het eerste buurtschap van De Zuidlanden. In totaal zijn er zes van dit soort buurtschappen, ieder met gemiddeld 400 woningen. Elk buurtschap heeft een eigen karakter en ligt op een bijzondere plek, bijvoorbeeld aan een terp of aan de Wurdumerfeart. Daardoor

krijg je als bewoner een dorpsgevoel. In Middelsee werken we ook met deelplannen, maar daar kiezen we juist voor een meer stedelijke beleving, met een gevarieerd aanbod aan woningen voor diverse doelgroepen.”

Ongedeelde stad

Middelsee is de eerste nieuwbouwwijk in Leeuwarden die wordt ingericht volgens de principes van een ongedeelde stad. Daarbij ligt de focus op een grote diversiteit aan woningen en een uitgebreid palet aan voorzieningen en faciliteiten voor een zeer gemêleerde doelgroep. “Van starters tot senioren en van huur tot 17

Friesland bouwt en ontwikkelt

koop”, vat Bergsma het idee kort samen. “Middelsee wordt meer dan een woonwijk. Het is een leefwijk met een stedelijke structuur. Dat zie je overal terug. In de compactheid van de bebouwing, in de gedeelde groenzones en in de inrichting van de wijk. Net als in de stad vind je hier alle benodigde faciliteiten om de hoek. We zorgen er op die manier voor dat bewoners al hun dagelijkse boodschappen lopend of fietsend

kunnen doen. Daarmee stimuleren we om de auto vaker te laten staan.”

‘Middelsee wordt het nieuwste stukje stad van Leeuwarden’ Mobiliteit als een service, geldt in Middelsee. “Dat is een nieuw principe dat we toepassen”, legt Bergsma uit. “We worden in traditioneel stedelijk

gebied geconfronteerd met enorme stenen vlaktes vol blik, omdat bewoners een of zelfs meerdere auto’s voor de deur parkeren. Zonde, in onze optiek. Vandaar dat we op zoek zijn naar nieuwe manieren om de auto uit het straatbeeld te halen. Die zienswijze combineren we met de veranderingen die we bespeuren in het mobiliteitsdenken. Zelf een auto bezitten, is voor steeds meer bewoners niet langer belangrijk. Wel wil men dat er een auto beschikbaar is. In buurtschap De Klamp in De Zuidlanden hebben we daarom gesteld dat er ruimte is voor één auto per woning. Rondom de wijk hebben we parkeervelden aangelegd voor de overige auto’s. Op die manier verfraaien we het straatbeeld.” In de wijk De Fellingen in Middelsee gaat Bergsma zelfs nog een stapje verder, door de auto volledig uit het straatbeeld te halen en zogenoemde mobiliteitshubs te creëren. Hier staan naast de eigen auto’s, de deelauto’s, elektrische fietsen of kun je van het openbaar vervoer

Friesland bouwt en ontwikkelt

gebruik maken. “In De Fellingen creëren we 650 woningen voor sociale huur, starters, middenhuur en de vrije sector. We spelen in op de veranderende mobiliteit van mensen”, legt de projectdirecteur uit. “Waar we voorheen allemaal onze eigen auto voor de deur wilden hebben, merken we dat mensen tegenwoordig liever genieten van groen of water voor of achter de deur. Een plek waar de kinderen de ruimte hebben om te voetballen zonder dat auto’s in de weg staan. Waar je een buurtbarbecue kunt organiseren zonder eerst de buurman te vragen om z’n caravan te verplaatsen. De wijk verandert van parkeerplaats naar ontmoetingsplek. Precies wat we in Middelsee willen bewerkstelligen.”

Parels aan een ketting

“In Middelsee doen we er alles aan om fietsers en wandelaars alle ruimte te geven”, vertelt Bergsma. “Door het gehele plangebied loopt een groenblauwe ketting, van water en groen, waar je heerlijk kunt wandelen en fietsen. Deze ketting gebruiken we

‘In De Zuidlanden kiezen we voor een meer dorpse sfeer’ om zogenoemde parels aan te rijgen. Dat zijn groene of blauwe locaties zoals een haventje of een park waar ontmoeting centraal staat. Een plek met een parkachtige uitstraling, waar je in de zomer je picknickkleed uitslaat of een frisse duik neemt. Zo ontstaan er groene en blauwe oases midden in dit nieuwe stukje stad, die De Zuidlanden en Middelsee verbinden.”

of Middelsee: we creëren hier een uniek stukje stad, waarin we verder kijken dan tien of twintig jaar. Over vijftig jaar moet dit gebied nog net zo levendig, groen en vitaal zijn als op het moment dat de eerste bewoners hun verhuisdozen uitpakken.”

Aan de andere kant van de Overijsselselaan in De Zuidlanden genieten bewoners al van dit soort bijzondere plekken. “De Bleek in Techum is zo’n groene parel”, wijst Bergsma. “Dit voelt aan als een oude terp in een dorp. Een plek waar je een buurtfeest, Koningsdag of kaatswedstrijd organiseert. Een activiteit die past bij de meer dorpse sfeer. Dit soort groene plekken worden ontzettend gewaardeerd door de bewoners, merken we uit enquêtes. Of je nou kiest voor De Zuidlanden 19

Friesland bouwt en ontwikkelt

Zwanenburg Projecten

'Over hindernissen nemen, vastbijten in probleemlocaties en denken in mogelijkheden'

Gebiedsontwikkeling in Blitsaerd Oost, Leeuwarden

Friesland bouwt en ontwikkelt

Voor het kantoorpand van Zwanenburg Projecten aan de Marktweg in

Heerenveen graast een witte neushoorn. Het levensgrote beeld is al van verre te zien. Een eyecatcher die past bij het jonge ambitieuze team, dat bestaat uit een mix van dromers en doeners. Juist die combinatie van dromen en

doen is de kracht van Zwanenburg Projecten. “Wij kiezen niet alleen voor

nieuwbouwprojecten op uitbreidingslocaties, maar bewust ook voor projecten waar we een hindernis of drie voor moeten nemen.” De in vervalgeraakte zuivelfabriek in Langweer, het leegstaande tuincentrum in Dokkum, het met hekken omheinde gebied De Polle in Lemmer, de voormalige supermarkt tegenover de Bonifatiuskerk in Leeuwarden. Het zijn stuk voor stuk locaties waar de projectontwikkelaars van Zwanenburg Projecten met liefde hun tanden in zetten. “Dit soort rotte appels zijn voor ons een geweldige uitdaging”, vertelt directeur Erik Zwanenburg. “Ons doel is om de leefbaarheid in dorpen en steden te vergroten door een moeilijke plek om te toveren tot een mooie plek. Dat is in de loop der jaren onze missie geworden.” Om deze missie te volbrengen heeft Zwanenburg Projecten zowel dromers als doeners aan boord. Erik is zo’n uitgesproken dromer, geeft hij toe. “Ik kan helemaal wegdromen wanneer ik naast een vervallen tuincentrum sta. In mijn hoofd doemen beelden op van prachtige appartementen wanneer ik oog in oog sta met een oude melkfabriek waarvan alle ramen zijn ingegooid. Dat is onze kracht: denken in mogelijkheden en niet in moeilijkheden. Ons team gaat met hun kennis en expertise aan de slag, zo weten we van elke plek weer een mooie plek te maken.”

Van moeilijke naar mooie plek

In de afgelopen jaren wist het team van Zwanenburg Projecten heel wat moeilijke plekken te veranderen in mooie plekken. “Een goed voorbeeld is de voormalige

Het nieuwe zorgcomplex aan de Hantumerweg in Dokkum

J.J. Boumanschool aan de Hantumerweg in Dokkum”, vertelt ontwerpmanager Titia Haagsma. “Dit gebouw werd al een tijd niet meer als school gebruikt. De wijk zag het jarenlang leegstaan. Uiteindelijk bleek sloop de beste optie. Daardoor konden we vanaf nul beginnen met de ontwikkeling van 32 zorgstudio’s voor Talant. Studio’s die aan alle huidige wensen en eisen voldoen. Het resultaat is een prachtig zorgcomplex waar zowel bewoners als omwonenden trots op zijn. Het zorgcomplex beheren en verhuren we zelf. Zo zijn we voor langere tijd verbonden aan zo’n project.”

‘Een probleemlocatie kun je pas echt omarmen wanneer je er zelf verantwoordelijk voor bent’ Het klinkt eenvoudig: een probleemlocatie opkopen en veranderen in een succesverhaal. Maar daarvoor is volgens Zwanenburg een flinke portie lef nodig. “Er zijn maar weinig ontwikkelaars die deze uitdagingen nog aan durven te gaan. Je loopt als ontwikkelaar namelijk zelf het financiële risico. Maar ik heb genoeg vertrouwen in ons team dat we ook aan dit soort rotte appels uiteindelijk een verdienmodel kunnen koppelen. We zijn altijd zelf risicodragend ondernemer. We bijten ons helemaal vast in zo’n project, juist omdat onze eigen centen erin zitten.

WoonSpods in plaats van leegstaande winkelpanden in Heerenveen

Friesland bouwt en ontwikkelt

Titia Haagsma sleept de rotte appel uit Langweer

Vaak kun je zo’n probleemlocatie pas echt omarmen wanneer je er zelf verantwoordelijk voor bent. Dat verantwoordelijkheidsgevoel zit in ons DNA verweven. Wij durven zulke uitdagingen wel aan te gaan.”

Handen uit de mouwen

Zo kocht Zwanenburg Projecten onlangs een aantal panden op in Drachten. “Stuk voor stuk locaties die al langere tijd over de markt gaan”, vertelt Haagsma. “Naast uitbreidingslocaties waar je gelijk met een schone lei kunt beginnen, buigen wij ons ook graag over locaties die op het eerste gezicht de nodige hindernissen opleveren. Dat is een bewuste keuze, die we alleen kunnen maken omdat we een team in huis hebben dat exact weet met welk bijltje in zo’n geval moet worden gehakt. Die jarenlange ervaring is de motor achter de vele succesvolle renovatie- en herinrichtingsprojecten.” Ook in het eigen dorp steekt Zwanenburg Projecten de handen graag uit de mouwen. “In het centrum van Heerenveen hebben we aan het einde van de winkelstraat een aantal winkelpanden opgekocht en gesloopt”, vertelt Zwanenbrug. “Hier komen grondgebonden stadswoningen voor in de plaats. In een voormalig kantoorpand even verderop realiseren we appartementen voor starters. Op die manier proberen we het centrum van Heerenveen een boost te geven zodat het vitaal en levendig blijft. Die 22

trend, waarbij leegstaande winkel- en kantoorpanden worden omgebouwd tot woningen, zien we op heel veel verschillende plekken in Friesland. Een ontwikkeling waar we graag aan meewerken. Want juist op dit soort locaties kun je prachtige woningen creëren met alle voorzieningen om de hoek.”

Bouwen naar behoefte

Naast renovatie en herontwikkeling houdt Zwanenburg Projecten zich natuurlijk ook bezig met uitbreidingslocaties. “Je zou het bijna vergeten”, lacht de directeur. “Een van de nieuwste plannen is Middelsee in Leeuwarden, waar we twee deelprojecten mogen uitvoeren. In het eerste deelproject realiseren we 44 zogenoemde WoonSpods. Dit zijn energieneutrale rug-aan-rug-woningen voor een zeer gevarieerde doelgroep. Daarnaast ontwikkelen we in Middelsee twaalf Loodswoningen met een industrieel karakter aan het water. In beide projecten zie je onze signatuur heel duidelijk terug, doordat we het graag net even anders dan anders doen. Hierdoor krijg je woningen die opvallen en waar we met trots onze naam aan verbinden.”

‘Wij willen voor iedere wens een woning op maat ontwerpen’

Friesland bouwt en ontwikkelt

Appartementen en horecaplein aan de Stevenshoek in Langweer

Haagsma merkt dat er volop interesse is voor dit soort creatieve ontwerpen. “Op een plan met 41 levensloopbestendige bungalows in Blitsaerd (Leeuwarden) krijgen we met gemak honderden aanmeldingen. We zouden ons daarna volledig kunnen focussen op die 41 geluksvogels die een woning toegewezen krijgen, maar wij richten ons ook op al die mensen die overblijven. Welke wensen hebben zij? En zijn er projecten waar we hen een kans kunnen bieden op een woning? Uiteindelijk is ons doel om voor iedere wens een woning op maat te ontwikkelen. Of dat nou huur of koop is, een studentenwoning of een levensloopbestendige woning, een penthouse of starterswoning. Zolang we maar ontwikkelen waar behoefte aan is en we bewoners blij kunnen maken.”

in Leeuwarden, Dokkum of over de Friese landsgrenzen: vaak zijn onze projecten het vliegwiel voor nieuwe concepten. We steken mensen aan met ons enthousiasme, waardoor er bewonersinitiatieven ontstaan die de gehele buurt ten goede komen. Dat is de kroon op ons werk.”

‘Vaak zijn onze projecten het vliegwiel voor nieuwe concepten’

Kroon op het werk

Door te kiezen voor zo’n ruime doelgroep zit het team van Zwanenburg Projecten geen moment zonder opdrachten. “Men weet ons te vinden als creatieve aanjager van grote gebiedsontwikkelingsvraagstukken”, merkt Zwanenburg. “De kennis die we hebben opgedaan bij vorige projecten komt ons goed van pas bij nieuwe uitdagingen. Juist door te investeren in locaties die al jarenlang over de markt gaan, geef je een dorp of wijk een nieuwe toekomst. Ik geniet enorm van de energie die er loskomt bij onze projecten. Of dat nou in Heeg is of in Lemmer,

Eerste schetsontwerp voor appartementen aan het Bonifatiusplein in Leeuwarden

Friesland bouwt en ontwikkelt

TWA Architecten

‘Wij ontwerpen een nieuw hoofdstuk voor een al bestaand verhaal’

Friesland bouwt en ontwikkelt

TWA Architecten bouwt ‘originelen’. Dat wil zeggen gebouwen met een

eigen karakter. Soms een tikkeltje eigenwijs, maar altijd met respect voor

de omgeving, cultuur en historie. Het eigen kantoor, dat is gehuisvest in de

oude graanmalerij De Eendracht vlakbij het dorp Burdaard, is daar een mooi

voorbeeld van. Het gebouw staat al ruim honderd jaar langs de Ee, diende als graanmalerij, mestdrogerij en nu als architectenbureau, en heeft nog steeds veel karakter. Dat is exact zoals architecten Bauke Tuinstra en Doeke van Wieren ontwerpen.

“De waarden uit de omgeving, het collectieve en het persoonlijke, zijn de basis voor elk ontwerp dat we maken”, vertelt Bauke Tuinstra. “Elk gebouw voegt op die manier waarde toe aan de omgeving. Daarom noemen we onze ontwerpen ‘originelen’, waarmee we altijd op zoek gaan naar de verbinding. We zien onze ontwerpen als een nieuw hoofdstuk, dat we toevoegen aan een al bestaand verhaal. Daarmee verbind je de mensen die er wonen of werken met hun omgeving, met hun cultuur en met elkaar. Zo ontstaan er waardevolle en gewaardeerde gebouwen.”

‘Elke kleine slinger in de weg biedt een nieuw perspectief’ De gewaardeerde gebouwen van TWA Architecten zijn in Friesland inmiddels ruimschoots aanwezig. Zo was TWA onder meer betrokken bij de herbestemming van De Blokhuispoort in Leeuwarden. Dit project ontving de Gulden Feniks, de landelijke prijs voor beste transformatie. De in de Blokhuispoort gevestigde bibliotheek werd gekozen tot mooiste bibliotheek van Nederland. Het bijzondere zoeken de twee architecten vooral in ‘het gewone’. “Dat is een kwaliteit die ook terug is te vinden in de identiteit van het Friese landschap”, zegt Doeke van

Wieren. “Die wordt niet gekenmerkt door extremen. Elke kleine slinger in de weg biedt een nieuw perspectief.” Ook buiten Friesland ontwierp TWA grote projecten, zoals de wijk Luijendijk-Zuid in Landsmeer, Park Diepstroeten in Assen en het Havenkwartier in Blauwestad. Op dit moment wordt er gewerkt aan de herstructurering van de Bloemenwijk in Alkmaar, het nieuwe dorp Reeve bij Kampen en verschillende projecten in de kop van Overijssel. Naast de grote schaal is volgens TWA ook de kleine schaal belangrijk. “Daarom hebben we ook interieurontwerp binnen ons bureau als speerpunt”, vertelt Tuinstra. “Zeker in zorgprojecten is dat belangrijk, om een veilig en plezierig thuis te kunnen maken voor de kwetsbare bewoners.”

Krachten bundelen voor Friese opgaven

In Kornwerderzand ontwierpen Tuinstra en Van Wieren het Afsluitdijk Wadden Center. Dat ontwerp is passend gemaakt bij het karakter van de dijk: eenvoud en spektakel ineen. “Ontwerpen voor gebouwen als het Afsluitdijk Wadden Center doen we overigens vanuit onze samenwerkingscorporatie GEAR”, zegt Van Wieren. Hij legt uit dat TWA Architecten daarin de krachten bundelt met de Friese architectenbureaus Achterbosch

Woontorens Tesselschadestraat Leeuwarden foto Gerard van Beek

Architecten en Borren Staalenhoef Architecten. Die keuze om de krachten te bundelen, is niet zonder reden, zo blijkt. “GEAR is een sterk samenwerkingsverband dat over de juiste kennis, ervaring en capaciteit beschikt om een breed scala aan projecten op te pakken”, aldus Van Wieren. “GEAR staat in het Engels voor ‘het kunnen versnellen’ en in het Fries voor ‘samen’. We hebben de corporatie opgericht tijdens de financiële crisis. We merkten toen dat geen enkel Fries architectenbureau kon voldoen aan de selectiecriteria bij de gunning van grote opdrachten. We werden geconfronteerd - en dat stak ons - met grotere bureaus van buiten Friesland. Maar wij vonden dat de typisch Friese opgaven door lokale ontwerpers zouden moeten worden opgepakt, door noordelingen die het gebied goed kennen.”

Friesland bouwt en ontwikkelt

Iconische gebouwen

En met succes, want na de oprichting van GEAR lukte het de noorderlingen wel om in aanmerking te komen voor grootse opdrachten. Zo werden er iconische gebouwen gerealiseerd, zoals het Afsluitdijk Wadden Center in Kornwerderzand en de Elfstedenhal en de WaterCampus in Leeuwarden. “We zijn nu in opdracht van de provincie bezig met It Swettehûs in Leeuwarden”, vertelt Van Wieren. It Swettehûs wordt een werkplek voor brugbedienaars, de uitvalsbasis voor het provinciale vaarwegbeheer en de technische dienst voor onderhoud van bruggen en sluizen. “Het wordt een volledig energieneutraal gebouw en is voor een groot deel circulair”, aldus Tuinstra. “De provincie wil met het gebouw een voorbeeldproject zijn op het gebied van circulair en duurzaam bouwen. Het wordt een van de meest circulaire gebouwen van Nederland.”

Woningbouw

Blokhuispoort Leeuwarden - foto's Gerard van Beek

TWA Architecten focust zich daarnaast op sociale woningbouw, onder meer in Friesland en in het aardbevingsgebied van Groningen, met projecten in Appingedam en Delfzijl. “Sociale woningbouw is een maatschappelijke, belangrijke opgave, die je met redelijk eenvoudige middelen heel goed kunt ontwerpen”, zegt Van Wieren. “Zo geef je karakter aan de woningen. Je versterkt de plek, in Groningen is dat zelfs letterlijk zo. Wij vinden het in elk geval erg belangrijk dat je zorgt dat er niet een totaal anonieme wijk wordt neergezet.” Ook doet TWA Architecten aan woningbouw waarbij de woningen een nieuwe eenheid vormen en een sterke eigen identiteit hebben, onder meer in de wijk Skoatterwâld in Heerenveen. Daar vinden de architecten in plan De Treffe een manier om een prettige woonomgeving te creëren. “Het nieuwbouwplan De Treffe bestaat uit 61 koopwoningen”, vertelt Tuinstra. “Samen met ontwikkelaar Slokker, bouwbedrijf Lont en Baljon Landschapsarchitecten maken we een woonlandschap, geïnspireerd op De Deelen, met woonclusters in een waterrijke en groene omgeving. Ontmoeten staat hier centraal, op de binnenhoven en in het landschap.”

Druk op woningmarkt

Een van de eisen in de huidige woningmarkt is volgens Tuinstra en Van Wieren het realiseren van een goed leefklimaat. “De vraag naar woningen in een ruimere en groenere leefomgeving is enorm”, zegt Tuinstra. “Driehoogachter in Amsterdam is niet meer het hoogst haalbare. Corona heeft ons laten inzien dat we ook op afstand kunnen werken. Je gaat nu veel eerder werken waar je woont, dan wonen waar je werkt. Zelfs in de zogenoemde krimpgebieden in Friesland zien we dat er geen woning meer te krijgen is.” 26

Swettehûs Leeuwarden - project GEAR

Friesland bouwt en ontwikkelt

‘Zelfs in de zogenoemde krimpgebieden in Friesland is er geen woning meer te krijgen’ TWA Architecten kan bestaande steden verder verstedelijken en verdichten. Tuinstra: “In onze ontwerpen staan een goed leefklimaat en het verbinden van groen, water en gezondheid centraal. We werken dan ook vaak samen met een omgevingspsycholoog en landschapsontwerpers. We kiezen bewust voor een mix van doelgroepen met woningen voor zowel gezinnen als senioren, huur en koop, in verschillende prijsklassen. Op die manier krijg je een levendige wijk, op alle momenten van de dag.” Van Wieren: “De druk op de woningmarkt levert wel de vraag op wáár we moeten gaan bouwen. We moeten hier in Friesland niet het kind met het badwater weggooien, anders is onze mooie provincie straks volgebouwd. Maar zo’n vaart zal dat niet lopen, verwacht ik. Er zijn voldoende mogelijkheden om in het landschap te bouwen, zonder dat je het landschap geweld aandoet.

Mogelijkheden in de dorpen

TWA Architecten ziet ook mogelijkheden in de dorpen. “Mondjesmaat, hoor”, geeft Van Wieren aan. “Dat gaat niet om grote aantallen. Maar in dorpen is er altijd al een roep geweest om een paar woningen bij te bouwen, om onder meer jongeren plek te bieden als ze het huis uitgaan. We zien het ook in ons eigen dorp Burdaard, er zijn hier geen huurwoningen meer. Daardoor ontstaan er schrijnende gevallen: mensen die uit elkaar gaan, kunnen na de scheiding niet langer dicht bij hun

De Treffe Heerenveen - renderering Theo van Leur

werk en sociale contacten wonen. Om die reden moeten we zorgen dat er meer mogelijkheden komen voor een wooncarrière in de eigen omgeving.”

‘Wij zien mogelijkheden voor heel kleinschalige woningbouw in de dorpen’ Van Wieren vertelt dat TWA Architecten zelf aan het kijken is om kleine aantallen woningen in Burdaard bij te bouwen, passend binnen het dorp. Tuinstra: “Dat is een bijzondere opgave. Want eigenlijk kennen we tot nu toe twee soorten opdrachten: of heel individueel, met kavelplannen waarop elke woning anders is. Of heel projectmatig, waarbij grote series en uniformiteit aan de orde zijn. En in dorpen wil je juist goedkoop bouwen, maar niet zoals in de jaren zestig met rijtjeswoningen. We moeten op een dorpse manier zien te bouwen. Zo houd je de dorpen vitaal. En het mooiste is natuurlijk wanneer we alleen nog duurzaam bouwen. Dat is beter voor het milieu en goed voor de energierekening van de toekomstige bewoner. We zien dat bouwers en bestuurders er ook zo over denken. Die beweging gaat naar ons idee de goede kant op!”

Luijendijk-Zuid Landsmeer - fotoArthur Smeets

Kadekwartier Leeuwarden - foto Arthur Smeets

Friesland bouwt en ontwikkelt

Lont

‘Wij bouwen toekomstige monumenten’

Friesland bouwt en ontwikkelt

De bouw van bijvoorbeeld een woning of bedrijfsruimte is een grote uitgave. Een uitgave waaraan vaak een lange aanloopfase voorafgaat. De experts

van Lont denken al vanaf het begin actief mee over het eindresultaat. “Of het nu om een woning, een school, een verzorgingsgebouw, een kantoor of een

bedrijfshal gaat, wij willen een gebouw en omgeving creëren waarin je lang, gezond en gelukkig leeft. Dat is onze drive.” Dat een kleine naamswijziging een veel grotere bedrijfsstrategie kan aanduiden, bewijst Lont uit Sint Annaparochie. Waar het bedrijf vier generaties lang als Bouwbedrijf Lont door het leven ging, werd er in december 2020 voor gekozen om het woord ‘bouwbedrijf’ voortaan achterwege te laten. “We zijn in de loop der jaren zo veel meer gaan doen dan alleen bouwen”, legt algemeen directeur Jetze Lont uit. “Mijn overgrootvader Arjen Lont begon in 1923 als timmerman voor particulieren uit het dorp. Wij werken nu aan complete bouwconcepten en omgevingsfilosofieën waarmee we uiteenlopende partijen in heel

Noord-Nederland bedienen. Van de allereerste berekeningen en tekeningen tot de uiteindelijke bouw en oplevering: in bijna honderd jaar zijn we uitgegroeid tot veelzijdige partner in de bouwwereld.” Wat gelijk is gebleven, is de sociale component. Die vormt bijna honderd jaar na dato nog altijd de fundering. “Wij zijn een sociale bouwer”, beaamt collega-directeur Gerard van der Duim. “Openheid, transparantie en zorgen voor elkaar, dat vinden we binnen Lont heel gewoon. Ieder mens heeft z’n plussen en minnen. Door in te zoomen op de plussen, groei je. Vandaar dat we focussen op wat

onze mensen goed kunnen. Iedereen beschikt over de gezonde motivatie om dingen morgen beter te doen dan vandaag. Die missie zit in ons DNA en kenmerkt de instelling van al onze medewerkers. Wij hebben oog voor onze mensen in plaats van te focussen op rendement of omzet. Dat is het grote voordeel van een familiebedrijf. Er zijn geen aandeelhouders of beursgenoteerde fondsen die achter de schermen aandringen op het vergroten van de winstcijfers. Wij kijken naar het totaalplaatje. Wanneer je bouwen ziet als enkel stenen stapelen, sla je de plank mis in onze optiek.” 29

Friesland bouwt en ontwikkelt

‘Wanneer je bouwen enkel ziet als stenen stapelen, sla je de plank mis in onze optiek’ Rentmeesterschap

De afgelopen jaren werd er flink geïnvesteerd in het professionaliseren van het bedrijf. Die investering plus de persoonlijke, sociale instelling vormen het succes achter de groei van het familiebedrijf. Beide succesfactoren merk je niet alleen binnen de muren van de werkplaats en het kantoor, maar ook in het klantcontact. “In onze strategie onderscheiden we ons met onze customer intimacy, waarbij we van A tot Z optrekken met de klant”, legt Jetze Lont uit. “Veel collega’s richten zich op het standaardiseren van hun bouwproces. Wij winnen juist regelmatig prijsvragen en aanbestedingen op basis van een uniek concept en een gedegen prijs-kwaliteitverhouding. Wij kiezen

voor maatwerk. Of dat nou voor een particulier is, een projectontwikkelaar of een ondernemer, onze aanpak is altijd gelijk. Ieder traject begint met de vraag: wat maakt dat jij prettig in een gebouw kunt wonen, werken en leven? Daarbij kijken we naar de wereld om ons heen en de uitdagingen die op ons pad komen. Hoe zorg je dat een woning of kantoorpand over vijftig of honderd jaar ook nog voldoet aan de wensen? Want dat is ons doel. Wij bouwen toekomstige monumenten.”

‘We willen de wereld een beetje beter achterlaten dan we haar kregen’ “We hebben als bouwer de maatschappelijke verantwoordelijkheid om ons werk goed te doen”, vult Van der Duim aan. “We willen trots kunnen zijn op wat we maken. We willen de wereld een beetje beter achterlaten dan we haar

kregen. Dit noemen we binnen Lont rentmeesterschap. Dat werkt alleen door te kiezen voor projecten waar we honderd procent achterstaan. Daarbij gaat het niet alleen om nieuwbouw, maar ook om het verduurzamen en renoveren van huidige panden. We merken allemaal de druk die er is op de woningmarkt, waardoor de betaalbaarheid en doorstroming in het geding komen. Dit is wat je ziet aan de oppervlakte. Maar wat gaat daaronder schuil? Waar ligt de oorzaak voor deze problemen? En hoe kunnen wij bijdragen aan een oplossing? Dat zijn de vragen die ons dagelijks bezighouden.”

Buiten de lijntjes kleuren

Om die oplossingen te vinden, ontwikkelde Lont de filosofie Kluer. “Elke stad en ieder dorp vraagt om een eigen invulling”, legt Jetze Lont uit. “Met onze filosofie Kluer bouwen we niet langer huizen, maar creëren we een totale leefomgeving. Daarmee is Kluer meer dan een gedachte of idee; het is onze

Friesland bouwt en ontwikkelt

bedrijfsfilosofie. Wij willen bouwen aan een leefomgeving waar iedereen graag wil wonen en werken. Een plek die goed aanvoelt. Vandaar dat we onder andere samenwerken met omgevingspsycholoog Joren van Dijk. Hij weet de vraagstukken die vandaag de dag spelen - eenzaamheid, diversiteit, duurzaamheid, biodiversiteit en de energietransitie - als een puzzel in elkaar te leggen. Ook burgerparticipatie is daar een essentieel onderdeel van. Samen met de huidige omwonenden gaan we om tafel om onze plannen te presenteren. Het doel is dat iedereen kan meedenken, waardoor het uiteindelijke plan alleen maar beter wordt.” Een mooi voorbeeld van een plan dat volgens de Kluer-filosofie ontstond, is De Treffe in Heerenveen. Van der Duim: “Om dit project te bemachtigen, deden we mee aan een tender. Samen met Slokker Vastgoed hebben we onze Kluer-filosofie gebruikt om onze zienswijze voor De Treffe te ontwikkelen. Je ziet dat alle puzzelstukjes hierin terugkomen. Van vergroening tot ontspanning in de wijk en van differentiatie tot het creëren van ontmoetingen: over ieder detail van het plan hebben we nagedacht. Zo gunnen we elkaar onderling de ruimte om samen tot een leefbaar, prettig resultaat te komen. We zijn het gesprek aangegaan met mensen in de wijk, die aangaven dat ze graag op het bestaande groen wilden blijven uitkijken. Daar hebben we ons plan op aangepast, wat heeft gezorgd voor een extra plus. In totaal komen er 61 woningen in De Treffe, terwijl het gebied zich leent voor zo’n 300 woningen. We kiezen bewust voor kleinschalig. Vaak wil je als ontwikkelaar maximaliseren, maar hier ging het om het maximaliseren van het leefklimaat door elkaar wat te gunnen.”

Goed doen voor de ander

Jetze Lont: “Ik heb van mijn vader de christelijke waarden meegekregen. Zorg voor de mensen om je heen. Neem je verantwoordelijkheid. En deel met anderen. We hebben het geluk dat we hier in Nederland geboren zijn. Met ons talent moeten we de verantwoordelijkheid nemen voor mensen die het minder hebben. Al jaren hebben we een partnership met de stichting Compassion. Samen bouwen we aan scholen, klinieken en ziekenhuizen in Burkina Faso, Kenia en Malawi. Zo dragen we vanuit Friesland ons steentje bij aan sociale projecten in deze landen.

