49248 S&R Profieldeel Thema 3

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

C

Te THEMA 3 BEGELEIDEN VAN SPORTERS EN GASTEN

INHOUD Begeleiden-van-sporters-en-gasten ........................................................................................ 4 Introductie ................................................................................................................................... 4

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

De-medewerker-sport-en-recreatie-als-begeleider-van-sporters-en-gasten ................ 12 De-medewerker-sport-en-recreatie-als-begeleider-van-sporters-en-gasten ........................ 12 Elke-situatie-is-anders ............................................................................................................... 13 Elke-sporter-of-gast-is-anders .................................................................................................. 16 Elke-begeleider-is-anders .......................................................................................................... 17 Uitdrukkingsvaardigheden ........................................................................................................ 21 Manieren-van-begeleiden .......................................................................................................... 24 Tips-voor-het-begeleiden-van-sporters-of-gasten .................................................................. 26 Gasten-begeleiden-bij-recreatieve-activiteiten ....................................................................... 29 Sporters-begeleiden-bij-sportieve-activiteiten ........................................................................ 31 Begeleiden-van-groepsprocessen ............................................................................................. 34 Een-veilig-sportklimaat ............................................................................................................. 40 Begeleiden-van-angstige-sporters-of-gasten ........................................................................... 41 Begeleiden-van-afwijkend-gedrag ............................................................................................ 46 Begeleiden-van-grensoverschrijdend-gedrag .......................................................................... 48 Discriminatie .............................................................................................................................. 50 Pesten ......................................................................................................................................... 51 Huiselijk-geweld-en-kindermishandeling ................................................................................. 52 Doelgroepen .............................................................................................................................. 54 Doelgroepen ............................................................................................................................... 54

Te

Doelgroepen-naar-leeftijd-of-ontwikkelingsfase ............................................................... 56 Doelgroepen-naar-leeftijd-of-ontwikkelingsfase ..................................................................... 56 Ontwikkelingsfactoren ............................................................................................................... 59 De-baby-en-de-peuter ............................................................................................................... 62 Het-basisschoolkind .................................................................................................................. 65 De-kleuter ................................................................................................................................... 65 Het-jonge-schoolkind ................................................................................................................ 67 Het-oude-schoolkind ................................................................................................................. 71 De-jongere .................................................................................................................................. 73 De-volwassene ........................................................................................................................... 79 Oudere ........................................................................................................................................ 86

C

Doelgroepen-naar-mogelijkheden-en-onmogelijkheden .................................................. 93 Doelgroepen-naar-mogelijkheden-en-onmogelijkheden ........................................................ 93 Mensen-met-een-lichamelijke-beperking ................................................................................ 93 Mensen-met-een-verstandelijke-beperking ............................................................................. 96 Doelgroepen-naar-achtergrond-en-cultuur ......................................................................... 99 Doelgroepen-naar-achtergrond-en-cultuur ............................................................................. 99 Overige-doelgroepen ............................................................................................................... 102

2

Doelgroepen-naar-interesse-en-motieven ........................................................................ 105 Doelgroepen-naar-interesse-en-motieven ............................................................................. 105 Bewegen-en-presteren .......................................................................................................... 112 Bewegen-en-presteren ............................................................................................................ 112 Prestatiebepalende-factoren .................................................................................................. 115

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Trainen ..................................................................................................................................... 120 Trainen ...................................................................................................................................... 120 Belasting-en-belastbaarheid ................................................................................................... 122 Energiesystemen ...................................................................................................................... 124

Het-menselijk-lichaam .......................................................................................................... 126 Het-menselijk-lichaam ............................................................................................................. 126 Het-skelet ................................................................................................................................. 128 De-gewrichten .......................................................................................................................... 131 De-spieren ................................................................................................................................. 136 Het-zenuwstelsel ...................................................................................................................... 138 De-organen ............................................................................................................................... 142 Het-hart-en-de-longen ............................................................................................................. 145 De-bloedsomloop ..................................................................................................................... 146 De-ademhaling ......................................................................................................................... 147 De-spijsvertering ...................................................................................................................... 150 Voeding-en-gezondheid ........................................................................................................ 153 Voeding-en-gezondheid ........................................................................................................... 153 Energiebalans ........................................................................................................................... 156 Voeding-en-recreatief-sporten ................................................................................................ 158 Voeding-bij-training-en-prestatiesporten .............................................................................. 160 Bewegen-en-gezondheid ...................................................................................................... 164 Bewegen-en-gezondheid ......................................................................................................... 164 Beweegrichtlijnen .................................................................................................................... 167

Te

Hygiëne-en-gezondheid ........................................................................................................ 172 Hygiëne-en-gezondheid ........................................................................................................... 172 Micro-organismen .................................................................................................................... 173 De-lichaamshygiëne ................................................................................................................. 177 Een-goede-persoonlijke-lichaamshygiëne ............................................................................. 178 Sportkleding ............................................................................................................................. 179 Sportschoenen ......................................................................................................................... 182 Vaktaal ..................................................................................................................................... 190

C

Werkplan-1 .................................................................................................................................... ?

Werkplan-2 .................................................................................................................................... ?

Werkplan-3 .................................................................................................................................... ?

3

Begeleiden van sporters en gasten INTRODUCTIE

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Uiteraard sporten en recreëren we voor ons plezier en voor onze ontspanning. Maar er is meer.

Door sport en recreatie komen mensen met elkaar in contact. Ook worden sportieve en recreatieve activiteiten ingezet om de gezondheid of sportprestaties te verbeteren.

Als medewerker sport en recreatie heb je te maken met mensen. Deze mensen, je sporters of gasten, kunnen nogal van elkaar verschillen. Wanneer jij met deze mensen als groep of individu omgaat, zul jij je moeten aanpassen. Je wilt tenslotte dat elke sporter of gast het naar zijn zin heeft.

Een andere verwachting

C

Te

Manu en Gillermo werken als medewerker in het team Sport en Recreatie van een groot vakantiepark in Gelderland. Ze hebben samen met het team een prachtig programma samengesteld. Coördinator Dédé zal de gasten toespreken in het ontvangstcentrum. Daarna zullen de gasten in acht teams worden begeleid naar de verschillende activiteiten. Manu en Gillermo hebben hun best gedaan een zo uitdagend mogelijk programma samen te stellen.

Met onder andere een hindernisparcours waarbij de hindernissen door samenwerken moeten worden genomen. En de meest spectaculaire activiteit is abseilen van een toren van twintig meter hoog!

4

Introductie

Wanneer de gasten binnenkomen in de grote ontvangstruimte kijken Manu en Gillermo elkaar met een verschrikte blik aan. De eerste die binnenkomt, is een jongetje dat wordt voortgeduwd in een rolstoel door zijn vader en naast hem loopt zijn moeder. De tweede is een meisje met haar benen in beugels en zij loopt met krukken. Haar ouders lopen naast haar. De andere gasten blijken ook allemaal ouders te zijn met een kind met een lichamelijke beperking.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Manu en Gillermo hadden geen idee van de groep mensen voor wie zij de activiteit organiseerden. Zij gingen ervan uit dat het gezinnen waren met kinderen, maar hebben geen rekening gehouden met lichamelijke beperkingen. Als zij dit hadden geweten, hadden zij natuurlijk een programma bedacht dat wél aansluit op wat voor deze groep gasten mogelijk is.

De (groep) sporters of gasten die je begeleidt of ontvangt, is bepalend voor wat je met ze gaat doen en hoe je hen begeleidt. We noemen zo'n groep sporters of gasten ook wel de doelgroep.

Je zult als medewerker sport en recreatie de keuze van je activiteiten en je begeleiding moeten aanpassen aan je doelgroep. Daarvoor heb je natuurlijk wel enige kennis nodig van het begeleiden van de verschillende doelgroepen die jij in de praktijk kunt tegenkomen. Zoals de titel van dit thema al aangeeft, daar gaan we het over hebben.

Leerdoelen

Je hebt basiskennis van doelgroepen in relatie tot sportieve en recreatieve activiteiten.

2.

Je hebt basiskennis van het menselijk lichaam, gezondheid, voeding en hygiëne in relatie tot sportieve en recreatieve activiteiten.

3.

Je hebt basiskennis van groepsprocessen en herkent signalen van mogelijke sociale problematieken.

4.

Je bereidt je eigen werkzaamheden voor en voert je werkzaamheden effectief en efficiënt uit.

5.

Je bewaakt de voortgang van de activiteiten door sporters, gasten en groepen gericht te observeren en feedback te vragen. Zo nodig neem je passende maatregelen.

6.

Je stelt je servicegericht op naar sporters en gasten en bewaakt de sfeer en tevredenheid.

Zo nodig neem je passende (preventieve) maatregelen.

7.

Je stemt je communicatie op sporters en gasten af en betrekt hen actief bij de sportieve en recreatieve activiteiten.

8.

Je begeleidt sporters en gasten enthousiast, duidelijk en deskundig. Zo nodig pas je je begeleiding aan.

Te

1.

9.

Je werkt volgens procedures en richtlijnen van de organisatie en schakelt zo nodig hulp in bij vragen, problemen of bijzonderheden en rapporteert aan je leidinggevende.

C

Opdracht 1 Voorbereiden

Bekijk de leerdoelen hierboven. Je ziet wat je moet kunnen en kennen om sporters en gasten te begeleiden. En je ziet waarop je beoordeeld wordt tijdens de theorie- en praktijktoets.

5

Begeleiden van sporters en gasten

a. Welk leerdoel lijkt jou uitdagend? Waarom?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

b. Waar zie je tegenop? Leg uit waarom?

c. Welke ervaring heb je al met deze leerdoelen?

d. Geef van elk leerdoel een voorbeeld van een situatie waarin je die leerdoelen tegenkomt in je werk als medewerker sport en recreatie.

Opdracht 2 Praktijkvoorbeeld ‘een rijwieltoertocht’ Een rijwieltoertocht

C

Te

Sinds jaar en dag organiseert schaatsvereniging SITS (Schaatsen Is TopSport) in de maand september een rijwieltoertocht met afstanden van 45, 75, 100 en 150 kilometer. De wielertocht kent meerdere categorieën: • toertocht • mountainbiketocht • recreatietocht.

6

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Introductie

Een toertocht.

Oorspronkelijk was deze rit bedoeld als zomerse sportactie voor clubleden, maar dit is de laatste jaren uitgegroeid tot een evenement van formaat. Uit de verre omstreken komen wielrenners en schaatsers op dit evenement af om hun conditie te testen en er sportief even flink tegenaan te gaan. Start en finish vinden plaats op vakantiepark De Schaapskooi, vanwege de ruime parkeergelegenheid en douchegelegenheid.

Vaste en seizoengasten van De Schaapskooi gaan steeds vaker meedoen. Tot plezier van velen, maar ook tot last en soms verdriet van de organisatie. Het zijn vaak ongeoefende wielrenners en mountainbikers. En nog zorgwekkender: ongetraind. De EHBO'ers hadden er het afgelopen jaar hun handen aan vol. Meerdere malen is iemand naar het ziekenhuis vervoerd. Ofwel met verwondingen, ofwel met uitputtingsverschijnselen, en zelfs een keer iemand met een hartinfarct.

