STANOWISKO PREZYDIUM KRASP W SPRAWIE PROJEKTU USTAWY O NARODOWYM PROGRAMIE KOPERNIKAŃSKIM P
rezydium Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP) w stanowisku wyrażonym 23 kwietnia 2021, sygnowanym przez przewodniczącego prof. Arkadiusza Mężyka, wyraziło głębokie zaniepokojenie treścią projektu ustawy dotyczącej uruchomienia Narodowego Programu Kopernikańskiego (NPK). Tym samym KRASP wyraziła poparcie dla stanowiska reprezentowanego przez Radę Główną Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Polską Akademię Nauk, Polską Akademię Umiejętności, liczne komitety i towarzystwa naukowe, osobistości będące niekwestionowanymi autorytetami w środowisku akademickim. Z uwagi na roboczy charakter omawianych treści KRASP nie odniosła się do szczegółowych zapisów projektu, skupiając się na zasygnalizowaniu kontrowersji, jakie dokument ten budzi w polskim środowisku naukowym. Przewidziane w projekcie rozwiązania i sposób podejścia autorów do fundamentalnych zasad wolności akademickiej budzą wiele wątpliwości, w tym, między innymi, w odniesieniu do samej autonomii szkoły wyższej oraz zasady wolności badań naukowych i nauczania, opisanych w art. 73. Konstytucji RP. Istnieje obawa powstania złożonej instytucji naukowej na wyjątkowych zasadach, w wymiarze prawnym w pełni zależnej od polityków – a przecież absolutnym wymogiem rozwoju nauki jest wolność badań i dobór osób sprawujących kierownicze role na zasadzie merytorycznej. Jak zauważyło Prezydium KRASP, jej utworzenie, pomimo ograniczonej liczby reprezentowanych dyscyplin naukowych, wymaga licznej kadry badawczej i dydaktycznej o najwyższych kwalifikacjach, co w sposób istotny może wpłynąć na osłabienie innych ośrodków naukowych, w szczególności regionalnych. Zagrożeniem może
22
ALMA MATER nr 224
być również rozproszenie potencjału już istniejących instytucji. Inną obawą jest dublowanie zadań pomiędzy planowanymi na kanwie NPK instytucjami a tymi już istniejącymi. Obawy środowiska budzi także fakt, że zadania, które mają być realizowane w ramach Narodowego Programu Kopernikańskiego, są już wykonywane przez cały system
szkolnictwa wyższego i nauki oraz agendy rządowe. Dublowanie zadań tych instytucji skutkować będzie dodatkowymi wielomilionowymi kosztami administracyjnymi obsługi nowego systemu, przypadającymi w okresie trudnej sytuacji pandemicznej, gospodarczej i zwiększonych wydatków państwa z tym związanych. Jednocześnie brak odpowiednio zwiększanych nakładów na badania naukowe i rozwój istniejących jednostek nauki i szkolnictwa wyższego, w tym głównie na poziomie regionalnym, z pewnością nie przyczyni się do rozwoju badań naukowych w Polsce i budowania rozpoznawalności naukowej polskich instytucji nauki – można przeczytać w dokumencie. W opinii Prezydium KRASP przedstawione w projekcie regulacje nie przyczynią się do przyspieszenia osiągnięcia celu zaakcentowanego w preambule projektu: dołączenia polskiej nauki do poziomu czołowych centrów naukowych na świecie, z uwagi na fakt, że – zapisane w ustawie Prawo o szkolnictwie i nauce z 20 lipca 2018 – zadanie to jest już konsekwentnie
realizowane przez całe środowisko naukowe i instytucje akademickie w Polsce. Projekt NPK nie przedstawia też dodatkowego źródła finansowania w odniesieniu do środków zaplanowanych w budżecie na szkolnictwo wyższe i naukę. Gdyby jednak miały to być środki dodatkowe, mogłyby zostać spożytkowane na rozwój uczelni regionalnych, jak również na wsparcie wartościowych polskich czasopism, systemowe wsparcie publikowania w czasopismach zagranicznych czy rozbudowę laboratoriów. Mogłyby również posłużyć celom podstawowym: dalszemu rozwojowi badań naukowych, infrastruktury badawczej czy podnoszeniu poziomu polskich jednostek szkolnictwa wyższego. Za powyższym stanowiskiem stoi obawa, że Narodowy Program Kopernikański mógłby przyczynić się do dezintegracji środowiska akademickiego i naukowego, nie było bowiem dotychczas propozycji tak radykalnej ingerencji instytucjonalnej i finansowej w system nauki w Polsce bez uprzedniego przedstawienia rzetelnego uzasadnienia oraz bez merytorycznej dyskusji środowiskowej. Godne uczczenie 550. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika (na które w tym kontekście powołuje się minister edukacji i nauki Przemysław Czarnek) powinno być udziałem całego systemu szkolnictwa wyższego. Prezydium KRASP zawnioskowało zatem o zainicjowanie szerokiego dyskursu środowiskowego w sprawie właściwego upamiętnienia tej znakomitej rocznicy. W stanowisku podkreślono też konieczność otwartej dyskusji nad wszystkimi programami strategicznymi i legislacyjnymi podejmowanymi w pracach Ministerstwa Edukacji i Nauki, zgodnie z zasadą partycypacji i dialogu oraz przy poszanowaniu zasad techniki prawodawczej.
ABP
