modem bir pamuk temizleme fabrikası açılır. Fabrikanın pamuk ihtiyacını karşılamak için Hokand, Erivan, Hive, Yevlah, Buhara, Mazendaran ve Gazvin'den pamuk getirilmektedir.'23 Dokwna fab rikasında üretilen kumaşlar ilk önceleri Kaskasya ve Türkistan'da satılmaktadır. Daha sonra ünü duyulan (sahibi ve işçileri Müslüman
olduğu için) fabrikanın bezleri Müslüman ülkelerde kefen olarak kullanılmıştır. Mekke'ye hacca gidenlerle, Kerbela ve Horasan'ı ziyaret edenler de bu fabrikanın bezlerini tercih etmişlerdir.'24 Bakı1'de ticaretin ve petrol sanayinin gelişmesiyle birlikte yeni bazı oluşumlara ihtiyaç doğmuştur. Bunlardan en önemlisi de bankalardır. Bakfi'de devlet bankasının şubesi ve ilk kredi şirketi ı874 yılında açılmıştır. Böylece para transferi ve
az
faizle kredi
alma imkfuıı doğmuştur. ı881de Tifüs Komersiya Bankasının ve ı89o'da Volga-Karna Komersiya Bankasının şubeleri de Bakı1'de faaliyet göstermeye başlar. 1900 yılında yedi olan banka sayısı ı916'da 12'ye yükselir. Bu bankalardan bir tanesi de Tagiyev'in sahibi olduğu Baku Ticaret Bankasıdır.'2s Ekonomik Alandaki Diğer Gelişmeler XIX. Yüzyılın başından itibaren İran-Rus savaşları halkın
iktisadi durumunun bozulmasına sebep olur. Savaşlar ve işgaller neticesinde halkın büyük bir kısmı hayatını kaybeder, birçoğu esir alınır, bir kısmı da başka yerlere göçmek wrunda kalır. Mesela, Karabağ Hanlığı'nda Rusya'nın işgalinden önce yaklaşık 10 bin kişi yaşarken işgalden sonra (1812'den sona) bu sayı üç bine ka dar düşer. Savaş sırasında İran'a kaçanların bir kısmı Gülistan Antlaşması'ndan sonra geri döner. Tiirkınençay Antlaşması'ndan sonra halk tarım ve hayvancılıkla uğraşmaya, özelikle de buğday, arpa ve çeltik üretmeye başlar. 123 124 125
R. Ruvenda, "H.Z. Tagiyev Adına Fabrik", Günay, 4 Temmuz ı996, s. 3. Süleymanov, a.g.e., s. 32. Musayev, XIX. Esrin Sonlarında Bakı Şeherinin Ticareti, s. 148-156.
53
