Konspiracyjna działalność dydaktyczna rozpoczęła się w kwietniu 1942. Rektorem Tajnego Uniwersytetu został prof. Władysław Szafer, a jego pełnomocnikiem prof. Mieczysław Małecki. Tajne nauczanie prowadziły wszystkie wydziały Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wykłady odbywały się w małych grupach (5–10 osób), zazwyczaj w prywatnych mieszkaniach (ponad 160 lokalizacji), gdzie organizowano, między innymi, prowizoryczne pracownie, w których realizowano ćwiczenia z fizyki, medycyny i biologii. Studenci zaliczali kolokwia, egzaminy, również magisterskie i doktorskie. Dzięki tej zmasowanej akcji możliwe było szybkie, bo już w dwa miesiące po wyzwoleniu Krakowa, wznowienie działalności Uczelni, a wielu studentów Tajnego Uniwersytetu mogło kontynuować naukę. Znalazło to wyraz w uchwale Senatu UJ, podjętej 19 marca 1945, stwierdzającej, że pięciolecie wojenne nie stanowiło przerwy w wiekowym trwaniu Almae Matris. Warto przypomnieć, że inaugurację 581. roku akademickiego poprowadził sprawujący funkcję rektora UJ w 1945 roku prof. Tadeusz Lehr-Spławiński. W uroczystości, która odbyła się w zdewastowanej po wojnie auli Collegium Novum, wzięło udział grono profesorskie UJ, młodzież
akademicka, przedstawiciele władz państwowych, duchownych i wojskowych, a także tłumy krakowian. Wydarzenie to było symbolem odrodzenia się nauki i kultury polskiej po latach niemieckiej okupacji. W pierwszym powojennym roku akademickim, który trwał zaledwie cztery miesiące, dyplomy ukończenia studiów otrzymało 472 absolwentów, przeprowadzono 65 przewodów doktorskich oraz 12 habilitacji. W 2021 roku przed wizytą w Collegium Novum delegacja pod przewodnictwem ministra Wojciecha Kolarskiego udała się do mieszkania prof. Antoniny Kowalskiej, aby wręczyć tej wieloletniej wykładowczyni Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w latach 1942–1945 studentce tajnej matematyki i fizyki na UJ, Medal Stulecia Odzyskanej Niepodległości. Odznaczona wspomniała, że gdy wybuchła druga wojna światowa, miała 13 lat. Pomimo tej wielkiej tragedii wiedziałam, że muszę się uczyć, zdać maturę i pójść na studia na moim wymarzonym Uniwersytecie Jagiellońskim. Zarówno nauka na tajnych kompletach przed maturą, jak i studiowanie podczas okupacji w ramach uniwersyteckiego tajnego nauczania, było wielkim zagrożeniem, bo po prostu groziła za to kara wywózki do obozu koncentracyjnego, a nawet śmierć.
Ale każdy z ponad tysiąca studentów wiedział, że warto dla siebie i Polski podjąć to ryzyko, że warto zdobywać wiedzę, pomimo tak niesprzyjających okoliczności. To była nasza – młodych ludzi – broń wymierzona w niemieckiego okupanta, dzięki której udało się ocalić polską naukę i Polskę jako całość – podkreśliła Antonina Kowalska i dodała, zwracając się do studentów, że dziś, gdy żyjemy w zupełnie innych czasach, w których praktycznie niczego nam nie brakuje, znów wybuchła wojna, tylko że z niewidzialnym wrogiem. Znów, tak jak podczas drugiej wojny światowej, moi drodzy, Wasze szkoły i uczelnie zostały zamknięte. Ale dzięki temu, że właśnie te nowe czasy pozwalają Wam, nie wychodząc z domu, kształcić się i zdobywać wiedzę, róbcie to sumiennie każdego dnia ze swoimi nauczycielami i profesorami. Wiązanki złożono również pod tablicą widniejącą na budynku przy ul. Podwale 2, gdzie w poniedziałkowy wieczór 27 kwietnia 1942, w oficynowym mieszkaniu numer 8, odbył się pierwszy regularny komplet polonistyczno-slawistycznej grupy studenckiej. Mieściła się tutaj również kancelaria tajnego nauczania UJ.
AWoj
ZASŁUŻONA DLA KRAKOWSKIEJ FIZYKI M
edal Stulecia Odzyskanej Niepodległości ustanowiono z myślą o tych wszystkich, którzy swoją służbą publiczną, walką o niepodległość, o wolność, osiągnięciami zawodowymi, pracą społeczną i działalnością artystyczną przyczynili się do tego, że dzisiaj mamy wolną i niepodległą Rzeczpospolitą (fragment laudacji wygłoszonej przez ministra Wojciecha Kolarskiego podczas wręczania medalu prof. Antoninie Kowalskiej). Profesor Antonina Kowalska podczas drugiej wojny światowej uczestniczyła w tajnym nauczaniu, a w odradzających
Krzysztof Magda
Profesor Antonina Kowalska laureatką Medalu Stulecia Odzyskanej Niepodległości
Prof. Antonina Kowalska odznaczona Medalem Stulecia Odzyskania Niepodległości
ALMA MATER nr 224
85