Te

De laatste keer was voor SITS de maat vol. In samenwerking met het recreatieteam gaat de vereniging daarom voortaan ieder jaar in de maanden juli en augustus een training geven, speciaal voor ongeoefende en ongetrainde deelnemende gasten. Een training gericht op conditie en op vaardigheid. Het recreatieteam zorgt voor de faciliteiten, voor trainingsschema’s en voor adviezen en voorbeelden van geschikte fietskleding. Coaches van SITS verzorgen de inhoud van de trainingen en geven adviezen over gezonde voeding.

C

Bespreek het praktijkvoorbeeld en de volgende vragen met een klasgenoot. a. Bespreek de woorden die je niet begrijpt of zoek ze op.

7

Begeleiden van sporters en gasten

b. Waarom denk je dat dit praktijkvoorbeeld bij dit thema gekozen is?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Vragen over het praktijkvoorbeeld: c. Wat zijn de verschillen tussen de genoemde categorieën: toertocht - mountainbiketocht – recreatietocht?

d. Aan welke categorie van de wielertocht kun je als ongeoefend fietser beter niet meedoen?

Waarom niet?

e. Stel: je bent medewerker sport en recreatie en een gast schrijft zich bij jou in voor de wielertocht. Je weet dat de gast ongetraind is en longproblemen heeft. Hij vraagt jouw advies. Welke tocht kan hij het best fietsen? Welke afstand zou je hem aanraden? Waarom geef je dit advies?

f. Waarom zal de schaatsclub erop staan voedingsadviezen te geven?

g. Wat zou je als medewerker sport en recreatie zelf moeten weten over trainingsschema’s en goede voeding?

h. Wat zijn voorbeelden van geschikte kleding voor een wielertocht: • bij zonnig weer en een temperatuur van 26 graden • bij regenachtig weer en een temperatuur van 19 graden.

Aan wie vraag je eventueel fietskledingadvies?

C

Te

i. Stel: jij verzorgt de training: • Wat vraagt dat in jouw geval aan voorbereiding, zodat je zelf met de trainingen mee kunt doen?

• Hoe zou je de training aanpakken?

• Welke faciliteiten moeten aanwezig zijn voor een goede training?

j. Waarom is het slim dat de schaatsclub de inhoud van de training verzorgt?

k. Bespreek je antwoorden op voorgaande vragen met je klasgenoot en verwerk de feedback die je krijgt.

8

Introductie

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

l. Werk nu samen met je klasgenoot de volgende vragen uit: • Stel een plan op voor de training voor de wielertocht. Je verwacht dat minstens 60 gasten gaan deelnemen. Daar zitten kinderen bij, jeugd in de leeftijd van 14-18 jaar en ouderen boven de 50 jaar.

• Bespreek samen: – een plan voor de conditietraining – een onderverdeling van gasten over verschillende groepen – kledingadviezen voor verschillende weertypen. m. Bespreek de resultaten met een andere groep.

• Vergelijk de uitgewerkte ideeën met elkaar. Heb je zaken over het hoofd gezien? Is een idee van de ander beter of duidelijker?

• Voeg als het nodig is de plannen samen tot een goed doordacht, uitgewerkt voorstel. n. Wat leer je van dit praktijkvoorbeeld?

o. Wat wil je van het thema ‘Begeleiden van sporters en gasten’ leren?

Opdracht 3 In de beroepspraktijk

Bij deze opdracht werk je samen met een klasgenoot.

Bekijk de filmpjes.

Filmpje - Begeleiden Sportactiviteit basisonderwijs Filmpje - Outdoorbedrijf Filmpje - Watersportcamping

C

Te

Voor het maken van de vragen uit deze opdracht bekijk je eerst de drie filmpjes over de basisschool, een outdoorbedrijf en een watersportcamping. Beperk je bij het geven van antwoorden op de eerste twee vragen niet alleen tot de informatie die je in de filmpjes hoort en ziet. a. Welke groepen mensen kom je in de sport- en recreatiesector tegen?

9

Begeleiden van sporters en gasten

b. Welke activiteiten worden allemaal begeleid?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

c. Vinden jullie dat er goed wordt begeleid en waarom vinden jullie dat?

d. Welke verschillen zien jullie in manieren van begeleiden?

e. Op welke momenten zie je dat er begeleid wordt? Waarom wordt er juist dan begeleid?

f. Welke hulpmiddelen worden gebruikt bij het begeleiden?

g. Welk advies hebben jullie voor de begeleiding?

C

Te

Lees de vragen hierna en bekijk het filmpje Begeleiden Sportactiviteit basisonderwijs (nogmaals) aandachtig. Stel: jullie gaan dezelfde activiteiten begeleiden voor een groep ouderen. h. Hoe zouden jullie dit aanpakken?

10

Introductie

i. Waar zouden jullie dit doen?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

j. Waarom op deze manier?

Opdracht 4 Nulmeting

Overleg met je docent of je de nulmeting gaat maken en wanneer.

C

Te

Nulmeting - Thema 3

11

DE MEDEWERKER SPORT EN RECREATIE ALS BEGELEIDER VAN SPORTERS EN GASTEN De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Als medewerker sport en recreatie begeleid je sporters en gasten. Je gaat graag met mensen om, bent gastvrij en je vindt het leuk om sporters en gasten op een plezierige en veilige manier bezig te houden en enthousiast te krijgen.

Je krijgt met veel verschillende sporters en gasten te maken. Ze kunnen verschillen in leeftijd, interesse, maar ook in mogelijkheden om aan sportieve en recreatieve activiteiten deel te nemen. En van jou wordt verwacht dat je al die verschillende sporters en gasten goed begeleidt.

Begeleiden houdt heel veel in; je kunt mensen in veel verschillende situaties begeleiden. Waar hebben we het dan over? Begeleiden gaat over alles wat je als medewerker sport en recreatie doet om je sporters of gasten te ondersteunen bij waar zij mee bezig zijn.

Voorafgaand aan de activiteit denk je na over de groep die je gaat begeleiden en wat je allemaal moet doen om je sporters of gasten te begeleiden. Zijn het sporters die deelnemen aan sportieve activiteiten of zijn het gasten die deelnemen aan recreatieve activiteiten? Tijdens het begeleiden observeer je. Doe je het goed en is de sfeer goed? Bereik je wat je had voorbereid? Hoe moet of kan het anders?

C

Te

Je kunt op heel veel manieren begeleiden. Er is niet één begeleidingsmethode de beste. Je manier van begeleiden is onder andere afhankelijk van de soort activiteit. Een recreatieve activiteit begeleid je vaak op een ‘losse en vrije' manier, terwijl een sporter meer sturing van jou nodig heeft om iets aan te leren.

12

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

Begeleiden van sporters of gasten.

Opdracht 1 Sporters of gasten begeleiden

a. Wat moet je allemaal doen als je sporters of gasten begeleidt? Beschrijf dit.

Te

b. Beschrijf minimaal vijf voorbeelden waaruit blijkt dat jij of iemand anders sporters of gasten hebt begeleid.

Elke situatie is anders

C

Iedere situatie is anders. Het is belangrijk altijd uit te gaan van de situatie zoals je die op dat moment aantreft. Daar houd je met je begeleiding rekening mee. We noemen dit ‘situationeel begeleiden'. Je past je begeleiding aan de situatie aan. Als de situatie verandert, verandert de begeleiding mee. Net zoals een kameleon.

13

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Begeleiden van sporters en gasten

De medewerker sport en recreatie: een soort kameleon.

Bij situationeel begeleiden zijn vier onderdelen belangrijk om als medewerker sport en recreatie rekening mee te houden: • de begeleider (jijzelf) • de sporter of gast • de groep • de omstandigheden.

De begeleider Iedere begeleider is anders en begeleidt een groep op een andere manier. Het hangt af van hoe je erin staat. In welke stemming je bent, of je moe bent of juist fit. Als je een hardloopgroep begeleidt, is het wel handig dat je conditie goed is. En goed kunnen luisteren is bij sommige activiteiten heel belangrijk, maar bij andere weer minder nodig. Vind jij dat je sporters of gasten precies moeten doen wat jij zegt of kunnen ze zelf een en ander bepalen? Wat weet jij over de activiteiten die je begeleidt?

Te

De sporter of gast Geen twee sporters of gasten zijn hetzelfde. Je hebt te maken met verschil in leeftijd, sporten recreatie-ervaring, doelstelling en ideeën van je sporters of gasten. De ene sporter is heel sportief en wil fitter worden en de andere is wat ouder en wil gewoon gezellig bezig zijn en een leuk spel spelen. Elke sporter of gast vraagt een andere manier van begeleiden en krijgt deze ook van jou.

C

De groep Elke groep heeft weer een andere samenstelling. Soms bestaat de groep uit meer mannen dan vrouwen of er zijn heel veel verschillende leeftijden in een groep. Mensen kennen elkaar of juist niet. Er kan ook iemand met een beperking bij een groep zijn. Soms hebben alle sporters of gasten dezelfde interesse, maar het komt ook voor dat iedereen met een ander idee naar jouw activiteit komt.

14

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

Hoe meer verschillen er in een groep zijn, hoe groter de uitdaging om deze groep te begeleiden.

Iedere groep vraagt een bepaalde houding en specifieke vaardigheden van jou als begeleider.

En uiteraard pas je jouw begeleiding aan elke situatie aan.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

De omstandigheden Er zijn ook omstandigheden die ervoor zorgen dat de situatie verandert. Een aantal voorbeelden: Het weer is een veranderlijke factor. Het kan erg warm zijn of regenen. Je dacht dat je binnen ging begeleiden, maar je moet naar buiten. De ruimte voor je activiteit is veel kleiner dan je had verwacht. Je hebt niet alle materialen die je eigenlijk nodig hebt. Je leidinggevende vraagt je een heel andere activiteit te doen dan je hebt voorbereid.

Rekening houden met omstandigheden.

Te

Jij bent als medewerker sport en recreatie vaak voorbereid op omstandigheden die kunnen veranderen, maar ook tijdens het begeleiden kunnen dingen veranderen: • Het weer verandert ineens.

• Bij de instuif blijven er kinderen binnenkomen.

• Er komt een andere groep in de ruimte waar jij je activiteit begeleidt. Wat een herrie!

• Een van de sporters of gasten krijgt een blessure.

• Onderweg naar de accommodatie blijkt dat de groep eigenlijk iets anders wil doen dan jij hebt voorbereid.

C

Dit zijn allemaal dingen waar de medewerker sport en recreatie een oplossing voor moet vinden. Kortom, je moet flexibel zijn en op de veranderde situatie inspelen. Je moet ook improviseren, zoals we dat noemen. Improviseren betekent goed nadenken en slim reageren.

En natuurlijk lukt je dat. Want: hoe beter je voorbereid bent, hoe beter je kunt improviseren.

Opdracht 2 Situationeel begeleiden Bij deze opdracht werk je samen met drie klasgenoten.

Elke situatie bij het begeleiden van activiteiten is anders. Je begeleidt ook elke situatie anders.

Dit noemen we situationeel begeleiden.

15

Begeleiden van sporters en gasten

a. Zet de vier onderdelen van situationeel begeleiden op vier flip-overvellen. Elke klasgenoot neemt een van de vier flap-over vellen. b. Zet op de flip-overs waar je bij dit onderdeel bij het begeleiden op let. Wat vind je belangrijk of welke tips kun je geven? c. Bespreek de vier onderdelen met je klasgenoten en vul elkaar aan. d. Leg alle flap-over vellen bij elkaar en bespreek deze met een andere groep of met je klas. e. Kom nu samen tot een top 5 van belangrijke aandachtspunten of tips per onderdeel.

