2. Elementy kultury ludowej Kociewia należące do dziedzictwa kulturowego Kultura ludowa obejmuje folklor i sztukę charakterystyczną dla społeczności zamieszkujących określone tereny. Wyrasta ze wspólnych doświadczeń historycznych, form gospodarowania i warunków życia. Na jej kształt wpływają również cechy etniczne i warunki środowiska przyrodniczego. Kulturę ludową tworzą ludzie wsi związani z uprawą roli i hodowlą zwierząt. Jest ona zjawiskiem nieustannie zmieniającym się. Kultura ludowa wiąże się z obrzędowością (np. żniwa, dożynki, święta jako czas odpoczynku, topienie marzanny, sadzenie drzewa z okazji narodzenia dziecka) [Jędrysiak 2010, s.37]. Kultura ludowa jest oparta głównie na przekazie ustnym z pokolenia na pokolenie, co powoduje ciągłe, choć powolne zmiany w tradycji. J. S. Bystroń [1947, s.51] podkreśla, że żadnej kultury, a więc i ludowej, nie można wskrzesić ani zrekonstruować tak, by tchnąć w nią życie. Kultura musi być żywa i wciąż tworzona wysiłkiem tych, którzy nią żyją i dzięki którym ona żyje. Podsumowując, można powiedzieć, że kultura ludowa [Jędrysiak 2010, s.38]: • obejmuje całość życia wiejskiego, • jest związana z przestrzenią, • występuje w niej obrzędowość religijna i świecka, • brak w niej rozróżnienia między sacrum i profanum, • każda grupa społeczna ma kulturę. Zdaniem P. Kiliana [2017, s.21] na Kociewiu do dawniejszych praktyk kulturowych należą także takie zajęcia jak: haftowanie, budownictwo (konstrukcje chat), rzeźbiarstwo (w drewnie i kamieniu), malarstwo na szkle, garncarstwo czy różnego rodzaju tańce (np. czapnik). Świadomość własnej odrębności przejawia się przede wszystkim w kilku elementach: identyfikacji z nazwą (etnonimem), rozpoznawaniu granic terytorialnych danej grupy etnicznej, wiedzy choćby szczątkowej na temat tego, co wyróżnia grupę etniczną (np. gwara).
Folklor – duchowa (niematerialna) część kultury ludowej Folklor rozumiany jest jako dziedzictwo niematerialne – żywa praktyka kulturowa danej grupy, przekazywana z pokolenia na pokolenie, zapewniająca jej poczucie tożsamości i ciągłości [Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego]. Folklor jest częścią kultury ludowej, istniejącą dzięki słowu mówionemu lub śpiewanemu, przy czym słowo to musi mieć wymiar artystyczny. Folklor jako wieloskładnikowa forma kultury ludowej dzieli się na folklor muzyczny, taneczny, widowiskowy, plastyczny i słowny. Folklorem są także te dobra kulturowe, które zaspakajają określone potrzeby w życiu człowieka, np. zaklęcia i ich moc wpływania na siły przyrody, przysłowia jako mądrość narodów; podania i legendy przekazujące „wizje” z przeszłości; zagadki i bajki ćwiczące umysł i tłumaczące filozofię życia; żarty, satyra, kawały i anegdoty rozwiązujące wiele konkretnych sytuacji i umilające życie; twórczość dramatyczna (jasełka, pochody kolędników, Herodów, maszkar) zaspakajające potrzebę widowisk i przeżyć dramatycznych [Mokras-Grabowska, Wyszowska, Jędrysiak 2019, s.20].
58
VADEMECUM KOCIEWSKIE
