Pelplin - duchowa i kulturalna stolica Kociewia
(pow. tczewski, woj. pomorskie)
Historia Pelplina nierozerwalnie związana jest z Zakonem Cystersów, przybyłych tu z Bad Doberan w Meklemburgii. W 1274 r. wieś z przyległymi terenami została nadana zakonowi przez księcia pomorskiego Mściwoja II. W dwa lata później rozpoczęto budowę klasztoru i kościoła. Stopniowo Pelplin uzyskiwał liczne przywileje udzielane przez polskich władców. Opactwo wielokrotnie było grabione i niszczone - na skutek najazdów husyckich (1433), wojny trzynastoletniej (1454-1466) i najazdów szwedzkich. W 1626 roku król szwedzki Gustaw Adolf podczas swej wizyty w Pelplinie podziwiał znajdujący się w kościele słynny obraz pędzla Hermana Hana, a w 1677 r. gościł tutaj król Jan III Sobieski z rodziną. Od 1772 r. Pelplin należał do Prus. W 1823 r. po likwidacji klasztoru, została do Pelplina przeniesiona stolica biskupów chełmińskich. W 1829 r. otwarto w Pelplinie seminarium duchowne i kilka lat później założono szkołę przykatedralną - słynne Collegium Marianum istniejące do dziś. Collegium było w tym czasie jedyną na terytorium zaboru pruskiego polską szkołą średnią. Uczono w niej języka i historii polskiej oraz rozmawiano po polsku. Od 1821 r. Pelplin jest stolicą diecezji chełmińskiej, os 1992 r. diecezji pelplińskiej. W 1931 r. Pelplin otrzymał prawa miejskie. Najważniejszym zabytkiem miasta jest katedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny,, która jest jedną z największych świątyń gotyku ceglanego w Polsce. Pierwotnie była to świątynia cystersów, a od 1824 r. siedziba miejscowego biskupa. Z dawnego zespołu klasztornego zachowała się katedra oraz część zabudowań zakonnych skupionych wokół czworobocznego wirydarza. Katedra posiada bogaty wystrój z XV-XVIII w. W 2014 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polski podpisał rozporządzenie w sprawie uznania za Pomnik Historii7 „Pelplina – zespołu pocystersko-katedralnego”. Uznano go jako Pomnik Historii ze względu na wartości historyczne i artystyczne, materialne i niematerialne oraz autentyczność substancji zabytkowej. Zabytek wyróżnia się wysokiej klasy architekturą gotycką oraz cennym średniowiecznym i nowożytnym wyposażeniem wnętrz, a jako środek intelektualny i dydaktyczny o wielowiekowej tradycji posiada duże znaczenie dla kultury i historii Polski.
Katedra w Pelplinie. - foto LJZ Pomnik Historii – jest to tytuł, który możne otrzymać obiekt zabytkowy. To jedna z pięciu wpisanych do ustawy form ochrony zabytków, a ów tytuł nie tylko umacnia ochronę konserwatorską, ale przede wszystkim tytuł ten określa, że dany obiekt posiada szczególne znaczenie dla kultury naszego kraju. Pomniki Historii ustanawiane są od 1994 r. Do dziś to najwyższe wyróżnienie nadano 105 zabytkom (stan na 29.01.2019).
7
46
VADEMECUM KOCIEWSKIE