Dat is ook de boodschap die ik onze medewerkers meegeef. Kijk verder dan je eigen woonkamer.” Van der Duim: “Je ziet dat die instelling wordt gedeeld. Veel van onze medewerkers zijn actief betrokken bij sociale initiatieven in de regio. Wij stimuleren dat door onze materialen, tijd en wagenpark ter beschikking te stellen. Zo dragen onze mensen onze missie en visie uit. Niet alleen tijdens hun werk, maar ook in hun vrije tijd. Goed doen voor een ander vormt al bijna honderd jaar de fundering van Lont.”

‘Met ons talent moeten we de verantwoordelijkheid nemen voor mensen die het minder hebben’

Friesland bouwt en ontwikkelt

Eijgen Finance

‘In elke situatie vinden wij de juiste financieringsoplossing’ 32

Friesland bouwt en ontwikkelt

Eijgen Finance omschrijft zich als ‘een intermediair die verder denkt’. Het bedrijf regelt financieringen voor

MKB- en vastgoedondernemers. Met een groot landelijk netwerk aan geldverstrekkers biedt Eijgen Finance financieringsoplossingen in elke situatie.

Franke Twerda en Johan Westra begonnen zeven jaar geleden met hun bedrijf Eijgen Finance. Hun onderneming is inmiddels uitgegroeid tot een franchiseformule met zeventien locaties in heel Nederland. In Friesland zijn er locaties in Leeuwarden, Joure, Drachten en Heerenveen. “Johan en ik hebben bij de bank gewerkt als zakelijk adviseur”, vertelt Twerda. “In 2014 besloten we de rol van onafhankelijk adviseur op te pakken. We hebben hiervoor ons eigen intermediairskantoor opgezet.” Daarmee werken Twerda en Westra rechtstreeks in opdracht van hun klanten, onder wie ondernemers, vastgoedbeleggers en projectontwikkelaars. Ze kijken daardoor niet meer alleen naar de producten die de bank biedt, maar naar alle andere mogelijkheden die er zijn om tot een financiering te komen. Twerda: “Wij proberen voor de klant de beste deal uit de markt te halen.”

‘We halen voor onze klant de beste financiering uit de markt’

Het breder kijken naar financieringsmogelijkheden is volgens Twerda noodzakelijk. “Banken financieren nog steeds wel vastgoed, maar er zijn striktere normen. Dat komt onder meer door de Europese wetgeving waardoor ze hun balansen moeten verbeteren. Dat houdt dus meer kapitaalopbouw in en minder kapitaal uitzetten. We hebben gemerkt

dat dit de afgelopen jaren heeft geresulteerd in minder uitzettingen in vastgoedfinancieringen.” Dit was ook al gaande toen Twerda en Westra in 2014 met Eijgen Finance begonnen. “We kwamen in die tijd net uit de kredietcrisis. De banken hadden de deur nog dicht voor vastgoedfinancieringen. Denk aan het ontwikkelen van vastgoed, het transformeren van gebouwen of het kopen van vastgoedbeleggingen om te verhuren. Daardoor was het op dat moment vrijwel onmogelijk om via traditionele banken nog vastgoed te financieren. In de loop van 2015 is daar een kentering in gekomen: als reactie kwamen er nieuwe vastgoedfinanciers op de markt. Het zijn nu niet meer alleen de traditionele grootbanken bij wie je een hypotheek kunt regelen. Er zijn de afgelopen jaren in Nederland meer dan twintig nieuwe geldverstrekkers bijgekomen voor de financiering van vastgoedprojecten en beleggingspanden.” Deze nieuwe partijen zijn volgens Twerda vaak sneller. “Ze bieden ook meer mogelijkheden. Ze verstrekken hogere financieringen en hebben lagere aflossingsverplichtingen. Daardoor kunnen we woningen nu zelfs al tot 80 procent aflossingsvrij financieren. Ook kunnen we op een eenvoudige manier vastgoed herfinancieren en overwaarde liquide maken om weer te investeren in andere projecten.” 33

Friesland bouwt en ontwikkelt

‘Het zijn niet alleen traditionele banken meer bij wie je financiering kunt regelen’ Naast de klant

Westra en Twerda zijn in die zin precies op het juiste moment met hun bedrijf begonnen. “We merkten dat de dienstverlening van de banken veranderde. Ondernemers moesten meer voorbereidingen zelf regelen en internet werd steeds meer het aangewezen kanaal om je financiering aan te vragen. Adviseurs kwamen hiermee steeds verder op afstand te staan. Onze ervaring was juist dat klanten liever persoonlijke en oplossingsgerichte begeleiding hadden, mede doordat zij een financieringsproces als complex ervaren.” 34

Als onafhankelijke adviseur staat Eijgen Finance daarom altijd naast de klant, gedurende het hele traject. “Dat is heel belangrijk, wil je tot een goede financieringsoplossing komen”, stelt Twerda. “Banken bekijken alle aanvragen heel kritisch. Het kan zomaar zijn dat je je plannen niet goed op papier hebt gezet. De bank zet dan zo een streep door de mogelijke financiering. Wij zorgen voor een gedegen voorbereiding en onderbouwing van de plannen van de ondernemers. Er gaat nooit een taxatierapport naar de bank voordat wij deze kritisch hebben bekeken.”

Nieuwe vastgoedfinanciers

Ook kijkt Eijgen Finance verder dan alleen naar de banken. “Er zijn meer mogelijkheden om tot een financiering te komen. Wij weten precies waar je vandaag en morgen het beste je financiering kunt ophalen. Er zijn in Nederland meer dan honderd

geldverstrekkers in de markt waarvan de voorwaarden misschien wel dagelijks wijzigen. We kunnen daardoor de klant veel keuzen bieden. Wij zijn er elke dag mee bezig en weten op elk moment van de dag precies waar we moeten zijn. Zo komen we veel sneller tot de beste oplossing.”

‘Wij weten precies waar je vandaag en morgen het beste je financiering kunt ophalen’ Volgens Twerda is de traditionele bank lang niet altijd meer de aangewezen partij om een vastgoedfinanciering te regelen. Er zijn volgens hem veel nieuwe geldverstrekkers. En

Friesland bouwt en ontwikkelt

Investeren in vastgoed is volgens Twerda al jaren erg ‘hot’. “Als je tegenwoordig op een verjaardag zit, dan zijn er altijd wel een of twee mensen die ook in het vastgoed zitten. Dat zijn vaak mensen die bijvoorbeeld naast hun bedrijf investeren in vastgoed als vorm van pensioenvoorziening. Andere mensen leven echt uit de verhuur van vastgoed.” Om bij elke aanvraag te kunnen schakelen, heeft Eijgen Finance naast de reguliere kredietverstrekkers een exclusief eigen netwerk van investeerders opgezet. “We hebben inmiddels ruim 45 vermogende particulieren met wie wij overbruggingsfinancieringen verstrekken. Dat is noodzaak, want in de vastgoedwereld moet je vaak snel schakelen zonder al te veel voorbehouden.”

veel van die vastgoedfinanciers werken uitsluitend samen met intermediairs zoals Eijgen Finance. “De traditionele partijen hadden altijd veel adviseurs op de weg zitten”, zegt Twerda, “maar je ziet dat de nieuwe vastgoedfinanciers anders zijn georganiseerd. Vaak hebben zij een team van acceptanten op het hoofdkantoor in de Randstad. Voor het advies en de bemiddeling maken ze gebruik van het landelijke netwerk van onafhankelijke adviseurs.”

Eigen netwerk van investeerders

Bij de vastgoedfinanciering, waarmee Eijgen Finance zich bezighoudt, gaat het om vastgoed dat commercieel wordt geëxploiteerd. “In de meeste gevallen gaat het om het financieren van beleggingspanden”, vertelt Twerda. “Daar gaat vaak ook een verbouwing, herontwikkeling of transformatie aan vooraf”.

Met alle particuliere investeerders zorgt Eijgen Finance daarom voor een tijdelijke en snelle financiering. “Hiermee wordt tijd gekocht om bijvoorbeeld de benodigde vergunningen voor de verbouw of huurders te regelen”, zegt Twerda. “Dit zijn vaak eisen van de reguliere banken waar op dat moment nog niet aan kan worden voldaan. Zodra de vergunningen voor de herontwikkeling of verbouw zijn afgegeven, kunnen we het project vaak weer wel in een reguliere hypotheek herfinancieren”

Vastgoed is financierbaar

De populariteit van investeren in vastgoed is volgens Twerda voor een groot deel te danken aan de financierbaarheid ervan. “Projecten voor het verhuren van woningen zijn al lange tijd goed te financieren. De rente is relatief laag en de spaarrente brengt op dit moment niks op. Dus investeren in vastgoed is een interessante, alternatieve belegging van je geld. Vastgoed is ook heel tastbaar. Je kunt

eromheen rijden en op een verjaardag vertellen welke panden je bezit. En de rendementen op vastgoed zijn ook altijd goed geweest. Wel lopen die rendementen nu terug; de waarde van vastgoed stijgt, maar de huren stijgen niet mee.” In binnensteden, zoals Leeuwarden, worden volgens Twerda de afgelopen jaren veel leegstaande etages boven winkels herontwikkeld tot appartementen. Eijgen Finance heeft verspreid over de hele provincie al de nodige financieringen geregeld voor dergelijke projecten. “Dit soort ontwikkelingen zien we toenemen. De vierkante meters boven winkelpanden zijn lang niet altijd meer optimaal benut. Hier liggen kansen voor vastgoedondernemers.”

Nieuwbouw is interessant

Een andere ontwikkeling die Twerda op de vastgoedmarkt ziet, is dat veel vastgoedbeleggers zich de afgelopen jaren steeds meer hebben toegelegd op het kopen van verhuurbare woningen. Maar daar vindt nu een verschuiving plaats: er is een ander type vastgoed in trek, bijvoorbeeld in kantoorpanden. “Er is veel schaarste aan woningen”, zegt Twerda. “Er zijn veel beleggers die aangeven dat ze niet veel meer kunnen kopen. En de woningen die worden gekocht, zijn erg duur. Het rendement is daardoor veel lager en minder interessant dan bij bijvoorbeeld kantoren.” Investeren in nieuwbouw is volgens Twerda eveneens aantrekkelijk. “Daarmee ben je direct klaar voor de toekomst. De huidige gemiddelde woningvoorraad van een belegger vraagt op een gegeven moment toch om een verduurzamingsslag. Er zijn nog genoeg woningen met enkelglas en gaskachels en om dat aan te passen, moet je investeren. Bij nieuwbouw kun je direct bouwen volgens de eisen van deze tijd.” 35

Friesland bouwt en ontwikkelt

Slokker Vastgoed

‘We creëren betekenisvolle plekken waarbij duurzaam bouwen geen onderscheidende factor is, maar de nieuwe norm’ 36

Friesland bouwt en ontwikkelt

Met zo’n 350 tot 500 woningen op jaarbasis is Slokker Vastgoed geen

onbekende speler op de vastgoedmarkt. Daarbij bestaat de hoofdmoot uit

reguliere woningbouw voor diverse doelgroepen, liggen de locaties steeds

vaker in binnenstedelijk gebied en ligt de focus in alle gevallen steeds meer

op de integrale ontwikkeling van de totale leefomgeving. Trends waar Slokker Vastgoed met een frisse en eigentijdse visie op inspeelt. Slokker Vastgoed is onderdeel van de Slokker Groep, die zich bezighoudt met ontwikkelen, bouwen en beleggen. “We beheersen het volledige pakket”, vertelt directeur Jan-Watze Zijffers. “Slokker Vastgoed is de zelfstandig ontwikkelaar binnen de Slokker Groep”. We ontwikkelen reguliere woningen en appartementen voor alle doelgroepen, maar ook gebouwen voor zorg, studenten, starters en combinaties van wonen en werken. De mooiste uitdagingen en puzzels liggen voor ons in het toekomstbestendig bouwen in binnenstedelijk gebied. Hier heb je niet alleen te maken met de schaarse beschikbare ruimte en de interactie met omwonenden, maar ook met aspecten als hittestress, klimaatadaptatie en watermanagement. Stedelijke verdichting, waarbij vergroening, biodiversiteit en de gezondheid van de mens ook een rol spelen. “We zijn dus niet alleen gefocust op het gebouw zelf, de leefomgeving wordt steeds belangrijker.”

“De leefomgeving wordt steeds meer onderdeel van je woonkamer” “De directe omgeving wordt steeds meer onderdeel van je woonkamer”, beaamt regiomanager Jeroen Laarman. “Dat zie je bijvoorbeeld terug in het Sint Bonifatiuspark in Leeuwarden. Een integrale binnenstedelijke ontwikkeling van circa 225 woningen van Slokker Vastgoed Zwolle, dat we met enkele van onze Friese bouwpartners hebben gerealiseerd. Recent hebben we de voltooiing van en de

CoCo Blits Wonen Leeuwarden

overdracht aan de gemeente Leeuwarden van het plan met onze partners alsnog gevierd. Tijdens de rondleiding door het plan op een vrijdagmiddag zagen we tientallen kinderen op straat spelen. Dat was precies onze intentie tijdens het ontwikkelen van dit plan. We wilden voor diverse doelgroepen bouwen, onder andere voor jonge gezinnen die ruimte en groen zoeken. Vaak vinden ze dat niet in de stad en besluiten ze daarom naar elders te verhuizen. Deze jonge, vaak goed verdienende doelgroep wilden we graag voor de stad behouden. Dat is in het Sint Bonifatiuspark dus goed gelukt. Maatregelen die daaraan hebben bijgedragen zijn onder andere; de auto te gast in de wijk, er zijn er geen traditionele stoepen en het bestaande groen is waar mogelijk behouden of vervangen door nieuwe robuust groen. Hagen langs alle tuinen, groene pleintjes, speelvelden en doorsteekjes maken het nu tot een groene wijk in de stad waar de openbare ruimte door haar bewoners intensief wordt gebruikt en beleefd. Iedereen kent elkaar, hier wil je wonen. Vraag het maar aan de bewoners!”

Welke woontrends zien jullie nog meer?

Zijffers: “In onze samenleving wonen steeds meer mensen alleen. Bij het realiseren van kleinere woningen is het nog belangrijker om de omgeving daarop aan te laten sluiten, zodat er ontmoetingen ontstaan. Neem als voorbeeld het project De Treffe in Heerenveen, een recent door ons gewonnen tender. Om interactie te faciliteren ontwikkelen

impressie City Lofts Leeuwarden

Friesland bouwt en ontwikkelt

we in dit gebied een ontmoetingsplek voor de buurt. Hier kun je een buurtfeest geven, je verjaardag vieren of een marktje organiseren. Maar je zou er ook je postpakketten kunnen laten bezorgen als je niet thuis bent. Zo ontstaat er een plek waar je mensen treft, een gesprekje aangaat en je buurtgenoten beter leert kennen. Die nieuwe functie van de directe leefomgeving als ontmoetingsplek vinden wij een mooie gedachte.”

Duurzaam en betaalbaarheid

Laarman: “Ons woonconcept CoCo sluit hier heel mooi op aan. CoCo staat voor Compact Wonen & Community Living: slim gebouwde en compact ingedeelde woningen die we realiseren op binnenstedelijke locaties, waarbij bewoners een aantal gemeenschappelijke voorzieningen delen. Daarbij is er volop ruimte voor individuele woonwensen, maar staat ontmoeting centraal in het plan. Deze innovatieve en betaalbare woonvormen realiseren we inmiddels op diverse locaties in Friesland, maar ook daarbuiten. Een mooi voorbeeld is Het Pakhuis in Sneek, waar we bewust voor starters hebben gebouwd. In Leeuwarden hebben we een soortgelijk project in voorbereiding. Zo’n concept kan ook prima in dorpen worden toegepast. In al deze projecten zien we een mooie mix ontstaan tussen jong en oud. In het kader van groeiende eenzaamheid is dat een bijkomend voordeel, omdat jongeren een helpende hand bieden aan hun buren. Ook daar spelen we met dit specifieke woonconcept op in. Inmiddels hebben we ook een project in voorbereiding die volledig met biobased materialen wordt gebouwd (CoCo Wood). Een ‘duurzaam’ antwoord op de woningvraag van kleinere huishoudens in het betaalbare segment.”

Past zo’n nieuw woonconcept op iedere plek? Laarman: “We kijken per locatie heel goed welke doelgroep daar het beste bij past. Daarin willen wij ons onderscheiden als ontwikkelaar. We steken ontzettend veel tijd en energie in het voortraject om een kwalitatief hoogwaardig plan te maken. Daarvoor nemen we niet alleen een architect in de arm, maar ook een stedenbouwkundige en een landschapsarchitect maken tegenwoordig standaard deel uit van ons projectteam. Met deze brede gebiedsontwikkelingsvisie zijn we jaren geleden al begonnen en inmiddels zien we het resultaat terug in de projecten die zijn gerealiseerd. In deze nieuwe wijken zien we dat onze ideeën uitpakken zoals we die op de tekentafel hebben bedacht. Dat geeft een ontzettend goed gevoel. Het bewijs dat we leveren is wat we beloven, namelijk kwaliteit die niet alleen terugkomt in steen en groen en daarmee ook in diversiteit en leefbaarheid.”

‘We steken ontzettend veel tijd en energie in het voortraject om een plan met volop kwaliteit te maken’ Zijffers: “Ook gemeentelijke visies en door de Raad vastgesteld beleid kunnen aanleiding zijn voor de invulling van een plan. Neem nu de vraag van de gemeente Leeuwarden om meer kwalitatief hoogwaardige woonruimte te creëren voor studenten in de binnenstad. Daarmee de positie en aantrekkelijkheid van Leeuwarden als studentenstad te versterken en de diversiteit in de oudere woonwijken van Leeuwarden te waarborgen. Vogelvlucht De Treffe Heerenveen

Friesland bouwt en ontwikkelt

CoCo Het Pakhuis Sneek

Zo ontstond het plan om in het oude KPN-gebouw aan de Tweebaksmarkt 185 studentenwoningen te realiseren. Daar woon je als student dus in hartje binnenstad, dichtbij alle faciliteiten. Een mooi voorbeeld waarbij we een geschikte en passende herbestemming hebben gezocht en gevonden voor een leeggekomen karakteristiek, monumentaal gebouw dat nu weer jaren mee kan.”

Kun je je als ontwikkelaar nog onderscheiden met duurzaamheid? Zijffers: “Duurzaamheid is een lastig thema om je mee te onderscheiden. De ontwikkelingen op het gebied van duurzaam bouwen gaan ontzettend snel. Wanneer je je specifiek toespitst op een bepaalde manier van ontwikkelen, dan loop je de kans dat je daar zo veel tijd en energie in stopt, dat je uiteindelijk achter de feiten aanloopt, omdat de tijd je inhaalt. Duurzaam bouwen moet een vanzelfsprekendheid zijn, geen USP. Je merkt dat deze denkwijze inmiddels binnen Slokker Vastgoed is ingesleten. Duurzaam bouwen is geen onderscheidende factor meer, het is onze nieuwe norm.”

Laarman: “We denken continu na over hoe we net dat stapje extra kunnen zetten om de duurzaamheidsambities te realiseren. Daarbij werken we met een lijst met extra maatregelen of acties. Dat zijn hele fundamentele keuzes, maar kunnen ook kleine dingen zijn zoals in iedere tuin een boom planten, een insectenhotel plaatsen of een aantal zwaluwpannen op het dak aanbrengen. Het hoeft helemaal niet zo ingewikkeld te zijn. Door het onderdeel te maken van je werkwijze kun je zeker het verschil maken.”

van binnenstedelijk gebied. Neem het Spoordok in Leeuwarden, waar ontzettend veel kansen liggen. Gelegen op steenworp afstand van het station en tegen de binnenstad aan is dit een unieke locatie om te wonen en te werken. Om onderdeel te zijn van deze beweging hebben we daarom samen met een ontwikkelpartner het oude, 18.000 m2 grote gebouw van De Friesland, aan de Harlingertrekweg in Leeuwarden aangekocht. Alle facetten van binnenstedelijke herontwikkeling komen op deze plek samen. Wonen, werken, recreëren, verblijven en mobiliteit. Het maakt deze locatie ontzettend uitdagend. Aan ons de taak om hier met vernieuwende woonideeën een mooie leefomgeving te realiseren.” Laarman: “Nog zo’n prachtig voorbeeld van zo’n vooruitstrevend plan is Potmargepark, gelegen aan het water van de Potmarge in Leeuwarden. Op de plek van het voormalige verzorgingshuis Parkhoven realiseren we grondgebonden woningen en appartementen. Samen met een landschapsarchitect hebben we het openbaar groen rondom het plan opnieuw vormgegeven zodat het straks grotendeels als openbaar gebied voor alle inwoners van Leeuwarden toegankelijk wordt. Zo geef je de natuur terug aan de stad. We vergroten daarmee het openbare ‘Stadspark’ langs de oevers van de Potmarge. Een perfecte plek voor starters en senioren, maar zeker ook voor jonge gezinnen die de stad niet uit willen. Daarmee zorg je dat alle generaties elkaar ontmoeten. Precies wat we als Slokker Vastgoed voor ogen hebben. Wonen doe je samen in een omgeving die ontmoeting stimuleert. Dat is onze toekomstvisie.”

‘Juist met kleine dingen kun je tegenwoordig al het verschil maken’ Wat is jullie toekomstvisie voor bouwen in Friesland? Zijffers: “Gezien de ambitie om in het noorden een flink aantal nieuwe woningen toe te voegen, moeten we heel kritisch kijken naar de plekken waar we dat willen gaan doen. Wij zien vooral kansen in het vernieuwen

Vogelvlucht Sint Bonifatiuspark Leeuwarden

Friesland bouwt en ontwikkelt

‘Allround specialist’ Bouwbedrijf de Vries Leeuwarden kiest voor korte lijnen

Aannemer met aandacht

Friesland bouwt en ontwikkelt

Een museum transformeren tot appartementencomplex.

Een enorme fabriekshal aanbouwen. Of een woning voorzien van een prachtige dakkapel. Bouwbedrijf de Vries Leeuwarden doet het allemaal. De secretaresse? Die is er niet. Wie bij Bouwbedrijf de Vries Leeuwarden over de drempel stapt, staat meteen middenin het bedrijf. Én in de bedrijvigheid. Hier wordt overlegd, gebeld en gerekend. Hier worden dingen gemaakt. Met opdrachten voor zowel zakelijke als particuliere klanten en van kleine reparatieklus tot grootse transformatie, laat het bouwbedrijf zich het beste omschrijven als ‘allround specialist’. Nieuwbouw, verbouw, renovaties, restauraties, transformaties, schadeherstel, onderhoudswerk: het heeft allemaal een plek in het portfolio van Bouwbedrijf de Vries Leeuwarden.

Van bedrijfspand tot school

Een greep uit de projecten van de afgelopen tijd: in Kootstertille krijgt Stertil, producent van onder meer laadperrons, er 7.500 vierkante meter bedrijfsruimte bij. In Amsterdam, Hoorn, Deventer, Hurdegaryp en Utrecht realiseerde Bouwbedrijf de

Vries Leeuwarden schoolgebouwen voor een onderwijsorganisatie. Het gebouw in Hurdegaryp werd nieuw gebouwd, de school in Deventer kwam in een kerk en in Utrecht werd een Rijksmonument uit 1880 getransformeerd tot modern schoolgebouw. En dan waren er nog talloze nieuwbouwprojecten, zoals in Amsterdam, waar vijf unieke, stoere woningen werden gerealiseerd. Daarnaast voert Bouwbedrijf de Vries Leeuwarden volop kleine opdrachten uit. Denk aan het plaatsen van een dakkapel, het realiseren van een uitbouw of het oplossen van lekkage. Maar ook onderhoudswerk, zoals schilderwerk, dakgoten herstellen of dakbedekking vernieuwen. De afdeling Service & Onderhoud van het bedrijf is erop toegerust om problemen aan een woning of bedrijfspand zo snel mogelijk te verhelpen. Tot slot is er calamiteitenservice Kasko.nu. Deze

calamiteitenservice van Bouwbedrijf de Vries Leeuwarden en Bouwbedrijf van der Hoek biedt 24 uur per dag, 7 dagen per week service bij noodgevallen. Bijvoorbeeld voor het uitvoeren van noodreparaties na een storm, inbraak of brand.

Persoonlijk contact, korte lijnen De diversiteit in het werk mag dan groot zijn, de werkwijze heeft altijd hetzelfde uitgangspunt: persoonlijk contact. Ieder project heeft één duidelijke contactpersoon, zodat de lijnen kort zijn en contact makkelijk gelegd. Uit die werkwijze spreekt de visie van directeur Albert Adema. Adema nam Bouwbedrijf de Vries Leeuwarden in 2007 over van de familie De Vries. Met die overname was het bedrijf niet langer een familiebedrijf. Maar, besloot Adema, het gevóel van een familiebedrijf moest blijven. De zaak groeide onder zijn leiding uit van 9 naar 84 fte. En concentreerde het werk zich destijds

Friesland bouwt en ontwikkelt

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Phasellus risus leo, sollicitudin ac consequat nec, blandit a nulla. Nam hendrerit turpis quis est faucibus, sed ultricies turpis interdum. Pellentesque at nunc pellentesque, pharetra dui in, malesuada massa. Ut iaculis ex ut vehicula posuere.

Maatvoering Lasertracking MX-7

Landmeten / topo meten Drones

3D laserscannen + modelleren

Peilwerkzaamheden

Monitoring / deformatiemetingen

Brandsma Digitaal Meten (BDM) De Syl 3 42 8701 PX Bolsward

085 079 4600 info@bdm.nl www.bdm.nl

Waterpassen

Advies & begeleiding

Friesland bouwt en ontwikkelt

voornamelijk rond Leeuwarden, inmiddels is alles boven de lijn Hoorn – Zwolle bekend terrein voor de medewerkers van Bouwbedrijf de Vries Leeuwarden. Als echt Leeuwarder bedrijf is Bouwbedrijf de Vries nauw betrokken bij maatschappelijke en sportieve initiatieven in de stad. Zo is er een partnerschap met voetbalclub Blauw Wit ’34, waarvan Bouwbedrijf de Vries de jeugdopleiding sponsort. Daarnaast is het bedrijf hoofdsponsor van schaatsteam Team FrySk, een team dat zich richt op de ontwikkeling van jong talent. Tot slot wordt ook langebaan- en marathonschaatsster Marijke Groenewoud gesponsord door Bouwbedrijf de Vries. ‘Wij ondersteunen deze sporters graag en “bouwen samen met hen aan talent”, zegt Albert Adema.

Overname

Sinds 2020 deelt Adema het directeurschap met collega’s Stephan Zuiderbaan en Theun Erik Holwerda.

In 2025 draagt Adema zijn resterende aandelen over en zullen Zuiderbaan en Holwerda gezamenlijk het bouwbedrijf leiden. Die gefaseerde overname is een bewuste keuze. Ook de keuze voor een interne overname is niet toevallig. ‘Ik wil dat ze bij de mensen blijven die zich iedere dag voor Bouwbedrijf de Vries inzetten. Zodat zij de kans krijgen om het bedrijf door te zetten’, zegt Adema.

blijven de koers en de ambities de komende tijd gelijk. ‘We zijn heel blij met het bedrijf zoals het nu is’, zegt Theun Erik Holwerda. ‘We willen het dan ook vooral voortzetten. Met een natuurlijke, gezonde groei en net zulke veelzijdige opdrachten als nu.’ Stephan Zuiderbaan: ‘We blijven gewoon Bouwbedrijf de Vries Leeuwarden. Wie het bedrijf ook bestuurt.’

‘Bouwen aan talent, dat vinden we belangrijk’ ‘De komende jaren doen we het met z’n drieën. Mijn werk zal zich steeds meer naar de achtergrond verplaatsen, terwijl Theun Erik en Stephan juist meer naar de voorgrond gaan. Uiteindelijk hebben ze mij helemaal niet meer nodig.’ Ondanks dat de directie van het bedrijf veranderingen ondergaat,

De drie directeuren van Bouwbedrijf de Vries Leeuwarden: Stephan Zuiderbaan, Albert Adema en Theun Erik Holwerda.

Friesland bouwt en ontwikkelt

Makelaardij Hoekstra

‘Wij doen ons uiterste best om iedereen een fijn thuis te geven in Friesland’

Friesland bouwt en ontwikkelt

Makelaardij Hoekstra is al meer dan 35 jaar een begrip in Noord-Nederland, zeggen makelaars Jeannette Hoekstra en Hendrik Fokkema. “In Nederland verzorgen wij het totaalpakket. Binnen het vastgoedbeheer omhelst dat

reguliere woningen, commercieel onroerend goed, zorgvastgoed en VvE-

beheer. Binnen onze makelaardij zijn wij gespecialiseerd in bestaande bouw, nieuwbouw, woningtaxaties, taxaties commercieel onroerend goed en de bedrijfsmakelaardij alsmede projectinitiatie. Onze slogan luidt dan ook: Hoekstra heeft alles in huis. Letterlijk en figuurlijk.”

Friesland bouwt en ontwikkelt

Van een knusse authentieke tussenwoning uit 1905 in Sneek tot een moderne vrijstaande nieuwbouwwoning in Nieuwehorne. De woningportefeuille van Makelaardij Hoekstra is al even divers als de klantenpopulatie. “Van starters tot en met senioren; wij bedienen de gehele markt”, vertelt Jeannette Hoekstra trots. “Al sinds de start van mijn vader in 1987 is nieuwbouw een specialisme binnen onze makelaardij. Het verkopen van een nieuwbouwwoning vraagt om een heel andere aanpak dan een bestaande woning.”

‘De verkoop van een nieuwbouwwoning vraagt om een heel andere aanpak dan bij een bestaande woning’ Dé nieuwbouwspecialist

Om de koper tijdens een nieuwbouwtraject van A tot Z te begeleiden, heeft Makelaardij Hoekstra een aantal nieuwbouwspecialisten in huis. Een van hen is Hendrik Fokkema. “In tegenstelling tot bestaande bouw kun je niet met een koper door een nog te bouwen woning lopen”, vertelt hij. “Meestal baseren kopers hun keuze op een tekening. Aan ons de uitdaging om die tekening tot leven te brengen. Maar er komt meer bij zo’n proces kijken. Denk aan het uitleggen van de koop-/aannemingsovereenkomst maar ook het bespreken van de garanties en de financiering. Gedurende het gehele traject zijn wij voor de koper het aanspreekpunt voor vragen of wensen.” Makelaardij Hoekstra is dé nieuwbouwspecialist van het Noorden. Van kleinschalige projecten - zoals de achttien stijlvolle appartementen in Burmania State in Stiens, de tien villa’s in Broek-Zuid (fase 2) in Joure en de twaalf eigenzinnige loodswoningen in het nieuwbouwplan Middelsee in Leeuwarden - tot grote projecten zoals 62 hippe stadsappartementen en unieke atelierwoningen in Middelsee, 61 deels levensloopbestendige woningen in Swingma Parc in Camminghaburen en 25 woningen in plan De Treffe in Skoatterwâld. “We focussen niet alleen op Friesland”, benadrukt Jeannette Hoekstra. “We dragen in heel NoordNederland ons steentje bij. Per 1 maart 2022 openen wij een nieuwe vestiging in Groningen. Zo zitten onze specialisten in het gebied zelf en houden we meer feeling met de trends en sentimenten die daar spelen in de markt.”

