Panslawizm
43
1.7. Panslawizm Trudno jednoznacznie stwierdzić, na ile poglądy Tiutczewa oddziałały na późniejsze koncepcje polityki zagranicznej, ale niektóre z nich wykazują podobieństwo do idei poety. Do takich właśnie doktryn bez wątpienia należał panslawizm, który łączy się genetycznie raczej z moskiewskim słowianofilstwem, ruchem konserwatywno-nacjonalistycznym, niechętnie zapatrującym się na akceptację zachodnich wzorców w Rosji. Idee panslawistyczne pojawiły się w zasadzie już w XVII stuleciu dzięki działaniom Juraja Križanicia (prawdopodobnie 1618–1683), chorwackiego wizjonera przebywającego jakiś czas na dworze cara Aleksego Michajłowicza. Križanić miał nadzieję na zjednoczenie Słowian pod berłem rosyjskiego monarchy i w duchu pojednania Kościołów72. W późniejszym okresie idee panslawistyczne dały o sobie znać dopiero w XIX wieku, głównie w imperium austriackim zamieszkanym przez liczne narody słowiańskie. Działacze słowiańscy w tym państwie podkreślali konieczność powiększenia autonomii narodów słowiańskich, poszanowania ich kultury i możliwości jej rozwoju, większego uczestnictwa w centralnym aparacie zarządczym; niekiedy pojawiały się wizje odrodzenia niepodległości. Ta forma doktryny panslawistycznej nosi nazwę austroslawizmu, którego najwybitniejszym działaczem był František Palacký (1798–1876), morawski historyk, kluczowy współorganizator pierwszego zjazdu słowiańskiego w Pradze w 1848 roku. W Rosji panslawizm przybrał inny kształt ze względu na to, że stanowiła ona wszak jedyne, a w dodatku bardzo silne i wpływowe państwo słowiańskie na świecie. Najważniejszym momentem dla początku oddziaływania doktryny panslawistycznej była publikacja pod koniec lat 60. XIX wieku rozprawy Rosja i Europa73 autorstwa Nikołaja Jakowlewicza Danilewskiego (1822– 1885), rosyjskiego biologa i urzędnika Ministerstwa Skarbu74. Danilewski O działalności Križanicia zob. Костомаров Н., История России в жизнеописаниях ее главнейших деятелей, глава 11. Юрий Крижанич, http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/ History/kost/42.php (dostęp: 29.01.2015). 73 Данилевский Н.Я., Россия и Европа. Взгляд на культурные и политические отношения славянского мира к германо-романскому. Praca posiada wiele wydań w języku rosyjskim i kilka w językach obcych. Pierwszy raz ukazywała się w kolejnych numerach czasopisma „Zaria” w latach 1868–1869. 74 Najważniejszą monografią o Danilewskim przed rokiem 1991 była książka Roberta MacMastera: Danilevsky. A Russian Totalitarian Philosopher, Harvard University Press, Cam bridge, MA 1967, natomiast wśród prac, które ukazały się w Rosji, najistotniejsze to: Баринов А.И., Социально-философские идеи Н.Я. Данилевского, Компания Спутник, Москва 2008; Сороковых В.В., Николай Яковлевич Данилевский: горизонты наследия в диалоге миров и эпох, Елецкий фил. НОУ ВПО Российский новый университет, Типография, Елец 2010; Сайтанов С.В., Теория культурно-исторических типов Н.Я. Данилевского в критическом рассмотрении, ОнтоПринт, Москва 2014. Prace polskie: Diec J., Cywili72