Onderdeel 2:

Onderdeel 3:

Onderdeel 4:

1.

1.

1.

1.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Onderdeel 1:

2.

2.

2.

2.

3.

3.

3.

3.

4.

4.

4.

4.

5.

5.

5.

5.

Elke sporter of gast is anders

Te

Geen twee sporters of gasten zijn hetzelfde. Daardoor is elke beginsituatie anders. Om erachter te komen hoe verschillend je sporters of gasten zijn, zijn de antwoorden op de volgende vragen belangrijk: • Hoeveel weet je sporter of gast al van de activiteit?

• Wat begrijpt je sporter of gast?

• Welke vaardigheden beheerst je sporter of gast?

• Heeft je sporter of gast zin in de activiteit?

• Waarom wil je sporter of gast iets wel of juist niet?

• Welke manier van begeleiding past het beste?

Verschillende gasten.

C

Bij de voorgaande vragen herken je drie begeleidingsfactoren: kennis, vaardigheden en houding.

Het gaat om vragen als: Wat weet de sporter of gast (kennis)? Wat kan de sporter of gast (vaardigheden)? Wat wil de sporter of gast (houding)? Als je dit weet, kun jij je activiteit goed en gericht voorbereiden en kun je efficiënt en effectief begeleiden. Zo kun je ervoor zorgen dat de activiteiten veilig, plezierig, actief en doelgericht zijn.

16

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Niet goed nadenken over je begeleiding kan nare gevolgen hebben: • ongelukken of blessures • tijdverlies • weinig, ongewenst of geen resultaat • weinig intensiteit, veel gasten staan stil • onrust, gasten gaan andere dingen doen • onzekerheid bij jou als begeleider • weinig of geen plezier voor je gasten en voor jezelf • ontevredenheid bij jezelf • te weinig ontwikkeling bij jezelf.

Dergelijke gevolgen wil je als medewerker sport en recreatie voorkomen.

Opdracht 3 Beginsituatie

Bij deze opdracht werk je samen met twee of drie klasgenoten.

Geen twee sporters of gasten zijn hetzelfde. Voor de medewerker sport en recreatie is het handig om te weten hoe verschillend zijn sporters of gasten zijn. Het stellen van vragen kan je helpen om erachter te komen hoe verschillend je sporters of gasten zijn. a. Welke vragen stel je om erachter te komen hoe verschillend je sporters of gasten zijn?

b. Kies een groep sporters of gasten en beschrijf de groep door de opgesomde vragen te beantwoorden.

Elke begeleider is anders

Te

Als medewerker sport en recreatie werk je met mensen. En zoals je weet is ieder mens anders.

Elke groep is anders en elke begeleider is anders. Jij doet dingen weer net op een andere manier dan je collega. Je begeleidt elke activiteit op een manier die bij jou maar ook bij de groep past.

Dat kan dus per keer verschillen. Je collega sport en recreatie begeleidt dezelfde groep weer op zijn manier.

C

Er zijn drie factoren die je manier van begeleiden bepalen:

17

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Begeleiden van sporters en gasten

Drie begeleidingsfactoren.

Kennis Hoeveel weet jij om iets op een goede manier te doen? Wat weet je van de activiteit? Heb je inzicht in het spel dat wordt gespeeld? Ken en snap je de (spel)regels? Ken jij je sporters of gasten?

Jij kent en snapt de spelregels en de technieken van slagbal en kunt dus een spel slagbal begeleiden. Je kunt sporters of gasten technieken aanleren, want je hebt de technieken zelf ook eindeloos gezien en geoefend.

Kennis is dus wat je weet of hebt geleerd. Dit kan theoretische of praktische kennis zijn. Kennis krijg je vooral door interesse in veel dingen te hebben. Je kunt kennis opdoen uit een boek of door gewoon iets te doen. Je begrijpt wat het is om te begeleiden door het vaak te doen, waardoor je kennis en ervaring opdoet.

C

Te

Vaardigheden Een vaardigheid is het uitvoeren van wat je weet, jouw kennis in de praktijk brengen.

Vaardigheden kun je leren. Je kunt deze ontwikkelen door herhaaldelijk te oefenen, zodat het routine wordt. Voor de medewerker sport en recreatie is het belangrijk om drie soorten vaardigheden te ontwikkelen: 1. sociale vaardigheden Iemand die sociaal vaardig is, kan goed met mensen omgaan. Of je over goede sociale vaardigheden beschikt, kun je zien aan het sociale gedrag dat je laat zien. Hierbij kun je denken aan samenwerken, met elkaar praten of kunnen lachen met elkaar.

2. cognitieve vaardigheden Deze vaardigheden hebben te maken met denken. Wat weet je, waar heb je verstand van?

Cognitieve vaardigheid is het vermogen van je hersenen om te leren, te onthouden en kennis uit te wisselen.

18

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

3. vakspecifieke vaardigheden Dit zijn vaardigheden die te maken hebben met jouw vak. Deze vaardigheden gaan over welke vakkennis en welke vakvaardigheden je hebt. Wat weet je van sport, bewegen en recreatie en wat heb je nodig om je beroep uit te oefenen? Welke sport- en spelvaardigheden heb je en wat is je specialisme?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Sociale, cognitieve en vakspecifieke vaardigheden staan niet op zich, ze hebben altijd invloed op elkaar. Dit kan positief en negatief zijn. Leer je iets (zodat je meer kennis krijgt), dan voel jij je vaak zekerder (je houding). Andersom: oefen jij je vaardigheid nooit, dan leer je minder, waardoor je je minder zeker voelt.

Ben je vaardig genoeg?

Houding Een ander woord voor houding is attitude. Je houding of attitude is hoe jij tegenover iemand of iets staat. Hoe kijk je aan tegen de wereld om je heen? Wat zijn bijvoorbeeld jouw normen en waarden en waarom doe je iets op jouw manier?

C

Te

Voorbeelden van houdingen of attitudes zijn: • initiatief nemen • klantgericht zijn • doorzettingsvermogen hebben • flexibel zijn • kunnen samenwerken • kunnen beslissen.

Opdracht 4 Uniek Zoals je weet, ieder mens is anders. Daardoor begeleid je elke activiteit anders dan een ander.

Immers, iedere medewerker sport en recreatie is een ander mens. Er zijn drie factoren die je manier van begeleiden bepalen: vaardigheden, kennis en houding.

19

Begeleiden van sporters en gasten

a. Beschrijf de drie factoren.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

b. Welke van de factoren is bij jou het best ontwikkeld? Leg dit uit.

c. Hoe kun je de andere factoren ontwikkelen?

d. Zijn er heel veel verschillen bij je klasgenoten? Ja / Nee e. Hoe komt dit?

Opdracht 5 Sociaal gedrag

Bij deze opdracht werk je samen met een klasgenoot.

Je hebt een groot vel papier, een stapel tijdschriften, een schaar en lijm nodig. Je maakt samen met je klasgenoot een collage over sociaal gedrag. a. Maak een lijstje met woorden die passen bij goed sociaal gedrag.

C

Te

b. Probeer met plaatjes en tekst uit te beelden wat jullie goed sociaal gedrag vinden. Plak de plaatjes en teksten op een groot vel papier. c. Presenteer je collage aan de groep en beantwoord de vragen van de groep. Wat waren de reacties? Zijn er nog aanpassingen aan je collage te maken?

d. Maak een foto van jullie collage.

20

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

Uitdrukkingsvaardigheden

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Bij ‘houding’ is letterlijk je houding belangrijk. Hoe sta je voor de groep en wat straal je uit? Zie je er zelfverzekerd uit? Is je kleding in orde? Je houding is zeer bepalend bij het begeleiden van sporters of gasten. Waarom luister je naar de ene begeleider direct en wil je ook meteen luisteren? Dit heeft vooral met zijn houding te maken. Houding is een heel belangrijk middel om je uit te drukken. We noemen dit ook wel ‘lichaamstaal'.

Wat straal je uit?

Lichaamstaal is een onderdeel van je uitdrukkingsvaardigheden. Als medewerker sport en recreatie wil je laten zien dat jij de begeleider bent. Dat druk je op allerlei manieren uit.

Uitdrukkingsvaardigheden zijn: • uiterlijk en kleding • taalgebruik • stemgebruik • lichaamstaal en gezichtsuitdrukking • oogcontact.

C

Te

Uiterlijk en kleding Stel je voor: je gaat een groep buitensporters bij het mountainbiken begeleiden en doet daarbij je nette kleren aan. Dat past helemaal niet bij de activiteit. Je komt zo zelfs een beetje ongeloofwaardig over. Ben jij nou de professionele medewerker sport en recreatie? Je kleding moet passen bij de activiteit die je begeleidt.

Uiteraard zorg je er ook voor dat je er verzorgd uitziet. Je bent tenslotte een voorbeeld voor je sporters of gasten.

21

Begeleiden van sporters en gasten

Tips!

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

• Stem je kleding af op de activiteit die je geeft.

• Zorg dat je er verzorgd uitziet.

• Draag de kleding van je opleiding of het bedrijf waar je werkt. Zo ben je herkenbaar en altijd passend gekleed.

De juiste beroepskleding.

Taalgebruik Pas je taalgebruik aan de sporters of gasten aan die je begeleidt. Gebruik niet te veel moeilijke woorden en gebruik woorden die bij de activiteit passen. Spreek geen straattaal, in ieder geval zo weinig mogelijk. Praat ook niet te veel. Je sporters of gasten onthouden lange verhalen toch niet. Heb je een accent, let daarop. Kortom: praat netjes, niet te lang en spreek ABN (Algemeen Beschaafd Nederlands).

Tips!

Te

• Stem je taalgebruik af op je doelgroep en praat niet onnodig veel of lang.

• Stem je taalgebruik af op je activiteit en gebruik zo min mogelijk moeilijke woorden.

• Praat ABN en gebruik korte zinnen.

C

Stemgebruik Hoe bereik je met je stem de groep? Houd het boeiend door je stem afwisselend te gebruiken.

Praat een keer hard, maar schreeuw niet. Praat een keer zacht en wissel snel en langzaam praten af. Zo houd je de aandacht van je sporters of gasten vast.

22

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

Tip! Varieer met je stem: hoog en laag, hard en zacht.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Lichaamstaal en gezichtsuitdrukking Je zegt tegen je groep dat je boos bent, wees dan ook helemaal boos. Dus ook met je lichaam en met je gezicht. Als je zegt dat je boos bent, maar lacht met je gezicht ... dan gelooft de groep je niet. Met je lichaam en je gezicht zet je een boodschap kracht bij. Alles moet met elkaar kloppen.

Tip!

Zorg dat je lichaamstaal en gezichtsuitdrukking passen bij de boodschap die je overbrengt.

Oogcontact Je geeft een aanwijzing. Terwijl je dit doet, heb je oogcontact. Vervolgens kijk je of je boodschap overkomt. Je ziet dat je sporter of gast je aanwijzing heeft gehoord, hij knikt ja. Als dit niet het geval is, kun je direct corrigeren.

Tips!

• Zorg dat jij je sporters of gasten aan kunt kijken.

• Zorg dat je sporters of gasten jou aan kunnen kijken.

Opdracht 6 Uitdrukkingsvaardigheden

Te

De medewerker sport en recreatie gebruikt verschillende uitdrukkingsvaardigheden bij het begeleiden van activiteiten. a. Welke uitdrukkingsvaardigheden gebruik jij het meest?

