PERSONAE
DOKTORAT HONORIS CAUSA DLA PROF. JANA POTEMPY
rofesor Jan Potempa, znakomity biochemik i mikrobiolog, otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Amsterdamskiego. Uroczystość odbyła się on-line 8 stycznia 2021, w 389. rocznicę założenia holenderskiej uczelni. Uczony zajmuje się głównie analizą czynników patogeniczności bakterii jamy ustnej w kontekście ich zdolności zaburzenia homeostazy i wpływu na rozwój różnych chorób. Został uhonorowany w szczególności za badania nad predyspozycją wywołującej paradontozę bakterii Porphyromonas gingivalis (PG) do pokonywania bariery krew–mózg oraz jej roli w rozwoju choroby Alzheimera. Jan Potempa jest wyjątkowym naukowcem. Jego przełomowe prace prowadzą do nowych odkryć o dużym znaczeniu nie tylko dla zdrowia jamy ustnej, ale i całego organizmu człowieka. To dla mnie wielki zaszczyt móc przyznać mu doktorat honoris causa Uniwersytetu Amsterdamskiego w dniu urodzin naszej uczelni – mówiła rektor UvA prof. Karen Maex. Uroczystość poprowadził prof. Bruno G. Loos z Akademickiego Centrum Stomatologii w Amsterdamie, który przybliżył oglądającym dokonania naukowe uhonorowanego. Profesor Jan Potempa pracuje na Wydziale Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ, gdzie od 2005 roku kieruje Zakładem Mikrobiologii. Ponadto od 2009 roku jest profesorem w Departamencie Odporności i Chorób Infekcyjnych Jamy Ustnej (Oral Immunity and Infectioues Diseases) Szkoły Stomatologii Uniwersytetu w Louisville w Stanach Zjednoczonych. Swoją drogę naukową związał z Uniwersytetem Jagiellońskim. Tytuł magistra otrzymał w 1979 roku, doktorat obronił trzy lata później, a habilitację uzyskał w 1993 roku. Wszystkie wymienione tytuły zostały nadane z wyróżnieniem i przyznaniem prestiżowych nagród. Profesorem jest od 1998 roku. Kierował bądź kieruje zespołami realizu-
60
ALMA MATER nr 222–223
Z archiwum prof. Jana Potempy
P
Od lewej: dr Annelie Hellvard, dr Karina Adamowicz, prof. Jan Potempa, dr Małgorzata Benedyk-Machaczka, mgr Agata Marczyk
jącymi granty badawcze przyznane przez polskie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Narodowe Centrum Nauki, Fundację na rzecz Nauki Polskiej, Unię Europejską oraz amerykański Narodowy Instytut Zdrowia (NIH). Jest autorem ponad 450 prac w renomowanych czasopismach naukowych, o których znaczeniu świadczy fakt, że są cytowane ponad 15 tysięcy razy (bez autocytatów), a jego indeks Hirscha wynosi 70 (Web of Science, ISI, webofknowledge.com). Poza działalnością naukową prof. Potempa jest bardzo cenionym dydaktykiem i mentorem młodych pracowników naukowych. W ciągu swojej 40-letniej kariery naukowej wypromował ponad 200 magistrów, 33 doktorów i opiekował się 17 stażystami z tytułem doktora. Jan Potempa jest członkiem, między innymi, Polskiego Towarzystwa Biochemicznego, International Association of Dental Research, International Proteolysis Society i American Microbiology Society. Współorganizował liczne konferencje naukowe, na przykład Gordon Conference on Proteolytic Enzymes and Their Inhibitors, która odbyła się w New London (USA) w 2008 roku. Należy do rad redakcyjnych czasopism naukowych, między innymi
„Biological Chemistry”, „Journal of Innate Immunity”, „Molecular and Oral Microbiology”, „The Open Biochemistry Journal” i „Current Protein and Peptide Science”. Jest laureatem Nagrody Prezesa Rady Ministrów za wybitne osiągnięcia naukowe (2001), nagrody głównej Fundacji na rzecz Nauki Polskiej za prace nad rolą proteaz bakteryjnych w rozwoju parodontozy (2011) oraz programów MISTRZ (2004) i TEAM (2009). W 2012 został wyróżniony doktoratem honoris causa Uniwersytetu w Lund (Szwecja). Badania prof. Jana Potempy dotyczą roli bakterii Porphyromonas gingivalis w powstawaniu i rozwoju paradontozy. Wyizolował i scharakteryzował siedem enzymów produkowanych przez tę bakterię, które degradują białka, w tym tak zwane gingipainy (proteazy cysteinowe). Profesor udowodnił, że to właśnie gingipainy odgrywają kluczową rolę w rozwoju chorób przyzębia, są odpowiedzialne, między innymi, za zaburzenie reakcji obronnej organizmu, który zamiast eliminować bakterie, zwraca się przeciwko własnym tkankom, prowadząc do rozwoju paradontozy, czyli chronicznego stanu zapalnego tkanek przyzębia. Badania prof. Jan Potempy dowiodły,