Specialisten aan tafel

Met dezelfde betrokkenheid en passie begeleiden de nieuwbouwspecialisten van Makelaardij Hoekstra ook projectontwikkelaars, aannemers en beleggers tijdens een nieuwbouwproject. “Onze rol is heel breed”, beaamt Fokkema. “Als nieuwbouwspecialist beschikken wij 46

over een zeer ruime praktijkervaring met marktanalyses, gedegen advies en ondersteuning bij de afzet van nieuwbouwwoningen. Als schakel tussen particulieren en projectontwikkelaars weten wij de woonwensen uit de markt te vertalen naar een onderbouwd advies en concrete producten. Wij adviseren niet alleen over de grootte en indeling van de woning, de verwachte verkoopwaarde en de aantallen waar vanuit de markt behoefte aan is, maar ook over het verkoopproces, het genereren van leads voor het project en het contracteren van de kopers.” “We hebben alle kennis in huis die nodig is om met succes een nieuwbouwplan te realiseren”, gaat Fokkema verder. “Vaak zitten we al vanaf het begin aan tafel bij ontwikkelaars en aannemers. Onze rol is die van adviseur en aanjager, maar steeds vaker zijn we ook initiator. Wanneer we in de markt een locatie tegenkomen die zich in onze ogen uitstekend leent voor (her)ontwikkeling dan attenderen we

Friesland bouwt en ontwikkelt

ons netwerk op deze kans. Op die manier hebben we al veel mooie projecten tot stand gebracht.” Met de terloops genoemde kantoorpanden verwijst Fokkema naar een tweede specialisme waarvoor Makelaardij Hoekstra eigen experts in huis heeft: de bedrijfsmakelaardij. “Met meerdere vestigingen in Noord-Nederland weten we als geen ander waar een bedrijfspand vandaag de dag aan moet voldoen. Wij spreken de taal van ondernemers en weten alles van bedrijfsonroerend goed. Daarbij focussen we ons op zowel de verkoop als de verhuur en taxaties van bedrijfspanden, winkels en kantoorlocaties. Het voordeel is dat we ervaren bedrijfsmakelaars en taxateurs in huis hebben. Iedere ondernemer zit altijd met een specialist aan tafel die oog heeft voor de specifieke wensen, kennis heeft van de markt, weet wat er speelt binnen de vastgoedsector en zicht heeft of een investering in onroerend goed daadwerkelijk gaat renderen.”

Ontzorg op maat

Een geheel eigen tak van sport binnen het familiebedrijf is het onderdeel vastgoedbeheer. “Grote pensioenfondsen, woningcorporaties en particuliere beleggers; onze collega’s binnen vastgoedbeheer vormen de onmisbare schakel tussen de eigenaren en haar huurders”, zegt Jeannette Hoekstra. “Ontzorgen staat hierbij centraal. Wij nemen eigenaren de dagelijkse processen uit handen. Van het incasseren van de maandelijkse huur tot het afhandelen van reparatieverzoeken door onze eigen technische dienst. En van het opstellen van een meerjarenonderhoudsbegroting tot aan het bewaken van de huurderscontracten. Eigenaren worden bij ons totaal ontzorgd.” Onderdeel van het vastgoedbeheer is de verhuur. Hoekstra is naast makelaardij ook al jaren een toonaangevende verhuurder en actief in heel Nederland waarbij het zwaartepunt ligt in Noord Nederland (Friesland, Groningen en Drenthe) maar ook in de de Flevopolder en Noord Holland. De verhuurportefeuille is in de loop der jaren alleen maar gegroeid: van woningen en winkels tot bedrijfsverzamelgebouwen en zorgvastgoed. “Die combinatie van verkoop en verhuur biedt ons als makelaardij grote voordelen”, merkt Jeannette Hoekstra. “Wanneer een klant bij ons aanklopt omdat hij z’n woning wil verkopen, maar nog geen nieuwe woning heeft gevonden, dan kunnen wij een tussenoplossing regelen in de vorm van een huurwoning uit eigen portefeuille. Daarmee nemen we bij veel klanten stress weg.”

Een fijn thuis in Friesland

Met deze uitgebreide service proberen de makelaars van Hoekstra de doorstroming op de woningmarkt een handje te helpen. Fokkema: “Een woning kopen of verkopen is een

grote stap in je leven. Dat is een keuze die je niet zomaar maakt. We zien dat steeds meer klanten deze persoonlijke begeleiding als zeer prettig ervaren. Niet alleen bij de verkoop van hun huidige woning, maar ook bij het vinden van een passende nieuwe woning.” Laat dat nou exact het doel zijn van de vastgoedexperts van Makelaardij Hoekstra: iedereen een woning naar wens aanbieden. “Of je nou geboren en getogen bent in Friesland of juist vanuit de Randstad naar onze prachtige provincie komt; wij doen al 35 jaar ons uiterste best om iedereen een fijn thuis te geven in Friesland”, besluit Jeannette Hoekstra.

‘Onze rol is die van adviseur en aanjager, maar steeds vaker zijn we ook initiator van nieuwbouwprojecten’ 47

Friesland bouwt en ontwikkelt

TRIP Advocaten Notarissen

‘De toekomst vraagt om juridische creativiteit’

Friesland bouwt en ontwikkelt

Aannemers, projectontwikkelaars, beleggers, woningcorporaties,

makelaars en overheden. Diverse partijen in de bouwsector hebben regelmatig te maken met complexe juridische vraagstukken. Van

aannemingsovereenkomsten tot energieprojecten en van huurrecht tot bestuursrecht: bij TRIP Advocaten Notarissen kennen ze het klappen van de zweep als het gaat om vastgoed, bouwen en duurzaamheid.

Met ruim tachtig juristen is TRIP een van de grootste adviesbureaus in Noord-Nederland met een specifieke focus op de noordelijke markt.

Met vestigingen in Leeuwarden, Assen en Groningen is TRIP Advocaten Notarissen uitstekend vertegenwoordigd in Noord-Nederland. “Door ons bewust op de noordelijke markt te focussen, vergroten we onze lokale betrokkenheid en binding op lokaal, regionaal, provinciaal en overheidsniveau”, vertelt notaris Gerrit Mulder. “We hebben onze kennis van de bouwen vastgoedbranche gebundeld in gespecialiseerde, interdisciplinaire teams. Deze teams helpen met gericht advies over de vraagstukken binnen het rechtsgebied bouwen vastgoed. Van huur-, koopen aannemingsovereenkomsten tot complete gebiedsontwikkelingsvraagstukken.” “Onze rol hangt af van de specifieke vraag van de klant”, legt kandidaat-notaris Gerber van Driel uit. “Soms fungeren we als instrumenterend notaris, waarbij we puur en alleen de juridische levering notarieel begeleiden, maar vaker worden we gevraagd om mee te denken over complexe(re) en integrale gebiedsontwikkelingsvraagstukken. Neem als voorbeeld de realisatie van het nieuwe Cambuurstadion in Leeuwarden. Ons kantoor adviseert met een interdisciplinair team de ontwikkelaar en begeleidt juridisch de vastlegging van de afspraken tussen alle betrokken partijen. Deze realisatie is een ingewikkeld traject, waarbij diverse stakeholders aan tafel zitten. Het is bovendien een project met grote maatschappelijke relevantie; mooi dat een ontwikkelaar zo’n uitdaging aangaat en wij worden er enthousiast van om aan dit soort projecten een steentje bij te dragen.”

‘Wij gaan altijd op zoek naar de gemeenschappelijke deler aan tafel; iets dat alle partijen bindt’

Meedenken over elk detail

“Naast het meedenken in juridische veelal complexere vraagstukken, beschouwen we het ook als onze (notariële) verantwoordelijkheid om op een goede manier rekening te houden met de belangen van alle betrokken partijen”, merkt Mulder op. “Bij elk project heeft iedere partij aan tafel z’n eigen belangen. Mensen denken vaak erg doelgericht, hebben vooral oog voor het eindresultaat, terwijl er ook een weg naar dat doel moet komen. En dat is bij lange na niet altijd een rechte weg zonder hobbels. Vandaar dat we als notarissen op zoek gaan naar de gemeenschappelijke deler; iets dat alle partijen bindt. In een vroeg voorstadium zitten we vaak al aan tafel om te bespreken wat we van elkaar verwachten. Wil je tot een goede, gedeelde oplossing komen, dan moet iedereen weten waar de crux zit. Dat is onze rol: om alle betrokkenen deelgenoot te maken van de juridische uitdaging die voor ons ligt. Om afspraken te maken, compromissen te zoeken en eventueel water bij de wijn te doen. De gemaakte afspraken vertalen we vervolgens in een juridisch document, waarin we de belangen en projectverantwoordelijkheden van alle partners op een heldere, begrijpelijke manier vastleggen.” De notarissen van TRIP worden regelmatig door projectontwikkelaars betrokken bij het juridisch structureren van gebiedsontwikkelingen en de inrichting van diverse recente nieuwbouwprojecten, bijvoorbeeld in Techum, Wiarda en de recente ontwikkelingen van Middelsee en Blitsaerd-Oost. Van Driel: “In Blitsaerd zijn we betrokken bij de integrale juridische inrichting van het gebied. Van de inrichting van de waterloop tot de parkeerplekken: over ieder detail hebben we met de projectontwikkelaar meegedacht. Hoe kun je een plan juridisch zo structureren dat de projectontwikkelaar het kan uitvoeren zoals het oorspronkelijk is bedacht? 49

Friesland bouwt en ontwikkelt

zonnepanelen op het dak tot de installatie voor warmte- en koudeopslag in de grond. In dat geval is er dus sprake van een leverancier en zijn er afnemers - de bewoners - die zeker willen weten dat ze de komende dertig jaar een warm huis hebben. Hoe regel je dat juridisch en wie is er verantwoordelijk voor het onderhoud of de vervanging wanneer er iets stuk gaat? Zeker wanneer het gaat om grootschalige wijkverwarming via gezamenlijke installaties of zonneparken, kun je je voorstellen dat er de nodige juridische uitdagingen zijn op te lossen.”

‘Aan ieder plan dat op de tekentafel vorm krijgt, hangen juridische afspraken’ Wie is bijvoorbeeld eigenaar van de groenzones? Wie verzorgt het onderhoud aan de kades? Het zijn vraagstukken waar je zo één, twee, drie niet over nadenkt wanneer een plan op de tekentafel vorm krijgt, maar aan ieder element in zo’n wijk hangen juridische afspraken. Deze afspraken zie je terug in de uiteindelijke akte.”

Van bezit naar gebruik Veel juridische vraagstukken 50

betreffen de vraag wie de eigenaar is. Maar juist op dit gebied zien Van Driel en Mulder een nieuwe trend. Mulder: “We zien steeds vaker de overgang van bezit naar gebruik. Waar je voorheen eigenaar was van je woning en dus alles naar wens kon gebruiken, zien we dat meer en meer ontwikkelaars kiezen voor alternatieve gebruiksvarianten. Steeds vaker kun je tegenwoordig onderdelen in een huis bijvoorbeeld leasen. Van de

Een andere trend die Mulder opmerkt is de keuze voor het delen van eigendommen. “Een mooi voorbeeld is bijvoorbeeld het initiatief van elektrische deelauto’s in een nieuwbouwwijk. Dit sluit aan bij de gedachte van bezit naar gebruik en het helpt ook in de oplossing om blik in de wijk te reduceren. We zien auto’s nu vaak nog als een vervoermiddel, maar wie weet wordt het in de toekomst ook wel een interessante optie om de in de wijk opgewekte overcapaciteit aan energie tijdelijk op te slaan. Het zijn interessante gedachten en opgaves waar we ons en niet alleen binnen het notariaat - in de toekomst over kunnen buigen.”

‘De groeiende vraag naar ruimte maakt dat we gaan kijken naar andere plekken, die we normaal gesproken niet als bouwplek bestempelen’ Innovatieve uitdagingen

Ook Van Driel merkt dat duurzame innovaties steeds meer uitdagingen

Friesland bouwt en ontwikkelt

opleveren op juridisch gebied. “Neem de ontwikkeling van gevels die energie kunnen opwekken”, geeft de kandidaatnotaris als voorbeeld. “Ook dat zorgt voor juridische en technische vraagstukken, want van wie is die energie en wie is eigenaar van de gevel? Ik ben ervan overtuigd dat het duurzaamheidsvraagstuk ons de komende jaren nog vele uitdagingen gaat brengen. Tel daarbij op de groeiende vraag naar ruimte. Dat maakt dat we gaan kijken naar andere plekken, die we normaal gesproken niet als bouwplek zouden bestempelen.” Als voorbeeld noemt hij de ontwikkeling van een energiecampus op een voormalige vuilstort in Leeuwarden: Skinkeskâns. Inmiddels is daar op innovatieve wijze een energiekenniscentrum gebouwd. Van Driel: “Een vuilstort beweegt, waardoor het gebouw mee moet bewegen. Dan heb je het over fantastische, technische plannen. Maar wat als in de loop der jaren blijkt dat deze ogenschijnlijk geschikte plek toch ongeschikt is? Wie is dan verantwoordelijk? Allemaal vragen die we in passende contracten hebben vastgelegd.”

‘Het wettelijk kader is soms te krap voor de innovatieve denkkracht’ Creativiteit is onontbeerlijk

Bij het vastleggen van dit soort complexe juridische vraagstukken is creativiteit onontbeerlijk, concluderen de heren. Van Driel: “Als je kijkt naar de vastgoedmarkt op lange termijn, dan gaat technische innovatie meer en meer een rol spelen. Dat betekent dat van ons als juridische dienstverleners wordt gevraagd om mee te denken over het bereikbaar maken van de innovatie in juridische zin.” Mulder: “Wij schetsen de eerste juridische contouren bij nieuwe ontwikkelingen. Soms werkt dat remmend in de ideevorming, omdat het lastig is iets revolutionairs binnen de juridische kaders te realiseren. Neem woonwijken op het water. Dan heb je het over een drijvende woning. Wanneer je dit plan traditioneel benadert, dan is de eerste vraag of zo’n woning vanuit juridisch oogpunt wordt gekwalificeerd als een schip of als een woning. Voor de financiering bijvoorbeeld een belangrijke vraag. Vanuit innovatief oogpunt wordt iets bedacht, waarna wij proberen het in te passen in het wettelijk kader. Dat wettelijk kader is soms te krap voor de innovatieve denkkracht. Aan ons de taak om verder te kijken dan de hokjes in ons wetboek. De toekomst vraagt om juridische creativiteit.” 51

Friesland bouwt en ontwikkelt

BruZan Ontwikkeling

‘Als je goed kunt delen, kun je ook vermenigvuldigen’

Friesland bouwt en ontwikkelt

“Als je goed kunt delen, kun je ook vermenigvuldigen.” Het is de levensfilosofie van Bruno

Zandberg. Sinds 2014 heeft hij zijn eigen vastgoedbedrijf BruZan Ontwikkeling. Als allrounder zit hij aan tafel bij uiteenlopende klanten. Van supermarktondernemers en gemeenten tot particuliere investeerders en dorpsbelangen. Eén kernwaarde staat daarbij altijd voorop. “Ik bouw enkel aan duurzame relaties.”

Net na de kredietcrisis nam Bruno Zandberg in 2014 de stap om zijn vaste baan bij Bouwbedrijf Van Wijnen te verruilen voor een zelfstandige toekomst in de vastgoedontwikkeling. Een keuze die hem destijds heel wat opgetrokken wenkbrauwen opleverde. “Er waren mensen die me voor gek verklaarden”, lacht hij. “Maar mijn filosofie is dat iedere vastgoedontwikkelaar in goede tijden succesvol kan zijn. Juist in slechte tijden moet je je onderscheiden. Ik houd wel van die uitdaging. Vandaar dat ik de sprong heb gewaagd. Mijn kracht is mijn uitstekende netwerk, dat ik in de loop der jaren heb weten op te bouwen. Om vastgoed te ontwikkelen heb je uiteraard kennis van zaken nodig, maar belangrijker nog zijn je mensenkennis en je kwaliteiten om samen te werken. Wie alleen passie heeft voor stenen redt het niet. Vastgoed is bij uitstek mensenwerk.”

Kies je bewust voor een gemêleerd pallet aan opdrachtgevers?

“Binnenstedelijke ontwikkeling, nieuwbouwprojecten, woningen, supermarkten en opslagunits (FlexBloqs); ik doe eigenlijk alles. Vanuit mijn Van Wijnen-verleden was ik bij diverse klanten betrokken. Dat is zo gebleven nadat ik voor mezelf begon. Juist die afwisseling in vraagstukken, wensen en eisen maakt mijn werk zo leuk. Daarnaast houd ik van het ouderwetse speurwerk, waarbij ik zelf op zoek ga naar interessante locaties. Een

goed voorbeeld van ouderwets speurwerk is ‘Mooi Vredeveld’ in Assen. Voorafgaand aan een bezoek aan de gemeente reed ik langs een vervallen gymzaaltje. Even speuren bij het Kadaster leerde me dat de gemeente eigenaar was. Nog diezelfde ochtend sloot ik een intentieovereenkomst voor de herontwikkeling van de locatie. Het resultaat is een appartementencomplex bestaande uit 14 luxe appartementen waar inmiddels tot volle tevredenheid wordt gewoond.”

‘Wie alleen passie heeft voor stenen redt het niet. Vastgoed is bij uitstek mensenwerk.’ Heb jij voorkeur voor bepaalde locaties?

“Voormalige schoollocaties zijn pareltjes voor binnenstedelijke ontwikkeling, omdat ze vrijwel altijd op een centrale plek in de stad of het dorp staan, met rondom alle benodigde faciliteiten. Tegelijkertijd betekent zo’n bebouwde omgeving dat je te maken krijgt met omwonenden en betrokkenen die iets van je plan vinden. Juist in dit soort projecten komt het aan op mensenwerk, met vele overleggen over de plannen, maar vooral ook met het uitleggen van je plannen in normale mensentaal aan de

Friesland bouwt en ontwikkelt

omwonenden. Dat is mijn doel: om iedereen aan boord te krijgen. De gemeente, de architect, de aannemer, maar vooral ook de omwonenden. Door het iedereen zo goed mogelijk naar de zin te maken, krijg je projecten waar je niet alleen energie instopt, maar die je ook energie opleveren.”

Heeft ieder project een BruZan-signatuur?

“Geen opdrachtgever is gelijk en daardoor is geen project hetzelfde. Een supermarkt is niet te vergelijken met een woningbouwplan. Ik werk bovendien niet met één bepaalde architect of aannemer. Ik omring me met vakmensen die dezelfde passie voor vastgoed delen als ik. Die verder kijken dan één project en investeren in een duurzame relatie. Natuurlijk probeer ik ieder project z’n eigen smoel te geven. Maar zeker bij nieuwbouwplannen ligt het jasje voor een groot deel al vast in het betreffende beeldkwaliteitsplan. Binnenstedelijke ontwikkeling geeft me in die zin iets meer ruimte, maar ook daar ben ik natuurlijk gebonden aan weten regelgeving. Neem de parkeernorm, die bepaalt hoeveel woningen je kunt realiseren op basis van de geldende parkeernorm. Gelukkig zie ik dat steeds meer jonge bewoners kiezen voor genot in plaats van bezit. Daardoor ontstaan er creatieve oplossingen zoals deelauto’s en creëer je ruimte voor woningen op binnenstedelijke locaties. Zo’n trend geeft ons als vastgoedontwikkelaars meer mogelijkheden om de haalbaarheid van dergelijke ontwikkelingen te vergroten.”

Zie je nog meer trends?

“Steeds meer gemeenten kiezen voor binnenstedelijke ontwikkeling, mede gestimuleerd door de overheid met

de ‘Ladder voor duurzame verstedelijking’ als instrument voor efficiënt ruimtegebruik. Ik ben groot voorstander van herbestemming van leegstaande en/of vrijkomende panden. In mijn optiek moeten we niet te makkelijk boerenland opofferen, maar eerst in de steden en dorpen kijken wat er aan ruimte beschikbaar is. Daar zitten vaak veel meer mogelijkheden dan je denkt. Het zijn alleen wel kleinere projecten, die een lange adem vereisen. Neem het dorpje Boksum onder de rook van Leeuwarden, waar we op de locatie van de voormalige basisschool betaalbare woningen willen realiseren voor starters en senioren. Hier zit ik aan tafel met dorpsbelang om de wensen af te stemmen op de mogelijkheden die de locatie biedt. Dat is passen en meten en vraagt om de nodige creativiteit. Ik merk dat er weinig projectontwikkelaars meer zijn die dit soort kleine projecten oppakken. Ik wil niet de geschiedenisboeken ingaan als de ontwikkelaar van de kleine projecten, maar ik loop er zeker ook niet voor weg.”

‘In mijn optiek moeten we niet te makkelijk boerenland opofferen’ Merk je dat starters het steeds moeilijker hebben om een woning te vinden?

“Ik zie de interesse uit de Randstad voor projecten in Friesland toenemen. Zeker projecten rondom de grote kernen in Zuidwest-Friesland mogen op toenemende belangstelling van mensen uit het westen rekenen. Dat zijn kopers die vaak met een groter startkapitaal de markt betreden dan de starters uit de eigen provincie. Daarmee beland je als ontwikkelaar in een spagaat.

Friesland bouwt en ontwikkelt

Voor wie ontwikkel je? De kopers uit de eigen regio die op zoek zijn naar betaalbare woningen of de kopers uit het westen die vele malen hoger kunnen inzetten? Mijn doel is om in eerste instantie te ontwikkelen voor de eigen regio. Een project waar dat heel mooi is gelukt, is ‘Mooi Franeker’. In mijn eigen woonplaats ontwikkelen we 31 woningen, waarmee we verschillende doelgroepen bedienen. Van huurwoningen en betaalbare koopwoningen tot middeldure twee-onder-een-kapwoningen. Op de start verkoopbijeenkomst kwam ik veel mensen tegen die ik persoonlijk ken. Ik zag de blije gezichten voor wie ik ging bouwen. Al snel waren de woningen verdeeld. Dan hoor ik uit verschillende hoeken dat ik de prijzen wel omhoog had kunnen doen. Maar zo zit ik niet in de wedstrijd. Ik maak die keuze vooraf op basis van een gevoel. En daar blijf ik achter staan. Daar komt mijn filosofie om de hoek kijken. Door goed te delen, kun je ook goed vermenigvuldigen. Met andere woorden: wanneer je een ander iets gunt, wordt jou ook meer gegund. Die insteek heeft me al vele prachtige projecten opgeleverd.”

‘Mijn doel is om te ontwikkelen voor de eigen regio’ Wat is jouw woonvisie voor Friesland?

“Het interessante aan de inschrijvingen voor ‘Mooi Franeker’ is dat we precies kunnen zien waar de belangstellende kopers vandaan komen. De meeste geïnteresseerden komen uit de directe omgeving. Maar we zien ook interesse van andere partijen. De kunst is om te voorkomen dat beleggers woningen vergaren om ze vervolgens te verhuren. Daar pas ik voor. Wanneer ik een woonwijk realiseer, bouw ik die voor mensen die er daadwerkelijk zelf gaan wonen. Ik ben dan ook voorstander van de zelfbewoningsplicht, waarmee je juridisch dichttimmert dat mensen woningen opkopen voor de verhuur. Dat is veel beter voor de woonkwaliteit van de nieuwe wijk. Het is een keuze die ik op dit moment gemakkelijk kan maken, omdat alles wat ik in deze markt bedenk vrijwel meteen verkocht is. Maar dat zal niet eeuwig zo blijven. Ik ben geen visionair, maar mijn ervaring is dat er na zo’n piek ook weer een dal komt. Niemand kan in de toekomst kijken. Het enige dat je kunt doen, is blijven bouwen aan projecten waar je in gelooft en honderd procent achter staat. Die levensles heb ik in de loop der jaren wel geleerd.”

Friesland bouwt en ontwikkelt

Rabobank Friesland

‘Vanuit de vraag van onze klanten werken wij mee aan de woningmarkt’

Friesland bouwt en ontwikkelt

Actief in de omgeving, samen met de leden

en klanten. Dat is de Rabobank. Met diverse regionale ontwikkelingen wil de Rabobank op geheel coöperatieve wijze een bijdrage

leveren aan onder meer de toegankelijkheid

op de woningmarkt en het verduurzamen van

woningen. Henk de Boer, directeur Financieel Advies Particulieren bij de Rabobank in

Friesland, vertelt meer over onder andere de

ontwikkeling van huurwoningen, Tiny Houses en een handige duurzaamheidsapp.

Als een echte coöperatie houdt de Rabobank periodiek een zogenoemd Regiodialoog met haar leden, klanten en stakeholders. “Dat is belangrijk”, zegt De Boer, “want op die manier horen we wat zij belangrijk vinden. Met die informatie gaan we vervolgens actief aan de slag.” De laatste Regiodialoog hielden de Friese Rabobanken met zo’n zeshonderd leden, klanten en stakeholders, onder wie particulieren, ondernemers en gemeenteraadsleden. “Uit die gesprekken kwamen drie thema’s heel sterk naar voren. Mensen vinden baanzekerheid, voldoende woningen en duurzaamheid heel belangrijk.”

Vraag naar woningen

In de een-op-een-gespreken met klanten merken de adviseurs bij de Rabobank ook dat er veel vraag is naar woningen. “Mensen komen letterlijk en figuurlijk niet aan bod op de woningmarkt. Ze kunnen simpelweg geen geschikte woning vinden”, aldus De Boer. “Daarom gaan we als Rabobank graag het gesprek aan met projectontwikkelaars en gemeenten. We willen meedenken over een heldere woonvisie. We hebben vanuit de gesprekken met onze klanten en vanuit onze verzamelde data veel kennis en informatie over wat er in de maatschappij speelt en nodig is.” De Boer geeft aan dat de Rabobank ziet dat gemeenten en de provincie niet helemaal op een lijn zitten wat betreft het ontwikkelen van woningen. “De gemeenten willen wel bouwen, maar de provincie is daar terughoudender in. De provincie kijkt meer vanuit de demografische ontwikkeling. Tegelijkertijd moeten we juist meer mensen naar onze provincie zien te trekken. We hebben namelijk dringend behoefte aan hogeropgeleiden in Friesland en die moeten

Friesland bouwt en ontwikkelt

‘Kantoren en winkelpanden zijn goed te ontwikkelen tot woningen’

hier kunnen wonen. Dat merken we ook in onze gesprekken met klanten. Maar ja, we willen Friesland wel groen en waterrijk houden. Het is daarom heel belangrijk dat we goed met elkaar in gesprek zijn over wat passend is.”

‘Met tijdelijke huurwoningen willen we een oplossing bieden voor de dringende woningbehoefte’ SmartBuilds: tijdelijke huurwoningen

De Rabobank is ondertussen met een nieuw woonconcept begonnen om een bijdrage te leveren aan de krapte op de woningmarkt: SmartBuilds. “Hiermee ontwikkelen we op een innovatieve en duurzame manier tijdelijke huurwoningen”, vertelt De Boer. “We willen met de tijdelijke woningen een oplossing voor de dringende woningbehoefte bieden. We zijn al met een aantal gemeenten in Nederland in gesprek om deze woningen te plaatsen. Op kleine schaal denken we dit in 2022 ook te kunnen toepassen in Friesland. Waar weten we nog niet, maar het zullen ongeveer vijftig huurwoningen zijn op een plek waar veel vraag is naar tijdelijke huisvesting. Als Rabobank gaan we de huizen zelf verhuren.”

De Rabo SmartBuilds-woningen worden voor zo’n 90 tot 95 procent in de fabriek gebouwd met duurzame hoogwaardige materialen. De woningen zijn CO2- en stikstofvriendelijk en volledig van het gas af. “Het zijn volwaardige woningen die zijn te vergelijken met reguliere huizen”, zegt De Boer. “Ze staan alleen op een tijdelijke ondergrond. Daarna kunnen we ze verhuizen naar een andere plek.” De tijdelijke woningen zijn volgens De Boer vooral interessant voor starters op de woningmarkt of mensen die tijdelijk tussen twee woningen in zitten. “De huurprijs ligt net iets boven de sociale huurgrens. Met de woningen bieden we dus echt mogelijkheden voor de woningzoekenden die nu moeilijk aan een huis kunnen komen.”

Permanente locaties voor Tiny Houses

Een andere ontwikkeling waarmee de Rabobank de woningmarkt toegankelijker wil maken, zijn de zogenoemde Tiny Houses. “We zouden heel graag willen dat gemeenten hiervoor permanente locaties aanwijzen. Daarmee worden de financieringsmogelijkheden van een Tiny House namelijk veel beter. Daarom willen we graag meedenken over hoe we de Tiny Houses verder kunnen uitrollen. In Hurdegaryp hebben we samen met de gemeente en inwoners een straat met Tiny Houses gerealiseerd. Wij hebben de hypotheken verstrekt voor deze kleine woningen.”

Friesland bouwt en ontwikkelt

De Lytse Hûskes Strjitte, zoals de straat in Hurdegaryp in de volksmond wordt genoemd, bestaat uit vijf kleine huizen die elk geplaatst zijn op een kavel van 160 vierkante meter. De huisjes hebben alle benodigde voorzieningen, een veranda en zijn energieneutraal. De Boer: “Met Tiny Houses heb je, zoals de naam al zegt, weinig ruimte nodig om voor een grote groep mensen toch veel wooncomfort te kunnen bieden.”

Ontwikkelen kantoren en boerderijen

Zakelijke klanten wijst de Rabobank eveneens op de mogelijkheden die er zijn om bij te dragen aan oplossingen voor de krapte op de woningmarkt. Kantoren en winkelpanden zijn volgens De Boer goed te ontwikkelen tot woningen. “Maar we kunnen als Rabobank de woningen niet zelf gaan ontwikkelen. Wel kunnen we het idee aandragen bij onze zakelijke klanten. Het is voor hen een mogelijkheid om op een andere manier toch geld te maken met bestaande panden. Veel winkelpanden en kantoorpanden staan namelijk leeg. Dat komt doordat we steeds digitaler worden en op afstand van elkaar werken. De coronapandemie heeft daar natuurlijk een extra boost aan gegeven.” Ook in de klantgesprekken met agrariërs oppert de Rabobank ideeën. “Soms kunnen boerderijen worden omgebouwd tot appartementen. We merken dat veel boeren daar interesse in hebben. Het is voor hen een optie om op een andere manier geld te verdienen. Het enige wat nog lastig is, is dat er op veel panden een agrarische bestemming zit. Die moet eerst worden omgezet naar een woonbestemming voordat je een financiering kunt krijgen voor het ontwikkelen van de appartementen. Dit kaarten we ook bij diverse gemeenten aan.”

