Sztuka ludowa – niematerialnym dziedzictwem kulturowym Mówiąc o dziedzictwie kulturowym Kociewia nie można pominąć jego zasadniczych elementów, a więc tradycji, oraz szeroko pojętej kultury duchowej (niematerialnej) i materialnej, które tworzą całościowy obraz tego zwartego etnicznie i kulturowo regionu. Świadectwem dawnej tradycji, kultury i sztuki ludowej Kociewia są zachowane do dziś zwyczaje i obrzędy. Zanikające dzisiaj charakterystyczne elementy zabudowy drewnianej wsi, jak również zachowane elementy twórczości ludowej, mające swój wyraz w malarstwie, rzeźbie, hafciarstwie, plecionkarstwie, garncarstwie, tkactwie, kowalstwie, wycinkarstwie oraz w architekturze. Cechy mówią nam wiele o życiu Kociewiaków, a ich wrażliwości w postrzeganiu świata oraz szacunku do pracy. Sztuka ludowa jest odmianą sztuki, występującej w pierwotnej kulturze ludowej, jest sztuką naturalną, wspólną kulturom pierwotnym całej ludzkości. Główne jej cechy to prostota motywów i kompozycji, przy charakterystycznych efektach rytmicznych i symetrii układu, którym podporządkowuje się tematyka, jak i forma takiego dzieła. Wytwory sztuki ludowej pełnią zwykle różne funkcje w życiu wsi, a ich wartość artystyczna ściśle wiąże się ze znaczeniem użytkowym [Jędrysiak 2010, s.93]. J. Szczepański [1988, s.63-64] określa sztukę ludową jako w pewnym sensie apoteozę pracy chłopskiej, unaocznienie i artystyczny wyraz obyczajowego, magicznego, religijnego stosunku do ziemi oraz ukazanie, że siła chłopa i wsi wynika z sił przyrody i kultury, których on jest częścią i przejawem. Według G. Bieńczyka [2003, s.191-193] sztuka ludowa jest zewnętrznym wyrazem artystycznych zdolności i duchowych tęsknot ludu, i zawsze najściślej wiąże się z warunkami jego bytu. Autor wyodrębnia dwa główne działy, tj. sztukę nie wyobrażeniową (użytkową) oraz sztukę wyobrażeniową. Do nie wyobrażeniowej sztuki ludowej autor zalicza: architekturę, tkactwo ludowe, ceramikę, strój, hafty, koronki, wycinanki, snycerstwo, meblarstwo, plecionkarstwo, zdobnictwo (pisankarstwo, ciasto dekoracyjne, ozdoby ze słomy, grochu i pierza), zabawki oraz przedmioty obrzędowe (palmy wielkanocne, kołatki, maiki, kurki wielkanocne). Do wyobrażeniowej sztuki ludowej natomiast zalicza malarstwo z grafiką i rzeźbę. J. Grabowski [1967, s.18] stwierdza, że sztuka ludowa jest i musi pozostać prymitywna, gdyż do tego predestynuje ją charakter dwóch jej głównych źródeł: czystych, prostych i instynktownie wyczuwalnych praw kształtowania artystycznego, a nadto prymitywnej w swojej istocie – zwłaszcza z punktu wiedzy – ograniczonej w swych możliwościach rozwojowych kultury ludowej. Trzeba pamiętać jednak, że prymityw w sztuce nie ma znaczenia pejoratywnego i jest jedynie określeniem kierunku lub okresu poczynającego się, niezłożonego jeszcze, występującego w prostej swej postaci i świeżego w nowych swych wartościach. Wytwory sztuki ludowej nie są samodzielnymi działami sztuki - zawsze pełnią określoną funkcję w życiu wsi, a ich wartość artystyczna idzie w parze ze znaczeniem użytkowym. Artyści ludowi dbają o efektowność form własnej kultury, co przejawia się w zdobieniu przedmiotów codziennego użytku. Podsumowując można powiedzieć, że cechami autentycznej sztuki ludowej są [Bieńczyk 2003, s.190]: • mistrzowskie opanowanie tworzywa; • doskonałość i solidność rzemiosła; • piękno form; Dziedzictwo kulturowe Kociewia a turystyka
59
