68
Czynniki wewnętrzne i zewnętrzne kształtowania koncepcji rosyjskiej polityki...
Z jakiego głównie powodu żałuje Pan/Pani rozpadu ZSRR? Dane w %. Grudzień 2006
Listopad 2007
Listopad 2011
Zniszczono jednolity system gospodarczy
49
49
48
Ludzie stracili poczucie przynależności do wielkiego mocarstwa
55
44
45
Wzrosło poczucie braku wzajemnego zaufania, bezwzględność
36
36
41
Giną więzi pomiędzy krewnymi, przyjaciółmi
35
38
34
Utracono poczucie, że wszędzie można było się czuć jak w domu
25
18
20
Trudniejsza stała się podróż bez przeszkód, jazda na wypoczynek
23
21
18
Inne
1
2
3
Trudno powiedzieć
3
2
1
Źródło: Аналитический Центр Юрия Левады, 7.12.2011, http://www.levada.ru/07-12-2011/rossiyane-o-raspade-sssr (dostęp: 29.04.2015), tłum. J. Diec.
Zacytowane wyniki badań wskazują, że wbrew sugestiom wspomnianej wcześniej pracy z 2011 roku czynnik ekonomiczny nie był dla rosyjskiego społeczeństwa jednoznacznie decydujący w rodzeniu się postsowieckich nostalgii; nie mniej bowiem istotny okazał się żal z powodu utraty poczucia uczestnictwa w wielkomocarstwowej strukturze.
2.1.2. Dynamika potencjału państwa Przy wszystkich problemach o charakterze emocjonalnym i aksjologicznym nie można jednak przeoczyć faktu, że utrata mocarstwowej pozycji przez Moskwę wiązała się w sposób dotkliwy z drastycznymi zmianami w gospodarczej rzeczywistości, w tym ze znaczną redukcją potencjału produkcyjnego. Oznaki kryzysu widoczne były oczywiście już znacznie wcześniej, lecz negatywne procesy w gospodarce sowieckiej lat 70. i pierwszej połowy lat 80. XX wieku skutecznie maskowano. Tym samym proces połowicznych reform okresu gorbaczowowskiej pierestrojki był postrzegany przez rosyjskie społeczeństwo zdecydowanie mylnie jako initium calamitatis regni. Jak wskazuje Władimir Popow118, najprawdopodobniej z powodu braku zdolności radzenia sobie ze zbyt posuniętą amortyzacją środków produkcji przez gospodarkę planową wzrost gospodarczy zaczął w ZSRR potężnie zwalniać, osiągając (stosunkowo niskie) tempo rozwoju PKB per capita państw wysoko rozwiniętych, pozostając jednak jeszcze daleko w tyle za ich poziomem pro Profesor Rosyjskiej Akademii Gospodarki Narodowej i Służby Państwowej, autor trafnych i niestandardowych diagnoz procesów gospodarczych w Rosji i na świecie ostatnich dziesięcioleci. 118
