• logika budowy i konkretne, użytkowe przeznaczenie danego przedmiotu; • bogactwo indywidualnych rozwiązań przy ścisłym związku z tradycja danego regionu; • oparcie się na tradycyjnych surowcach, takich jak len wełna, glina itp.
Kociewiacy – gwara, ubiór i haft Gwara kociewska W językoznawstwie polskim terminami „gwary ludowe” i „dialekty” powszechnie określa się te systemy językowe, których powstanie „warunkowane było rodowo-plemienną, kulturową, fizjograficzną czy polityczno-administracyjną odrębnością poszczególnych ugrupowań ludnościowych”. Dialekty i gwary, kształtujące się w ciągu dziejów, rozwijały się na określonych geograficznie obszarach polszczyzny, tworząc terytorialne odmiany naszego języka [Kurek 2005, s.227]. A.W. Brzezinska i K. Gillmeister [2019] podają, że „dialekt kociewski jest tym, co najsilniej pozwala na wyodrębnienie Kociewia. Powstał na bazie dawnego języka pomorskiego (kaszubskiego), będąc w strefie oddziaływań dialektów kujawsko – wielkopolskich, a następnie mazowieckich. Zainteresowanie badaczy początkowo skierowane było na gwarę, a dopiero potem zaczęto badać kulturę tego regionu. Kociewska mowa jest elementem, który najsilniej spaja mieszkańców regionu i jest podstawą tożsamości regionalnej mieszkańców Kociewia”. Gwary kociewskie bliskie są gwarom ziemi chełmińsko dobrzyńskiej i Kujaw, a szczególnie Malborskiego. Gwary kociewskie i malborskie uważa się za najmłodsze i najbardziej nowatorskie dialekty kontynentalne Pomorza Gdańskiego tj. dialekty typowo polskie, a nie pomorskie (jak kaszubskie). W gwarze kociewskiej nie ma dużych odrębności leksykalnych od literackiego języka polskiego, za wyjątkiem wtórnych naleciałości niemieckich, a na północnym-zachodnim kaszubizmów [Ruszaj na Kociewie 2018, s.6]. Gwarę kociewską badał na początku XX w. wybitny językoznawca Kazimierz Nitsch8, i to właśnie na podstawie jego badań wyznaczono granice regionu. Badacz wyróżnił tzw. „Kociewie pierwotne” (w okolicach Pelplina) i „Kociewie rozszerzone” (czyli cały obszar występowania dialektu kociewskiego). Nitsch podzielił także Kociewie na trzy regiony [Kociewie – pomorska kraina, 2008, s.4]: • południową (większość terytorium powiatu świeckiego), wymowa samogłosek nosowych typu: gęś – ganś, wąż – wónż; • środkową (nad Wierzycą, głownie w okolicach Starogardu Gdańskiego), gdzie zanika nosowość, np. gaś, wóż; • północną (pomiędzy Tczewem a Skarszewami), wymowa typu: gynś. Dzisiaj badania nad gawrą kociewską prowadzi prof. Maria Pająkowska-Kensik z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.
8
Kazimierz Nitsch (1874-1958) – polski językoznawca, slawista, historyk języka polskiego.
60
VADEMECUM KOCIEWSKIE