C

b. Waarom gebruik je juist deze uitdrukkingsvaardigheden het meest?

23

Begeleiden van sporters en gasten

c. Geef bij elke uitdrukkingsvaardigheid met twee voorbeelden aan hoe je deze gebruikt.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

d. Beschrijf ook waarom je deze vaardigheden op deze manier gebruikt.

Manieren van begeleiden

Als medewerker sport en recreatie begeleid je sporters en gasten individueel en in groepen.

Iedere sporter, gast of groep heeft zijn eigen kenmerken en vraagt een passende manier van begeleiden. Er zijn verschillende manieren waarop je kunt begeleiden: participerend of niet-participerend en autoritair of laisser-faire.

Te

Participerend en niet-participerend Bij een participerende begeleiding doe je als begeleider zelf ook mee aan de activiteit. Je staat dus niet aan de zijlijn, maar doet mee. Bij een niet-participerende begeleiding doe je zelf niet mee aan de activiteit. Je legt uit en begeleidt daar waar nodig.

C

Participerend begeleiden.

24

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

Als je participeert tijdens een activiteit is het gemakkelijker om sporters of gasten te motiveren.

Je doet voor hoe een activiteit gedaan wordt en laat zien dat het leuk is. Een valkuil is dat je te veel bezig bent met je eigen activiteit en daarbij je sporters of gasten uit het oog verliest.

Participeer je in een sportieve activiteit met spelregels, dan moet je voorkomen dat je sporters of gasten gaan denken dat je partijdig bent.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Bij een niet-participerende begeleiding heb je alle aandacht voor je sporters en gasten. Je kunt aan de zijlijn kijken hoe de activiteit verloopt. Bij een activiteit met spelregels kun je makkelijker onpartijdig blijven, je doet immers zelf niet mee met het spel.

Autoritair en laisser-faire Als tweede kun je kijken naar de manier waarop je als medewerker sport en recreatie stuurt tijdens een activiteit. Je spreekt dan van een autoritaire stijl of een laisser-faire stijl.

Bij een autoritaire begeleiding ben jij de ‘baas’. Jij zegt wat je sporters of gasten moeten doen.

Zij zijn van jouw uitleg afhankelijk en doen wat jij zegt. Bij de laisser-fairestijl is de begeleiding heel losjes. Je geeft je sporters of gasten veel ruimte en vrijheid tijdens de activiteit. Je reageert alleen op vragen.

Opdracht 7 Participerend of niet?

Is het verstandig om wel of niet begeleidend te participeren? Zet een kruisje. Vul ook in waarom.

Activiteit

Wel participeren

Niet participeren

Taart bakken met kinderen op de buitenschoolse opvang Voetbalwedstrijd voor tieners

Kerstversiering knutselen met ouderen

Na afloop van een knutselmiddag ruimen de kinderen de gebruikte materialen op

Opdracht 8 Autoritair of laisser-faire?

C

Te

a. Welke begeleidingsstijl past het beste bij jou?

25

Begeleiden van sporters en gasten

b. Waarom denk je dat?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

c. Kun je je voorstellen dat je ook de andere stijl wel eens toepast? Leg je antwoord uit.

d. Geef van iedere stijl een voorbeeld uit je eigen ervaring.

e. Wat vond je van deze begeleidingsstijl in die situatie?

Tips voor het begeleiden van sporters of gasten

Het goed begeleiden van activiteiten gaat niet vanzelf, dit heb je vaak eerst heel veel geoefend.

Door het oefenen en het vragen van feedback kun je jezelf steeds verder ontwikkelen.

In het begin assisteer je vaak een collega. Door te kijken naar je collega's en je leidinggevende kun je groeien in het begeleiden van activiteiten. Je ziet hoe zij het aanpakken en wat juist wel of niet werkt. Dat kun je meenemen in je eigen leerproces.

C

Te

Voor het goed begeleiden van activiteiten is het handig om de volgende kwaliteiten goed te ontwikkelen en te beheersen: 1. structureren Je maakt afspraken en biedt duidelijkheid en structuur. Zo weet iedereen wat er van hem verwacht wordt en verloopt de activiteit soepel.

2. stimuleren Je enthousiasmeert, stimuleert, complimenteert en legt de nadruk op wat goed gaat. Je zorgt voor een ontspannen sfeer.

3. individueel aandacht geven Je zorgt dat iedere sporter of gast zich gezien en erkend voelt. Je laat zien dat je iedereen ziet en hoort. Verdeel je aandacht.

26

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Sporters en gasten horen zich thuis te voelen tijdens hun deelname aan de activiteiten. In een veilige en prettige omgeving beleven ze meer plezier. Ook zullen ze er dan sneller iets van leren.

Als medewerker sport en recreatie heb jij hier een belangrijk aandeel in. Je begeleidt, coacht, stimuleert en enthousiasmeert. Als jij je fijn voelt en goed functioneert, heeft dit een positief effect op je sporters of gasten.

Stimuleren en enthousiasmeren.

Als begeleider geef jij het goede voorbeeld aan je sporters en gasten. Als jij je respectvol gedraagt en sportief gedrag vertoont, doen zij het ook. Stel jij je positief op na verlies of een andere tegenslag en behandel jij iedereen gelijk? Dan leren zij dat ook. Jij bent het voorbeeld en geeft de grenzen aan. Hoe duidelijker jij bent, hoe prettiger jouw activiteit verloopt.

Tips!

C

Te

Organisatie • Ontvang je sporters of gasten al bij de kleedruimten. Hier kun je al zien hoe de stemming is.

• Zorg voor overzicht voor jezelf en je sporters of gasten.

• Maak kleine groepen.

• Zorg waar mogelijk voor een veilige en vaste structuur. Steeds dezelfde tijd, dezelfde plaats en een vaste opbouw van de activiteiten.

• Beperk het aantal regels, maar hanteer de regels strikt en consequent.

• Zorg voor succesbeleving.

• Geef de groep verantwoordelijkheid.

Gedrag van de medewerker sport en recreatie • Geef heldere en duidelijke begeleiding.

• Wees duidelijk in wat je van je sporters of gasten verwacht.

27

Begeleiden van sporters en gasten

• • • •

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

• • • • • •

Benadruk positief gedrag.

Geef complimenten.

Geef vooral complimenten voor de inzet en leg minder nadruk op het resultaat.

Reageer adequaat op afwijkend gedrag.

Gebruik hierbij ‘ik-boodschappen’.

Bij storend gedrag: zeg precies wat je ziet en waarom je het gedrag storend vindt.

Probeer niet boos of verdrietig te zijn.

Benadruk de sterke en positieve kanten van een sporter of gast.

Houd rekening met de zwakke kanten van een sporter of gast.

Zorg dat je goed te volgen en te begrijpen bent.

Behandel iedereen gelijkwaardig, maar niet gelijk.

Opdracht 9 Zo doe ik dat!

Sporters en gasten stimuleren deel te nemen aan sportieve en recreatieve activiteiten is een belangrijk onderdeel van je werk. Hoe je sporters of gasten stimuleert en enthousiast maakt, hangt voor een deel samen met je vaardigheden en houding; met je persoonlijke stijl.

Hoe maak jij sporters of gasten enthousiast? Wat zeg je en wat doe je? Wat is jouw persoonlijke stijl? a. Dit hoor je mij allemaal zeggen:

b. Dit zie je mij allemaal doen:

Te

c. Als je dat allemaal zegt en doet, welke begeleidingsstijl past daar dan het beste bij?

Autoritair / Laisser-faire d. Leg je antwoord uit.

C

e. Als je dat allemaal zegt en doet, welke specifieke vaardigheden passen daar dan bij?

• sociale vaardigheden: • cognitieve vaardigheden:

28

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

• vakspecifieke vaardigheden:

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

f. Als je dat allemaal zegt en doet, welke houdingsaspecten passen daar dan bij?

Gasten begeleiden bij recreatieve activiteiten

Veel mensen denken dat recreatieve activiteiten begeleiden eenvoudig is. Jij, de medewerker sport en recreatie, weet dat dit niet zo is.

Activiteiten die plaatsvinden in de recreatiesector hebben vaak een vrijblijvend karakter. Dit wil zeggen dat je gasten veelal zelf kunnen bepalen wanneer en of ze komen.

Het werk van een medewerker sport en recreatie is heel veelzijdig, heel afwisselend en eigenlijk nooit saai. Je krijgt een opdracht van je leidinggevende, je gaat met een groep kleuters naar het klim-en-klauterbos of je speelt met een groep jongeren vlaggenroof op de camping. In het zwembad begeleid je volwassenen bij een spel, je organiseert een excursie en begeleidt de creatieve activiteiten tijdens de kleuterochtend. De medewerker sport en recreatie is een echte allround begeleider.

Tijdens alle activiteiten heb jij een belangrijke rol. Je let op de veiligheid, je zorgt dat iedereen het klimparcours met succes aflegt en dat je gasten iets leren. Ook leg je spelregels uit en je bepaalt de sfeer tijdens de activiteiten. Gasten hoeven niet bij elke (recreatieve) activiteit iets te leren. Toch is het mooi meegenomen als je je gasten iets kunt bijbrengen tijdens de activiteit.

Voorbeelden hiervan zijn: • afspraken nakomen • omgaan met verlies en winst • accepteren van leiding • beslissingen van de leidinggevende accepteren.

C

Te

Als medewerker sport en recreatie ben je altijd actief. Je kent je gasten en stemt je taalgebruik, je houding, je kleding af op de gasten die je begeleidt. Het ene moment ben je begeleider, dan weer instructeur of entertainer. De ene groep heeft heel veel sturing nodig en een andere groep doet juist veel zelf.

29

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Begeleiden van sporters en gasten

Tijd, ruimte en materiaal regelen.

Als medewerker sport en recreatie regel je tijd, ruimte en materiaal en je zorgt ervoor dat de activiteit een lopend geheel is. Voor ieder moment zet je de best passende organisatie neer en als de situatie verandert, speel je daarop in. Je verandert de organisatie of je past de organisatievorm aan; je weet precies wanneer dat nodig en nuttig is.

Je bent een enthousiaste begeleider, je legt activiteiten begrijpelijk uit, laat voorbeelden zien, motiveert, stimuleert en moedigt aan. En uiteraard zorg je ervoor dat alles op tijd start en niet te lang doorgaat. Een veilige, plezierige, actieve en doelgerichte recreatieve activiteit, dat is wat je wilt bereiken en daarvoor zorg jij!

Opdracht 10 Begeleidingsfilmpjes

Te

Bij deze opdracht werk je samen met drie klasgenoten. a. Zoek op internet een filmpje waarbij recreatieve activiteiten begeleid worden. Dit kunnen sport- of spelactiviteiten, creatieve of informatieve activiteiten zijn. Spreek vooraf met elkaar af wie op zoek gaat naar welke activiteitsoort. b. Bekijk het filmpje en geef aan wat de medewerker sport en recreatie allemaal zegt en doet.

C

c. Wat vond je van de begeleiding? Past de begeleiding bij de gasten en de doelstelling?

d. Wat vond je aan de begeleiding goed en minder goed? Wat zou je zelf anders doen?

30

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

• Goed: • Minder goed: • Anders:

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

e. Bekijk de vier filmpjes met je groepje klasgenoten en bespreek de antwoorden met elkaar. f. Welke tips geven jullie aan elke begeleider?