Focus op verduurzamen

Naast de duidelijke focus op zorgen voor meer beschikbare woningen heeft de Rabobank oog voor verduurzaming. “We hebben per slot van rekening te maken met de gestelde klimaatdoelen. In 2050 moeten we aardgasvrij zijn”, zegt De Boer. “We merken dat onze klanten hier steeds bewuster mee omgaan en daarom zijn we vaker met elkaar in gesprek over verduurzaming. Vroeger was het de vraag of ze zouden gaan verduurzamen, nu is de vraag vooral hoe ze dat moeten doen. Daarover denken wij graag mee, want ook de Rabobank wil bijdragen aan de klimaatdoelstellingen.” De Rabobank werkt samen met homeQgo. “De app homeQgo biedt een online huisscan waarmee je direct inzicht en advies op maat krijgt over energiebesparende maatregelen. Een duurzame woning zorgt voor lagere

woonlasten, is comfortabel en meer waard”, zegt De Boer. “Maar welke maatregelen moet je nemen? Wat is de beste aanpak? De app homeQgo geeft daar antwoord op. Online kunnen mensen direct een offerte opvragen bij gecertificeerde installateurs met wie homeQgo samenwerkt.”

‘Een duurzame woning zorgt voor lagere woonlasten, is comfortabel en vaak meer waard’ De huisscan meet de woning op afstand in en creëert een 3D-woningmodel. Het advies dat wordt gegeven, is gevalideerd door kennisinstituut ISSO, dat zich focust op kwaliteit en duurzaamheid in de bouwen installatiesector. De huisscan houdt rekening met het opgegeven budget. Daarbij worden de beste maatregelen gezocht. “Het is echt een heel handig hulpmiddel om je te oriënteren”, vindt De Boer. “En zoals onze Regiodialoog al aangaf, vinden heel veel mensen verduurzaming ontzettend belangrijk. Net als wij bij de Rabobank. Door goed met onze klanten en stakeholders mee te denken, maken wij het voor veel mensen mogelijk om een financiering te regelen voor mooie projectontwikkelingen die positief bijdragen aan de woningmarkt. En zo komen we dan weer uit bij onze eigenlijke corebusiness.” 59

Friesland bouwt en ontwikkelt

Harns Invest – Vastgoedontwikkeling & Woonconcepten

‘Het geluk van morgen begint hier’

Friesland bouwt en ontwikkelt

Bij Harns Invest denken we anders over de manier waarop je vastgoed ontwikkelt. Bij ons draait het niet om de stenen, maar om het creëren van een gelukkige toekomst voor mensen. We werken strategisch en creatief. Met onze

partners werken we al vanaf een vroeg stadium in het ontwikkelproces samen, zodat we de realisatie van duurzaam en kwalitatief hoogstaand vastgoed kunnen garanderen. Dit doen we op een nuchtere manier, met een enthousiast team vanuit hartje Leeuwarden. Hoe het begon

Harns Invest is ruim 5 jaar geleden ontstaan, we zijn daarmee nog jong maar ambitieus. In eerste instantie met diverse vastgoed gerelateerde werkzaamheden. Dankzij onze groeiende kennis van de woonwensen van kopers en huurders, hadden we alles in huis om ook zelf woningen te ontwikkelen. Sindsdien zijn we ons meer en meer gaan richten op gebouw-, gebiedsontwikkelingen en -beleggingen. Met diverse projecten in Friesland als succesvol debuut. In deze projecten zie je de blijvende blauwdruk van onze aanpak al terug: - Investeren in gevarieerde projecten voor verschillende doelgroepen;

- Langdurig samenwerken;

- Kiezen voor later, en dus voor kwaliteit

Woongeluk door te denken in levenswijzen

De individuele woonwensen zijn constant aan het veranderen en innovaties in allerlei verschillende hoeken openen steeds nieuwe perspectieven. Dit vraagt om een geheel nieuwe manier van denken over de rol van wonen in het levensgeluk van mensen. Wij kijken dieper naar wat nou echt voor woongeluk zorgt. Daarom zetten wij bij

Harns Invest de mensen op de eerste plaats. Wij creëren woongeluk door te ontdekken hoe mensen hun ideale leven leiden en hoe hun woonomgeving daarmee kan versmelten.

Creëren voor de toekomst zit in ons DNA

Wanneer is een woonconcept succesvol? Dat is een vraag waarop het antwoord wat ons betreft niet is: “Wanneer het snel verkocht is”. Voor ons is een woonconcept succesvol wanneer het na twintig jaar nog net zo relevant is als op de dag waarop het gebouwd werd. Dat bewijst namelijk dat mensen zich er goed voelen, en het slim is ingepast in de maatschappelijke context. Creëren voor de toekomst zit in het DNA van Harns Invest.

Gewone plaatsen transformeren naar iets buitengewoons

We steken veel tijd in de manier waarop we woonconcepten ontwikkelen. We bedenken niet zomaar iets omdat we denken dat het er goed uitziet. Onze concepten zijn gebaseerd op inzichten. We kijken naar de omgeving, demografische ontwikkelingen, natuur, sociale samenhang en het menselijk geluk. Met toewijding en creativiteit creëren we totaalconcepten die inspelen op wat belangrijk is voor mensen en de maatschappij. 61

Friesland bouwt en ontwikkelt

Kansen grijpen

Kansen zien is een expertise. Een verloren stuk grond vandaag kan morgen een waardevolle bijdrage leveren aan de maatschappij. De combinatie van kennis en verbeeldingskracht maakt dat wij verder durven gaan. Om ontwikkelposities succesvol te realiseren, moet je met een beter verhaal komen dan alleen die mooie gevel. Het gaat om zoveel meer: het sociale aspect, de vergroening, circulariteit, verduurzaming en demografische aspecten. Dat maakt het vakgebied waarin we werken dynamisch en interessant.

transformatie

Duurzaamheid is een term die tegenwoordig gemakkelijk en veel gebruikt wordt. Men denkt bij duurzaamheid al snel aan energiezuinig of klimaatneutraal bouwen, maar bij eigentijdse projectontwikkeling nemen we veel meer factoren in overweging die de duurzaamheid beïnvloeden. Duurzaam bouwen houdt in dat we nu en in de toekomst het milieu zo min mogelijk belasten. Naast het fysieke milieu, het gebruiksmateriaal en de grondstoffen, is het welzijn en de gezondheid van de mensen minstens net zo belangrijk. Door de ontwikkeling van een passend project met een lange termijn visie kunnen we ook bijdragen aan de duurzaamheid. Een nieuwbouw woning die circulair is moet daarbij geschikt zijn voor verschillende generaties in de toekomst wanneer de demografische opbouw is veranderd. Een voorbeeld van zo’n duurzame transformatie is het plan van Harns Invest in samenwerking met Slokker Vastgoed voor Friesland State in Leeuwarden, het voormalige pand van de Friesland zorgverzekeraar. Daar waar het pand dat gebouwd werd in 1983 destijds een van de eerste certificaten voor energiezuinig gebruik ontving, willen we een benchmark voor (groene) duurzaamheid neerzetten. Hierbij kijken we goed naar welke materialen er hergebruikt kunnen worden, en wat er moet worden toegevoegd om een prachtige herontwikkeling te realiseren die voorziet in maximaal woongeluk en het welzijn van de mensen bevordert.

Binnenstedelijke ontwikkeling

Ruimte is in ons land schaars, en vanwege een veranderende bevolkingssamenstelling en veranderende behoeften, is er continu vernieuwing nodig in binnenstedelijke gebieden. De term inbreiding hoor je daarom overal voorbijkomen. Er wordt dus steeds meer gekeken naar ruimte in steden zelf, in plaats van nieuwbouw aan de rand van de stad. Hierdoor ontstaan er unieke plekken die voorheen niet in aanmerking zouden komen voor een woonbestemming. Harns Invest heeft al meerdere van dit soort binnenstedelijke ontwikkelingen gedaan. Plannen zoals `t Havenhus, Nieuw Trebol, Oosterhof en Freyhof zijn hier mooie voorbeelden van. Zo’n binnenstedelijke ontwikkeling is als het ware een chirurgische ingreep in een stad. Bij zo’n ontwikkeling komt men in een krachtenveld terecht waarbij allerlei verschillende belangen spelen, en waarbij het doel is om iedereen tevreden te stellen. Denk bij zulke belangen aan maatschappelijke kwesties, de directe omgeving, mobiliteit, vraag en aanbod op de markt, en nog veel meer. Om ervoor te zorgen dat bij zo’n ontwikkeling alle neuzen dezelfde kant op staan, betrekt Harns Invest de buurt, gemeente, en alle andere belanghebbenden al vanaf een vroeg stadium bij het ontwikkelproces. Door de input van deze partijen, de expertise van het bouwteam en de kennis van Harns Invest te verwerken in de plannen kunnen er succesvolle nieuwbouwprojecten worden gerealiseerd.

Short-stay appartementen

Over de afgelopen jaren heeft Harns Invest ook short-stay concepten ontwikkeld. Net als bij mobiliteit wordt wonen in deeltijd ook steeds meer relevant. Het laatste project van Harns Invest in Leeuwarden was zo’n concept, genaamd The Capital. In The Capital ervaren de gasten het gemak van een hotel, gecombineerd met het comfort van thuis. Hier kan men zakelijk of privé tijdelijk wonen in het centrum van Leeuwarden. De appartementen zijn prachtig ingericht, en alles is klaar om bewoond te worden. Van internet tot de laatste kopjes en lepeltjes. The Capital is een thuis voor mensen met verschillende doeleinden. Het is perfect voor de zakelijke bewoner die tijdelijk werkt in het noorden van Nederland, of de particulier die bijvoorbeeld wacht op de oplevering van zijn nieuwbouwwoning. Andere Short-stay appartementen in Nederland zien er vaak uit als ‘extended werkplekken’. Bij The Capital willen we werknemers met een tijdelijk verblijf een heerlijk thuis bieden, dat is goed voor bedrijven en de stad. Uiteraard is er wel aan alles gedacht als het gaat om werk. Ook privé bieden de appartementen alles wat men nodig heeft

Friesland bouwt en ontwikkelt

Woonwensen en krapte op de markt

Een van de belangrijkste ontwikkelingen de afgelopen tien tot twintig jaar, die veel invloed heeft op de woonwensen, is de vergrijzing. Deze vergrijzing, gepaard met een verandering in woonwensen en een tekort aan passende woningen, is tegelijkertijd ook een oorzaak voor de krapte op de woningmarkt. Hierdoor bestaat er een gebrek aan doorstroming. Sinds 2019 is voor het eerst meer dan de helft van de bevolking in Nederland ouder dan vijftig jaar. De vraag naar levensloopbestendige woningen groeit daardoor steeds meer, en al snel denkt men hierbij aan een appartement. Echter als men goed luistert naar de woonwensen van de mensen, is een appartement vaak niet de beste oplossing. Er wordt al snel naar een appartement gekeken wanneer men op zoek gaat naar een levensloopbestendige woning. Maar vaak heeft een appartement ook bepaalde nadelen ten opzichte van het huis waar de senioren vandaan komen. Zo wordt er bij een appartement vaak ingeleverd op ruimte, die wel handig kan zijn voor het onderbrengen van logés of het opbergen van spullen. Ook heeft men het gevoel dat men bij een appartement een bepaald soort vrijheid mist die men bij een vrijstaand woonhuis wel heeft. Deze overwegingen kunnen ertoe leiden dat men toch besluit om langer te blijven wonen in de bestaande situatie, terwijl men bij het vinden van een passende oplossing wel die stap naar een nieuwe woning zou willen maken. Mede hierdoor raakt de woningmarkt op slot. Voor de senioren is er geen passende woonruimte, het woonhuis van de senior is nog bezet waardoor het jonge gezin niks kan vinden, en zij niet uit hun starterswoning kunnen komen. Het EASE-concept is een concept ontwikkeld door Harns Invest wat speciaal is ontworpen om een oplossing te bieden voor de senior met deze woonwensen. Project Freyhof in Harlingen is volgens dit concept gerealiseerd. Hierbij merkte Harns Invest al dat de vraag naar dit type woning erg groot is.

Al met al een heleboel uitdagingen op de woningmarkt in Friesland voor de komende jaren. Samen met onze partners staan we klaar om hier een substantiële bijdrage aan te blijven leveren. Voor nu eerst nog wat feitjes op een rij: In het derde kwartaal van 2021 werden 1036 woningen verkocht in Friesland, dat is ruim 28% minder dan dezelfde periode in 2020. ''Huh!?;'' Op plaatsen in Friesland waar nu al meer woningen zijn dan huishoudens, liggen die dikwijls op steenworp afstand van plaatsen waar nog langdurig groei van de woningvoorraad nodig is. Naar verwachting zijn de huizenprijzen in Nederland eind dit jaar met 14,4% gestegen, voor Friesland is dit zelfs ruim 19%, dit is de grootste prijsstijging in 20 jaar. De gemiddelde prijs van nieuwbouwwoningen in Nederland is iets minder hard gestegen ten opzichte van bestaande woningen, met 13,6%. Het duurt in Friesland gemiddeld 45 dagen om een woning te verkopen, dit is 3 keer zoveel als het landelijk gemiddelde. I n Friesland wordt er bij woningen onder de €200.000 gemiddeld €12.500 boven de vraagprijs geboden, dit is meer dan in andere provincies. De gemiddelde vraagprijs van woningen in Friesland het afgelopen jaar is €385.346 I n Friesland staan 297.216 woningen, waarvan er 1.535 te koop staan op het moment van schrijven. Ongekend: in 2 jaar tijd is de gemiddelde verkoopprijs van een huis in Friesland met een ton gestegen Vooral de starters klagen over hun toegankelijkheid tot de Friese woningmarkt!

Friesland bouwt en ontwikkelt

Kontour Vastgoed

‘Deze doelgroep zorgt voor een grote economische impuls’

Friesland bouwt en ontwikkelt

Steeds meer mensen kiezen voor het kopen van een luxe vakantiewoning in

eigen land. De lage rente voor spaargeld en het herontdekken van Nederland als vakantieland tijdens de coronapandemie stimuleren deze ontwikkeling. Een trend die ook het team van Kontour Vastgoed in Heerenveen dagelijks merkt. Als specialist in exclusieve tweede woningen realiseert Kontour Vastgoed vakantiehuizen op bijzondere toplocaties in Nederland en

Oostenrijk. “Een tweede appartement of vakantievilla levert je niet alleen financieel rendement op, het is bovenal een investering in geluk.” Wie langs de gevel van het kantoorpand van Kontour Vastgoed aan de Abe Lenstra Boulevard wandelt, komt meteen in een vakantiestemming. Afbeeldingen van sfeervolle vakantievilla’s in bossen en imposante buitenverblijven tussen wuivende rietkragen, versieren de kantoorramen. “De locaties die wij selecteren worden omringd door de natuur”, vertelt directeur Hielke Tillema. “Vanuit de visie ‘Value for life’ ontwikkelen we vastgoedprojecten voor de lange termijn. Kleinschalig en exclusief, altijd passend in de omgeving. We hebben een portefeuille met een enorme diversiteit aan vakantiewoningen, hotels en andere leisure projecten.”

Waardevast en waardevol

Tillema merkt dat steeds meer particulieren de voordelen inzien van het beleggen in recreatief onroerend goed. “De redenen verschillen nogal. Er zijn kopers die een tweede woning aanschaffen puur voor eigen gebruik en

ontspanning. Anderen combineren het genot van een vakantievilla met het deels verhuren van het object. Veruit de meeste kopers van ons hebben een vakantiewoning uitsluitend voor de verhuur. Genieten van het leven met dierbaren of juist investeren in vastgoed met een hoog rendement: in alle gevallen is een tweede woning een waardevaste en waardevolle investering.” Voor de roots van Kontour Vastgoed moeten we terug naar 2004. In dat jaar kent grondlegger en algemeen directeur Hans van der Mijl zijn vuurdoop met het ontwikkelen van een aantal hoogwaardige tweede woningen in Oostenrijk. Al snel ziet hij de interesse groeien in een vakantieappartement dat ook kan worden verhuurd. Niet alleen in Oostenrijk, maar ook in eigen land. Met de komst van Hielke Tillema in 2008 laat hij zijn wens uitkomen om in Nederland soortgelijke projecten te ontwikkelen.

Watervilla's Friese Meren Tjeukemeer - Delfstrahuizen

Friesland bouwt en ontwikkelt

De Parel van Nes - Ameland

De Kontour Kwaliteitssignatuur

“We zijn destijds begonnen met de aankoop van een kavel op Ameland”, herinnert Tillema zich. “Een zeer verouderde woning maakte plaats voor onze eerste luxe vakantievilla. Het was de aftrap voor de in totaal veertig vakantievilla’s op Ameland die we tot nog toe hebben mogen bouwen. Stuk voor stuk op een unieke plek, passend in de omgeving en vanuit kwalitatief oogpunt bekeken op zeer hoog niveau qua duurzaamheid, materiaalkeuze en comfort.” Daarmee noemt de directeur de vier hoofdingrediënten van de Kontour Kwaliteitssignatuur die het bedrijf hanteert: locatie, omgeving, comfort en kwaliteit. “Een goede locatie is voor ons het belangrijkst”, vertelt Tillema. “Er zijn talloze locaties waar het in de zomer heerlijk vertoeven is, maar onze locaties moeten ieder seizoen van het jaar aantrekkelijk zijn. Er moet naast natuurschoon genoeg

reuring zijn. Op die manier kun je als eigenaar en gast elk moment van het jaar genieten van een unieke vakantiebeleving. Vandaar dat wij zeer kritisch zijn als het gaat om de locatie waar wij onze projecten realiseren.”

Omarmd door de omgeving

Het tweede criterium van de Kontour Kwaliteitssignatuur is dat een project moet opgaan in de omgeving. “Het ontwerp moet qua architectuur, uitstraling en materiaalkeuze passen bij de omgeving”, legt Tillema uit. “Maar belangrijker nog is dat de bewoners en ondernemers in de regio het project, onze klanten en de gasten omarmen. Daar steken we bewust veel energie in, zodat onze projecten geen solitaire eilandjes worden. We zorgen dat iedereen in de omgeving profiteert van deze investering.” Kontour Vastgoed doet dat door ondernemers actief te betrekken bij de service die eigenaren en vakantiegasten wordt geboden.

De Parel van Nes - Ameland

Tillema: “Neem onze watervilla’s in Delfstrahuizen, waar Watervilla's gasten trakteren op lokale producten die ze bij ondernemers in de buurt kunnen bestellen. Vlees voor de barbecue wordt besteld bij de ambachtelijke slager in het dorp en verse broodje voor het ontbijt halen vakantiegasten bij de warme bakker om de hoek. Zo geven we de lokale economie een boost. Waar veel ondernemers in Delfstrahuizen voorheen in de winter hun deuren sloten, zijn ze nu het gehele jaar geopend. Dat is onze kracht. We creëren een rijdende trein waarin iedereen kan instappen om samen vooruit te komen.”

‘We creëren een rijdende trein waarin iedereen kan instappen om samen vooruit te komen’ Focus op kwaliteit en comfort Als derde aandachtspunt kiest Kontour Vastgoed bewust voor focus op kwaliteit en comfort. “Iedere vakantiewoning moet die wow-factor hebben”, vindt Tillema. “Niet alleen aan de buitenzijde, maar zeker ook wanneer je binnenstapt. Kwaliteit en comfort vormen de basis voor de keuzes die we maken. Van de hoekbank die zelfs na vijf jaar nog heerlijk zit, tot de hoogwaardige wellnessruimte.” Maar kwaliteit en comfort schuilen volgens hem ook

Familieresort PUUR Exloo - Exloo

Friesland bouwt en ontwikkelt

in heel kleine dingen. “Neem het klimaatwijnkastje waarin we alvast een fles klaarzetten voor nieuwe gasten. Het licht dat automatisch aangaat in de badkamer. Of de Quooker die je standaard in iedere keuken vindt. Naast aandacht voor kwaliteit en comfort hebben we oog voor esthetiek en woontrends. Daarvoor werken we samen met interieurspecialisten, die als geen ander weten wat de laatste trends zijn. Op die manier blijven we gasten verrassen door net dat stapje extra te zetten.” Kwaliteit en comfort gaan bij Kontour Vastgoed verder dan alleen de hardware, oftewel de woning. Tillema: “Wij combineren hardware met slimme software. Sinds kort werken we met een app waarmee gasten receptieloos kunnen inchecken met een digitale code. Geen gedoe met wachtrijen bij de receptie of beperkte inchecktijden. Je kunt inchecken op het moment dat jij dat wilt, waarna het hospitalityteam een halfuurtje later voor je deur staat. De ultieme butlerservice. Precies wat onze doelgroep wil.”

‘Wij blijven gasten verrassen door net dat stapje extra te zetten’ Nieuw toeristisch product

Een doelgroep in het hogere segment waarvan veel Friese ondernemers lange tijd dachten dat ze een maatje

te groot zouden zijn voor onze provincie. Maar niets is minder waar, merkt Tillema. “Friesland is hot. Onze rust en ruimte zijn ongekend voor gasten uit de Randstad. De knusse Elfsteden met hun enorme historische rijkdom zijn een waardevolle schat. Niet te vergeten onze prachtige Friese meren. We onderschatten vaak zelf hoe mooi Friesland is. Zonde, want daardoor laten we kansen liggen om een nieuwe toeristische doelgroep naar onze provincie te halen.”

‘We moeten kijken naar een nieuwe vervolgstap in het toeristisch product van Friesland’

Ondernemers met lef

Die nieuwe ingeslagen weg vraagt om ondernemers met lef, maar ook om overheden met durf, die openstaan voor verrassende ideeën. “De nuchtere Friese instelling speelt ons als vastgoedontwikkelaar nog wel eens parten”, stelt Tillema. “Die ‘doch mar gewoan’-mentaliteit merken we zowel bij ondernemers als bij overheden. Luxe wordt hier nog te vaak verward met overdaad, een angstbeeld waar met de nodige scepsis naar wordt gekeken. Terwijl wij juist op zoek gaan naar ingetogen luxe zonder te opvallend te zijn. Juist door vanuit de klant te denken, kun je inspelen op deze nieuwe wensen. Deze doelgroep zorgt voor een grote economische impuls voor musea, horeca, retail enzovoort en zorgt voor veel werkgelegenheid.”

Gasten die het hele jaar door naar Friesland komen om te genieten van de rijkdom aan rust en ruimte. Dat vraagt om differentiatie in het aanbod. Tillema: “Wij voegen graag aan de bovenkant recreatiewoningen toe, omdat de markt dat vraagt. Dus kwaliteit waar Friesland wat aan heeft. Daarmee willen we ons steentje bijdragen aan het merk Friesland en kijken we naar een nieuwe vervolgstap in ons toeristisch product. Een product dat luxe uitstraalt, maar op een bescheiden wijze, zonder daarbij afbreuk te doen aan de authentieke Friese cultuur en behoudt van andere toeristische producten.” 67

Friesland bouwt en ontwikkelt

Wind Groep

‘Wij ontwerpen, bouwen én leveren vanuit een creatief en duurzaam hart’

Foto: Sieta Stel Fotografie

Friesland bouwt en ontwikkelt

Foto: Beilen VO A+++++ School, Sieta Stel Fotografie

“Dromen, denken, doen!” Dat is het motto van Wind Groep in Drachten. Het familiebedrijf bundelt hiervoor al jarenlang op unieke wijze de disciplines architectuur, design & build, vastgoedontwikkeling en

duurzaamheid. Wind Groep is gespecialiseerd in de ontwikkeling van gebouwen voor diverse doelgroepen. Zo worden er volop woningen, kantoorgebouwen, sportaccommodaties, onderwijslocaties en recreatiewoningen ontworpen.

De Wind Groep wordt gevormd door een team van specialisten, onder wie bouwkundigen, ontwikkelaars, architecten en projectleiders. Aan het hoofd staan Harmen en Roelof Wind. De broers vormen de tweede generatie binnen het familiebedrijf. Anno 2021 bestaat het bedrijf uit vier onderdelen: Wind Architecten Adviseurs (WAA), Wind Design & Build, Wind Vastgoedontwikkeling en Wind Solar. Dat maakt het moederbedrijf een veelzijdig partner voor elk huisvestingsvraagstuk.

Alles in eigen huis

“Synergie was de voor de hand liggende reden om ons bedrijf steeds verder uit te breiden”, vertelt Harmen Wind. “We konden op deze manier veel meer dingen zelf doen, vanuit het creatieve hart van ons architectenbureau. Vanwege de grote affiniteit met processen als project-,

opstal- en gebiedsontwikkeling zijn die activiteiten als vanzelfsprekend aan het bedrijf toegevoegd. De vastgoedontwikkeling is uiteindelijk een enorme accelerator geworden van ons hele bedrijf.” Door alles onder één dak te hebben, wordt er volgens de broers Wind nog efficiënter samengewerkt. “Dat komt doordat we veel overlap van kennis en kunde hebben, korte lijnen en een gecombineerd belang”, zegt Harmen Wind. “Met ons hybride model kunnen we onze klanten op uiteenlopende wijze ontzorgen. Met Wind Architecten Adviseurs voeren we bijvoorbeeld op een traditionele wijze ontwerpopdrachten uit, maar met Design & Build kunnen we ook een integrale rol spelen waarin wij opdrachtgevers in het hele land van a tot z ontzorgen. In die multidisciplinaire aanpak zit onze kracht. Met deze 69

Friesland bouwt en ontwikkelt

Foto: Emmen - Terra mbo, Sieta Stel Fotografie

competenties willen we ons in Friesland nadrukkelijker presenteren als een veelzijdige partner.”

‘Met ons hybride model kunnen we onze klanten op uiteenlopende wijze ontzorgen’ Altijd creatief

“Design & Build is in essentie het ontzorgen van de opdrachtgevers, vaak de lokale en semioverheid, in optima forma”, legt Roelof Wind uit. “Wij zijn verantwoordelijk van schets tot nazorg en ook steeds vaker voor onderhoud en exploitatie. Een opdrachtgever komt bij ons met zijn programma van eisen, het budget en de planning. Wij maken daar een plan voor, met een mooi ontwerp en een doordacht bouwsysteem. Daarbij is het voor ons altijd de uitdaging om de opdrachtgever te verrassen. Zeker omdat we niet de enige inschrijvers zijn bij dit soort projecten. We moeten onderscheidend zijn.” Volgens Roelof Wind onderscheidt Wind Groep zich sowieso altijd door ‘een creatieve aanpak’. “We denken integraal. We vinden alles even belangrijk: de landschappelijke inpassing, de architectuur, de bouw, de installaties, de infrastructuur, de functionaliteit, de financiën en de energie- en onderhoudskosten. Alles moet kloppen en op al deze onderdelen tonen wij onze creativiteit. Dat maakt ons uniek. Daarbij moet het eindresultaat duurzaam en goed te onderhouden zijn, binnen de planning passen 70

en voldoen aan de weten regelgeving. Het is voor ons dus echt multitasken, maar onze creativiteit blijft altijd overeind. We zijn ontstaan vanuit een architectenbureau. Daardoor zijn we meer dan alleen een aannemer.”

Ontwerp met een plus

Roelof Wind noemt als voorbeelden een extra multifunctionele plattegrond of meer flexibiliteit. “Zo hebben we bij de bouw van een school in Beilen bijvoorbeeld de leerpleinen vergroot ten opzichte van de grootte van de klaslokalen. Dat levert een veel innovatievere accommodatie op die je optimaal kunt inzetten voor nieuwe onderwijsvormen.”

‘We zijn ontstaan vanuit een architectenbureau. Daardoor zijn we meer dan alleen een aannemer.’ Wind Design & Build werkt nu ook aan het ontwerp en de realisatie van de nieuwbouw van sporthal De Drait in Drachten. “Ook die leveren we begin 2023 design & build op. Het speerpunt in dit ontwerp is de circulaire bouwmethode waar in het ontwerp uiteraard volledig rekening mee gehouden is.”

Eigen positie in woningbouw

Wind Vastgoedontwikkeling houdt zich bezig met het ontwikkelen van locaties voor het bouwen van woningen.

Friesland bouwt en ontwikkelt

Leeuwarden, zonnepark bij de wijk Blitsaerd

“We ontwikkelen op eigen grond en werken ook veel samen met derden”, vertelt Harmen Wind. “Een concreet voorbeeld van een grootschalige gebiedsontwikkeling is de wijk Blitsaerd in Leeuwarden. Daar hebben we samen met de gemeente Leeuwarden 450 bouwkavels aan open vaarwater ontwikkeld. We hebben net de laatste kavel verkocht en het gebied is bouwrijp gemaakt zodat de kopers hun woning kunnen realiseren.”

Harmen Wind: “Waarom ‘bijna energie neutraal’ als je per saldo energie kunt produceren? Ook in de CO2-reductie mag de ambitie wel wat hoger wat ons betreft.”

Op verschillende plaatsen in Friesland bereidt Wind Groep momenteel gebiedsontwikkelingen en opstalontwikkelingen voor. “Dat zijn ontwikkelingen bedoeld voor woningbouw”, aldus Roelof Wind. “Dit zijn geweldige kansen om in samenwerking met de lokale gemeenten invulling te geven aan de twee grote uitdagingen van dit moment; woningkrapte wegwerken en in algemene zin toekomstbestendig verduurzamen. In co-creatie met de gemeente durven wij de lat hoog te leggen.”

In het plangebied van Blitsaerd wordt door de broers in eigen beheer 5MW aan zonnestroom opgewekt. Daarmee is het project per saldo energieproducerend. Groene stroom voor ruim 1.000 extra huishoudens. “Zo maken we stappen”, zegt Harmen Wind. “Dit principe zal ook in de nieuwe ontwikkelingen worden toegepast. In onze projecten gelden standaard de uitgangspunten van energieproductie, reductie van gebruik van drinkwater, circulariteit, toepassing van bio-based materialen en aanleg van biodiversiteit.”

Energietransitie

Nieuwbouw is volgens Harmen en Roelof Wind absoluut noodzakelijk om de woningvoorraad uit te breiden, zowel binnenstedelijk als in uitbreidingsgebieden. “Daar is lef en daadkracht voor nodig”, zegt Roelof Wind. “Maar nieuwbouw van woningen maakt niet het grootste verschil in de energietransitie. De grootste impact daarvoor is te halen in verduurzaming van de bestaande woningvoorraad en de elektrificatie van het wagenpark. Uiteraard onder voorwaarde dat dit met duurzame energie wordt gevoed. Waar Wind Groep nieuwe woonwijken ontwikkeld is het altijd de uitdaging om beter dan de norm te presteren.”

‘Ook de CO2-reductie mag wel wat ambitieuzer wat ons betreft’

Voor de volgende grootschalige gebiedsontwikkeling onderzoekt Wind Groep de mogelijkheden voor energieopslag en de toepasbaarheid van aquathermie. Tevens vormt het kwantificeren van de CO2-reductie in de projecten een belangrijke nieuwe doelstelling. Mooie nieuwe uitdagingen, aldus de broers. Wind Groep is lid van CDF (Club Diplomatique Fryslân), FFFFF (Freonen fan fossiel fry Fryslân) en VCF (Vereniging Circulair Friesland) en is beschikbaar om kennis te delen, plannen vorm te geven en in de realisatie te participeren. 71

Friesland bouwt en ontwikkelt

Wethouder Robin Hartogh Heys van de Lier van de gemeente Smallingerland

‘We gaan minder op de rem staan’

Friesland bouwt en ontwikkelt

De komende jaren wil de gemeente Smallingerland volop

investeren in haar centrumfunctie voor wonen en bedrijvigheid, en in de regionale voorzieningen op het gebied van zorg,

onderwijs, sport en cultuur. Sinds juli vorig jaar is wethouder Robin Hartogh Heys van de Lier verantwoordelijk voor de portefeuilles Gebiedsontwikkeling, Ruimtelijke Ordening,

Grondzaken, Economie en Kunst & Cultuur. Een taak waarbij z’n ruime ervaring in Arnhem en Deventer goed van pas komt. “We moeten de stap zetten van dorp naar stad.”

