Eurazjatyzm
55
ze światowym kapitalizmem, a próba zdominowania wielkiego obozu państw skończyła się klęską o skali, jakiej Rosja nie doświadczyła nigdy w swej historii. Mimo to w historycznej świadomości to stalinizm wpisał się jako model połączenia silnego przywództwa i wielkiego znaczenia na arenie między narodowej. Mimo dzielących je oczywistych różnic doktryny trockistowska i stalinowska posiadały wszakże oczywisty punkt wspólny. Obie zmierzały przecież ostatecznie do tego samego, czyli do powszechnego triumfu komunizmu na świecie, były zatem kolejnym przykładem geopolitycznego monizmu. Dawały przez to o sobie znać przez wiele dekad w różnych częściach globu: ich geostrategie pozostawały odmienne, cel – ten sam.
1.10. Eurazjatyzm Rewolucja i rządy bolszewickie nie tylko wypracowały agresywne doktryny dominacji komunizmu nad światem, ale doprowadziły także wielu Rosjan do osobistej konfrontacji z zagranicą. Skala emigracji porewolucyjnej, zwanej „pierwszą falą”93, jest trudna do przecenienia, wyemigrowało wówczas bowiem mnóstwo znakomitych intelektualistów różnych opcji – od liberalnej z Pawłem Miliukowem do nacjonalistycznej z Iwanem Iljinem na czele. Wśród intelektualnych kierunków emigracji była również grupa, która zrazu nie zdobyła wielkiego rozgłosu, co gorsza, niemal zapomniano o niej przez kilka następnych dekad, a jednak po latach jej wpływ na wizję geopolitycznego położenia Rosji okazał się przemożny. Twórcy eurazjatyzmu (евразийство) zetknęli się w bułgarskiej Sofii, choć potem los rzucił ich w różne strony Europy. Punktem wyjścia rozważań eurazjatystów był esej Europa a Ludzkość (Европа и Человечество)94 księcia Nikołaja Siergiejewicza Trubieckoja (1890–1938), wybitnego językoznawcy, uważanego, jak się wydaje – nie bez racji, za najbardziej wpływowego doktrynera kierunku. Tekst ten omówiony został szeroko dzięki innemu ideologowi eurazjatyzmu, geografowi Piotrowi Sawickiemu (1895–1968), który czasowo miał pod swoją pieczą pismo „Russkaja Mysl’”. Wraz z Piotrem Pietrowiczem Suwczinskim i Gieorgijem Wiernadskim pierwsi eurazjatyści wydali w 1921 roku almanach Za drugą uważa się mieszkańców dawnego ZSRR, którym udało się pozostać na Zachodzie po wywiezieniu przez Niemców w czasie II wojny światowej, a za trzecią – wymuszoną lub dobrowolną emigrację w latach 70. i 80. XX wieku, która dotyczyła osób pochodzenia żydowskiego, dysydentów i ludzi pozostających na Zachodzie po delegacjach lub występach. 94 Tekst wydany po raz pierwszy w 1920 roku. Odwołania w niniejszej pracy do: Трубецкой Н.С., Европа и Человечество, [w:] idem, История. Культура. Язык, Издательская группа «Прогресс», Москва 1995, s. 55–104. 93