Je kunt de uitwerking van deze opdracht in je portfolio opnemen. Maak hierover dan afspraken met je docent. Geef bij de uitwerking aan welke bijdrage jij aan het resultaat van deze opdracht hebt geleverd.

Sporters begeleiden bij sportieve activiteiten

Als medewerker sport en recreatie assisteer en begeleid je bij sportieve, recreatieve en entertainmentactiviteiten. In de sportsector beperkt zich dat vaak tot de begeleiding van een specifieke sport- of fitnesstraining. Soms bedenk je zelf een activiteit, bereid je activiteiten voor, oefen je zelf de activiteit, begeleid of assisteer je daarbij en zorg je dat de omstandigheden optimaal zijn.

C

Te

Een sport- of spelactiviteit heeft een element van uitdaging in zich. Een uitdaging die de sporter stimuleert naar eigen vermogen een prestatie te leveren. Maar daar houdt het niet op. Als allround medewerker sport en recreatie zul je ook zelf moeten trainen en presteren. Je doet mee met een dansshow of musical, of je traint voor een sportprestatie. Je doet regelmatig mee met sportieve activiteiten, zoals een spinningles of een balsport of je doet specifieke sportbewegingen voor. Je moet dus zelf over een goede conditie en eigen vaardigheid beschikken.

31

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Begeleiden van sporters en gasten

Meedoen en voordoen.

Als je een sport- of spelactiviteit begeleidt, zorg je ervoor dat je verstand hebt van de activiteiten die je uit laat voeren en dat je weet op welke eigenschappen van de sporter die activiteiten een beroep doen. Dat doe je onder andere door de activiteit goed voor te bereiden en vaak ook zelf uit te voeren. Ook zorg je ervoor dat de voorwaarden om te presteren aanwezig zijn.

Je zorgt ervoor dat: • de ruimte hygiënisch schoon en veilig is • de materialen heel, veilig en hygiënisch schoon zijn • je kennis hebt van de techniek en tactiek van het spel of de sport • je de activiteit beheerst en weet welke eisen deze stelt aan prestatievermogen • je kennis hebt van factoren die de prestatie kunnen beïnvloeden • je weet wat de lichamelijke en geestelijke uitgangspositie van het individu of de groep is • je kennis hebt van individuele mogelijkheden en/of onmogelijkheden • het te behalen doel (de prestatie) vastgesteld en haalbaar is • het programma een uitdaging tot presteren bevat • je de symptomen kent die duiden op overbelasting, blessures of andere ongemakken.

Te

Omdat je in de sportsector vaak een langere periode met dezelfde groep sporters werkt, is het handig om een aantal zaken op orde te hebben.

Tips voor het begeleiden in de sportsector:

C

• Vraag een lijst met namen, (e-mail)adressen en telefoonnummers van sporters en ouders of maak zelf een lijst.

• Van nieuwe sporters is het handig een ingevuld aanmeldingsformulier te hebben. Hierop kan extra informatie staan over bijvoorbeeld de gezondheid van de sporter en of hij ook andere sporten beoefent.

• Vraag na wat de afspraken over het beheer van de materialen en benodigdheden zijn.

32

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

• Spreek met je sporters en ouders af waar en hoelang van tevoren je de sporters verwacht voor een training of wedstrijd.

• Spreek af hoe je het de sporters laat weten als de training of wedstrijd niet doorgaat. Maak bijvoorbeeld een bellijst, e-maillijst of WhatsAppgroep.

• Zorg, als dat nodig is, voor identificatiepassen van je sporters.

• Zorg dat je weet hoe je eventueel benodigde formulieren invult en wat je na afloop van een wedstrijd moet doen.

Een langere periode met dezelfde groep werken.

Opdracht 11 Goed en slecht voorbeeld

Bij deze opdracht werk je samen met twee klasgenoten.

Te

In drietallen ga je aan de slag met het maken van twee filmpjes. Het eerste filmpje laat zien hoe je een sportactiviteit niet moet begeleiden: het slechte voorbeeld. In het tweede filmpje laat je zien hoe het wél moet: het goede voorbeeld.

De filmpjes worden in de klas bekeken en besproken. Wat leer je van beide filmpjes?

C

Je kunt de uitwerking van deze opdracht in je portfolio opnemen. Maak hierover dan afspraken met je docent. Geef bij de uitwerking aan welke bijdrage jij aan het resultaat van deze opdracht hebt geleverd.

33

Begeleiden van sporters en gasten

Opdracht 12 Fanatieke ouders Tijdens je stage of tijdens het werk bij een sportvereniging krijg je vaak ook te maken met ouders. Deze ouders vertonen niet altijd gewenste gedrag.

Bekijk de filmpjes.

Filmpje - Kantoor Filmpje - Schilder

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Vaak is het de taak van jouw leidinggevende om de ouders hierop aan te spreken. Toch is het goed om hier zelf ook over na te denken, zodat je weet hoe je kunt reageren bij dergelijk gedrag.

Hoe zou jij met deze ouders omgaan?

Reageer je op dit gedrag? Wanneer wel, wanneer niet?

Begeleiden van groepsprocessen

Als medewerker sport en recreatie heb je vaak met groepen sporters of gasten te maken. Als we kijken naar een groep sporters of gasten die langer bij elkaar is, zien we dat deze groep verschillende fases doormaakt.

Professor Bruce Tuckman deed onderzoek naar de manier waarop groepen mensen zich vormen. Volgens Tuckman kun je bij de ontwikkeling van een groep vijf verschillende fasen (stappen) herkennen: 1. vormfase 2. stormfase 3. normfase 4. prestatiefase 5. afscheidsfase.

Te

Vormfase In de vormfase wordt de groep gevormd. De groepsleden onderzoeken wie iedereen is. Je ziet mensen die initiatief nemen en mensen die afwachten. De groep is nog geen echte groep, het zijn losse personen die bij elkaar zijn gezet. De groepsleden vertrouwen elkaar nog niet. Als begeleider van een groep in de vormfase heb je een belangrijke rol. Je probeert mensen bij elkaar te krijgen en werkt aan vertrouwen. In deze fase wil je het ontwikkelingsproces positief te beïnvloeden. Activiteiten die daarbij passen zijn sociale activiteiten, zoals kennismakingsspellen.

C

Stormfase In de stormfase kennen de groepsleden elkaar een beetje. Iedereen probeert zijn eigen plaats in de groep te veroveren. De eerste meningsverschillen en ruzies ontstaan. Vriendschappen worden gesloten, maar vrienden die al eerder bevriend waren kunnen elkaar ook laten vallen.

34

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

Er gebeurt veel en er zijn verschillende mensen met wie je als groepslid contact kunt hebben.

Als begeleider kun je in deze fase wat afstand bewaren. Laat de groepsleden de ruimte om problemen eerst zelf op te lossen. Treed op als ‘scheidsrechter’ als het nodig is.

Normfase In de normfase wordt de groep een echte groep. De kennismaking is geweest en de ‘storm’ is voorbij. De groepsleden kennen elkaar en weten wie wat kan en ook wie iets niet kan. In deze fase wordt de groepscultuur ontwikkeld. Er zijn waarden en normen in de groep.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Presentatiefase In de prestatiefase is de groep een echte groep. De groepsleden werken als vanzelf met elkaar samen. Bij opdrachten worden er zelf groepjes gemaakt en wijzen de groepsleden elkaar op de regels die er zijn. In deze fase kun je goed activiteiten doen waarbij samengewerkt moet worden.

Afscheidsfase In de afscheidsfase valt de groep uit elkaar. Dit kan komen omdat er groepsleden vertrekken, of omdat de groep ophoudt te bestaan. In de afscheidsfase is het van belang om aandacht te besteden aan het afscheid. Gaan er mensen weg uit een groep en komen er nieuwe bij? Dan begint de ontwikkeling van een groep opnieuw. Groepsvorming is een cyclisch proces.

Te

Groepsvorming is een cyclisch proces is.

Opdracht 13 Groepsfase

C

Kijk naar de klas waar je in zit. a. In welke fase bevinden jullie je nu en waarom?

35

Begeleiden van sporters en gasten

b. Bespreek je antwoord met een klasgenoot. Hadden jullie dezelfde fase? Waarom wel of waarom niet?

Opdracht 14 Groepsproces

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Jij maakt deel uit van verschillende groepen. Deze groepen kunnen zijn: je klas, je team, je groep vrienden enzovoort. a. Noem twee groepen waartoe jij behoort en beschrijf deze in het kort. b. Benoem de fase van het groepsproces waarin jij denkt dat deze groep zit. c. Geef twee argumenten per groep waarom jij vindt dat je groep in deze groepsfase zit.

Groep 1:

Groep 2:

Beschrijving

Groepsfase

Toelichting

d. Bespreek de antwoorden met een klasgenoot. Is hij het met je eens?

Opdracht 15 Groepsproces in de praktijk

Lees het volgende voorbeeld uit de praktijk en beantwoord de vragen.

Te

Noah neemt een training bij voetbal van de D1 (11-12 jaar) van zijn collega Wilco over. Het team is pas twee weken bij elkaar en daarbuiten kennen de deelnemers elkaar niet zo goed. Zij hebben al zes keer samen getraind. Noah is verbaasd over de sfeer in de groep. De jongens zijn heel erg ongeduldig naar elkaar en maken nare opmerkingen over en weer.

C

a. In welke fase van het groepsproces zal deze groep zich bevinden?

36

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

b. Waarom denk je dat?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

c. Wat zou je doen als je Noah of Wilco was?

d. Hoe zou het gedrag er in de vorige fase van het groepsproces uit hebben gezien?

e. Hoe zal het gedrag er in de volgende fase van het groepsproces uitzien?

Opdracht 16 Kennismaking

Doe-wakka-doe-wakka-doe: spelers leren snel elkaars naam zeggen!

Een spannend spel waardoor de spelers in korte tijd de namen van de anderen leren.

1. De kinderen maken een kring. Wijs een ‘doewakker’ aan, die in het midden gaat staan.

2. De ‘doewakker’ roept een naam gevolgd door ‘links’ of ‘rechts’.

Bijvoorbeeld: ‘Lisa, rechts!’ Lisa zegt zo snel als ze kan de naam van de speler aan haar rechterhand. Ze moet dit sneller doen dan de doewakker ‘Doe-wakka-doe-wakka-doe!’ kan zeggen. Als het Lisa lukt, roept de doewakker een andere naam, zo niet dan wordt zij de nieuwe doewakker.

(Uit: Apacki, C. Energize 1, groepsactiviteiten voor groot en klein, Edu’Actief 2010.)

C

Te

Speel deze kennismakingsactiviteit met de klas. a. Wat vond je van deze activiteit?

37

Begeleiden van sporters en gasten

b. Zou je hem zelf gebruiken als kennismakingsactiviteit? Waarom wel of niet?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

c. Met welke kennismakingsactiviteiten heb jij zelf ervaring? Beschrijf de activiteit. Wat vond je zelf van deze activiteit?

d. Bespreek met twee of drie klasgenoten de genoemde kennismakingsactiviteiten. Welke drie kennismakingsactiviteiten vind je het leukste?

Opdracht 17 Een activiteit voor elke fase

Pingpong:de spelers proberen elkaar gemakkelijke ballen aan te spelen.

Materiaal en voorbereiding: een pingpongbal per groep van zes en een stevig stuk karton voor elke speler. Maak een grote ruimte vrij.

