36
Dawne wzorce geostrategicznego wyboru
Prokofjewa. Drugi film, zatytułowany Aleksander. Bitwa newska (Александр. Невская битва), wyreżyserowany został przez Igora Kalienowa i powstał w roku 2008; próbuje on w artystyczny sposób odtworzyć wczesny etap urzędowania Aleksandra i przebieg bitwy ze Szwedami. W obu filmach podkreślono ekspansjonistyczny i bezkompromisowy charakter świata zachodniego, z którym walka, mimo oporu społecznego i zdrad, staje się koniecznością. W 2008 roku przeprowadzono w postaci badania opinii publicznej projekt o nazwie Imię Rosja (Имя Россия), w którym respondenci spośród 12 propozycji wybierali postać mającą w największym stopniu stać symbolem Rosji, jej imieniem, twarzą. Na pierwszym miejscu znalazł się właśnie Aleksander Newski, wyprzedzając znajdujących się na kolejnych pozycjach premiera Piotra Stołypina, Józefa Stalina, Aleksandra Puszkina i cara Piotra Wielkiego56. Można wszakże hipotetycznie założyć, że popularności przydało księciu pojawienie się filmu Kalienowa.
1.3. Moskwa – Trzeci Rzym Okres zależności od Ordy, mimo konieczności trybutu i zakorzenienia despotycznego charakteru administracji, paradoksalnie wzmocnił politycznie wschodnią część Rusi poprzez zjednoczenie księstw wokół Moskwy. W roku 1328 książę moskiewski Iwan Kalita, po pokonaniu przy pomocy Ordy swego rywala – księcia twerskiego i uzyskaniu od Tatarów jarłyku (nominacji), przeniósł siedzibę wielkoksiążęcą do rodzimego miasta. W następnych latach prowadził zręczną politykę pozyskiwania kolejnych ziem jako zastawu za długi, dzięki czemu w rosyjskiej historiografii uważano go za pierwszego zbieracza ziem ruskich57. W roku 1476 Wielki Książę Moskiewski Iwan III Srogi odmówił płacenia daniny chanom, a jego suwerenność przypieczętowała klęska tatarskiej interwencji cztery lata później. Zakończenie hańbiącej zależności dało możliwość okrzepnięcia moskiewskiej despotii i przydania jej nowego waloru. Ideową podstawę nowego spojrzenia na rolę Moskwy miały stanowić listy mnicha Filoteusza (Филофей) z klasztoru św. Eleazara pod Pskowem58. Имя Россия, http://www.nameofrussia.ru/ (dostęp: 29.01.2015). Zob. Шишов А.В., Иван Калита: собиратель русских земель, Вече, Москва 2006. 58 Chodzi o list Filoteusza do diaka Michaiła Grigoriewicza Misiuriu-Muniechina: Послание о злыхъ днехъ и часѣхъ oraz o list do Wielkiego Księcia Wasilija: Послание к Великому Князю Василию, в Немъже о испарвлении крестнаго знамения и о содомском блудѣ, dostępne na: http://www.pushkinskijdom.ru/Default.aspx?tabid=5105 (dostęp: 29.01.2015). W rzeczywistości to nie Filoteusz wyeksplikował ideę Moskwy – Trzeciego Rzymu jako pierwszy, bowiem przed nim podobną koncepcją głosił metropolita moskiewski Zosima (zm. 1494) w przedmowie do swego Wyjaśnienia paschalii (Изложение пасхалии) z 1492 roku. Świadczy 56 57