“In onze strategische koers tot 2040 hebben we vier maatschappelijke opgaven geformuleerd. De eerste opgave is dat Drachten een sterk regionaal voorzieningencentrum wordt voor alle inwoners in de eigen gemeente en omliggende gemeenten. Als tweede willen we ons profileren als een innovatieve werkstad met een schone, creatieve maakeconomie. Als derde opgave zetten we in op levendige, aantrekkelijke wijken en dorpen en een vitaal en duurzaam landelijk gebied. Als vierde investeren we in het versterken van de kwaliteit van ons buitengebied. Al deze opgaven samen moeten bewerkstelligen dat we een sterke gemeente zijn. Een plek waar innovatieve bedrijven zich willen vestigen vanwege het gunstige klimaat, waar werknemers willen wonen vanwege de goede voorzieningen en waar we samen zorgen voor een sociale cohesie in de dorpen en wijken.”

Van dorp naar stad

“Te klein voor het tafellaken, te groot voor het servet. Het is een uitdrukking die zeer zeker opgaat voor Drachten. Na Leeuwarden zijn we de grootste plaats in Friesland, maar toch durven we onze ambitie om ons ook als stad te gedragen nauwelijks hardop uit te spreken. Willen we niet langer in de spagaat zitten tussen het tafellaken en het servet, dan zullen we trotser moeten worden op onze uitstekende voorzieningen. Neem De Lawei, een schouwburg waar menig andere stad jaloers op zou zijn. Neem onze sportaccommodaties,

waar we de afgelopen jaren en ook de komende tijd flink in investeren. Neem ziekenhuis Nij Smellinghe, dat een belangrijke regionale functie heeft voor patiënten in heel Noord-Nederland. Neem onze onderwijsinstellingen, het museum, de bibliotheek. Stuk voor stuk zaken waar we trots op mogen zijn. Mogen, zeg ik heel bewust, want deze ambitie vraagt om een andere manier van denken. Denken vanuit kracht in plaats van bescheidenheid.”

‘Je moet als gemeente meer bieden dan alleen een bouwkavel op een zichtlocatie om bedrijven aan te trekken’ “De komende jaren investeren we flink in de samenwerking tussen onderwijs, ondernemers en overheid om te zorgen voor genoeg werkgelegenheid, goede zorg en een sterke economie. Naast een uitgebreide havenindustrie kent Smallingerland een uitstekende innovatieve maakindustrie. Daarbij denken we al snel aan Philips, die sinds de jaren vijftig een grote rol speelt als werkgever. Maar inmiddels staat ook het Innovatiecluster Drachten landelijk op de kaart als broedplaats voor de innovatieve maakindustrie. In Drachten vind je tal van bedrijven die op wereldniveau belangrijke spelers zijn in het produceren van specialistische apparatuur. Dat hebben we als gemeente samen 73

Vind de occasion van uw dromen.

Friesland bouwt en ontwikkelt

Mercedes-Benz Certified: direct wegrijden in een betrouwbare occasion! Bekijk onze ruime voorraad op MB-Wensink.nl of bezoek onze showroom in Heerenveen of Leeuwarden. 24

24 maanden garantie

Inruil huidige auto altijd mogelijk

Mobilo pechhulp

Gegarandeerde kilometerstand

Onderhoudshistorie altijd bekend

Maatwerk qua financiering en verzekering

Een complete inspectie voor verkoop

Maak direct een proefrit

Heerenveen Venus 1, 8448 CE, 0513 - 250042 Leeuwarden Icarusweg 2, 8938 AX, 058 - 2030714 www.wensink.nl/mercedes-benz, info@wensink.nl

Friesland bouwt en ontwikkelt

‘Met een gezamenlijke agenda zorg je ervoor dat er wordt geïnvesteerd’

met de provincie weten te bereiken door te investeren in een gunstig klimaat voor dit soort bedrijven. Dat gaat verder dan alleen het aanbieden van bouwkavels op een zichtlocatie langs de A7. Je moet als gemeente ook daadwerkelijk iets te bieden hebben. En dat hebben we.”

Komst van de Lelylijn

“Al jaren droomt Smallingerland van een spoorlijn. Met ruim 45.000 inwoners is Drachten de grootste plaats in Nederland zonder eigen station. De plannen voor de Lelylijn moeten daar verandering in brengen. Ik merk in de gesprekken met diverse partijen dat we vooral redeneren vanuit de gedachte wat de Lelylijn ons allemaal gaat brengen. Maar we moeten net andersom denken: wat kunnen wíj de Lelylijn bieden? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat men in Den Haag niet langer twijfelt over deze investering? Het antwoord is eenvoudig. Door Drachten zo aantrekkelijk te maken dat je toch gek bent wanneer je daar geen spoorlijn naar aanlegt.” “Ook dit vraagt weer om die andere mindset. Denken vanuit je kracht, in plaats van denken vanuit zwakte.

Natuurlijk kan de Lelylijn onze positie versterken, maar de kunst is om zo’n sterk verhaal te hebben dat de keuze logisch is om in deze spoorlijn te investeren. Dat is mijn uitdaging. Essentieel in het doen slagen van deze uitdaging is dat in Friesland en Noord-Nederland de neuzen allemaal dezelfde kant op staan. Wanneer iedere gemeente anders denkt over de Lelylijn dan is een ding zeker: dan gaat ‘ie er niet komen. Geloof mij: in een verdeeld huis wordt niet geïnvesteerd. Maar als je samen zegt: dit is onze keuze, dit is onze gezamenlijke agenda en we zijn met z’n allen bereid om hierin te investeren, dan krijg je de politiek mee.”

Minder op de rem

“De komende jaren gaan we volop investeren in het centrum van Drachten, maar we vergeten ook de dertien dorpen niet. We gaan minder op de rem staan als het gaat om uitbreiding van de dorpen. Wanneer je vitale dorpen wilt hebben en houden, zul je simpelweg moeten bouwen. Daarin gaan we de dialoog aan met de inwoners en dorpsbelangen. Voor welke doelgroep moeten er woningen komen? Welke locatie leent zich hiervoor? Vaak ligt de kennis in

de dorpen letterlijk op straat, bij de mensen die het aangaat. Wij stellen de randvoorwaarden, de kaders en de criteria op, waarna we samen nadenken over de daadwerkelijke inrichting van een gebied. Het gebied rondom de haven van Oudega is een mooi voorbeeld waar burgerparticipatie heeft gezorgd voor een prachtig ontwerp.” “De huidige vraagstukken zijn zo complex dat geen enkele gemeente die alleen kan oplossen. Vandaar dat we steeds vaker samenwerking zoeken met stakeholders zoals maatschappelijke organisaties, ontwikkelaars, makelaars en aannemers. Onze ambitie is om de komende jaren 1100 woningen te bouwen. Daarvoor brengen we nu al locaties in beeld die in de toekomst vrijkomen. Neem de plek van het huidige zwembad De Welle. Het duurt nog zeker twee jaar voordat het nieuwe zwembad aan de Sportlaan klaar is, maar we denken nu al na over de inrichting voor het gebied dat dan vrijkomt. Van een passieve houding nemen we als gemeente een steeds actievere houding aan. Een beweging waar we de komende jaren allemaal de vruchten van gaan plukken.” 75

Friesland bouwt en ontwikkelt

Open Drachten

‘Een flinke slinger aan

wonen, werken, leren, recreëren’ Inclusief ondernemen - Geale Tadema Metalis met werknemer

Friesland bouwt en ontwikkelt

Open Drachten staat voor het nieuwe uiterlijk waaraan de gemeente Smallingerland werkt. De instrumenten die ingezet worden: (city)

marketing en citymaking. Burgemeester Jan Rijpstra: “We richten een

fraaie etalage voor Drachten in. We krijgen een nieuw en aantrekkelijker

gezicht. Dat verschaft de huidige bewoners trots, maar gaat daarom ook nieuwe mensen trekken die geloven in Smallingerland.’’ Het woordje ‘open’ in Open Drachten staat voor een open stijl en voor een open oog voor samenwerken, innovatie, gastvrijheid, ondernemerschap en talent. Smallingerland trekt daarmee een grote broek aan. Er gaat dan ook veel veranderen in Drachten en de dertien omringende dorpen. Wonen, werken, leren, recreëren – aan die mix wordt een flinke slinger gegeven. Citymanager Douwe van Drogen verwoordt het nieuwe imago waaraan Smallingerland werkt, uiterst scherp: “Er zijn nog wel eens winkeliers in Drachten die denken dat een winkel in Surhuisterveen een concurrent is. Dat is een foute gedachte. Want we moeten juist gezamenlijk werken aan het beste aanbod voor de inwoners uit de regio.’’ Van Drogen voorziet het project Open Drachten, het gemoderniseerde profiel van de gemeente Smallingerland, daarmee van een eigen sausje. Maar hij voelt het goed aan. Open Drachten is veel breder dan alleen de aanpak van het centrum. Het is een brede visie die Drachten en de dertien dorpen van Smallingerland niet alleen van nieuwe highlights voorziet, maar ook van een fijn en fris gevoel. Liefst acht projecten – soms met meerdere onderdelen – geven de gemeente acht fikse plussen en bij elkaar opgeteld ook een forse totaalimpuls; zowel in de diepte als in de breedte. Neem Oudega en het gebied aan de oostkant van Drachten dat als het ware de poort open zet ván en náár de Friese Meren. De projecten Oudega aan het Water, Hegewarren en Parkhaven zorgen ervoor dat Smallingerland haar gezicht naar het water keert, onder de naam: Oostelijke Poort Friese Meren. Het wordt door alle ingrepen logisch om via die route vanaf de Friese meren naar Drachten te varen. “Drachten wordt een mooie uitvalsbasis om de omgeving te verkennen’’, zegt Wietze Jans van de gemeente Smallingerland. Hij wijst op fiets-, wandelen vaarroutes die op elkaar aansluiten. Wat er allemaal aan zit te komen, is nog maar een start. Elizabeth Pilat, adviseur van de gemeente: “De toeristische ontwikkeling staat nog in de kinderschoenen. Dit is een

mooi begin. En als we als ondernemers elkaar vasthouden, gaan we stapjes zetten.’’ Het gaat hierbij niet alleen om de hardware, de fysieke veranderingen, maar ook om de software, de gastvrijheid en citymarketing. De projecten achter elkaar vormen een optelsom, gastvrijheid en de bereidheid om al dit fraais te delen zorgen voor vermenigvuldiging van de potentie. “Het lijkt alsof we ons met Open Drachten alleen maar richten op Drachten, maar dat heeft een reden: Drachten is nu eenmaal bekender dan Smallingerland’’, zegt burgemeester Rijpstra. “We zetten juist ook het buitengebied van Smallingerland in de etalage, want juist dat gebied heeft aantrekkingskracht op bezoekers, toeristen en nieuwe inwoners.’’ Het aanzicht van het centrum van Drachten wordt ook aantrekkelijker. “Je moet mensen verrassen’’, vindt citymanager Douwe van Drogen. En de consument zoekt tegenwoordig eerder naar vertier dan naar een schoenenzaak, weet hij. Ondernemers, vastgoedeigenaren en de lokale overheid zitten nu op één lijn: Drachten heeft een regiofunctie en moet de verantwoordelijkheid daarvoor nemen. Van Drogen: “Er is hier een uitgekiend aanbod aan scholen en opleidingen waar innovatie en duurzaamheid scoren. Je publiek past daarbij en die mensen moet je iets bieden.’’ Ondernemers zullen investeren. “Want hier heeft de kleine ondernemer vet op de ribben’’, weet Van Drogen. Je moet ook iets bieden, met grote ondernemingen van Philips en Dunlop in de achtertuin. En die Lelylijn moet er komen Want dan kun je als stad verder doorgroeien, vindt hij.’’ Van Drogen stipt het al aan: Drachten telt inwoners die betrokken zijn bij innovatie, bij techclusters. De opleidingen zijn daarop afgestemd. Zo is er het duurzaam ingerichte Leerpark, dat in verschillende panden allerlei soorten onderwijs herbergt. Er komen dagelijks 6000 tot 7000 studenten, waarvan 77

Friesland bouwt en ontwikkelt

ROC Friese Poort meer dan de helft levert. Goed onderwijs is leefbaarheid, vindt Smallingerland.

Oostelijke Poort Friese Meren - Varen naar de Friese Meren, door de Hooidamsbrug - De Veenhoop

Gastvrij Smallingerland - Drachten met het gezicht naar het water

Daaraan kan een nieuwe onderwijssamenwerking worden toegevoegd, tussen ROC Friese Poort en ziekenhuis Nij Smellinghe. Opleiding en zorg trekken er samen op in Drachten. Dat gaat zo ver dat beide organisaties in een duurzaam ingericht schoolgebouw op het ziekenhuisterrein nieuwe opleidingsconcepten uitwerken. De studenten kunnen naast de school praktijkervaring opdoen. Het gevolg laat zich raden: een jeugdige sfeer plus nieuwe opleidingen op het gebied van gezondheid en voeding. ,De verbinding tussen opleiding en ziekenhuis zorgt voor verankering’’, zegt Folkert Brouwers, directeur bedrijven en gebouwen van Nij Smellinghe. “Dat is goed want het hebben van een ziekenhuis in de regio is geen vanzelfsprekendheid meer.’’ Sinds kort is er op het terrein van Philips Drachten het ‘SKILL’ (Shared Knowledge Innovation Learning Lab) gehuisvest, en zijn er de eerste verkenningen rondom de ontwikkeling van een Campus Drachten gestart. De Campus is verbonden aan de Universiteit van het Noorden, waarmee Drachten in de breedte en diepte – vooral op het gebied van hightech systems – topopleidingen neerzet. Op de Campus gaan onderwijs, overheid en ondernemingen samenwerken om lokaal bij te dragen aan de economie en de brede welvaart. Alle soorten onderwijs zullen er bij elkaar komen om te vernieuwen en studenten vast te houden. Studenten verlaten Noord-Nederland vaak omdat ze elders grotere uitdagingen zien. Dat willen de initiatiefnemers veranderen. Jouke de Vries, voorzitter van de bij de Campus betrokken Rijksuniversiteit Groningen, zei onlangs in de Leeuwarder Courant: “In Groningen hebben we achtduizend studenten in de bètawetenschappen. Het is belangrijk dat zij on the spot kennismaken met hightechbedrijven in Noord-Nederland.’’ En die zitten volop in Drachten. Er is zelfs het Innovatiecluster Drachten, waarvan SKILL een onderdeel vormt. Daar wordt kennis door studenten gedeeld, maar ze doen in samenwerking met hightechbedrijven ook onderzoek. “Dat maakt het spannend’’, zegt Binne Visser, voorzitter van het innovatiecluster, “ook al omdat we hier gebruik maken van de laatste stand van de techniek.’’ Drachten en techniek zijn onverbrekelijk met elkaar verbonden. Dus is het niet onlogisch dat het nieuwe zwembad De Welle een duurzaam en innovatief 50 meter bad is voor zowel topsporters maar beslist ook voor recreatieve zwemmers. Onderwatercamera’s en krachthonk zijn daarom vanzelfsprekend aanwezig,

Hooper Architects Interieur en exterieur - de Welle

Friesland bouwt en ontwikkelt

ook kunnen de vloeren bewegen en kan het bad in compartimenten worden opgedeeld. Het past allemaal bij innovatief Drachten. Er is tot slot is nog het project Inclusief Ondernemen: werk voor iedereen en werken mét iedereen. Geale Tadema van Metalis is een van de ambassadeurs van dit project. “Bij ons lopen collega’s rond van uiteenlopend geloof, uit allerlei landen en sommigen functioneren anders’’, zegt Tadema, “maar het past allemaal. Als directeur-eigenaar moet je dit willen. Ik doe meer dan salaris betalen en ik doe meer dan een factuur sturen.’’ Open Drachten is van en voor iedereen die wil.

De acht projecten van Open Drachten

• 1 | Oostelijke Poort Friese Meren: vanuit Drachten de meren op en vanaf de meren naar Drachten. Het waterfront aan de westkant van Drachten verandert ingrijpend. Bij Oudega komt een goed uitgeruste passantenhaven met strandje plus een meer van 50 ha, bij de Hegewarren wordt 400 ha onder water gezet en wordt stapsgewijs naar een polder met bloemen kruidenrijke graslanden. En Drachten-West krijgt een passantenhaven, woonwijk aan het water, camperplek en dat gebied, met park, komt meer met het gezicht naar het water te liggen. • 2 | SKILL is een magneet voor noordelijk techniektalent. Studenten en docenten van de Rijksuniversiteit Groningen en de noordelijke hbo’s en mbo’s gaan vanuit SKILL op het Philips-terrein onderzoeken en opdrachten uitvoeren voor de noordelijke hightechbedrijven. • 3 | De Welle is een duurzaam recreatief zwemcentrum, waar in het innovatieve 50meterbad ook topsporters aan hun snelheid kunnen werken.

Bugel Haijema - Visual Oudega aan het Water

• 4 | Centrum Drachten wordt eigentijds. Overheid, vastgoedeigenaren en ondernemers willen er de bezoekers verrassen. • 5 | Naast ziekenhuis Nij Smellinge gaan het ziekenhuis en ROC Friese Poort in een – alweer - duurzaam pand nieuwe opleidingsrichtingen ontwikkelen op het gebied van voeding en gezondheid. Daarnaast is in Drachten Leerpark, waar ROC Friese Poort prominent aanwezig door meer dan de helft van de bijna 7000 studenten te begeleiden.

SKILL Drachten

• 6 | Campus is de toekomstige plek waar overheid, onderwijs en ondernemers samenwerken. Mbo, hbo en wo kijken naar kansen voor de lokale economie met uitdagende onderzoeken. De Campus moet de regio een impuls geven. • 7 | Inclusief Ondernemen. De gastvrijheid van Smallingerland moet ook in het ondernemen blijken: banen moeten voor iedereen bereikbaar zijn. Drie ambassadeurs bepleiten dit.

SKILL interieur

• 8 | Gastvrij Smallingerland. Er wordt volop geïnvesteerd in het waterfront en het centrum, er is op verschillende plekken veel verandering. Dat vereist samenwerking en een dienstbare houding, ofwel gastvrijheid. 79

Friesland bouwt en ontwikkelt

‘We kunnen de uitdagingen in de zorgvraag niet alleen oplossen. We moeten elkaar versterken’

KwadrantGroep

‘Samenwerken is nodig, óók met gemeenten en corporaties’ 80

Friesland bouwt en ontwikkelt

Een toonaangevend zorgconcern in de Friese ouderenzorg. Dat is KwadrantGroep, met een

hoofdkantoor in Drachten en de merken Elkander, De

Friese Wouden, Palet, KwadrantGroep Huishoudelijke Hulp en servicepakket pluZ verspreid over de

provincie. KwadrantGroep biedt een totaalpakket aan zorg, ondersteuning en behandeling. De belangrijkste kracht is de lokale verbinding. En die is volgens Jan

Maarten Nuijens, voorzitter van de Raad van Bestuur, en Henk Stolte, bestuursadviseur Vastgoed, ook hard nodig om kwalitatief goede ouderenzorg te kunnen blijven garanderen in Friesland.

Ruim 6.300 medewerkers (2.900 fte) en 1.600 vrijwilligers vormen het kloppend hart van KwadrantGroep. Zij bieden met oprechte aandacht deskundige zorg, begeleiding en ondersteuning aan ouderen in alle fasen van het leven. “We bieden ondersteuning thuis, zorg thuis, wonen met zorg, revalidatiezorg en tijdelijk verblijf”, vertelt Nuijens. “Daarmee kunnen we de gehele keten in de langdurige zorg bedienen. We bieden ouderenzorg in een groot deel van Friesland, ook op Ameland en Vlieland.”

Grote uitdagingen in de zorg

De ouderenzorg staat volgens de voorzitter van de Raad van Bestuur voor een aantal zeer grote uitdagingen. Mensen wonen steeds langer zelfstandig thuis en de complexe zorgvraag neemt verder toe, door onder meer de verdere vergrijzing. Het aantal 75-plussers stijgt tot 2050 met liefst 74 procent, terwijl het aantal 65-minners daalt met 7 procent. De arbeidsmarkt staat al onder druk en die druk wordt nog groter. Daardoor wordt het voor zorgorganisaties steeds ingewikkelder om medewerkers te vinden. De Regiovisie Ouderenzorg Friesland laat zien dat in 2050 een op de vier mensen in de provincie in de ouderenzorg moet werken om de zorg te kunnen blijven continueren. “Al deze uitdagingen in de zorg vragen om een integrale aanpak”, stelt Nuijens. “We kunnen dit niet alleen oplossen. We moeten elkaar versterken. Dat is ook de reden waarom wij als KwadrantGroep bijvoorbeeld nu al heel bewust de verbinding zoeken met huisartsen en ziekenhuizen. Op die manier kunnen we met elkaar kwetsbare ouderen zo snel mogelijk de juiste zorg bieden op de juiste plek.” De marktwerking en concurrentie, waar tot nu toe altijd sprake van is geweest in de zorg, helpt volgens Nuijens niet om de ouderenzorg voort te stuwen. “We zullen met elkaar keuzes moeten maken en oplossingen moeten verzinnen. Ook moeten we met elkaar 81

Friesland bouwt en ontwikkelt

onderzoeken of we de juiste dingen aan het doen zijn. We kunnen bijvoorbeeld gaan inzetten op herstelzorg, maar als we dat allemaal doen, hebben we straks te veel klinieken. En we kunnen ook allemaal nieuwe verpleeghuizen realiseren voor de stijgende complexe zorgvraag, maar dan bouwen we voor elkaars leegstand. En elkaar beconcurreren op arbeidsvoorwaarden lost het personeelstekort ook niet op.”

Samenwerking moet veel breder

Oprechte aandacht

Kracht door verbinding

Werkplezier

Juist door de krachten te bundelen, kan volgens Nuijens de doelmatigheid van zorg worden verbeterd, en daarmee kan het hoofd worden geboden aan alle uitdagingen. Die krachten bundelen is niet alleen nodig met collega-zorgorganisaties. “Zeker niet”, zegt Henk Stolte, bestuursadviseur Vastgoed. “We moeten juist de samenwerking met gemeenten en woningcorporaties verder opzoeken. Want we moeten met elkaar heel goed bekijken waar we vastgoed ontwikkelen en voor wie.” In Leeuwarden is KwadrantGroep samen met collegazorgorganisaties Noorderbreedte en Patyna en met het zorgkantoor Zilveren Kruis Achmea begonnen met een visie voor langetermijnhuisvesting in verstedelijkt gebied. “Daarbij betrekken we bewust de gemeente Leeuwarden, omdat de gemeente zelf een volkshuisvestingsvisie heeft”, aldus Stolte. “Onze visies moeten op elkaar aansluiten. Samen kunnen we in kaart brengen wat er waar nodig is. De gesprekken zijn hierover een half jaar geleden begonnen.” In Leeuwarden is inmiddels samen met een extern bureau in kaart gebracht wat de vraag naar ouderenzorg op dit moment is en hoe die vraag zich ontwikkelt naar 20402050. Daarnaast is gekeken naar het bestaande vastgoed en hoe dat zich de komende jaren ontwikkelt. “Wat we zien is dat we moeten inspelen op de toenemende vraag naar zorg”, zegt Nuijens. “De piek van de vergrijzing verwachten we rond 2040-2050. Maar daarna zijn we over de grootste vraag heen. We kunnen dus besluiten om nieuwe verpleeghuizen te bouwen, maar die gebouwen hebben een afschrijving van 40 tot 50 jaar. Met deze vorm van vastgoed kun je op een gegeven moment dus geen kant meer op.”

‘Mensen willen een fijn thuis hebben en niet een kamer waarin ze continu tegen hun bed aan kijken’ En dat is volgens KwadrantGroep de reden waarom er flexibel zou moeten worden gebouwd. “Daar komt de 82

Friesland bouwt en ontwikkelt

duurzaamheidsopgave natuurlijk ook nog bij als belangrijk aandachtspunt”, zegt Nuijens. “En de veranderende woonwensen”, vult Stolte aan. “Mensen willen graag een fijn thuis hebben en niet een kamer waarin ze continu tegen hun bed aan zitten te kijken. Ook is er naast de zorgvraag behoefte aan sociale contacten en ontmoetingen.”

Verzorgingshuizen nieuwe stijl

Dat kan niet allemaal op het bordje van de zorgorganisaties terechtkomen, stelt KwadrantGroep. “Natuurlijk kunnen we blijven ontwikkelen voor de categorie mensen die zware zorg nodig hebben. Bijvoorbeeld met de inzet van innovatieve zorgtechnologieën, maar ook de inzet van deze domotica alleen is niet de oplossing voor het veel bredere maatschappelijke vraagstuk”, zegt Nuijens. “Kijk ook eens naar alle kleine dorpen die Friesland heeft. Zeker op het platteland is het een ingewikkelde puzzel om de continuïteit van de thuiszorg te kunnen blijven garanderen.” KwadrantGroep ziet zelf een toegevoegde waarde in het samen ontwikkelen van zogenoemde tussenvoorzieningen. Nuijens: “Je zou het de verzorgingshuizen van vroeger kunnen noemen, maar dan nieuwe stijl. In dit soort wooncomplexen heeft iedereen zijn eigen woning en is zorg dichtbij. De bewoners maken op zo’n plek echt onderdeel uit van de lokale samenleving. Dit vraagt ook iets van de mensen zelf. Zij moeten een dergelijke woning wel daadwerkelijk willen huren.”

‘We moeten terug naar de verzorgingshuizen van vroeger, maar dan nieuwe stijl’ Volgens Nuijens wonen nu nog veel Friese ouderen zelfstandig in hun eigen koopwoning. “Ze willen niet weg, want het is hun thuis. Daarom moeten we ze zien te verleiden tot een nieuwe veilige en beschermde woonomgeving. Op die manier kunnen we de juiste zorg blijven bieden en tegelijkertijd zorgen we voor een verdere doorstroming op de woningmarkt. Als oma gaat wonen in zo’n fijne woonomgeving, dan kan bijvoorbeeld haar kleinkind haar huis overnemen. Het zou echt weer onderdeel van ons leven moeten worden dat je een goede woonplek zoekt om te wonen wanneer je zorg nodig hebt.”

samenwerken. In de nieuwe woonvormen kunnen wij zorgen dat de zorg wordt gegarandeerd. Naar ons idee is dit echt de sleutel voor de problematiek op de woningmarkt en een heel effectieve manier om de ouderenzorg doelmatig in te zetten.” Als deze woningen in de toekomst dan niet meer nodig zijn, omdat er minder ouderen zijn, dan kunnen de huizen eenvoudig geschikt worden gemaakt voor andere doelgroepen. “Dat vraagt echt om de inzet van woningcorporaties en ontwikkelaars”, zegt Stolte. “Want om goede zorg te kunnen verlenen moeten een badkamer en een slaapkamer bijvoorbeeld net iets groter zijn dan wat nu standaard is in een sociale huurwoning.” Nuijens: “Door toekomstbestendig te bouwen zorg je meteen voor levensloopbestendige woningen.”

Positieve bijdrage aan gezondheid

KwadrantGroep is overtuigd dat dit woonconcept ook bijdraagt aan het gezondheidsaspect van mensen. “Je komt op een plek te wonen met gelijkgestemden”, zegt Stolte. “Ik heb het gezien bij de tante van mijn vrouw. Die was bijna 100 jaar en kwijnde weg in haar eigen woning. Toen ze ging wonen in een complex met zorg dichtbij zagen we haar opbloeien.” Nuijens moet denken aan een mevrouw die hij ontmoette in Menaam. In dit dorp heeft KwadrantGroep het voormalig gemeentehuis omgebouwd tot de moderne woonzorglocatie IenhoarnState. Deze bestaat uit dertig appartementen voor mensen met dementie. Elke bewoner heeft een eigen zit-/ slaapkamer met een keukenblok en eigen badkamer. De leefomgeving speelt in op alle zintuigen. “De naaste van deze mevrouw is hier komen te wonen. Ze was zo onder de indruk van de woonomgeving die we daar hebben gecreëerd. Daar doen we het voor als KwadrantGroep. We willen dat mensen de meerwaarde ervaren van een nieuw thuis. We zijn er ook best trots op dat we zo vernieuwend bezig zijn.”

Sleutel voor problematiek

Om die broodnodige tussenvoorzieningen te kunnen realiseren, zijn volgens Nuijens en Stolte de gemeenten en woningcorporaties mede aan zet. “Als ouderenzorgorganisatie ontwikkelen we zelf geen huurwoningen”, zegt Nuijens. “Maar we kunnen wel 83

Friesland bouwt en ontwikkelt

Heijmans Woningbouw Noord

‘Mens en natuur komen in onze projecten naadloos samen’

Vanuit haar vestiging in Drachten bouwt Heijmans iedere dag aan maatwerkprojecten en concepten voor renovatie, woningbouw,

hoogbouw en tijdelijke woningen. Als onderdeel van een groot landelijk moederbedrijf heeft de noordelijke vestiging toegang tot expertise op

diverse gebieden. Van duurzaamheid en circulariteit tot klimaatadaptief en natuurinclusief bouwen. “Klanten kunnen complexe vraagstukken, waarbij meerdere disciplines nodig zijn, bij ons neerleggen.”

Links: Arjen van der Veen, senior ontwikkelaar Heijmans Woningbouw regio Noord Rechts: Wim Oudendorp, directeur Heijmans Woningbouw regio Noord

Friesland bouwt en ontwikkelt

Makers van een gezonde leefomgeving; het is de missie die centraal staat binnen Heijmans. “We bouwen niet alleen huizen, we creëren ook het leefgebied eromheen”, vertelt directeur Wim Oudendorp. “Bij alles wat we doen, staat de eindgebruiker centraal. Wij bouwen een gezonde en veilige leefomgeving, met volop aandacht voor duurzaamheid en veiligheid. Zo zijn wij één van de weinige bouwbedrijven met ecologen in vaste dienst. Daardoor zijn wij in staat om klimaatadaptief en natuurinclusief te bouwen en creëren we een leefomgeving die niet alleen bijdraagt aan het woongenot van de mens, maar ook aan de biodiversiteit van een omgeving."

‘Onze missie is om een gezonde en veilige woon- en leefomgeving te creëren’ Klimaatadaptief en natuurinclusief

“Met klimaatadaptief bouwen laten we het bouwontwerp aansluiten op het actuele klimaat. Daarnaast houden we ook rekening met de veranderingen die in de toekomst nog op ons staan te wachten”, legt senior projectontwikkelaar Arjen van der Veen uit. “Denk aan extreme regenval in een relatief korte periode of hittestress gedurende langere periodes. We houden met al die extremen rekening in het ontwerp van een project. Andere voorbeelden zijn het creëren van voldoende waterbergingscapaciteit of het aanleggen van groen om voor de nodige verkoeling te zorgen. Waar de ene boom goed tegen droogte kan, is de andere juist bestand tegen veel nattigheid. Onze ecologen weten exact welke bomen en planten op welke plek passen.”