1. Maak groepen van ongeveer zes spelers die elk in een kring gaan staan. Geef aan ieder groepje een pingpongbal en aan iedere speler een stuk stevig karton dat dienstdoet als bat.

2. De groepen proberen de bal zo snel mogelijk door de hele kring heen-en-weer te slaan. De bal wordt in willekeurige volgorde doorgespeeld, maar de spelers hebben ieder maar één beurt en moeten daarna gaan zitten. Als de bal valt, moet de groep helemaal opnieuw beginnen. Om een echt pingpongeffect te creëren, roepen de spelers terwijl ze de bal slaan afwisselend ‘Ping!’ en ‘Pong!’

3. De eerste groep die zit, is de pingpongkampioen. De spelers gaan staan en maken een diepe buiging.

C

Te

(Uit: Apacki, C. Energize 1, groepsactiviteiten voor groot en klein, Edu’Actief 2010.) a. Voor welk fase van groepsontwikkeling is deze activiteit geschikt?

b. Waarom voor deze fase?

38

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

Aardige namen:de spelers noteren een vriendelijk woord voor elke letter van ieders naam.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Materiaal: potlood of pen en een blad papier voor elke speler.

1. Deel de potloden en het papier uit. Links op het blad schrijft elke speler de letters van zijn voornaam met wat tussenruimte onder elkaar.

2. Iedereen geeft zijn blad door aan zijn rechterbuurman, die een positieve eigenschap van de speler opschrijft die begint met een van de letters van zijn naam.

3. De blaadjes met de namen gaan van hand tot hand en bij elke letter vult een volgende speler een vriendelijk woord in.

4. De blaadjes worden doorgegeven tot alle letters zijn opgebruikt en iedereen een compliment heeft voor elke letter van zijn naam.

5. Wie de laatste letter op een blad invult, leest de lijst complimenten hardop voor.

Voorbeeld: Isabel: • Interessant om mee te praten • Stralende glimlach • Altijd vriendelijk • Bereidwillig • Edelmoedig • Lief.

(Uit: Apacki, C. Energize 1, groepsactiviteiten voor groot en klein, Edu’Actief 2010.) c. Voor welk fase van groepsontwikkeling is deze activiteit geschikt?

d. Voor welk fase van groepsontwikkeling is deze activiteit geschikt?

Opdracht 18 Het afscheid nadert Weblink - Roompot Weerterbergen

C

Te

Het is augustus. Je werkt bij Roompot Weerterbergen. De hele week heeft een groep van ongeveer twintig jongeren van een jaar of 16 aan de activiteiten meegedaan. Het is een vriendenclub geworden. Het afscheid nadert … De groep komt bij je en vraagt of je nog een leuke eindactiviteit kunt doen, er staat nu net niets leuks op het programma voor hun leeftijd.

Natuurlijk overleg je met je leidinggevende en die vindt het goed, mits de groep de meerkosten betaalt en je de activiteit naast je normale werkzaamheden uitvoert. a. Bedenk een activiteit die voor deze groep geschikt is.

39

Begeleiden van sporters en gasten

b. Wat zijn de kosten die je maakt voor het uitvoeren van deze activiteit? En wat moeten de groepsleden betalen?

Tip: alle standaard spelmaterialen (ballen, pionnen, fluitjes, …) zijn aanwezig.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

c. Schrijf op wat je tegen de groep gaat zeggen om hen te stimuleren deel te nemen. Vertel over de activiteit en wat het gaat kosten.

d. Wat zeg je na afloop van de activiteit?

Een veilig sportklimaat

In sport en recreatie staat veiligheid voorop. Veiligheid voor de sporter zelf, maar ook voor de andere sporters en voor de toeschouwers. Bij veiligheid denk je misschien al snel aan beschermende kleding en veilig omgaan met materialen. Fysieke veiligheid noemen we dat.

Maar bij een veilig sportklimaat hoort ook dat sporters zich veilig vóelen. Sporters mogen zichzelf zijn. We noemen dat sociale veiligheid. Je creëert een veilig sportklimaat ook door sportiviteit, gelijkwaardigheid en positiviteit.

Opdracht 19 Sociale onveiligheid

Te

a. Noem of bedenk drie voorbeelden van situaties waarbij sporters zich niet veilig voelen.

C

b. Hoe zou jij met de betreffende situatie omgaan als je een collega-sporter bent?

40

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

c. Hoe zou je met de situatie omgaan als het jezelf betreft?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

d. Hoe ga je als medewerkers sport en recreatie met de betreffende situatie om?

e. Bespreek je antwoorden met een klasgenoot. Zijn er verschillen? Hoe komt dat?

Opdracht 20 Poster veilig sportklimaat

Bij deze opdracht werk je samen met drie klasgenoten.

Jouw sportclub heeft jullie gevraagd een poster te maken over een veilig sportklimaat. Richt je bij het maken van de poster op sociale veiligheid. De poster komt te hangen in de kleedkamers en in de kantine. Het doel van de poster is het geven van informatie en het stimuleren van een veilig sportklimaat. Verwerk op je poster in ieder geval een slogan.

Ontwerp samen met je klasgenoten de poster. De poster presenteer je voor de klas.

Gebruik Stappenplan Poster maken.

Stappenplan Poster maken

Begeleiden van angstige sporters of gasten

C

Te

Angst is een vorm van overbelasting. Er wordt op dat moment te veel gevraagd van een sporter of gast. Vaak heeft het te maken met (faal)angst, stress of schaamte. Je herkent het vaak al doordat iemand zijn beurt probeert over te slaan, zich terugtrekt uit de groep of wel erg vaak naar het toilet moet. Een sporter of gast die toch geconfronteerd wordt en erg angstig is, kan verschillend reageren. Hij kan verbaal en/of fysiek agressief worden, hij kan er ineens vandoor gaan (vluchten) of in huilen uitbarsten.

41

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Begeleiden van sporters en gasten

Angst voor water?

Lichaamssignalen bij angst en agressie Het lichaam reageert altijd op heftige emoties. Om de situatie goed in te schatten en juist te handelen is het belangrijk dat je de signalen herkent. Kenmerken zijn: • een snellere hartslag • een snellere en oppervlakkige ademhaling • een gespannen houding (let op rug, nek en schouders) • verminderde speekselaanmaak (kan moeilijker praten of slikken) • beven en trillen van armen en benen • verstarde glimlach of zenuwachtig lachje.

Volwassenen kunnen heel stoer of juist heel zenuwachtig reageren als ze angst hebben.

Tips!

C

Te

De volgende tips kunnen helpen om je sporter of gast weer controle te geven over zijn lichamelijke reacties en emoties: • Laat tot tien tellen of doe dat samen.

• Haal de sporter of gast even weg van de situatie.

• Toon begrip voor de emoties.

• Probeer de handen en schouders te laten ontspannen.

• Probeer de sporter of gast te laten benoemen wat hij voelt.

• Leid de aandacht af van het gevoel, door te laten denken.

• Blijf zelf rustig en benoem wat je bij de sporter of gast ziet, dat helpt vaak al om de controle terug te krijgen.

• Soms kan humor (onverwacht iets geks doen) ook helpen om de spanning te breken en te ontspannen. Maar wees hier voorzichtig mee. Iemand moet niet het gevoel krijgen niet serieus te worden genomen.

• Probeer iemand nooit te pushen om iets te doen tegen zijn wil.

42

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

Opdracht 21 Angstig a. Beschrijf een sportieve of recreatieve activiteit waarbij een van de deelnemers angstig werd.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

b. Waaruit bleek dat de deelnemer angstig was?

c. Hoe werd daar (door de begeleider) op gereageerd?

d. Wat was het effect van deze reactie?

e. Hoe zou je zelf reageren als je als medewerker sport en recreatie betrokken was bij deze activiteit?

Te

f. Waarom zou je dat zo doen?

C

g. Bespreek je antwoorden met een klasgenoot. Wat vindt hij van je antwoorden?

43

Begeleiden van sporters en gasten

Opdracht 22 Rollenspel Help, ik durf niet!

Bij deze opdracht werk je samen met twee klasgenoten.

Jullie gaan in kleine groepjes een rollenspel doen waarbij je moet omgaan met een extreem angstige sporter of gast. Jij bent de begeleider bij de activiteit. Een klasgenoot speelt de sporter of gast. De derde klasgenoot observeert en maakt aantekeningen.

Gebruik hierbij Stappenplan Een rollenspel doen en Observatieformulier Een rollenspel.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Stappenplan Een rollenspel doen a. Observatieformulier Een rollenspel Naam observator: Naam student: S

i

t

u

Wat

Hoe

a

valt

maakt

Wat

deed

Wat

Welke

zijn

t

i

e

je

hij

-

o

op

m

aan

gebruik

van

goed

in

hij

s

c

de

kwam

r

i

de

er

j

v

i

n

g

:

lichaamshouding?

non-verbale

verbeterpunten,

feedback

h

rol

communicatie?

van

coach?

volgens

uit

de

jou?

groep?

Voorbereiden

C

Te

b. Spreek met elkaar af welke situatie/activiteit jullie gaan doen. Verdeel de rollen.

c. Neem als sporter of gast en als begeleider even de tijd om je in te leven in je rol.

Uitvoeren d. Speel het rollenspel. Neem het spel serieus en probeer je zo goed mogelijk te verplaatsen in de situatie. De observator kijkt goed en maakt aantekeningen.

44

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

Terugkijken e. Hoe verliep het rollenspel?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

f. Is het jou gelukt om de angstige sporter of gast te kalmeren? Wat vond je moeilijk? Wat vond je makkelijk?

Moeilijk:

Makkelijk:

g. Welke opmerkingen had de observator voor jullie?

h. Wissel nog twee keer van rol. i. Wat is volgens jou het belangrijkst in de omgang met angstige sporters of gasten?

j. Vul na afloop voor jezelf de tabel in.

Feedback

Ik heb samen met de gast tot 10 geteld.

Ik heb de gast even weggehaald van de situatie.

Ik heb begrip getoond voor de situatie.

Ik heb de gast de handen en schouders laten ontspannen.

Te

Ik heb de gast laten benoemen wat hij voelde.

Ik heb de aandacht afgeleid van het gevoel, door te laten denken.

Ik ben rustig gebleven en heb benoemd wat ik bij de gast zag.

C

Tops: Tips:

45

Begeleiden van sporters en gasten

Begeleiden van afwijkend gedrag

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Het begeleiden van activiteiten is heel leuk om te doen. Je bent met mensen bezig. Toch zijn er momenten dat sporters of gasten gedrag vertonen dat als afwijkend en misschien zelfs als niet prettig wordt ervaren. Voorbeelden van afwijkend gedrag zijn: • heel druk of juist opvallend stil zijn • erg veel commentaar hebben • snel kwaad worden • faalangst hebben • geïrriteerd reageren op anderen.

Iedereen reageert verschillend. De een vindt iemand heel druk, een ander heeft daar totaal geen last van. Belangrijk bij afwijkend gedrag is dus hoe jij het als medewerker sport en recreatie ervaart en wat je ermee doet.

Wees je als medewerker sport en recreatie bewust van je eigen gedrag! Jouw gedrag kan afwijkend of ongewenst gedrag bij een ander voorkomen. Bijvoorbeeld door juist het positieve gedrag te benoemen en te stimuleren. Maar je kunt de situatie ook erger maken en door jouw gedrag juist ongewenst gedrag uitlokken.

