WSPANIAŁA ORGANIZATORKA ŻYCIA NAUKOWEGO I SPOŁECZNEGO Wspomnienie poświęcone prof. Janinie Marii Janikowej w 27. rocznicę śmierci (16 maja 1925 – 4 grudnia 1993) 2020 roku mija 95. rocznica urodzin oraz 27. rocznica śmierci prof. Janiny Janikowej, wybitnej fizykochemiczki, nauczycielki akademickiej i utalentowanej organizatorki nauki. Janina Maria urodziła się w Wieliczce 16 maja 1925 jako córka Józefy i Wincentego Machaczków. Po ukończeniu siedmioklasowej Szkoły Ćwiczeń Sióstr Prezentek przy Seminarium im. Asnyka w Krakowie kontynuowała naukę w Prywatnym Gimnazjum im. św. Urszuli, gdzie w 1939 roku ukończyła drugą klasę. W latach 1941–1943 uczęszczała do Państwowej Szkoły Chemicznej w Krakowie, uzyskując w 1943 roku dyplom technika chemika, a następnie przez dwa lata pracowała w Instytucie Badania Środków Żywnościowych. Równocześnie uczęszczała na tajne komplety w zakresie gimnazjum oraz liceum humanistycznego i w kwietniu 1945 roku eksternistycznie uzyskała świadectwo dojrzałości w Liceum im. Bartłomieja Nowodworskiego (dawniej Gimnazjum św. Anny) w Krakowie. W latach 1945–1948 studiowała chemię na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego. 14 sierpnia 1946 zginął śmiercią żeglarza starszy o rok od Janiny jej jedyny brat Józef. 30 stycznia 1948 obroniła pracę magisterską zatytułowaną Zmiany napięcia powierzchniowego w zależności od stężenia jonów wodorowych substancyj czynnych fizjologicznie i uzyskała stopień magistra filozofii w zakresie chemii. Pracę na Uniwersytecie Jagiellońskim podjęła w roku 1950 jako młodszy asystent, a następnie starszy asystent w Katedrze Chemii Fizycznej i Elektrochemii Instytutu Chemii, wówczas już Wydziału Matematyczno-Fizyczno-Chemicznego UJ. Katedrą tą
Złota Księga Wydziału Chemii, pod red. E. Szczepaniec-Cięciak t. I, Kraków 2000
W
Janina Maria Janik
kierował wybitny uczony prof. Bogdan Kamieński, pod którego kierunkiem w roku 1952 uzyskała stopień naukowy doktora nauk przyrodniczych na podstawie rozprawy zatytułowanej Potencjały dielektryczne i napięcia powierzchniowe substancji zwilżających. W tym samym roku Janina Maria Machaczka zawarła związek małżeński z Jerzym Antonim Janikiem. W latach 1953, 1956 i 1961 urodziły się kolejno ich córki: Barbara, Joanna i Małgorzata. W roku 1963 Janina Maria Janikowa wyjechała na staż naukowy w dziedzinie fizyki neutronowej do Brookhaven National Laboratory w USA. W roku 1965 uzyskała stopień naukowy doktora habilitowanego na podstawie rozprawy habilitacyjnej Dynamika rotacyjna grupy NH4 w nadchloranie amonu oraz grupy H2O w nadchloranie hydronu i 25 października 1965 uzyskała etat docenta. Na stanowisko kierownika Zakładu
Fizyki Chemicznej w Instytucie Chemii została powołana w 1966, a w roku 1968 założyła własny zespół naukowy. Tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego nauk chemicznych uzyskała w roku 1982, a profesora zwyczajnego w 1990 roku. Profesor Janina Janikowa zmarła po krótkiej, ciężkiej chorobie 4 grudnia 1993 i została pochowana w grobowcu rodzinnym na cmentarzu parafialnym w Krakowie-Bieżanowie. Dorobek naukowy prof. Janiny Marii Janikowej obejmuje 118 publikacji. W początkowym okresie swej działalności naukowej, związanej ze współpracą z prof. Bohdanem Kamieńskim, zajmowała się badaniem potencjałów elektrycznych i napięć powierzchniowych na granicy faz. Następnie zajmowała się preparatyką cieczy i kryształów molekularnych, między innymi monohydratów kwasów azotowego (V) i chlorowego (VII), pomiarem ich gęstości oraz badaniami rozpraszania neutronów przez te substancje. W latach 70. ubiegłego wieku rozpoczęła (w ramach kierowanej przez prof. Jerzego A. Janika Krakowskiej Grupy Kryształów Molekularnych i Ciekłych Kryształów) badania dynamiki molekuł w fazach skondensowanych materii w powiązaniu z przejściami fazowymi. Badania te prowadzone były w sposób komplementarny wieloma metodami badawczymi, w kooperacji nie tylko krajowej, ale także międzynarodowej, obejmującej wiele ośrodków naukowych, wśród których do najważniejszych należą Instytut Fizyki UJ, Instytut Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie, Instytut Fizyki Molekularnej PAN w Poznaniu, Institutt for Energiteknikk w Kjeller (Norwegia), Zjednoczony Instytut Badań Jądrowych w Dubnej (Rosja), Uniwersytet Piotra
ALMA MATER nr 219
85
