Lísa Margrét Gunnarsdóttir
ARGAFAS OG AÐGERÐIR Í sumar tilkynnti FINA, Alþjóðasundsambandið, breytingar á regluverki sínu og boðaði takmarkanir á aðgengi trans kvenna að sundmótum sambandsins. Breytingarnar fólust í banni þátttöku trans kvenna í keppnum á afreksstigi ef kynleiðréttingarferli hófst eftir 12 ára aldur. Þessi reglugerð felur í sér útilokun flestra, ef ekki allra trans kvenna, þar sem það er svo gott sem ómögulegt að hefja kynleiðréttingarferli fyrir 12 ára aldur alls staðar í heiminum. Á málþingi Alþjóðasundsambandsins var tillagan samþykkt með 71% atkvæða, meðal annars af Sundsambandi Íslands, en ákvörðunin hefur síðan sætt talsverðri gagnrýni. Þau sem eru andvíg þessari ákvörðun hafa vakið athygli á því að ótvíræð afturköllun á réttindum ákveðins hóps fólks sé aldrei siðferðislega réttlætanleg. Þau taka þá fram að ef að siðferðisrök duga ekki til að koma í veg fyrir að mannréttindi séu virt, verður í það minnsta að byggja ákvörðun á gögnum sem að byggja á nákvæmum og marktækum rannsóknum. Viðbrögð á Íslandi Á Íslandi var afstaða Sundsambands Íslands gagnrýnd harðlega, en þar má sérstaklega nefna óformlega hópinn Argafas. Stúdentablaðið ræddi við Elí, einn meðlima Argafass, um forsendur ákvörðunar Sundsambandsins og hvernig hún endurspeglar stöðu trans fólks í íþróttum. ,,Argafas spratt í rauninni upp sem mótsvar við afstöðu Sundsambands Íslands. Við áttum það öll sameiginlegt að finnast vanta fleiri háværar raddir í kjölfar þessarar ákvörðunar. Íþrótta- og Ólympíusamband Íslands sagði ekkert, Samtökin ‘78 töluðu eitthvað um þetta í fjölmiðlum en stigu varlega til jarðar, og okkur
fannst bara skorta viðbrögðin af hálfu samfélagsins og íþróttasamtaka.“ Elí bendir á að mikilvægt sé að setja ákvörðun sem þessa í samhengi og átta sig á alvarleikanum sem fylgir því að samtök á heimsmælikvarða ákveði að takmarka aðgengi hóps að stærsta keppnisviðburði í íþróttum. Hafandi stundað íþróttir sjálfur af miklum krafti segir hann að það séu óásættanleg skilaboð til trans fólks sem iðkar íþróttir. “Hvatinn fyrir því að stunda ákveðna íþróttagrein af krafti er oft, ekki alltaf, en mjög oft, að verða framúrskarandi í þinni íþrótt. Það að vita að þó að þú myndir ná framúrskarandi árangri í þinni íþrótt muntu samt aldrei geta tekið þátt í heimsmeistaramóti ef þú ert trans stelpa eða kona sem vilt keppa í kvennaflokki er svakaleg þvingun og mikið bakslag í réttindabaráttu trans fólks.” Illa ígrunduð ákvörðun Ákvörðun FINA leit dagsins ljós eftir árangur Liu Thomas, en hún er trans kona sem vann NCAA titil í sundi og hugðist keppa í kvennaflokki á Ólympíuleikunum í París sumarið 2024, og hefði þá verið fyrsta trans konan sem þar keppir. FINA sagði ákvörðunina byggða á vísindalegum grundvelli, gerðar hefðu verið rannsóknir á trans konum og í ljós komið að trans konur sem hefðu undirgengist kynleiðréttingu eftir að kynþroskaskeið átti sér stað hefðu of mikið forskot á aðra keppendur í kvennaflokki. Hins vegar eru einfaldlega ekki til rannsóknir sem ná yfir frammistöðu trans kvenna í sundi samanborið við frammistöðu cís kvenna í sundi. Því skjóti skökku við að halda því fram að nýjar reglur FINA séu byggðar á vísindum.
72
,,Þetta er svakalega gróft, það er bókstaflega verið að afturkalla áður áunnin réttindi fólks, þó að ekki ein trans kona hafi áður keppt í heimsmeistaramóti í sundi. Rannsóknir þurfa að vera nákvæmar, það þarf að bera saman við mengi, vera með nógu margar sís afrekskonur í sundi og bera þær saman við nógu margar trans afrekskonur í sundi. Flestar rannsóknir sem liggja til grundvallar þessari ákvörðun Alþjóðasundsambandsins voru hins vegar gerðar á sís karlmönnum!“ Joanna Harper, langhlaupari og sú eina sem hefur birt ritrýnda rannsókn á frammistöðu trans fólks í íþróttum, hefur gagnrýnt ákvörðun FINA. Eins og hún orðar það, er alls ekki ástæða til að útiloka að trans konur gætu verið með forskot á einhverjum sviðum í vissum íþróttum. Hins vegar séu vísindin þannig staðsett að enginn grundvöllur sé fyrir því að taka jafn afgerandi ákvörðun og þessa, og fráleitt að FINA rökstyðji ákvörðunina sem svo að hún sé byggð á vísindalegum rannsóknum. Háskólanemar og fræðafólk getur svo sannarlega tekið undir það að jafn afgerandi ákvörðun, sem felur í sér útilokun ákveðins hóps frá því að stefna hátt í íþróttaiðkun sinni, ætti að byggjast á rökum og marktækum rannsóknum. Elí bendir á að bæði ákvörðunin og skortur á viðbrögðunum við henni sé lýsandi fyrir það að samfélagið taki réttindabaráttu trans fólks ekki nógu alvarlega. Ljóst er að Sundsamband Íslands tók gífurlega skaðlega ákvörðun, byggða á ímyndaðri forsendu eða ósannaðri tilgátu (trans konur hafa forskot í sundi), frekar en að byggja ákvörðun sína á raunverulegri staðreynd (útilokun eins hóps byggt á kynvitund þeirra er alvarleg mismunun og brot á mannréttindum).