Te

Soms is het verstandig om helemaal niet te reageren op bepaald gedrag. Vaak zie je dat het gedrag vanzelf ophoudt als iemand anders uit de groep of omgeving reageert. Reageert er niemand, dan moet je het afwijkend gedrag goed observeren en eventueel ingrijpen. Voordat je het in de gaten hebt, kan de sfeer omslaan.

C

Aanspreken op gedrag.

Beïnvloedt het gedrag de activiteit en het behalen van de groepsdoelstelling, dan moet jij als begeleider reageren. Zeker als het gedrag storend of zelfs gevaarlijk is voor jou, je collega’s, je sporters of gasten. Meestal is het voldoende om een sporter of gast aan te spreken. Maar soms

46

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

moet je verder gaan en helpt het om iemand een time-out te geven. De sporter of gast doet een deel van de activiteit niet mee en je kunt er even samen over praten. In uitzonderlijke situaties moet je nog verder gaan en een sporter of gast verwijderen.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Bij het aanspreken van je sporters of gasten gebruik je zo veel mogelijk de ‘ik-boodschap’. Een ‘jij-boodschap’ wordt vaker opgevat als een beschuldiging en dit kan soms heftige reacties uitlokken. Bij de ‘ik-boodschap’ probeer je begrip te krijgen en dit kan tot verandering in gedrag leiden.

Opdracht 23 Ik-boodschap

Bij het corrigeren van gedrag is het verstandig om de ik-boodschap te gebruiken.

Ik-boodschap

Jij-boodschap

Jij luistert slecht.

Je vertelt mij ook nooit wat.

Ben je nu alweer je spullen vergeten!?

De vorige keer durfde je ook al niet.

Jij komt ook altijd te laat!

Jij kunt echt niet goed samenwerken.

Jij doet ook maar gewoon waar je zin in hebt.

Opdracht 24 Reacties geven op gedrag

a. Beschrijf de volgende vormen van gedrag met een voorbeeld: Gedrag

Voorbeeld

Reactie

Te

Afwijkend gedrag Gewenst gedrag

C

Ongewenst gedrag Agressief gedrag

47

Begeleiden van sporters en gasten

Gedrag

Voorbeeld

Reactie

Gedrag waarbij je juist niet ingrijpt

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

b. Beschrijf bij ieder voorbeeld hoe je hierbij zou reageren. c. Bespreek de voorbeelden en je reactie met twee klasgenoten. Wat vonden ze van je reactie?

Wat zou je anders doen?

Begeleiden van grensoverschrijdend gedrag

We spreken van grensoverschrijdend gedrag als iemand bewust of onbewust de grens van een ander overschrijdt. Dus gedrag dat als onprettig of ongewenst wordt ervaren.

Grensoverschrijdend gedrag kan verbaal, lichamelijk, psychisch of seksueel zijn.

Grensoverschrijdend gedrag is niet altijd goed te zien. Toch zijn er signalen om alert op te zijn: • schoolprestaties gaan achteruit, leerproblemen • hoog schoolverzuim • taal- of spraakproblemen • faalangst • regelmatig te laat komen • geheugen- of concentratieproblemen • vermijdt situaties waar je andere mensen ontmoet • heeft weinig vrienden • gaat niet graag naar huis • ziet er ongelukkig, gestrest, depressief uit • klaagt over buikpijn, hoofdpijn.

Te

Deze signalen zijn niet meer en niet minder dan een hulpmiddel. Bespreek het met collega’s en meld het bij jouw leidinggevende als je het gevoel hebt dat er iets mis is. Als je kleine vormen van grensoverschrijdend gedrag ziet, spreek die persoon daarop aan en zeg dat dit gedrag ongewenst is. Gebruik de ‘ik-boodschap’: ‘Ik vind het vervelend dat je vloekt en ik wil dat je daar nu mee stopt.’ Grote vormen van grensoverschrijdend gedrag meld je bij je leidinggevende.

Jouw leidinggevende zal passende maatregelen nemen.

Opdracht 25 Grensoverschrijdend gedrag

C

a. Grensoverschrijdend gedrag kan verbaal, lichamelijk, psychisch of seksueel zijn. Maar wat wordt daar precies mee bedoeld? Geef van elke vorm van grensoverschrijdend gedrag een voorbeeld.

Gedrag Verbaal

48

Voorbeeld

Reactie

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

Gedrag

Voorbeeld

Reactie

Lichamelijk Psychisch Seksueel

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

b. Noteer bij iedere situatie hoe je als medewerker sport en recreatie zou reageren.

Opdracht 26 Valsspelen

Op het park waar jij werkt, staan vier tafeltennistafels. Een grote groep (oudere) kinderen maakt hiervan geregeld gebruik. Eens per week is er een toernooi (met een prijs voor de winnaar), waarbij alle vier de tafels worden gebruikt. De gezelligheid is daarbij echter ver te zoeken, omdat er veel vals wordt gespeeld door een groep fanatieke jongens met een grote mond. Andere kinderen durven er dan niet tegenin te gaan en pikken hun verlies, maar raken ongemotiveerd om nog mee te doen.

Doordat je in je eentje deze activiteit begeleidt, kun je deze jongens niet allemaal tegelijk bij vier tafels in de gaten houden. a. Hoe kun je dit toernooi aanpassen, om te voorkomen dat er nog vals wordt gespeeld? Bedenk drie organisatorische oplossingen, dus zonder de jongens met de grote mond aan te spreken of hen weg te sturen.

1.

2.

3.

Mocht dat allemaal niet helpen, dan moet je de jongens met een grote mond aanspreken, waarschuwen en bij herhaling uitsluiten van deelname, na een laatste waarschuwing. b. Hoe ga je deze tieners aanspreken op hun gedrag?

C

Te

c. Hoe ga je deze tieners uitsluiten van deelname?

d. Bespreek je antwoorden met een klasgenoot en pas je antwoorden eventueel aan.

49

Begeleiden van sporters en gasten

Discriminatie Discriminatie is een vorm van grensoverschrijdend gedrag en betekent letterlijk "het maken van onderscheid". Anders gezegd: het niet gelijk behandelen van gelijke gevallen. In de wet zijn nadrukkelijk een aantal kenmerken opgenomen waarop geen onderscheid gemaakt mag worden. Het gaat dan onder andere om leeftijd, seksuele gerichtheid, geslacht, ras, godsdienst of levensovertuiging en handicap.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Discriminatie komt vaker voor dan we wel eens denken. In kranten en op televisie wordt veel aandacht geschonken aan discriminatie. Het gaat dan over discriminatie op de arbeidsmarkt, bij sollicitaties en bij het zoeken van een stageadres. Discriminatie komt overal voor; ook in de sport- en recreatiesector.

Het is soms lastig te bepalen of iemand wordt gediscrimineerd. Bij discriminatie wordt verschil gemaakt op basis van kenmerken die er niet toe doen. Wordt iemand afgewezen voor een baan als vrachtwagenchauffeur, omdat hij geen rijbewijs heeft? Dan is dat geen discriminatie. Het is wel discriminatie als deze persoon de baan bijvoorbeeld niet krijgt wegens zijn godsdienst.

Of omdat zij lesbisch is.

Als medewerker sport en recreatie meld je discriminatie altijd bij je leidinggevende. Op het moment dat er discriminerende opmerkingen tijdens de activiteiten gemaakt worden, maak je dit bespreekbaar. Als je zelf slachtoffer bent van discriminatie kun je je wenden tot het antidiscriminatiebureau in de gemeente of bij www.discriminatie.nl. Er bestaat ook een meldpunt voor stagediscriminatie: www.s-bb.nl/studenten/meldpunt-stagediscriminatie. .

Opdracht 27 In het nieuws

Bij deze opdracht werk je samen met een klasgenoot. a. Zoek op internet naar drie verschillende nieuwsberichten over discriminatie. b. Bespreek de nieuwsberichten met je klasgenoot. Wat zouden jullie doen?

C

Te

c. Stel je hebt het gevoel dat je gediscrimineerd wordt bij het zoeken van een stageplaats. Wat zouden jullie doen?

50

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

Pesten

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Pesten is een vorm van grensoverschrijdend gedrag. Bij een veilig sportklimaat is geen ruimte voor pestgedrag. Pesten komt helaas zo vaak voor, dat jij er in jouw beroep ook mee te maken krijgt. Enkele voorbeelden van pestgedrag: • het slachtoffer negeren • over het slachtoffer roddelen of voor schut zetten • fysieke intimidatie (mishandeling) • verbale intimidatie (uitschelden of kleineren) • afpersing (het slachtoffer moet geld of spullen geven) • beschadiging (vernielen, stelen of kwijtmaken van spullen van het slachtoffer) • grapjes met het slachtoffer uithalen • cyberpesten • discriminatie vanwege bijvoorbeeld ras, geloof, sekse, geaardheid of leeftijd.

Jij hebt een belangrijke rol in het signaleren van pestgedrag. Als jij pestgedrag ziet, maak dan meteen aan de daders duidelijk dat je dit niet accepteert. Maak het bespreekbaar en maak afspraken met je sporters of gasten.

Meld pestgedrag altijd bij jouw leidinggevende. Die kan ingrijpen of (afhankelijk van de leeftijd van het slachtoffer) contact opnemen met de ouders/verzorgers van het slachtoffer en de dader. Als het pesten niet stopt, of bij heel ernstige vormen van pestgedrag, worden er zwaardere maatregelen genomen. Bij mishandeling, afpersing en vernieling wordt politie ingeschakeld.

Lees meer in Verdiepingsstof - Pestgedrag.

Verdiepingsstof - Pestgedrag

Opdracht 28 Pesten

a. Wat denk jij dat de gevolgen zijn van pesten?

Te

b. Zoek op internet informatie over de gevolgen van pesten. Noteer de websites en noteer kort iets over de gevolgen die worden beschreven.

Website 1: Gevolgen:

C

Website 2: Gevolgen: Website 3: Gevolgen:

51

Begeleiden van sporters en gasten

c. Komt dit overeen met wat je dacht? Licht je antwoord toe.

Huiselijk geweld en kindermishandeling

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke of familiekring van het slachtoffer wordt gepleegd. Hieronder vallen alle vormen van geweld, zoals lichamelijke, geestelijke en seksuele geweldpleging. Kindermishandeling is het doen en laten van ouders, of anderen in soortgelijke positie, ten opzichte van een kind, dat een ernstige aantasting of bedreiging vormt voor de veiligheid en het welzijn van het kind.

Huiselijk geweld, inclusief seksueel geweld, ouderenmishandeling en kindermishandeling zijn de meest voorkomende gevallen van geweld die in Nederland plaatsvinden. Jaarlijks zijn ongeveer 200.000 volwassenen en 119.000 kinderen slachtoffer van huiselijk geweld. In stressvolle tijden, zoals tijdens de economische crisis of de coronacrisis, neemt dit aantal nog toe.

Speciaal voor deze vorm van grensoverschrijdend gedrag is de organisatie Veilig Thuis opgericht.

Veilig Thuis is er voor advies en ondersteuning en het melden van huiselijk geweld en kindermishandeling.

De overheid heeft ook een meldcode opgesteld. De Meldcode Huiselijk geweld geeft aan dat je verplicht bent een vermoeden van huiselijk geweld of kindermishandeling te melden bij Veilig Thuis.

Als je een vermoeden van huiselijk geweld of kindermishandeling hebt, dan bespreek je dit eerst met je collega’s en leidinggevende. Ook is er meer informatie te vinden bij www.veiligthuis.nl en www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/meldcode.

