Ziyathanov, Zülkadirov, Vekilov, A Ağaoğlu69 ve diğer ileri gelenler imzalarlar. Bu, Azerbaycan Türklerinin Çar hükümetine sunduğu ilk program-belgedir.7° 1 905 ihtilali ve Azerbaycan'da Grevler Dönemi
Azerbaycan ekonomisi geliştikçe ve iş imkfuılan artıkça işçi lerin sayısında da önemli artış olur. 1879'da 1800 işçinin çalıştığı petrol sahasında 1901 yılına gelindiğinde 36.000 işçi çalışmaktadır. Madenlerde, petrol kuyularında çalışan Azerbaycan Türkleri işçi Zerdabi'nin kız kardeşi Peri hanımla evlenir. Kaspi gazetesinin yöneti mine getirilen Topçubaşı, Rusya Müslümanlannın Kongrelerine katılır ve bu kongrelerde aktif rol alır. 1906'da Duma'ya Baldl milletvekili ola rak seçilir. 191ide Bakfi'de toplanan Kafkasya Kurultayı'nda başkanlık yapar. Aynı yıl Moskova'da toplanan Rusya Türkleri Kurultayına kattlır. 1918'de Bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Milli Parlarnentosu'nun Başkanı seçilir. Azerbaycan Cumhuriyetini Paris Konferansı'nda tem sil eden Topçubaşı 1934'de Paris'te vefat eder. "Ali Merdan Topçubaşı: Tercüme-i Hali (1862-1934)", Kurtuluş, No: 2, Aralık 1934, s. 47-52; Ce mil He.senli, "Rusya Tiirkleri'nin Lideri Ali Merdan Bey Topçubaşı", Alct ran: Hüseyin Adıgüzel, IDA, Ağustos 2000, No. 127, s. 139-155. 69
Gazeteci, tarihçi, fikir ve aksiyon adamı olan Ahmet Ağaoğlu 1869'da Şuşa'da doğmuştur. Sorbon Üniversitesi'nde Tarih ve Filoloji okurken Hukuk Fakültesinde de derslere devam etmiştir. Kaspi ve Hayat'ta ça lıştıktan sonra İrşad gazetesini çıkarır. Daha sonra Terakki gazetesini de çıkaran Ağaoğlu, Difai teşkilatının da kurucularındandır. 1909'da Tiirkiye'ye gelerek Maarif müfettişliği ve Süleymaniye Kütüphanesinde müdürlükyapmıştır. Darülfünun'da Rusça dersleri verirken, Tercüman-ı Haki.kat'te makaleler kaleme almıştır. 1912'de Karahisar mebusu olan Ağaoğlu, 1919-1920 yıllannda İngiliz esaretinde kaldıktan sonra Ankara'ya gelerek Matbuat Umwn Müdürlüğü yapmışbr. Bundan sonra mebus olur ve 1931 yılına kadar Darülfünun'da hukuk dersleri verir. Ağaoğlu'nun
Türkçe, Rusça ve Fransızca yayınlanan eserleri vardır. Mina Bala, "Ağa oğlu Ahmet Bey", Kurtuluş, No: 55, 1939, s. 10-11. "' Bağırlazı Dilare Seyit7.ade, "Azerbaycan Burjuvazisi ve İdeolojisi Savunu culan XIX ve XX. Yüzyıllann Eşiğinde", Azerbaycan, No: 276, Kasım Aralık 1990, s. 30.
37