Een tweede thema die regelmatig bij Heijmans voorbijkomt, is natuurinclusief bouwen. “Hiermee zorgen we dat onze projecten bijdragen aan de lokale biodiversiteit”, verduidelijkt Van der Veen. “Dat kan met hele simpele oplossingen, bijvoorbeeld door nestkastjes op te hangen voor vogels, bloemen te planten waar bijen op afkomen of insectenhotels te maken. Maar denk ook aan grotere oplossingen, zoals het creëren van groene gevels of sedumdaken. Die zorgen voor verkoeling tijdens warme dagen, nemen CO₂ op en vormen de ideale leefomgeving voor diverse insecten. Daarmee realiseer je een prettige leefomgeving, niet alleen voor de mens, maar ook voor de natuur. Mens en natuur komen in onze projecten naadloos samen.”

Heijmans ONE: tijdelijke woningen

Duurzaamheid gaat bij Heijmans verder dan groene gebouwen en een dito leefomgeving. "We zijn ook bezig om ons wagenpark geheel elektrisch te maken en investeren in duurzaam materieel", vertelt Oudendorp. “We leggen de lat hoog. Heijmans wil na 2023 CO2neutraal bouwen. En de ambitie is om in 2026 volledig emissieloos te werken. Daarbij kijken we hoe we materialen kunnen hergebruiken of een complete woning kunnen verplaatsen.” Een mooi voorbeeld is de Heijmans ONE: een compleet huis van 39 vierkante meter dat in zijn totaliteit verplaatsbaar is. Oudendorp: “Sinds de start in 2016 hebben we zo’n tweehonderd van dit soort verplaatsbare woningen gebouwd, veelal op zogenoemde ‘pauzelocaties’. Dit zijn locaties waarvoor

Nieuwbouwproject Zuiderhaven in Harlingen

Friesland bouwt en ontwikkelt

‘We zorgen dat onze projecten bijdragen aan de lokale biodiversiteit’

Heijmans ONE

Friesland bouwt en ontwikkelt

nieuwbouwplannen in de maak zijn, maar waarbij het grote aantal stakeholders ervoor zorgt dat er een lange aanlooptijd is. Wij vinden het zonde om zo’n terrein braak te laten liggen. In de tussentijd kun je er prima wonen.” Een voorbeeld van zo’n pauzelocatie is de wijk Tinga in Sneek, waar inmiddels twintig Heijmans ONES staan. Van der Veen: “Tinga is bij uitstek een locatie waar meerdere partijen belangen hebben, waardoor de plannenmakerij op zich laat wachten. Met de Heijmans ONE hebben we hier een tijdelijke woonplek gerealiseerd. Ideaal voor mensen die snel woonruimte nodig hebben. Ook op andere plekken in Nederland zijn deze 'tiny houses' de perfecte oplossing voor een brede doelgroep. Van pasafgestudeerde studenten die nog niet exact weten waar ze willen of kunnen wonen, tot zestigers met een te grote eengezinswoning en nog niet de stap willen maken naar een seniorenwoning. Wie de bewoner ook is; met de Heijmans ONE zorgen we voor doorstroming.”

B’woond: mensgericht en praktisch renoveren Een andere innovatie waarmee Heijmans verduurzaming omarmt, is het concept B’woond. “Met dit concept helpen we woningcorporaties en beleggers bij de renovatie van bestaande - en vaak reeds bewoonde - woningbouw”, vertelt Oudendorp. “Vaak combineren corporaties en vastgoedeigenaren een renovatie tegenwoordig met het verduurzamen van de woningen. Om overlast zo veel mogelijk te voorkomen, schuiven we al in de opstartfase van een renovatietraject aan en helpen we bij het maken van een realistische planning en aanpak. Daarbij hameren we op goede communicatie met de bewoners. Voor veel bewoners heeft zo’n verbouwing namelijk grote impact. Als je weet wat onze mensen gaan doen, wanneer ze langskomen en hoelang het duurt, kunnen bewoners zich veel beter voorbereiden. Dat doen we via een app, waarin we iedere bewoner op de hoogte stellen van onze planning. Je merkt dat mensen dat enorm waarderen. Met

Renovatie 47 woningen Harlingen

B’woond kunnen we mensgericht én praktisch renoveren.” Die waardering van bewoners komt tot uiting in het beoordelingscijfer dat Heijmans na oplevering krijgt. “Gemiddeld scoren we een dikke acht”, knikt Van der Veen. “Een rapportcijfer waar we ontzettend trots op zijn. We merken dat die positieve beoordeling voor veel corporaties reden is om voor ons te kiezen. We combineren persoonlijke aandacht voor de eindgebruiker met onze seriematige conceptuele aanpak, waardoor we zowel snelheid als een grote mate van zorgvuldigheid kunnen garanderen. Wij streven altijd de kwaliteit na die we zelf verwachten van een professionele bouwer. Ons doel is om uiteindelijk toe te werken naar nul opleverpunten.”

‘Wij streven de kwaliteit na die we zelf verwachten van een professionele bouwer’ Wel de snelheid, maar met variatie

Die seriematige, conceptuele aanpak is terug te zien in de gehele bedrijfsvoering. In een geoptimaliseerd proces zorgt Heijmans voor een snelle ontwikkelen bouwtijd, lage kosten en een hoge kwaliteit voor diverse doelgroepen. “De lage kosten zijn het resultaat van gestandaardiseerde processen, zoals digitaal ontwerpen en bouwen met prefab-elementen”, legt Oudendorp uit. “Maar ook de heldere afspraken met onze vaste co-makers drukken de kosten. Doordat we werken met vaste partners en volgens vooraf uitgekiende processen, kunnen we vrijwel foutloos bouwen. Dat gaat echter niet ten koste van kwaliteit of eigenheid van een woning. Onze verschillende concepten hebben een vaste kern met een flexibele schil, waardoor we volop variatie kunnen aanbieden. Wat dat uiteindelijk oplevert? Een verantwoorde investering, leefbare en duurzame wijken met tevreden bewoners.”

Nieuwbouwproject Stadlander Groningen

Friesland bouwt en ontwikkelt

Van der Wiel

‘Bij elke ontwikkelfase kunnen wij als bouwteampartner meerwaarde hebben’ Van der Wiel in Drachten is een van de grootste aannemers in Noord-Nederland. Daar zijn algemeen directeur Rienus de Vries en commercieel manager

Henner de Vries stiekem best trots op. De verschillende expertises maken het

aannemersbedrijf veelzijdig en juist dáárin zit de kracht. Van der Wiel is sterk in civiele techniek, natuurontwikkeling, sloopwerk en bodemsanering, logistieke

dienstverlening, vraag en aanbod afstemmen van grondstromen, en het leveren

van ontwerpen ingenieursdiensten. Met die ‘mix’ aan activiteiten ondersteunen zij projectontwikkelaars op alle mogelijke manieren.

Friesland bouwt en ontwikkelt

is vrij uniek. Ik ken geen vergelijkbaar bedrijf als dat van ons.” Van der Wiel denkt praktisch mee en komt graag met innovatieve ideeën. Vanuit research en development wordt er ook continu gekeken naar oplossingen die aansluiten bij de core business. Zo wordt er gezocht naar manieren voor het reinigen van gronden met poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS) en de invasieve exoot Japanse duizendknoop. Ook heeft het bedrijf een eigen grondstromen-app ontwikkeld waarmee de vraag en het aanbod van grondstromen optimaal wordt afgestemd en geregeld.

‘We adviseren, ontwerpen én realiseren, van kleinschalige tot complexe projecten’ Al die kennis is jarenlang opgebouwd, zo blijkt. Het aannemersbedrijf Van der Wiel is al meer dan 65 jaar betrokken bij veelzijdige projecten in de grond-, wegen waterbouwsector in Friesland en de rest van Nederland. Van kleinschalig werk tot complexe integrale projecten; Van der Wiel zoekt altijd naar de slimste oplossing. Of het nu om openbare ruimten gaat of bouwterreinen, herontwikkelingslocaties, bodemsaneringslocaties of natuurgebieden; Van der Wiel is overal actief. Rienus de Vries vat het samen: “We adviseren, ontwerpen én realiseren.”

Blijven groeien

Van der Wiel bestaat uit verschillende bedrijfsonderdelen: Infra & Milieu, Handel & Projecten, Transport, DBG Bouw& Reststoffen en Ingenieursbureau Enviso. Daarmee biedt het bedrijf een breed scala aan diensten in verschillende disciplines. “De synergie tussen de verschillende expertises maakt ons onderscheidend”, vindt algemeen directeur Rienus de Vries. “We benutten daarmee onze kennis zo goed mogelijk en we kunnen snel schakelen. Daardoor kunnen we onze opdrachtgevers zo volledig mogelijk ontzorgen. Je kunt ons echt zien als een bouwteampartner als het gaat om alles wat er nodig is om te kunnen ontwikkelen. We bieden een totaalpakket en die combinatie

Van der Wiel begon in de jaren vijftig als transportbedrijf en is sinds die tijd blijven groeien. In 1977 nam Van der Wiel De Vries Grondwerken in Joure over. Dat was het moment dat de aannemerswerkzaamheden werden gecombineerd met afvaltransport. In 1985 werd begonnen met de eerste activiteiten op het gebied van bodemsanering en stortgas (methaan). In 1988 ontstond de Van der Wiel Drachten Holding BV. Negen jaar later verhuisde het bedrijf naar het huidige kantoor aan De Meerpaal in Drachten. “Inmiddels zijn we een team van 170 vrouwen en mannen”, vertelt Rienus de Vries, die sinds dit jaar de nieuwe algemeen directeur is. “Van der Wiel is nog steeds een familiebedrijf. Dat merk je aan de betrokkenheid en de hechte onderlinge sfeer. Samen maken wij er werk van, luidt onze slogan!” Op de eigen locatie aan De Meerpaal heeft Van der Wiel sinds 1997 een open overslag van diverse bulkmaterialen. Het terrein is ongeveer zes hectare groot en goed 89

Friesland bouwt en ontwikkelt

bereikbaar vanaf het water. De loskade is geschikt voor schepen tot maximaal 1.200 ton. Zowel hout en puin als licht tot sterk verontreinigde grond worden open overgeslagen en schone materialen, zoals zand en grond, worden aan- en afgevoerd.

Innovatief, effectief en duurzaam

“Onze werkwijze is heel transparant, ook over wat onze inzet precies gaat kosten”, vertelt commercieel manager Henner de Vries. “Daardoor hebben we een groot aantal duurzame relaties opgebouwd met onze opdrachtgevers. We worden door onze vaste klanten vaak al in een heel vroeg stadium ingeschakeld bij de projectontwikkeling. Dat vinden wij heel prettig, want op die manier kunnen we nog meer van meerwaarde zijn. Door al vroeg aan de ontwikkeltafel te zitten, lukt het ons om in het vervolgtraject bepaalde problemen te voorkomen. We leveren ook een meerwaarde bij tenders. Dat doen we door samen met de ontwikkelaar in te schrijven en proberen een aanbesteding te winnen op kwaliteit. We behalen hoge scores op onder meer CO2-reductie, circulariteit en het voorkomen van overlast voor de omgeving.” Van der Wiel zorgt voor oplossingen die innovatief, effectief en duurzaam zijn. Dat doet het bedrijf vanaf het allereerste idee tot aan de oplevering. Voorbereidende werkzaamheden, zoals bodemonderzoek, keuringen van gronddepots en het aanvragen van vergunningen, worden door het eigen Ingenieursbureau Enviso uitgevoerd. Vanuit de civiele techniek heeft Van der Wiel eigen ontwerpers voor het samen met de opdrachtgever opstellen van herinrichtingsplannen, detailtekeningen en grondbalansen voor de beoogde woningbouw. “En als blijkt dat daarbij sloopwerk of bodemsanering nodig is, dan kunnen we dat 90

ook doen”, aldus Henner de Vries. “We slopen overigens met een circulaire gedachte. Dat wil zeggen dat we altijd kijken of we materialen kunnen hergebruiken.” Het transporteren van grond, zand, hout, slib en bouwmaterialen wordt gedaan door een vijftigtal chauffeurs van Van der Wiel. Zij zijn getraind om de ladingen op tijd én met de juiste certificaten op de locatie te krijgen. Henner de Vries: “Voor onze opdrachtgevers kunnen we het volledige ontwerpen realisatieproces uit handen nemen.”

Anders oplossingsgericht denken

Het bedrijf heeft vele voorbeelden van projecten die noemenswaardig zijn, zoals het Drachtstervaartplan in Drachten. “Daar zitten we nu in de eindfase. We zijn hier al een jaar of twintig geleden mee begonnen”, vertelt Henner de Vries. “Aan dit plan zaten nogal wat haken en ogen. Dit gebied wilde de gemeente graag ontwikkelen tot nieuwbouwwijk, omdat het echt een rotte kies was. Dit kwam met name doordat er een vuilstort zat. Niemand dacht dat het ooit wat kon worden, omdat er zoveel vervuiling was. Het klinkt misschien raar, maar van zulke projecten worden wij juist enthousiast.”

‘Met specifieke kennis en anders denken, kunnen we tot een oplossing komen’ Van der Wiel kwam met een unieke oplossing. De voormalige vuilstort werd verplaatst en verpakt in een geluidswal. “Met specifieke kennis en anders denken, konden we toch tot een oplossing komen”, zegt

Friesland bouwt en ontwikkelt

Henner de Vries. “Wij hebben de kennis en het vakmanschap in huis om de mogelijkheden te onderzoeken binnen de bestaande weten regelgeving.” In Maarssen voerde Van der Wiel een van de grootste private bodemsaneringen ooit in Nederland uit. Daar werd het 17 hectare voormalige DSM-terrein geschikt gemaakt voor de bouw van ruim 600 koopwoningen. Om ruimte te maken voor nieuwbouw werden de Leeuwarder Papier Fabriek (LPF) in de Friese hoofdstad en het oude Flexaterrein aan de Oppenhuizerweg in Sneek gesaneerd. Andere voorbeelden van het bouwen woonrijp maken voor nieuwbouwlocaties zijn Diepstroeten in Assen, Blitsaerd (fase 1) in Leeuwarden en De Meeuwen in Groningen. Met Staatsbosbeheer realiseert het bedrijf het natuurontwikkelingsplan Schoterveld bij Bant, De Moere in Grolloo en Hollandse Hout in Lelystad. Ook hier is sprake van adviseren, ontwerp én realisatie, inclusief de afzet van het zand.

Meedenken over beste aanpak

Rienus de Vries en Henner de Vries zien dat op dit moment

vooral de stedelijke ontwikkeling erg in trek is. “Voor elke beschikbare postzegel in de binnenstad zijn ontwikkelaars bezig om een stedenbouwkundigplan te bedenken. We krijgen veel aanvragen waarbij we graag meedenken over de beste aanpak. Vaak moeten er in steden gebouwen worden gesloopt en gronden worden gesaneerd.” Ook buiten de steden zijn er volgens Van der Wiel mogelijkheden om te ontwikkelen. “Daar heb je juist weer meer te maken met schone gronden, maar kan er in bepaalde gebieden sprake zijn van een slappe bodem”, legt Henner de Vries uit. “Daar kunnen we zorgen voor een goede voorbelasting om zo voldoende draagkracht te realiseren voor de toekomstige infrastructuur.” Overal waar gesloopt, gebouwd en verder ontwikkeld wordt, kan Van der Wiel zijn steentje dus bijdragen. “En soms zien we ook zelf mogelijkheden voor bepaalde locaties”, aldus Rienus de Vries. “Die ontwikkelen we niet zelf, we kunnen niet een partner en tegelijkertijd een concurrent zijn. Daarom wijzen we onze relaties op de mogelijkheden. We denken graag mee, op alle fronten!”

Friesland bouwt en ontwikkelt

Blue Banner

‘Je bent zo goed als je laatste project’

Friesland bouwt en ontwikkelt

Snelle jongens; het is nog altijd het imago dat kleeft aan het beroep van vastgoedontwikkelaars. Erik Schot en Joost van Kimmenaede van Blue

Banner Real Estate Development weten beter. “Vastgoedontwikkeling is juist een proces van lange adem, waarbij tijd een ongrijpbare factor is. In plaats van snelle jongens zijn wij meesters in het bewaren van ons geduld. Op

die manier tillen we uiteindelijk met ieder project de kwaliteit van de totale omgeving naar een hoger plan.”

Achter de monumentale gevel aan de Turfmarkt 14 in Leeuwarden gaat het kantoor van Blue Banner schuil. Wie voor het eerst op bezoek komt, moet even zoeken. De heren hebben er namelijk bewust voor gekozen om geen groot logo op de ramen te plakken. Als Erik Schot de deur opent, lijkt hij zowaar in een woning te staan. “Dat is het ook”, verklapt hij. “Samen met Bouwbedrijf De Vries ontwikkelden we op deze unieke plek in het hart van onze Friese hoofdstad 24 moderne appartementen. In een ommezien waren ze verkocht. Enkele appartementen hebben we nog in eigen beheer, zodat we hier op deze prachtplek kantoor kunnen houden.”

‘Wij zetten onze tanden graag in complexe opdrachten’ Een plus voor het gebied

Jarenlang deden de vijf monumentale panden aan de Turfmarkt dienst als museumgebouwen van het Fries Museum. Met de verhuizing van het museum in 2013 kwamen de toonzalen, ontvangstruimtes en kunstopslag leeg te staan. De transformatie van museumzaal naar modern appartement bleek een kolfje naar de hand van Schot en Van Kimmenaede. “Wij zetten onze tanden met liefde in dit soort complexe opdrachten”, beaamt Van Kimmenaede. “Hoe tover je een vervallen gebouw om tot hedendaags appartementencomplex, zonder afbreuk te doen aan het monumentale karakter en de originele details? Hoe kun je met de doelgroepen, de sfeer en de openbare ruimte spelen om er uiteindelijk één grote plus voor de stad van te maken? Dat vinden we interessante opgaves.” Binnenstedelijke ontwikkeling is, niet geheel verwonderlijk, een van de specialismen van Blue Banner. Zo buigen Van Kimmenaede en Schot zich over diverse projecten in de kernen van dorpen en steden. Van drie grachtenpanden aan het Naauw in Leeuwarden en de oude GGZ-kliniek in de Friese hoofdstad tot het voormalige politiebureau in Grou en het leegstaande schoolgebouw van het Bogerman College in Wommels. “In Wommels ontwikkelen we tien 93

Friesland bouwt en ontwikkelt

huur- en tien koopappartementen voor starters”, vertelt Schot. “We merken dat er in de dorpen ontzettend veel vraag is naar betaalbare woningen in zowel huur als koop. De uitdaging is om daarvoor een passende locatie te vinden, waar we duurzame en kwalitatieve woningen kunnen ontwikkelen, die desondanks betaalbaar zijn. In Wommels komt dat prachtig samen in de voormalige school. Met deze appartementen dragen we ons steentje bij aan de openbare ruimte, maar ook aan de toekomst en vitaliteit van Wommels.”

Teamwork pur sang

Naast renovatie- en herbestemmingsplannen zet Blue Banner jaarlijks haar handtekening onder tal van spraakmakende nieuwbouwprojecten. Een opvallend project is ‘De 3 van Sminia’ in Burgum, waar drie eigentijdse appartementengebouwen verrijzen aan het pas opgeleverde Van Sminiaplein. “In onze optiek is de kern van projectontwikkeling om waarde toe te voegen aan een plek”, vindt Schot. “Ieder pro-

ject begint daarom met een bezoek aan de locatie om te zien wat er is, maar vooral wat er nog ontbreekt. In Burgum zagen we dat de winkelstraat in verval raakte en dat er een flessenhals ontstond op deze plek. Met beide aandachtspunten zijn we aan de slag gegaan. Daarbij hebben we heel sterk gestuurd op de uitstraling van de drie panden, die past bij de historie van Burgum. Met de uitgesproken architectuur geven we het centrum haar allure terug.” “We richten ons in Burgum op een zeer gevarieerde doelgroep”, vult Van Kimmenaede aan. “Van starters tot senioren, en van huur tot koop. De kunst is dat je aan de buitenkant niet kunt zien voor welke doelgroep je ontwikkelt. Ieder ontwerp moet de tand des tijds en de toets der kritiek kunnen doorstaan.” Jaarlijks ontwikkelt Blue Banner zo’n honderd tot honderdvijftig woningen per jaar, met een projectomvang tussen de twintig en tachtig woningen.

Van Kimmenaede: “Dat is onze ‘sweet spot’. We hebben liever wat meer kleine opgaves dan één heel groot project. Deze keuze voor kleinere, individuele projecten betekent alleen wel dat we veel projecten tegelijkertijd hebben lopen. Omdat we maar met z’n tweeën zijn, moeten we taken delegeren en uitbesteden onder onze regie en aansturing. In de loop der jaren hebben we een uitstekend team van architecten, aannemers en adviseurs om ons heen verzameld. Geen project is gelijk, waardoor je voor iedere opgave een passend team moet samenstellen. Projectontwikkeling is namelijk teamwork pur sang. Erik en ik zijn als het ware de bondscoaches die voor de beste opstelling zorgen en tegelijkertijd zelf in de spits spelen.”

‘Wij zijn de bondscoaches die zelf in de spits spelen’

Friesland bouwt en ontwikkelt

‘Ieder ontwerp moet de tand des tijds en de toets der kritiek kunnen doorstaan’

Fikse inhaalslag

Het twee spitsen-systeem met Van Kimmenaede en Schot in de voorhoede, zorgt ervoor dat veel opdrachtgevers Blue Banner inmiddels van gezicht kennen. Schot: “Onze naam, ons netwerk en onze reputatie zijn goud waard. Daar zijn we ontzettend zuinig op. Je bent net zo goed als je laatste project. Tegelijkertijd merken we dat er in het publieke domein nog wantrouwen bestaat als het over projectontwikkeling gaat. Het beeld van speculanten die op zoek zijn naar snel geld zit bij veel mensen nog altijd tussen de oren. Om dit wantrouwen te tackelen laten Joost en ik zien dat we ons langdurig verbinden aan een project. In sommige gevallen houden we zelf vastgoed aan om objecten in eigen beheer te verhuren, zodat we betrokken blijven bij een project en de kwaliteit kunnen waarborgen. Daarmee investeren we in een lange termijn relatie met een gemeente of opdrachtgever. Het grootste compliment dat we kunnen krijgen, is dat we na onze eerste klus in een

gemeente ook voor een tweede, derde of zelfs vierde project worden gevraagd.” Een situatie die steeds vaker voorkomt, want Van Kimmenaede en Schot merken dat meer en meer gemeenten zich bewust zijn van de fikse inhaalslag die ze moeten maken als het gaat om woningbouw. Van Kimmenaede: “Lange tijd werd hier in Friesland gekoerst op krimpprognoses, waardoor er weinig werd gebouwd. Met het stijgende aantal kleine huishoudens en jongeren die in de eigen regio willen blijven wonen, kijken we daardoor in onze provincie nu tegen een dubbele achterstand aan. Een achterstand die alleen maar groter wordt nu meer mensen uit de Randstad Friesland weten te vinden. De coronacrisis heeft ons laten inzien dat fijn wonen een elementaire behoefte is. Zeker wanneer je hybride thuis en op kantoor werkt, is een prettige leef- en werkomgeving van levensbelang. Steeds meer mensen uit het westen vinden die ruimte hier bij ons in

Friesland en nemen de reistijd voor lief. De krimpvoorspellingen, de lage rente, de overspanning woningmarkt; het komt nu allemaal bij elkaar.”

Een woonvisie met lef

De vraag naar kwalitatief goede woningen stijgt de komende jaren alleen maar verder, verwachten de heren. Van Kimmenaede: “Hoog tijd dat gemeenten tot actie overgaan en de stroperige procedures achterwege laten. Overheden laten te veel tijd, energie en geld weglekken in allerlei aanbestedingen en selectieprocessen. Geld dat uiteindelijk niet in het project terechtkomt. Ze zijn alleen processen aan het optuigen om hun vingers niet te branden. Dat is een terugkerend probleem. Aan ons allen de taak om met elkaar een ambitie en woonvisie te formuleren en het lef te hebben om daarin te investeren. En belangrijker nog: om elkaar daarin als partners volledig te vertrouwen. Dat kun je het beste bereiken door concreet te laten zien dat dit werkt en mooie gedeelde ontwikkelingen oplevert.” 95

Friesland bouwt en ontwikkelt

Yspeert Advocaten

‘Wij geven advies waar je letterlijk op kunt bouwen’

Voorkomen is beter dan genezen. Dit gezegde vat de bedrijfsfilosofie van Yspeert Advocaten kort en bondig samen. Een goed juridisch advies kan namelijk veel problemen voorkomen.

Advocaten Elzelou Grit en Jan-Gerrit Meijerink weten als geen ander hoe complex, innovatief

en veranderlijk de bouwen vastgoedwereld is voor zowel marktpartijen als overheden. Reden te meer om naast juridische kennis ook de branche door en door te kennen. “Wij geven advies en ondersteuning waar klanten letterlijk en figuurlijk op kunnen bouwen.” 96

Friesland bouwt en ontwikkelt

vertelt advocaat Elzelou Grit. “Dat is verstandig, want het maken van duidelijke afspraken helpt enorm om (juridische) conflicten te voorkomen.” Van het opstellen van bouwteamovereenkomsten tot het bijstaan van een klant tijdens een bestuursrechtelijke procedure: de specialisten van Yspeert Advocaten hebben alle kennis in huis die nodig is in de complexe bouwwereld. “Het liefst schuiven we als meewerkend voorman zo vroeg mogelijk aan tafel bij onze opdrachtgevers”, zegt advocaat Jan-Gerrit Meijerink. “Door aan de voorkant mee te denken, kunnen we veel potentiële problemen vroegtijdig tackelen. Ook denken we graag mee over wie de beste samenwerkingspartners zijn. Daarbij putten we uit eerdere ervaringen en uit een rijk netwerk aan specialisten met een uitstekend trackrecord. Door vanaf het begin met de juiste experts te werken, verhoog je de snelheid en slagvaardigheid van je project. Net als regeren, begint ook bouwen met vooruitkijken.”

‘Door aan de voorkant mee te denken, kunnen we veel potentiële problemen vroegtijdig tackelen’ Innovatieve woonvormen

“Over regeren gesproken: een van de actuele thema’s die leeft in de vastgoedwereld, is de woningkrapte en de veel gehoorde noodkreet om meer te bouwen”, vertelt Meijerink. “Om niet langer af te wachten ontstaan er innovatieve woonvormen, deels uit nood geboren. Denk aan Tiny Houses, maar ook aan zogenoemde microdorpen die in een losstaand woongebouw of -gebied gecreëerd worden. Bij zo’n nieuwe manier van wonen en leven, loop je tegen praktische en juridische zaken aan. Wij denken graag vanuit onze expertise mee over deze onderwerpen. Niet alleen omdat het juridisch interessante kwesties zijn, maar ook omdat we zo een bijdrage kunnen leveren aan het stimuleren van duurzaam gebruik van gebouwen en gebieden.”

Een aannemer die halverwege het project failliet gaat. Hogere bouwkosten door stijgende materiaalprijzen. Een beschermde diersoort die de bouw stillegt. Er zijn talloze onverwachte situaties die een bouwproces kunnen verstoren. “We merken dat bouwers, investeerders, aannemers, projectontwikkelaars en architecten steeds vaker behoefte hebben om vroegtijdig de aanwezige risico’s en benodigde vergunningen in kaart te brengen”,

“Een tweede ontwikkeling waar we veel vragen over krijgen, is de invoering van de nieuwe Omgevingswet”, vult Grit aan. “De nieuwe Omgevingswet is een stelselherziening van het omgevingsrecht, waarbij 26 verschillende wetten worden samengevoegd tot een nieuwe wet. Zoals het nu lijkt treedt deze Omgevingswet vanaf 1 juli 2022 in werking. De reactie van de overheid op nieuwe initiatieven gaat verschuiven van ‘nee, tenzij’ naar ‘ja, mits’, waarbij toch de kwaliteit van de fysieke leefomgeving geborgd wordt. Dat lijkt een kleine 97

Friesland bouwt en ontwikkelt

verandering, maar wat betreft procedures en denkwijze gaat er veel veranderen. Het zijn allemaal zaken waarover heldere besluitvorming dient plaats te vinden rond regelgeving en beleid. Vandaar dat veel gemeenten voor advies bij ons aankloppen.”

‘Gemeenten eisen een grotere rol op om te beslissen wat er met hun woningvoorraad gebeurt’ Gemeente aan de knoppen

Grit en Meijerink merken dat gemeenten steeds meer zelf aan de knoppen willen zitten. Meijerink: “Een voorbeeld is dat gemeenten voor bepaalde wijken een maximumpercentage instellen voor de hoeveelheid studentenwoningen. Of een gemeente die vastgoedbeleggers probeert te weren, om zo starters meer kans te geven een woning te kunnen kopen. We zien de tendens dat gemeenten een grotere rol opeisen om te beslissen wat er met hun woningvoorraad gebeurt. Deze ontwikkeling vraag om heel zorgvuldige besluitvorming. De ene gemeente doet het namelijk zo, de andere gemeente wil het net iets anders. Daardoor krijg je verschillen en als gevolg daarvan geschillen met inwoners. Want waarom mag je bij de ene gemeente je woning wel verhuren, en bij de andere niet? Als overheid wil je die geschillen het liefst voorkomen.” Grit: “Nog zo’n vraagstuk dat bij gemeenten én marktpartijen leeft, is de invoering van burgerparticipatie. Daarbij gaat het om het betrekken van burgers en ondernemers bij de plannen voor hun wijk, straat, stad of dorp. In hoeverre mogen anderen meebeslissen over de ideeën? En wat doe je met de uitkomsten van zo’n onderzoek? Belangrijk is dat er een duidelijke scheidslijn wordt getrokken tussen

burgerparticipatie en draagvlak. Participatie heeft als doel dat je het net ophaalt. Wie vindt wat en waarom? Deze meningen zijn niet doorslaggevend voor het uiteindelijke besluit. Ons advies is om vooraf duidelijk in te kaderen over welk onderwerp (niet te ruim) en op welke wijze participatie (van een nieuwsbrief tot inspraak) plaatsvindt. Meedenken mag, meebeslissen gaat vaak een stap te ver.”

‘Soms is het nodig om zelf een stukje taart te delen’ Stuk van de taart

De kunst is om iedereen het gevoel te geven dat hij of zij wordt gehoord, weten Grit en Meijerink uit eigen ervaring. “Iedereen wil zijn of haar stukje van de taart. Het liefst zo groot mogelijk”, lacht Meijerink. “Soms is het nodig om zelf een keer een stukje taart te delen. Daarmee creëer je goodwill. De bouwen vastgoedwereld lijkt groot, maar uiteindelijk zit je bij veel projecten weer met dezelfde mensen aan tafel. Wij kiezen bewust voor toekomstbestendige relaties. Daarvoor moet je soms wat water bij de wijn doen, om ook in de toekomst de beste oplossing te kunnen blijven bieden.” Grit: “Het geheim van een goede advocaat is dat je verder kijkt dan die ene slag. Wat dat betreft is de bouwwereld net een schaakspel. Je moet altijd een stap vooruitdenken. Ik heb bewust voor de specialisatie omgevingsrecht gekozen omdat ik iedere dag met heel tastbare zaken bezig ben. Van een broedende vogel in een om te kappen boom, tot de komst van een windturbine naast een woning. Ik rijd graag even naar de locatie toe om te kijken hoe het echt zit. Ik lever op die manier een bijdrage aan de omgeving door projecten met oog voor de betrokken belangen mogelijk te maken.” 99

Friesland bouwt en ontwikkelt

BCN Groep

‘Wij lopen graag voor op duurzame en toekomstbestendige vastgoedontwikkeling’

100

Friesland bouwt en ontwikkelt

BCN Groep in Drachten is de grootste strategische huisvestingsadviseur van

Friesland. De adviseurs en managers van BCN hebben passie voor gebouwen. Ze creëren plezierige, duurzame en veilige omgevingen waarin de gebruikers

tot hun recht komen. Daarbij spelen toekomstbestendigheid en duurzaamheid een belangrijke rol. BCN wil daarin graag een voorloper zijn. Directeur Inko Tien vertelt dat BCN een echte kennisen sparringpartner is. “We bieden strategie en advies, projectmanagement, bouwmanagement, beheer en exploitatie. Dat doen we onder meer in de sectoren onderwijs, zorg, overheid en bedrijfshuisvesting. Teamspirit, het met elkaar realiseren van goede huisvesting, staat bij ons centraal. We zijn nieuwsgierig, betrokken én resultaatgericht. Onze aanpak is nuchter. We willen dat de klant in een gebouw komt waar hij volledig

tot zijn recht komt. Een gebouw moet ondersteunend zijn; de bedrijfsactiviteiten moeten door de huisvesting nóg efficiënter en effectiever worden.”

‘Een gebouw moet ondersteunend zijn en de bedrijfsactiviteiten nóg efficiënter en effectiever maken’ 101

Friesland bouwt en ontwikkelt

BCN begeleidt als integrale huisvester het proces van A tot Z, of sluit desgewenst aan bij een of meerdere fasen. “We houden ons bezig met diverse huisvestingsprojecten”, aldus Tien. “Dat kunnen eenvoudige, maar ook complexe projecten zijn. Hoe integraler, hoe leuker we het wel vinden, want daarbij kunnen we al onze expertises inzetten. We initiëren zelf ook concepten.” Volgens Tien kijkt BCN altijd samen met de opdrachtgevers en de ketenpartners naar vernieuwende, duurzame en toekomstbestendige oplossingen. “Daarbij gaan we voor een goede balans tussen de eenmalige investering en de exploitatie.”

Van advies tot realisatie

Volgens senior projectmanager Douwe Veltman is voor het vinden van de juiste huisvesting het stellen van de juiste vragen aan de opdrachtgever belangrijk. Wat verwacht iemand van het gebouw? Hoe groot moet het zijn? Hoe duurzaam? Welke activiteiten vinden er plaats? Wat zijn de wensen van de gebruikers? Hoe wil de opdrachtgever het gebouw beheren? “Alle antwoorden vertalen we tot een helder advies met duidelijke kaders.” De projectmanagers van BCN kunnen vervolgens ook het (ver)bouwproces volledig managen. Van het doen van aanbestedingen en het opstellen van een begroting tot het maken van een planning en komen tot een sluitende exploitatie. De bouwmanagers staan klaar om de (ver) bouw binnen het gestelde budget en de planning op te leveren. Voor meerdere klanten begeleidt BCN ook het begroten en uitvoeren van het meerjarig onderhoud. “Met planmatig onderhoud kunnen wij ervoor zorgen dat er geld 102

wordt bespaard”, zegt Veltman. “We denken ook mee als een klant het gebouw wil herbestemmen.”

Noodzakelijke verbinding

BCN zoekt bij de vastgoedontwikkeling altijd de verbinding met andere partijen. “Dat is nodig”, stelt Veltman. “Op die manier kun je kijken of je de zaken anders kunt aanpakken om tot een plezierige, duurzame en veilige omgeving te komen. Zo zijn bijvoorbeeld gemeenten verantwoordelijk voor de huisvesting van scholen in het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en speciaal onderwijs. Bij onderwijshuisvesting kun je alleen voor nieuwbouw bij de gemeente geld aanvragen. De gemeente ontvangt daarvoor geld via het Rijk. De scholen krijgen zelf geld voor energie en onderhoud. Daardoor is grootschalige renovatie bijna niet mogelijk, terwijl dat juist vaak wel kan zorgen voor meer gebruikersplezier en duurzaamheid.” In Opeinde werkte BCN om die reden graag mee aan het pilotproject School van Energie. Basisschool De Leister Igge onderging in 2018 een volledige transformatie. “Het bijna vijftig jaar oude gebouw hebben we aangepast aan de eisen van nu én de toekomst”, aldus Tien. “Het is verbouwd, uitgebreid en gasloos en energieneutraal gemaakt. De school heeft een tweede leven gekregen als kindcentrum en kan in de toekomst ook andere gebruikers krijgen.”

Slimme financiering

De levensduurverlengende renovatie was mogelijk dankzij een innovatieve financiering op basis van total cost of ownership. Dit principe gaat uit van het totaalbedrag aan kosten voor de aanschaf en het bezit van het vastgoed

Friesland bouwt en ontwikkelt

gedurende de gehele gebruikscyclus. “Met total cost of ownership breng je systematisch in kaart wat de kosten zijn en hoe je die kunt besparen”, zegt Veltman. “Door de gelden voor onderhoud en energieverbruik van de schoolbesturen voor de komende dertig jaar naar voren te halen, hebben we bij De Leister Igge investeringskapitaal kunnen creëren. De gemeente is gevraagd voor een bijdrage in de nieuwbouwkosten en zo werd duurzame renovatie mogelijk.” De Leister Igge kende van het Plan van Eisen tot de oplevering een doorlooptijd van vijftien maanden. “Dat is ongekend snel in onderwijsland”, aldus Tien. Veltman vult aan: “En de renovatie werd ook nog eens in een zomervakantie gerealiseerd!”

‘Voor het geld van één nieuwbouwschool kunnen we twee bestaande gebouwen renoveren’ Kien samenwerken

Samenwerken aan toekomstbestendige en duurzame scholen biedt BCN nu ook aan onder het initiatief Kien (wijzijnkien.nl). “De Leister Igge is een goed voorbeeld van het feit dat je voor het geld van één nieuwbouwschool twee bestaande gebouwen levensduurverlengend kunt renoveren”, zegt Tien. “Dat vinden wij echt Kien. En daarom hebben we een speciaal stappenplan ontwikkeld, op basis van onze ervaringen van de afgelopen drie jaar. Hiermee brengen we binnen een maand in kaart hoe gemeente en schoolbesturen anders kunnen

samenwerken, financieren en prestatieverplichtingen kunnen aangaan.” De Kien-aanpak bestaat uit vijf stappen. Stap één: de inventarisatie van het bestaande gebouw. Stap twee: een evaluatie van het gebouw. Stap drie: een gesprek met de schoolleiding over de functionaliteit. Stap vier: het maken van een integrale businesscase om de haalbaarheid te berekenen. Stap vijf: het eindplan waarin maatwerkadvies wordt gegeven, met daarin de vervolgstappen voor het realisatieplan. “We kunnen voor elk scenario een doorberekening maken”, aldus Veltman. “Zo zijn we in Leeuwarden innovatief bezig met het ontwikkelen van een kindcentrum in de nieuw te bouwen wijk Middelsee. Daar zetten we in op circulair bouwen, zoals voor de hele wijk geldt. Met de gemeente Leeuwarden én een werkgroep studenten van NHL Stenden, onderzoeken we hoe die ambitie kan worden ingevuld.” Dat begint volgens Veltman eerst met het definiëren en meetbaar maken van het begrip circulair. “Circulair heeft nu vele betekenissen. Wij zouden bijvoorbeeld een donorgebouw willen maken. Naar ons idee is dat zeker circulair. Je kunt het gebouw in de toekomst uit elkaar halen en elders neerzetten. We lopen graag voor op duurzame en toekomstbestendige ontwikkelingen. Er zijn alleen heel veel boekhoudkundige spelregels die bepaalde oplossingen nog tegenhouden. Dat wil overigens niet zeggen dat we niet proberen te pionieren, want als BCN blijven we ondernemen en innoveren.” 103

Friesland bouwt en ontwikkelt

Wethouder Mark de Man, gemeente Súdwest-Fryslân

104

‘Innovatieve ideeën voor woningen zijn meer dan welkom, verras ons maar!’

Friesland bouwt en ontwikkelt

Als rasechte Brabander studeerde, woonde en werkte Mark de Man in hartje Tilburg. Met ruim 222.000 inwoners telt

de Noord-Brabantse gemeente meer dan twee keer zoveel mensen als de totale gemeente Súdwest-Fryslân, waar hij

sinds 2018 wethouder is. Het inwoneraantal van z’n huidige woonplaats Easterwierrum komt zelfs maar net boven de

driehonderd uit. Ondanks de flinke schaalverschillen zijn de

opgaven van zijn dorp en gemeente net zo groot als van zijn voormalige studiestad.

“Ik ben geboren en getogen in Veghel, in de buurt van Eindhoven. Voor mijn master verhuisde ik naar Tilburg, waar ik met veel plezier heb gewoond. De liefde bracht me tien jaar geleden naar Friesland. Voor veel mensen heeft dat een grote impact om plotseling aan de andere kant van het land te gaan wonen. Voor mij zijn het niet de stenen die mijn huis een thuis maken. Ik voel me thuis op iedere plek zolang ik degene die ik liefheb, om me heen heb. Sinds een aantal jaar woon ik in Easterwierrum, een prachtig dorpje dat centraal ligt tussen Sneek en Leeuwarden. Waar ik in Tilburg altijd de rust moest opzoeken, moet ik in Easterwierrum de drukte opzoeken. Ik moet eerlijk toegeven dat me dat uitstekend bevalt.”

‘Voor mij zijn het niet de stenen die mijn huis een thuis maken‘ “Als wethouder heb ik onder andere Wonen in mijn portefeuille. Een thema dat me om meerdere redenen boeit. Ik ben erg geïnteresseerd in maatschappelijke ontwikkelingen en verdiep me graag in trends en voorspellingen. Toen ik in 2020 deze portefeuille kreeg, zaten we nog in de nasleep van de economische crisis. Ik heb in mijn tijd als advocaat zelfs nog huiseigenaren bijgestaan die in de financiële problemen zaten doordat hun hypotheek onder water stond. Jarenlang stond hun huis te koop, waardoor de problemen alleen maar groter werden. Een situatie die inmiddels absurd lijkt. Het te koop-bord staat

tegenwoordig nog maar nauwelijks in de tuin of een woning is al verkocht. Juist deze dynamiek vind ik bijzonder interessant om vanuit mijn functie als wethouder op in te spelen.”

Wonen, werken en genieten

“De portefeuille Wonen vind ik ook uitdagend omdat een fijne woning invloed heeft op meerdere facetten in je leven. Wonen, werken en genieten staan bij onze gemeente dan ook als drie-eenheid centraal in de strategie voor de komende jaren. Wonen is daarin een elementaire basisbehoefte, omdat een fijne woonplek een grote impact heeft op de overige factoren. Wanneer je in een huis woont waar je je thuis voelt, draagt dat uiteraard bij aan de factor genieten. Wanneer je op de fiets naar je werk kunt, omdat je een woning in de buurt vindt, vergroot dat niet alleen je werk-, maar ook je leefplezier. Kortom: alles staat met elkaar in verbinding. Ik merk dat het vinden van een fijne woning op dit moment voor veel mensen lastig is. Daarmee grijpt het dus direct in op de factoren werken en genieten. Er is onder onze inwoners behoefte aan meer woningen. Dit heeft ertoe geleid dat we als college een nieuwe woningbouwstrategie hebben opgesteld. Deze is gericht op het versnellen van de woningbouwopgave.”

‘We staan open voor creatieve plannen om samen de woningbouw een boost te geven’ 105

Friesland bouwt en ontwikkelt

Groot in keukens Superkeukens | Cerezo/Freud

sterke punten

√ Direct de beste prijs √ Deskundig advies

√ Gratis 3D-ontwerp

√ Gespecificeerde offerte √ Topkwaliteit

√ CBW- erkend

√ 10 jaar garantie op keuken

√ 5 jaar garantie op apparatuur √ Vakkundige montage √ Snelle levertijd √ Maatwerk

√ A-merk apparatuur

“stijlvol koken” 120 keukenopstellingen

Keller keukens | Crystal

Oxford Classic

Next 125 | NX510

106

Frisaxstraat 12 (ind. Schipsloot) Wolvega

tel (0561) 61 61 61

www.homecenter.nl

Friesland bouwt en ontwikkelt

“Aangezien Súdwest-Fryslân een omvangrijke gemeente is met grote verschillen tussen de kernen en de steden, hebben we samen met de provincie Fryslân deelgebieden aangewezen. Die hebben we al deels ingevuld met plannen, een ander deel laten we vrij voor een creatieve invulling. Om de woningbouw te versnellen, geldt als belangrijkste uitgangspunt dat in principe geen enkel gebied op slot staat. Uiteraard kijken we bij elk plan wel naar de aard en de schaal. Met andere woorden: een plan moet passend zijn bij de vraag en een kwalitatieve toevoeging zijn voor het gebied. Daarvoor hebben we een zorgvuldig afwegingskader opgesteld, zonder dat we ontwikkelaars in een bepaald keurslijf duwen. We zijn als gemeente meegaander, merk ik. We staan open voor creatieve plannen om samen de woningbouw een boost te geven.”

Klaar voor de toekomst

“Bij ieder plan kijken we als gemeente allereerst naar een aantal praktische randvoorwaarden, zoals het bestemmingsplan en de ontsluiting van een gebied wat betreft wegen en nutsvoorzieningen. Maar we kijken ook verder. Een dorp kan op dit moment grote vraag hebben naar starterswoningen, maar wat doen we in de toekomst met deze woningen? Die starters verhuizen op een gegeven moment naar een groter huis omdat ze kinderen krijgen. Met heel slimme aanpassingen kunnen we de starterswoningen van nu toekomstbestendig maken. Denk aan bredere deurposten, zodat we de woningen over twintig jaar geschikt kunnen maken voor senioren. Op die manier bouwen we niet alleen voor nu, maar ook voor de toekomst van onze dorpen, steden en wijken.”

‘Van het IJsselmeer tot de Greidhoeke en van de Afsluitdijk tot aan Top en Twel; op verschillende plekken gaat de schep de grond in’ “In maart hebben we met de provincie Fryslân afspraken gemaakt over de woningbouwruimte. Vervolgens hebben we de nieuwe woningbouwstrategie met de raad gedeeld en met spoed een aantal gemeentelijke gronden in exploitatie genomen. Als gemeente zijn we eigenaar van een aantal grondlocaties, waar woningbouw mogelijk is. In mei konden we daarom al los met de eerste fase om ontwikkelaars te zoeken. Ik ben enorm trots op die korte doorlooptijd. Wanneer het echt moet, zie je dat we als gemeente kunnen doorpakken. Van 160 woningen in fase 2 van Harinxmaland in Sneek tot twintig startersappartementen in het voormalige Bogerman schoolgebouw in Wommels. Inmiddels zijn er meer dan vijfentwintig concrete bouwplannen, in zowel de steden als de dorpen. Van het IJsselmeer tot de Greidhoeke en van de Afsluitdijk tot aan Top en Twel; op verschillende plekken gaat de schep de grond in. En we bouwen voor diverse doelgroepen. Het woningaanbod gaat van koop- tot huurhuizen en van tiny house tot vrije villa. Met elkaar de schouders eronder zetten, dat is geweldig om te zien.”

een ecologische wijk, zoals die eerder in Almere is gebouwd. In Wons bouwen inwoners hun eigen huurwoningen. Deze andere manier van denken stimuleren we als gemeente. We staan open voor innovatieve ideeën. Daarbij is de denkwijze niet langer: waarom? We zeggen nu juist waarom niet? Verras ons maar! Die instelling past ook bij mijn manier van denken. Ik ben van nature ruimdenkend. Natuurlijk kun je niet alles goed vinden, maar geef het een kans. Met die instelling willen we de woontrein in SúdwestFryslân extra vaart geven. Dat vraagt hier en daar om wat duwen trekwerk, maar dat heb ik er graag voor over.”

Duwen en trekken

“De grote vraag naar woningen is een katalysator voor bijzondere, experimentele plannen. Zo is er in Bolsward een plan ontstaan voor

107

Friesland bouwt en ontwikkelt

Friso Bouwgroep

108

“De blik naar buiten, want samen bereik je meer” (v.l.n.r.) Chris Reitzema, Berber Dedden, Wieger Pieter Boonstra Foto: Sietse de Boer

Friesland bouwt en ontwikkelt

Al 75 jaar beheerst Friso Bouwgroep alle facetten van het bouwen; van woningbouw, utiliteitsbouw, civiel en duurzaam bouwen tot

restauratie, onderhoud en verbouw. Een specialistische tak van sport binnen de bouwgroep is het onderdeel projectontwikkeling, waar de

experts van Frisoplan zich dagelijks over buigen. Daarmee is Friso een ontwikkelende bouwer, die het ontwikkelen bouwproces van A tot Z in de vingers heeft.

Een jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog sloegen drie Friese bouwbedrijven de handen ineen om te bouwen aan een nieuwe toekomst voor Nederland. Het was het begin van Friso Bouwgroep. Nog altijd is die drive om samen te werken dé kracht van Friso, merkt Wieger Pieter Boonstra, projectontwikkelaar bij Frisoplan. Als ontwikkelende bouwer heeft Friso volgens Boonstra een andere instelling dan menig concullega. “Naast onze eigen projectontwikkeling werken we ook met passie aan ontwikkelopgaven voor andere vastgoedpartijen zoals gebiedsontwikkelaars, woningcorporaties, beleggers en gemeenten. Ons team verzorgt regelmatig de coördinatie van bouwteams en technische engineers voor opdrachtgevers. Van grootschalige ontwikkelprojecten tot kleinschalige woningbouw; voor elk project en iedere fase hebben we specialisten in huis. Met onze kennis en kunde zijn we een veelgevraagd bouwteampartner. Onze ambitie is om jaarlijks zo’n driehonderd woningen te realiseren om op die manier een steentje bij te dragen aan het woningtekort. Een ambitie die we afgelopen jaar samen met onze bouwpartners ruimschoots hebben behaald.”

‘We staan voor complexe uitdagingen, die we niet in ons eentje kunnen oplossen’

appartementen op een unieke locatie aan het water. Maar ook buiten Friesland wordt er gebouwd. Zo zitten we op dit moment in de afrondende fase van De Meeuwen, 85 woningen in de binnenstad van Groningen. Stuk voor stuk voorbeelden van maatwerkwoningen die passen bij de locatie en de wensen en eisen van de doelgroep.”

‘Wij hebben de fabrieken, de bouwers, de skills én de kennis in huis’ “Wij zijn een echte maatwerkbouwer”, zegt Berber Dedden, commercieel teamlid Klant & Markt. “Onze basis is ons eigen prefab bouwsysteem. Dit is een concept dat we van A tot Z volledig zelf hebben ontwikkeld, waardoor we snel en foutloos kunnen bouwen. Wij hebben de fabrieken, de bouwers, de skills én de kennis in huis. Die expertise hebben we verwerkt in een duurzaam en praktisch woonconcept: het Friso Bouwconcept. In onze eigen productiefabrieken van Houkesloot Toelevering kunnen we drie onderdelen realiseren: betoncasco elementen, houten kozijnen, ramen en deuren en hsbelementen. Al deze prefab-onderdelen leveren we

Echte maatwerkbouwer

Ook de komende jaren is er volop werk aan de winkel voor de experts van Frisoplan. “Op onze tekentafel liggen meerdere mooie projecten”, vertelt Boonstra. “Het Perk in Sneek is daar een van. Hier ontwikkelen we 115 woningen in een betaalbaar prijssegment. In Makkum zijn we in gesprek over een uitbreidingsplan met veertig woningen. In Middelsee in Leeuwarden ontwikkelen we 43 woningen en in Workum werken we aan twaalf bijzondere

Luchtfoto project Westerwal Groningen 109

Impressie 43 woningen Middelsee Leeuwarden

rechtstreeks aan onze collega’s op de bouwplaats, zodat we snel en zeer precies kunnen bouwen.”

Intensieve kopersbegeleiding

Naast de ontwikkeling en de daadwerkelijke bouw, verzorgt Frisoplan ook de (proces)begeleiding van de kopers van de te bouwen woningen. “Zo maken we de verkoopstukken op, brengen de woning samen met de makelaar in verkoop, stellen de koopen aannemingsovereenkomsten op, we houden de kopersgesprekken en organiseren meerdere bouwbezoeken”, somt woonadviseur Chris Reitzema op. “We merken dat kopers het fijn vinden om tijdens zo’n bouwtraject bij de hand genomen te worden. We leggen de verkoopstukken uit, we lichten de bouwtekeningen toe en we bespreken wat er standaard in de woning zit. Daarnaast hebben we een uitgebreide keuzelijst met aanvullende opties. Denk aan een uitbouw, een garage,

het aftimmeren van de zolder of het verplaatsen van binnenwanden. Op het gebied van duurzaamheid worden er zonnepanelen en een warmtepomp geplaatst conform de laatste eisen. Aanvullend daarop worden er ook nog extra duurzaamheidstoepassingen aangeboden. De koper krijgt gedurende het traject volop gelegenheid om individuele wensen te uiten.” Om kopers op ieder moment van de dag toegang te geven tot deze gegevens werkt Frisoplan met het digitale platform ‘Volg Je Woning’. “Hierin vinden de bewoners alle beschikbare informatie. Van de informatie over de keuken(aansluitingen), het sanitair en het tegelwerk tot nieuwsupdates over de voortgang op de bouwplaats”, legt Reitzema uit. “Het voordeel is dat kopers na werktijd rustig op de bank de laatste informatie en ontwikkelingen kunnen bekijken. Via de chatfunctie kunnen ze 24/7 hun vragen stellen. Deze begeleiding van het proces is niet uniek, maar het is wel onze grote kracht. We hebben een aantal zeer ervaren mensen in dienst die fulltime bezig zijn met de verkoop- en kopersbegeleiding. Als je belooft om maatwerk te leveren, dan kan dit onderdeel binnen ons bedrijf uiteraard niet ontbreken.”

Samen bereik je meer

Het woningtekort, de overspannen woningmarkt, het personeelstekort, de coronacrisis, stijgende gasprijzen en een veranderend klimaat. Al deze uitdagingen vereisen een integrale aanpak, concludeert het drietal. “Wij voelen ons hier als organisatie maatschappelijk verantwoordelijk voor. 110

Frisoplan kopersbegeleiding

Impressie Thomashof Eilân Workum

De toekomst dwingt ons om duurzaam en snel te bouwen, maar vereist ook dat we de juiste type woning op de juiste locatie en voor de juiste doelgroep realiseren. Alleen dan kunnen we iets doen aan het stijgende woningtekort. Daarbij focussen we ons niet alleen op nieuwbouw, maar kiezen we bewust voor een mix van herontwikkeling en het upgraden van bestaand bezit. Herbestemming, verbouw en renovatie zijn inmiddels net zo belangrijk als nieuwbouw.”

‘Steeds vaker zien we dat de persoonlijke belangen van tafel gaan wanneer we een gezamenlijke opgave aanpakken’ Steeds vaker merkt Dedden dat bouwers genoodzaakt zijn verder te kijken dan alleen hun eigen ambities. “Zeker bij grootschalige gezamenlijke opgaven dienen de persoonlijke belangen van tafel te gaan en staat het projectbelang voorop”, knikt ze. “Denk aan het Groninger Bouwakkoord waar zes bouwbedrijven (Bedrijfsbureau BI) de handen in één hebben geslagen om de versterkingsopgave te versnellen. Daarbij gaat het niet langer om de naam van de werkgever op je bouwhelm, maar om de doelstelling die je met elkaar wilt behalen. Die gezamenlijke drive is volgens mij de oplossing voor de complexe uitdagingen die voor ons liggen. De blik moet naar buiten. Samen bereik je zoveel meer dan alleen.”

Erkende leerwerkplek

“Een andere uitdaging waar we mee te maken hebben, is het aantrekken van nieuw talent”, vult Reitzema aan. “Om ons steentje bij te dragen aan de volgende generatie vakmensen zijn we als Friso Bouwgroep al jaren een erkende leerwerkplek. Toch merken we dat het steeds lastiger wordt om vakmensen te vinden. De digitalisering van onze maatschappij heeft er deels voor gezorgd dat jongeren tegenwoordig liever games of apps bouwen dan woningen. De economische crisis heeft er tot slot aan bijgedragen dat veel vakmensen de sector hebben verlaten en een andere baan hebben gevonden. Het blijft ontzettend lastig om voldoende en de juiste vakmensen te krijgen. Via onze website www.echtebouwers.nl zijn we op zoek naar nieuw talent. Het is ons doel om de veelzijdigheid van dit prachtige vak te laten zien en daarmee de juiste mensen te vinden.”

Herontwikkeling Oosterpoort Sneek 111

Friesland bouwt en ontwikkelt

BDM

‘Om te kunnen graven en bouwen, zul je eerst alles moeten meten’

‘Als onze verzamelde data vormen de onderlegger van de bouw’

112

Friesland bouwt en ontwikkelt

Meten is weten. Het belang van dit oer-Hollandse gezegde kennen ze als geen ander bij BDM in Bolsward. BDM staat voor Brandsma Digitaal Meten en het

bedrijf mag worden gezien als een van de meest innovatieve landmeetkundige bureaus van Nederland. Oprichter Rein Brandsma is stiekem best trots op wat zijn bedrijf allemaal in kaart kan brengen. Brandsma richtte BDM op in 2007. Zijn ouders hadden destijds een loongrondverzetbedrijf en Brandsma zag in dat een landmeetkundig bureau een mooi verlengstuk zou zijn. “Of eigenlijk eerder een voorportaal”, vertelt hij. “Want om te kunnen graven en bouwen, zul je eerst alles moeten meten.” Dus kocht hij een meetinstrument en ging aan de slag. Zijn bedrijf werd al snel een succes. In 2012 besloot hij een 3D-laserscanner aan te schaffen. Een forse investering, maar Brandsma voorzag dat er steeds meer vraag zou komen naar deze manier van meten. “Met een 3D-laserscanner kun je allerlei objecten en gebouwen inmeten. Dat kon ook wel met het oude apparaat, maar er wordt steeds meer gebouwd met prefab. Dat houdt in dat alle materialen in een fabriek al worden gefabriceerd en op de locatie in elkaar worden gezet. Met een 3D-laserscanner kun je nog preciezer meten. Dat is bij deze manier van bouwen echt noodzakelijk.” Inmiddels heeft BDM vijf 3D-laserscanners in huis. “Die zetten we ook in om oudere gebouwen te meten”, vertelt Brandsma. “Daar is

veel vraag naar. In Nederland hebben we woningnood en tegelijkertijd staan er veel gebouwen leeg. Denk aan kantoren, scholen en kerken. Dat is natuurlijk een beetje krom. Die twee feiten moet je samenbrengen, door oude gebouwen een nieuwe functie te geven. Alleen van veel van dit soort oude gebouwen zijn er geen actuele tekeningen meer. Wanneer een kerk bijvoorbeeld wordt omgetoverd tot appartementencomplex, moeten er accurate tekeningen komen. Dat doen wij. Of het nu om een badkamer gaat of om een gebouw van dertig verdiepingen: wij kunnen alles driedimensionaal inmeten. Al onze verzamelde data vormen de onderlegger van de bouw. Zie het als een röntgenfoto van een gebouw, die precies laat zien wat de maat is of waar een muur moet komen.”

Vooroplopen in digitaal meten De ervaren specialisten van BDM voeren dagelijks meetwerk uit door heel Nederland - en soms zelfs daarbuiten. Ze meten met 3D-laserscanners, total stations, GPS en drones. “We lopen in Nederland echt voorop als het om digitaal meten gaat”, zegt Brandsma trots. “In 2017

hadden we onze eerste drone al. Ik heb altijd al iets gehad met gadgets, ik ben gek op innovaties.” In 2017 was Brandsma heel benieuwd naar de toegevoegde waarde van de drone. Die was groot, zo bleek al snel. “We kunnen onder meer visuele inspecties uitvoeren van hoge gebouwen en windmolens, maar ook van een straat. Daarnaast doen we ook veel metingen met de drone, zoals daken voor zonnepanelen en gronddepots. Op de traditionele manier loopt een medewerker de hele dag heen en weer om alles te meten. Wij zijn met deze nieuwe technieken veel sneller.”

‘Of het nu gaat om een badkamer of een gebouw van dertig verdiepingen: wij meten alles’ Veel werk

Het merendeel van de klanten van BDM bestaat uit bouwbedrijven en aannemers. Een klein deel van de opdrachten komt bij de overheid 113

Friesland bouwt en ontwikkelt

114

Friesland bouwt en ontwikkelt

vandaan. Dura Vermeer vroeg BDM onlangs om de metingen te verrichten voor de realisering van Floriade in Almere. Van Wijnen wil met BDM als ketenpartner samenwerken om een manier te vinden om sneller te kunnen bouwen. Van Wijnen realiseert in Heerenveen namelijk een fabriek, waar in een jaar tijd 4.000 circulaire en duurzame woningen worden geproduceerd. Ook het nieuw te bouwen Cambuurstadion in Leeuwarden wordt door BDM gemeten. “We hebben echt veel werk”, vertelt Brandsma. “We hebben daarom ook geen salesmanager op de weg nodig. Gisteren belde ijsstadion Thialf nog. Die wilde weten of wij ook op een innovatieve manier ijsdiktes konden meten. Hier ben ik nu een plan voor aan het bedenken.”

Nieuwbouwlocatie in Bolsward

Waar Brandsma in 2007 in z’n eentje begon, telt het bedrijf nu 26 medewerkers. In 2012 nam hij zijn eerste medewerker op kantoor aan en verhuisde hij naar een bouwkeet. In 2014 kwamen er nog meer mensen bij en moest Brandsma serieus op zoek naar een kantoor. De laatste jaren is BDM verder gegroeid. Reden om in juli 2021 een compleet nieuw

bedrijfspand aan de A7 in Bolsward te betrekken. “Dit is een mooie zichtlocatie in het voor ons vertrouwde Bolsward. De nieuwbouw geeft ruimte aan de groei die we doormaken, onder andere in opdrachten voor digitaal meetwerk. Ons doel is om nóg slimmer te werken, met een hecht team en de inzet van innovatieve, technische oplossingen.” Ook voor het welzijn van zijn medewerkers heeft Brandsma in het nieuwe pand oog gehad. Zo zijn er een fitnessruimte, klimaatbeheersing, sta-zitbureaus, een kantine met een groot terras aan het water en een bar met tap voor de vrijdagmiddag. Naast comfortabel is het gebouw uiterst duurzaam; met onder meer ruim 140 zonnepanelen op het dak en vier laadpunten voor elektrische auto’s. “Al het meetwerk hebben we uiteraard zelf gedaan.” Het harde werken van BDM wordt beloond. Zo won het bedrijf onlangs de verkiezing voor ‘Beste bedrijf van Súdwest-Fryslân 2021’. “Een hele mooie waardering voor de inzet van ons hele team”, lacht Brandsma trots. “Samen met ons 15-jarig jubileum en de opening van het nieuwe pand is deze onderscheiding een goede reden om volgend jaar, wanneer het weer kan, een feest te organiseren.”

115

Friesland bouwt en ontwikkelt

Kruse Groep

‘Wij zorgen altijd voor een toegevoegde waarde voor de omgeving’

116

Friesland bouwt en ontwikkelt

Grond-, wegen waterbouw, gebouwensloperij, milieu-,

projecten vastgoedontwikkeling. Het behoort allemaal tot het uitgebreide pakket van de Kruse Groep. Het bedrijf zit in Geesteren in Twente, maar werkt door heel het land. In

Friesland heeft de Kruse Groep Woonwaterrijk in Stavoren

gerealiseerd. Als het aan directeur Jan Kruse ligt komt daar nog een fase 2 bij. De gesprekken zijn al gaande. Jan Kruse is trots op zijn bedrijf dat hij heeft overgenomen van zijn vader. Al vanaf toen hij klein was zaten de machines en het bedrijf in zijn bloed. “Ik heb altijd gezegd: dat ga ik doen! Het allerleukste vind ik dan ook echt het stuk uitvoering. Gewoon met de laarzen in de modder staan, lekker met de jongens mee. Maar ja, iemand moet de kapitein zijn op het schip, dus dat gebeurt niet heel vaak. Maar ik laat wel graag overal mijn gezicht zien. Al is het maar om te horen of alles goed gaat en of er geen problemen zijn. Communiceren met elkaar, dus ook met de omwonenden, is ontzettend belangrijk.” Jan Kruse heeft het overduidelijk prima naar zijn zin als directeur van de Kruse Groep. “Het is ook heel mooi werk dat wij doen”, zegt hij. In Tubbergen, Almelo, Ootmarsum, Heerde, Veendam en Assen realiseerde de Kruse Groep al meerdere nieuwbouwprojecten. Ook in de rest van Nederland zet de Kruse Groep in op het werken aan een betere leefomgeving. “Ik zie altijd overal kansen”, zegt Kruse. “Het is niet dat ik actief rondrijd op zoek naar nieuwe stukken grond om te ontwikkelen, maar als mij iets ter ore komt dat interessant kan zijn, dan kijk ik daar zeker naar.”

Wonen aan het water

En zo gebeurde dat ook met vijf hectaren weiland in Stavoren. Dat kocht hij in 2007 van een klein bouwbedrijf uit deze Friese stad. “Ik had gehoord dat het om zogenoemde lauwe grond ging. Dat wil zeggen dat het de bedoeling was dat er wat zou komen.” Het duurde alleen even voordat Kruse daadwerkelijk aan de slag kon. “De gemeente wilde meewerken aan een bestemmingsplanwijziging voor tachtig woningen”, aldus Kruse. “Die zouden niet aan het water komen en alleen worden gebouwd voor de lokale bevolking. Stavers Belang wilde inspraak en toen werd de mogelijke ontwikkeling on hold gezet.” De verschillende partijen gingen opnieuw kijken naar het stuk grond. “Uiteindelijk bleek dat alles mocht en alles kon”, vertelt Kruse. “En toen zijn we heel erg gaan inzetten op water. Want als er iets bij Friesland hoort, dan is het water. We zijn gekomen tot het project Woonwaterrijk. Met het aanleggen van waterpartijen hebben we voor een enorme toegevoegde waarde gezorgd voor de woningen en de leefomgeving. Het merendeel van de kopers wil in Friesland aan het water wonen, met een boot voor de deur. Dat hebben we in Stavoren mogelijk gemaakt.” 117

Friesland bouwt en ontwikkelt

‘Als er iets bij Friesland hoort, dan is het water’ Van alle gemakken voorzien

In samenwerking met Building Design en bouwbedrijf Aan de Stegge realiseerde de Kruse Groep in Stavoren 49 woningen en 32 ligplaatsen met een bijgebouw. “In het plan hebben we heel bewust een passanteneiland en een supermarkt opgenomen. Daarmee hebben we in alle gemakken voorzien. In 2013 is de supermarkt gebouwd en in 2015 zijn we de woningen gaan bouwen. We zijn op dit moment bezig met de laatste woning, die al is verkocht.” Van de woningen zijn volgens Kruse ongeveer zestien huizen gekocht door mensen die er permanent wonen. Zestien woningen zijn als tweede woning in handen van Nederlanders en nog eens zestien huizen zijn gekocht als recreatiewoning door Duitsers. “Dit soort projecten zouden wij ook graag op andere plekken in Friesland willen ontwikkelen”, zegt Kruse. “Ik ben niet actief op zoek, maar als er iets voorbijkomt, dan pak ik het graag op. Ik heb de samenwerking in Friesland, zeker met de gemeente, ook als heel prettig ervaren.” 118

Friesland bouwt en ontwikkelt

Grond met een uitdaging

De Kruse Groep houdt zich vaak bezig met stukken grond waar sprake is van een uitdaging. “Denk aan een gebouw dat er nog staat, vervuiling in de grond of waar nog infrastructuur nodig is.” In Stavoren zat de uitdaging in het aanleggen van alle waterwegen, straten en bruggen om tot een goede ontsluiting te komen. “Dat was nog best een lastig opgave, want Stavoren ligt op veengrond”, vertelt Kruse. “Dat betekent dat de grond geen draagkracht heeft. We hebben alles moeten heien. De damwanden zijn naar de vaste grond geslagen, de woningen zijn op palen gezet en er ligt een zandbaan onder alle bestrating. Op sommige plekken ligt vier meter zand.”

In fase 2 van Woonwaterrijk wil Kruse zijn best doen om ook woningen te realiseren voor starters op de woningmarkt. “Daarmee doe ik ook iets voor de lokale bevolking van Stavoren. Er zijn jonge mensen die graag in Stavoren zouden willen wonen, maar dat nu simpelweg niet kunnen. Ik hoop voor hen betaalbare woningen te kunnen realiseren. Als Kruse Groep zijn we al in gesprek met diverse partijen. Wij zeggen altijd: je moet het samen doen. Dat doen we bij al onze plannen. Iedereen moet de ontwikkeling als iets positiefs zien. Het moet ook echt van toegevoegde waarde zijn.”

‘Met fase 2 van Woonwaterrijk hoop ik ook iets te kunnen doen voor starters’ Als het Kruse ligt wordt er op korte termijn begonnen met fase 2 van Woonwaterrijk. “De woningmarkt laat zien dat er vraag is naar woningen. Niet alleen om in te wonen, maar ook om in te investeren. We krijgen tegenwoordig geen rente meer over ons geld. Sterker nog, we moeten zelfs gaan betalen. Dat zorgt ervoor dat steeds meer mensen vastgoed willen kopen, ook om te verhuren.” 119

Friesland bouwt en ontwikkelt

JKD Keuken- & Kastenfabriek

120

‘Een keuken is bij uitstek de plek waar het draait om smaak’

Friesland bouwt en ontwikkelt

Foto: Martijn Scholtens

Een strak greeploos design of juist een

sfeervol landelijk ontwerp. In de showroom van JKD Keukens- en Kastenfabriek in Drachten vind je beide keukenstijlen

gebroederlijk naast elkaar. Van de kastjes

tot aan de grepen en van het blad tot aan de kraan: ieder detail wordt door het team van JKD getekend, gebouwd en gemonteerd. Maatwerk om je vingers bij af te likken.

Ondernemer Chris Damstra nam sinds hij in 2002 startte met JKD al heel wat kijkjes in andermans keuken. In die twintig jaar ontwikkelde hij zich van eenmanszaak tot gerenommeerd keukenspecialist, met zes man personeel in dienst. “Ik ben twintig jaar geleden begonnen als keuken- en badkamermonteur voor diverse keukenleveranciers”, vertelt hij.

‘We concurreren qua prijs en snelheid met de landelijke ketens’

121

Friesland bouwt en ontwikkelt

Foto: Martijn Scholtens

“Toen onze beide zoontjes werden geboren, wilde ik dichter bij huis werken. Zo ben ik begonnen met de fabricage van keukens voor vakantieparken. Vanaf de eerste dag heb ik geïnvesteerd in computergestuurde machines. Dat was een flinke stap. Efficiënt grote aantallen produceren kan naar mijn mening niet zonder continue verbeteringen in automatisering.” Aan De Bolder heeft JKD sinds 2019 een prachtige zichtlocatie. Achter de showroom bevindt zich de hightech productiehal, waar Damstra samen met een vast team jaarlijks zo’n 250 keukens produceert, met daarnaast een toenemende productie van kasten en overige interieurinrichting. “Het voordeel van deze grote hal is dat we letterlijk de ruimte hebben om ook maatwerkmeubelen te maken voor badkamers, woonkamers, slaapkamers, kantoren, vakantiewoningen en hotelkamers”, vertelt commercieel manager Erik Boon. “We zijn inmiddels een allround interieurbouwer voor zowel de particuliere als de zakelijke markt. Daarbij concurreren we qua prijs en snelheid met de bekende landelijke ketens. Wij kennen onze klanten persoonlijk, hier word je geen nummer. Juist die persoonlijke benadering vinden wij heel belangrijk”

Maatwerk én seriematig werken

Een keuken of kast van JKD staat voor kwaliteit met een eerlijke en betaalbare prijs. “Het voordeel is dat wij meer kunnen dan alleen een ontwerp maken”, legt 122

Damstra uit. “Wanneer je een vakantiewoning hebt, kunnen wij alles in dezelfde interieurlijn ontwerpen. Van de keuken en de kasten tot aan de badkamer- en de slaapkamermeubels. We merken dat steeds meer ondernemers voor zo’n totaalconcept kiezen, waarbij je de complete interieurinrichting aan ons overlaat. We zien ons klantenbestand de afgelopen jaren flink groeien met opdrachten vanuit bouwbedrijven, hotelketens en vakantieparken. Maar ook woningbouwcorporaties weten ons inmiddels te vinden.” Naast particuliere maatwerkopdrachten zijn ook omvangrijke seriematige projecten voor JKD geen enkel probleem. “Bij een project van veertig woningen kunnen wij de inrichting volledig verzorgen, van keuken tot aan de inloopkasten en bijkeukenkasten of nog meer. Iedere keuken leveren we compleet op met de gewenste inbouwapparatuur”, knikt Boon. “Van het allereerste ontwerp tot de montage op locatie, alles doen we in eigen beheer. Dat zorgt ervoor dat zowel onze monteurs als onze klanten nooit voor verrassingen komen te staan. De keuken wordt kookklaar opgeleverd, zodat je nog dezelfde avond kan genieten van een maaltijd uit eigen keuken.”

Invisible cooking

Zoveel mensen, zoveel wensen, weet Damstra inmiddels. In twintig jaar tijd zag hij diverse trends op keukengebied voorbijkomen. “Een keuken is bij uitstek de plek waar

Friesland bouwt en ontwikkelt

het draait om smaak. De nieuwste trend is koken door middel van invisible cooking”, vertelt hij. “Daarbij is de kookplaat onzichtbaar verwerkt in het keukenblad. Dat zorgt niet alleen voor een betere hygiëne in de keuken, maar heeft als bijkomend voordeel dat je het blad voor veel meer doeleinden kunt gebruiken. Als werkblad om groente te snijden, als leestafel voor de ochtendkrant of als thuiswerkplek.”

‘De nieuwste trend is koken door middel van invisible cooking’ Elektrisch koken neemt een grote vlucht, weet Damstra. “Zeker in nieuwbouwwoningen installeren we uitsluitend elektrische keukens met slimme inbouwapparatuur, die je kunt bedienen via een app op je telefoon. Net als bij invisible cooking willen mensen deze apparaten zo veel mogelijk uit beeld hebben. Vandaar dat wij met slimme oplossingen komen in de vorm van een op maat gemaakte kastenwand. Tot slot is de Quooker tegenwoordig niet meer weg te denken uit een moderne keuken. Ook hiervoor denken we mee over een slimme oplossing om het boilervat vakkundig weg te werken in het design.”

Klaar voor de nieuwe generatie

Waar het prijskaartje voorheen voor veel klanten leidend

was, speelt volgens Boon duurzaamheid de afgelopen jaren een steeds grotere rol in de keuze voor een keukenleverancier. “We krijgen regelmatig vragen over ons gebruik van duurzame materialen. Voor ons is het niet meer dan een logische keuze om te kiezen voor FSC-gecertificeerd hout. Hoofdzakelijk werken we met plaatmateriaal gemaakt van circulair hout. Om ook onze eigen afvalstromen te beperken, proberen we voor al het restmateriaal een nieuwe bestemming te vinden. Zelfs ons zaagsel geven we een tweede leven als pallet of brandstof. En sinds kort ligt een deel van het dak vol zonnepanelen.”

‘We zijn klaar voor de toekomstige generatie’ Twintig jaar na de start in 2002 is JKD uitgegroeid tot volwaardig partner voor projecten vastgoedontwikkelaars, binnenhuisarchitecten, nieuwbouwprojecten, woningcorporaties, horeca en recreatieparken. “We zijn klaar voor de toekomstige generatie”, beaamt Damstra. “Bij het bedenken van de naam hebben we destijds gekozen voor de letters van onze zonen Jesse en Kevin Damstra. Ze zijn nog jong maar nu al zijn ze trots op ‘hun’ bedrijf. Wie weet volgen ze me later op. De naam is er in ieder geval klaar voor.” 123

Friesland bouwt en ontwikkelt

‘We zijn niet alleen in staat om huidige trends te duiden, we weten ook wat de vraag van morgen is’

De Woonwensfabriek

‘Met onze Woonwensfabriek ontwerpen wij op basis van de vraag’ Lamberink Makelaars & Adviseurs behoort tot de top tien

van de best verkopende full service makelaars in Nederland. De specialisten van Lamberink opereren dagelijks in de

haarvaten van de woningmarkt. Vanuit die positie spotten ze regelmatig locaties die in aanmerking komen voor

transformatie, herontwikkeling of gebiedsontwikkeling. Met

behulp van de eigen Woonwensfabriek en het platform Nieuw Wonen Nederland weet Lamberink precies wat de vraag is

op de woningmarkt. Daarmee is het bedrijf een belangrijke speler in Noord Nederland.

Als full service makelaar en NVM Nieuwbouwspecialist regelt Lamberink alles van onder één dak. “We zijn een ervaren ketenpartner in Noord-Nederland”, vertelt directeur Arjan Lamberink. “We zijn onze opdrachtgevers en klanten van dienst op het gebied van consultancy, acquisitie, initiatie, data & research, sales en aftersales. Daarnaast hebben we nog een label: Woonwensfabriek. Daarmee ontwerpen wij maatwerkwoningen voor particulieren en vullen restkavels in voor gemeenten en ontwikkelaars.” 124

Friesland bouwt en ontwikkelt

Naast de diverse specialismen brengt Lamberink lokale betrokkenheid met zich mee. “We hebben in NoordNederland veertien kantoren, in Friesland, Groningen, Drenthe en het Vechtdal. De lokale betrokkenheid realiseren we door in bijvoorbeeld Friesland Friese makelaars en adviseurs in te zetten. Zij kennen de Friese markt en zijn op de hoogte van alle ontwikkelingen. Ons label Woonwensfabriek heeft daarnaast zes verkooppunten verspreid over heel het land.”

Strategische nieuwbouwpartner

Lamberink pakt graag de rol als strategische nieuwbouwpartner. “Als medeoprichter van Nieuw Wonen Nederland en NVM Nieuwbouwspecialist combineren wij onze databases met lokale marktkennis. Daarmee zijn we niet alleen in staat om de trends op de woningmarkt te duiden, maar weten we ook wat de vraag van morgen wordt. En als je weet wat de vraagt wordt, kun je daar effectief en efficiënt op inspelen.” Als voorbeeld noemt Lamberink het project Residentie Zwanenmeer in Gieten. “Daar had een particulier problemen om zijn locatie tot ontwikkeling te brengen. Hij had al diverse ontwikkelaars gevraagd, maar niemand wist wat daar nu het beste kon komen. Met onze Woonwensfabriek in combinatie met Nieuw Wonen Nederland hebben we de vraag uit de markt vertaald. We zijn uitgekomen op een mix van levensbestendige woningen, middeldure huizen en luxere landhuizen. Alle woningen waren zo verkocht.”

Kijken op microniveau

Als een van de sleutels voor de oplossing om de druk op de woningmarkt te verminderen, gelooft Lamberink in de focus op microniveau. “Wie naar de woningmarkt kijkt, ziet dat voornamelijk starters en senioren nauwelijks in staat zijn een huis te kopen en dat hierdoor doorstromers geen geschikt aanbod hebben om een vervolgstap in hun wooncarrière te maken. Met alleen het mantra ‘bouwenbouwen-bouwen’ los je het probleem niet op onder andere door de capaciteitsbeperkingen vanuit overheden en bouwers. Hierdoor is het van belang om te weten voor welke doelgroepen je moet bouwen. Als je echt op microniveau kijkt, wordt duidelijk wat er écht nodig is.”

‘Met de Woonwensfabriek ontwerpen en realiseren we samen met onze partners woningen op maat voor de individuele en projectmatige markt’ Senioren verleiden

Voor een beter functionerende woningmarkt moet er volgens Lamberink worden gekeken naar het bouwen van passend woningaanbod voor de uitstroom. “Dat zijn 55-plussers en senioren, één- en tweepersoons huishoudens. Onder deze doelgroep zijn veel mensen die niet naar een appartement willen verhuizen, omdat men vaak een voorkeur heeft voor een grondgebonden levensloopbestendige woning. Hierdoor blijft men vaak bewust in het eigen huis wonen, in hun eigen vertrouwde woonomgeving. Geef ze eens ongelijk, er wordt immers veel te weinig maatwerk ontwikkeld voor hen. De woonwensen van deze doelgroepen zouden meer serieus moeten worden genomen door beter passend nieuwbouwaanbod voor hen te ontwikkelen. Dus meer verleiden door maatwerk te bieden. Wanneer je deze doelgroepen hiermee sneller een passende woning kunt bieden, komen de eigen veelal vrijstaande woningen op de markt. Dit brengt een treintje op gang van gemiddeld 2,9 woningen (Bron: Springo). Door met een kleine ingreep vraaggericht te bouwen breng je een duurzame verhuisketen in beweging.” Met de Woonwensfabriek ontwerpt Lamberink graag woningen op maat voor de individuele en projectmatige markt. “We vullen niet alleen losse kavels, maar ook steeds vaker restlocaties van particulieren, ontwikkelaars en gemeenten. In de afgelopen dertig jaar hebben we ruim 2.700 woningen gerealiseerd. Dat doen we samen met de beste specialisten uit de regio, want bouwen doe je niet alleen. Ketensamenwerking is hierbij heel belangrijk. Daarmee ben je van toegevoegde waarde voor elkaar. Dat geeft energie, versnelling en resultaat!”

125

Friesland bouwt en ontwikkelt

AE Systems

‘ Om voorop te lopen, moet je continu nieuwe kansen aanboren’

126

Friesland bouwt en ontwikkelt

Tegenwoordig is alom bekend dat aardwarmte een duurzame manier is om

een woning, kantoorpand of schoolgebouw te verwarmen. Pakweg tien jaar

geleden was dat anders; toen zorgde deze innovatieve verwarmingstechniek nog voor vele verbaasde gezichten. Als pionier boorde Sander Swierenga in 2008 met AE Systems een geheel nieuwe markt aan. Inmiddels is zijn

onderneming dé specialist in het uitvoeren van machinale grondboringen die nodig zijn voor duurzame aardwarmtesystemen.

Van de zware kleigronden in het noorden van Friesland en Groningen tot de zandruggen in Drenthe. Op elk denkbaar terrein voert AE Systems boringen uit tot maar liefst 250 meter diepte. Installateurs, aannemers en particulieren weten het specialistische team van Sander Swierenga inmiddels moeiteloos te vinden. Hoe anders was dat in 2008 toen hij als zelfstandig ondernemer startte. “We stonden aan het begin van de economische crisis”, herinnert hij zich, “maar we hadden het geluk dat we meteen in ons eerste jaar een grote klus kregen. We mochten honderd boringen uitvoeren voor de nieuwe Campus in Winschoten. De oude boorstelling die we hadden, bleek voor deze klus totaal ongeschikt. Daarom hebben we direct in ons eerste jaar geïnvesteerd in een moderne boormachine uit Emmeloord. Zo maakten we als pioniers een vliegende start.”

‘Van het uitvoeren van grondboringen in de buitendienst werd ik steeds meer specialist in het aanboren van nieuwe kansen’ Tien jaar na de start ziet Swierenga z’n klantenportefeuille in 2018 plotseling in snel tempo groeien. “Het zorgde ervoor dat we ons konden focussen op opdrachten in Noord-Nederland. En het veranderde mijn rol. Van het uitvoeren van grondboringen in de buitendienst werd ik steeds meer specialist in het aanboren van nieuwe

In de kinderschoenen

Swierenga reist in die beginjaren door heel Nederland voor opdrachten. “Destijds stond verwarmen met aard- of bodemwarmte nog echt in de kinderschoenen”, legt hij uit. “We kregen vooral opdrachten om grote villa’s te voorzien van een bodemwarmtepomp. Vooral de welgesteldere woningeigenaars die vooropliepen op het gebied van duurzaam wonen, waren geïnteresseerd in onze techniek. Pas met de komst van de Wet Voortgang Energietransitie in 2018 die projectontwikkelaars, aannemers en woningcorporaties verplichtte om gasloos te bouwen, nam het aantal opdrachten echt een vlucht.”

127

Friesland bouwt en ontwikkelt

kansen. Van buiten verhuisde ik naar binnen.” Inmiddels beschikt AE Systems over twee hightech boormachines en een gespecialiseerd team van tien medewerkers in de buitendienst. “We werken met twee boorteams en een aansluitploeg”, zegt Swierenga. “Daarmee bedienen we heel Noord-Nederland. Bij opdrachten uit de rest van het land schakelen we een vaste partner in. Zo werken we ieder in onze eigen regio, waar we precies weten welke grondsoorten er aanwezig zijn. Die regionale kennis van de bodem is in dit vak onmisbaar.” Vier nieuwe gebouwen voor zorginstelling Talant in Drachten, elf appartementen aan de Geeuw Haven in Sneek, vakantiewoningen in Heeg of een nieuwbouwwijk in Harlingen. Kortom in Friesland is AE Systems betrokken bij nieuwbouwplannen. “In heel Noord-Nederland zien we het aantal opdrachten toenemen. Ook in het aardbevingsgebied in Groningen kiezen ondernemers en woningcorporaties om begrijpelijke redenen voor aardwarmte. Of het nou gaat om één enkele boring voor een particulier of om honderd boringen voor een compleet schoolgebouw; wij hebben de kennis en expertise in huis die nodig is.”

Voordat er geboord kan worden

Op kantoor buigt Swierenga zich als specialist in geotechniek over de voorbereidende fase. Want voordat 128

er een boor de grond in kan, moet er heel wat worden geregeld. “Het begint allemaal met een aanvraag van een projectontwikkelaar, bouwbedrijf, installateur of woningcorporatie”, vertelt hij. “Om te berekenen hoeveel boringen er nodig zijn, moeten we allereerst weten hoeveel vermogen aan verwarming een woning, school of kantoorpand nodig heeft. Je kunt je voorstellen dat je bij een rijtjeswoning minder boringen nodig hebt dan bij een schoolgebouw.” Vervolgens controleert Swierenga of er op de locatie überhaupt wel mág worden geboord. “Gaat het bijvoorbeeld om een nieuwbouwplan bij een waterwingebied, dan mogen we niet boren. Tot slot kijken we naar de aanwezige grondsoort. Iedere grondsoort geeft namelijk z’n eigen vermogen. Zo geeft zandgrond meer vermogen dan kleigrond. Op basis van al deze gegevens heb ik een tool die precies uitrekent hoeveel boringen er nodig zijn en hoe diep.” Pas na akkoord van de gemeente kunnen de collega’s van de buitendienst los. “Bij het boren maken ze een boorgat variërend van 80 tot 250 meter diep. Ze halen de boorbuis weer naar boven en laten in het (boor)gat een tyleenbuis zakken, de zogenaamde bodemwarmtewisselaar. Daarna is het de beurt aan het aansluitteam om de leidingen tot aan de technische ruimte in het pand te leggen. In het

Friesland bouwt en ontwikkelt

‘Regionale kennis van de bodem is in ons vak onmisbaar’

geval van meerdere boringen, plaatsen ze een verdelerput en brengen de hoofdleiding vervolgens naar de technische ruimte. Aan een externe installateur vervolgens de taak om de warmtepomp aan te sluiten.”

Nog lang niet uitgeboord

Steeds vaker krijgt Swierenga het verzoek van klanten om ook het installatiewerk op zich te nemen. “Het is een van de opties die we op dit moment onderzoeken, waarbij we dus een eigen installateursteam in huis moeten hebben of combinaties zoeken met bestaande installateurs.” Er zijn meer opties die de directeur onderzoekt om de komende jaren verder te groeien. “We focussen ons nu op het aanleggen van gesloten bodemwarmtesystemen, waarbij we een bodemwarmtewisselaar in de grond aanbrengen, zodat we de warmte van het grondwater kunnen gebruiken. Maar je kunt ook kiezen voor een open bronsysteem, waarbij je het grondwater omhoog pompt en gebruikt als bron voor de warmtepomp. Deze warmte pomp voorziet vervolgens in de verwarming of koeling van het gebouw. Deze techniek gaan we in de toekomst meer en meer oppakken.”

Opgeleid als specialist in de geotechniek/bodemonderzoek ziet Swierenga wellicht nog kansen liggen in zijn voormalige expertisegebied. “Daarnaast hebben we nog de diepere geothermie. Dan heb je het over vele malen diepere boringen, soms wel tot twee of drie kilometer diepte. Dit is een heel andere markt. De trend is dat er steeds dieper geboord gaat worden, dus daar zullen we op onze eigen manier op inspelen. Of we de komende jaren de breedte of juist de diepte in gaan? De toekomst wijst het uit!”

‘Of we de komende jaren de breedte of juist de diepte in gaan? De toekomst wijst het uit!’ 129

Friesland bouwt en ontwikkelt

AA Vastgoed: ontwikkelen met oog voor de toekomst

‘Er zijn volop kansen. Je moet ze alleen wel zien’

Ingewikkeld plan? Mooie uitdaging! Albert Adema

monumentale panden gerestaureerd, gerenoveerd en

of gewoon kansrijke panden. Adema is, naast

opgepoetst ziet worden, krijg je vanzelf gevoel voor

zoekt continu naar bijzondere, karakteristieke

eigenaar van Bouwbedrijf de Vries Leeuwarden,

ook eigenaar van AA Vastgoed. ‘Je krijgt vanzelf gevoel voor mogelijkheden en beperkingen.’

Panden met potentie: Albert Adema ziet ze elke dag, overal. Vaak zijn het panden die hun functie kwijtraakten en al jarenlang leeg staan. Neem het voormalige kantoor van Friesland Bank Assurantiën in Leeuwarden. Verschillende ontwikkelaars hadden het pand al bekeken én afgeschreven. Albert Adema kocht het pand aan en liet het transformeren tot een complex met 16 appartementen. Of de panden van het voormalige Fries Museum, eveneens in de Friese hoofdstad. Achter de monumentale gevels kwamen

de mogelijkheden en beperkingen. Als een pand als monumentaal staat aangemerkt, wordt vaak onterecht gedacht dat er niks veranderd mag worden. Maar er kan best veel, als je maar weet wat je doet en respect hebt voor de historie.’ Anticyclisch denken Adema combineert het directeurschap van zijn bouwbedrijf sinds 2012 met projectontwikkeling. ‘Destijds hadden we te maken met een slecht economisch klimaat. Voor velen was dat de reden om de hand op de knip te houden. Ik zag in die “slechte” tijd juist mogelijkheden: de overheid stimuleerde de wijziging van bestemmingen van

maar liefst 24 appartementen.

monumenten en bedrijven stonden te springen om

Vier vragen

projectontwikkeling gericht. Dat anticyclisch denken

Als Adema een pand op het oog heeft, zoekt hij eerst naar de antwoorden op vier belangrijke vragen: verwacht een makelaar de woningen te kunnen verkopen of verhuren? Kunnen we de gemeente ‘mee’ krijgen? Ziet een architect ook mogelijkheden? En wil de bank financieren? ‘Als alle seinen op groen

opdrachten. Daarom heb ik me juist toen volop op de heeft me destijds veel gebracht.’ Uitdagingen van nu Hoe hij naar de huidige tijd kijkt? ‘Ook nu zijn er uitdagingen: de pandemie, een groot woningtekort, lange levertijden van materialen en diensten. En

staan, is er een project.’

natuurlijk zitten we middenin de energietransitie. Juist

Monumentale panden

volle snelheid draaien. Natuurlijk ben ik realistisch –

Het transformeren van monumentale, historische panden ziet Adema als zijn specialisme. ‘Daar komt mijn ervaring in de bouwsector van pas. Met Bouwbedrijf de Vries Leeuwarden hebben we veel 130

getransformeerd. Als je maar genoeg van die panden

in tijden als deze gaan de radertjes in mijn hoofd op het woningtekort ga ik in mijn eentje niet oplossen

en op de pandemie heb ik helaas ook maar weinig

invloed. Toch zijn er ook nu volop kansen. Je moet ze alleen wél zien.’

Friesland bouwt en ontwikkelt

Uw kaveluitgifte, onze zorg.

Het proces van uitgifte van kavels kunt u vanaf nu eenvoudig en efficiënt met KavelverkoopOnline uitvoeren. Van optie tot levering, realtime inzicht en overzicht voor het hele verkoopteam. Ga naar www.metafoorvastgoed.nl/kavelverkooponline Of heeft u behoefte aan een specialist kaveluitgifte? Neem dan contact met ons op.

www.metafoorvastgoed.nl

T 088 - 00 66 100

Friesland Bouwt en Ontwikkelt - magazine 2022

Articles inside

'We creëren betekenisvolle plekken waarbij duurzaam bouwen geen onderscheidende factor is, maar de nieuwe norm'

‘Om voorop te lopen, moet je continu nieuwe kansen aanboren’

‘Er zijn volop kansen. Je moet ze alleen wel zien’

‘Wij zorgen altijd voor een toegevoegde waarde voor de omgeving’

‘Met onze Woonwensfabriek ontwerpen wij op basis van de vraag’

‘Om te kunnen graven en bouwen, zul je eerst alles moeten meten’

‘Wij lopen graag voor op duurzame en toekomstbestendige vastgoedontwikkeling’

‘Bij elke ontwikkelfase kunnen wij als bouwteampartner meerwaarde hebben’

‘Innovatieve ideeën voor woningen zijn meer dan welkom, verras ons maar!’

‘Een flinke slinger aan wonen, werken, leren, recreëren’72

‘Je bent zo goed als je laatste project’

‘Wij ontwerpen, bouwen én leveren vanuit een creatief en duurzaam hart’

‘Deze doelgroep zorgt voor een grote economische impuls’

‘Vanuit de vraag van onze klanten werken wij mee aan de woningmarkt’

‘Het nieuwste stukje stad van Leeuwarden’

‘De kunst is om krimp om te zetten in kracht’

‘Wij bouwen toekomstige monumenten’

'Over hindernissen nemen, vastbijten in probleemlocaties en denken in mogelijkheden'

‘Wij doen ons uiterste best om iedereen een fijn thuis te geven in Friesland’

‘Als je goed kunt delen, kun je ook vermenigvuldigen’

‘Aannemer met aandacht’36

‘In elke situatie vinden wij de juiste financieringsoplossing’