Lees meer in: Verdiepingsstof - Meldcode huiselijk geweld Verdiepingsstof - Seksueel misbruik.

Te

Verdiepingsstof - Meldcode huiselijk geweld Verdiepingsstof - Seksueel misbruik

Opdracht 29 Handelen bij huiselijk geweld of kindermishandeling

C

Bij deze opdracht werk je samen met twee klasgenoten.

52

De medewerker sport en recreatie als begeleider van sporters en gasten

a. Zoek op internet naar de meldcode ‘huiselijk geweld en kindermishandeling’.

Maak met je groepje een poster met drie stappen: Stap 1: Hoe herken je huiselijk geweld of kindermishandeling?

Stap 2: Hoe handel je bij huiselijk geweld of kindermishandeling?

Stap 3: Hoe is de nazorg bij huiselijk geweld of kindermishandeling?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

De poster moet zo duidelijk/overzichtelijk zijn, dat je de poster in een sport- en recreatiebedrijf in de personeelsruimte kunt ophangen. In elke stap gebruik je korte zinnen (dus geen verhaalvorm). Met deze korte zinnen leg je uit wat je moet doen of hoe je moet handelen in elke stap.

Stappenplan Poster maken

Gebruik stappenplan Poster maken.

C

Te

b. Vergelijk jullie poster met die van een ander groepje en pas de poster eventueel aan.

53

DOELGROEPEN Doelgroepen

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Een doelgroep is een groep mensen waarvan de leden een of meerdere gemeenschappelijke kenmerken hebben, zoals: • leeftijd • mogelijkheden en onmogelijkheden • achtergrond of cultuur • interesse en motivatie.

Als medewerker sport en recreatie krijg je met veel verschillende doelgroepen te maken. De manier waarop je hen begeleidt, hangt dus af van de ‘soort doelgroep'. Uiteraard komt het vaker voor dat groepen gemengd of heterogeen zijn. Je sporters of gasten behoren dan tot verschillende ‘soorten doelgroepen’. Een homogene groep bestaat uit sporters of gasten die bij dezelfde ‘soort doelgroep’ behoren.

Homogene groep?

Te

Opdracht 1 Jouw homogene en heterogene groepen

In welke homogene en heterogene groepen zit je zelf? Noteer er minimaal vier. Leg ook uit waarom het een homogene of heterogene groep is.

C

Beschrijving groep

54

Homogeen of heterogeen

Toelichting

Doelgroepen

Homogeen of heterogeen

Toelichting

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Beschrijving groep

Opdracht 2 Begeleiden

Bij deze opdracht werk je samen met drie klasgenoten.

Bekijk de filmpjes.

Filmpje - Kleutergym Filmpje - Tennis senioren Filmpje - Zeskamp

a. Je hebt drie verschillende doelgroepen gezien. Geef een korte omschrijving van de doelgroep.

Geef daarbij ook aan of het een homogene of een heterogene groep is.

b. Noteer van elke doelgroep zo veel mogelijk kenmerken. c. Bespreek en noteer met je klasgenoten wat de gevolgen van deze kenmerken voor het begeleiden van sport- en recreatieve activiteiten zijn. Waar moet je speciaal op letten?

Kenmerken

Begeleiden

Te

Doelgroep

C

Je kunt de uitwerking van deze opdracht in je portfolio opnemen. Maak hierover dan afspraken met je docent. Geef bij de uitwerking aan welke bijdrage jij aan het resultaat van deze opdracht hebt geleverd.

55

DOELGROEPEN NAAR LEEFTIJD OF ONTWIKKELINGSFASE Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Als medewerker sport en recreatie heb je niet alleen te maken met sporters of gasten die met verschillende motieven deelnemen aan activiteiten. Je hebt ook te maken met sporters of gasten van verschillende leeftijden. De leeftijd van de doelgroep bepaalt in hoge mate hoe je met de doelgroep omgaat. Leeftijd kan bijvoorbeeld bepalen welke woorden of welke toon je gebruikt. Verder bepaalt de leeftijd van je sporters of gasten ook wat je met ze wilt of kunt doen.

Te

Iedere leeftijdsgroep, ook wel ontwikkelingsfase genoemd, heeft zijn eigen kenmerken. Als we doelgroepen indelen op basis van leeftijd, komen we tot de volgende indeling: • baby’s: 0-1,5 jaar • peuters: 1,5-4 jaar • basisschoolkinderen: 4-12 jaar – kleuter 4-6 jaar – jong schoolkind 6-9 jaar – oud schoolkind 9-12 jaar • jongeren: 12-18 jaar – puber 12-16 jaar – adolescent 16-18 jaar • volwassenen: 18-65 jaar – jongvolwassene 18-40 jaar – middelbare volwassene 40-55 jaar – vroege oudere 55-65 jaar • ouderen of senioren: 65 jaar en ouder.

C

Verschillende ontwikkelingsfasen.

Interessante websites activiteiten Enkele interessante websites met name ter inspiratie voor het bedenken van spelen en creatieve activiteiten en entertainment.

56

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Activiteiten sport en spel Speelbeweging Spelensite 1001 activiteiten Activiteitenbank scouting Spelaanbod samen spelen Sport en spel Pinterest Scoutwiki Sport-en-bewegenboek Kunstexpressie-ideeënboek Knutselidee

Opdracht 1 Doelgroepen herkennen

Wanneer je gasten treft bij een recreatieve activiteit, weet je de leeftijd van deze mensen niet.

Je moet een inschatting maken. Hieronder zie je zes foto's van gasten die bij je aan de balie komen. a. Schrijf onder elke foto de doelgroep die erbij hoort.

C

Te

b. Van elke doelgroep zoek je een persoon uit je omgeving die binnen die doelgroep hoort.

Maak foto’s van deze personen. Uiteindelijk heb je zes foto’s van de volgende doelgroepen: peuters, kleuters, schoolkinderen, jongeren, volwassenen en senioren. Schrijf bij de foto bij welke doelgroep de persoon hoort. c. Vind je dat de persoon zich ‘ouder’ of ‘jonger’ gedraagt dan de groep waartoe hij behoort?

Waarom vind je dat?

57

Begeleiden van sporters en gasten

Opdracht 2 Een passende activiteit Welke activiteiten zijn het meest geschikt voor welke doelgroep? Trek lijnen.

Senioren

Raften

Volwassenen

Zeskamp

Schoolkinderen

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Speurtocht in het bos

Miniplaybackshow

Peuters

Stadstour met gids

Jongeren

Rondrit met bolderwagens

Kleuters

Opdracht 3 Ontwikkelingsfase

a. In welke ontwikkelingsfase zit jij op dit moment?

b. Geef drie voorbeelden van hoe je eigen gedrag zich ontwikkeld heeft ten opzichte van de vorige ontwikkelingsfase.

Vorige ontwikkelfase:

Deze ontwikkelfase:

Opdracht 4 Kwartetspel

C

Te

Bij deze opdracht werk je samen met drie klasgenoten. Je hebt wat dikker papier, lijm, een stift en een schaar nodig. a. Je maakt je eigen kwartetspel over recreatieve activiteiten. Elke doelgroep krijgt zijn eigen kwartet met bijbehorende activiteiten. Bijvoorbeeld: voor de doelgroep schoolgaande kinderen zoek je afbeeldingen van typische recreatieve activiteiten die bij deze doelgroep horen. Deze afbeeldingen zet je op de kaarten met de titel ‘schoolgaande kinderen’ en eronder welke recreatieve activiteit het betreft. In totaal heb je dan vier afbeeldingen per doelgroep. Je hebt dan een kwartet.

Dit doe je voor alle zes doelgroepen: peuters, kleuters, schoolkinderen, jongeren, volwassenen en senioren. b. Wanneer je kwartetspel klaar is, speel je het kwartetspel.

58

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

Ontwikkelingsfactoren Behalve naar de leeftijd, kijken we ook naar de onderdelen van de ontwikkeling die kenmerkend zijn voor die leeftijd. We noemen dit ontwikkelingsfactoren die de ontwikkeling van de mens bepalen. Ontwikkelingsfactoren zijn er op drie gebieden: • lichamelijke of motorische ontwikkeling • cognitieve ontwikkeling: alles wat met denken te maken heeft • sociaal-affectieve ontwikkeling: alles wat met gevoel te maken heeft.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Bij de motorische ontwikkeling gaat het om bewegen en leren bewegen. Er zijn twee soorten motoriek: grove en fijne. Bij het ontwikkelen van de grove en fijne motoriek spelen de zintuigen een belangrijke rol. Het ontwikkelen van de grove motoriek gaat meestal gemakkelijker dan ontwikkelen van de fijne.

De grove motoriek gaat over de grote bewegingen die je maakt zonder er veel over na te denken.

Het zijn bewegingen die je vanzelf leert: zwaaien, lopen, rollen, kruipen; Bewegingen die je dagelijks doen en die weinig moeite kosten.

Te

Geschikte activiteiten voor de ontwikkeling van de grove motoriek zijn: • balspelen: overgooien en rollen • lopen over een bank • zwemmen.

C

Grove motoriek: zwemmen.

De ontwikkeling van de fijne motoriek vraagt meer aandacht. Hierbij gaat het om de kleinere bewegingen, waarover je vaak moet nadenken: schrijven, veters strikken, tekenen. De ontwikkeling van de fijne motoriek start meestal pas echt op de basisschool. In groep 1 en 2

59

Begeleiden van sporters en gasten

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

leert het kind knippen, plakken, prikken en tekenen. Een opdracht waarbij het kind iets moet uitprikken, is een voorbereiding op het leren schrijven. Geschikte activiteiten voor de ontwikkeling van de fijne motoriek zijn: • kralen rijgen • tekenen • puzzelen • kleien • knikkeren.

Voor het rijgen van kralen maak je gebruik van je fijne motoriek.

C

Te

Een bijzonder onderdeel van de ontwikkeling van de motoriek is de sensomotorische ontwikkeling. De sensomotorische ontwikkeling gaat over de zintuigen: ruiken, voelen, zien, horen en proeven. Sensomotoriek gaat over de samenwerking tussen de zintuigen en de bewegingen. Je moet immers goed kunnen voelen als je iets wilt oppakken. Je moet afstand kunnen schatten bij het vangen van een bal, je evenwicht kunnen bewaren bij het lopen over een balk. Ook moet je kunnen ruiken bij het bereiden van eten.

60

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

Sensomotoriek.

Opdracht 5 Ontwikkelingsfactoren

a. Noem de drie factoren die de ontwikkeling van de mens bepalen.

Ontwikkelingsfactor

Eigen voorbeeld

1.

2.

3.

b. Geef bij elke factor in de tabel een voorbeeld dat kenmerkend is voor jouw eigen ontwikkeling.

Opdracht 6 Grove of fijne motoriek

Te

Maak je gebruik van de fijne of de grove motoriek bij het doen van de genoemde activiteit? Zet een X in de juiste kolom.

Activiteit

Fijne motoriek

Grove motoriek

C

Schrijven Lopen

Een boutje op een moer draaien Een verslag typen op de computer Een hinkelspel doen

61

Begeleiden van sporters en gasten

Activiteit

Fijne motoriek

Grove motoriek

Een WhatsAppbericht versturen met je smartphone Tennissen Piano spelen Veters strikken

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

De baby en de peuter

Als medewerker sport en recreatie zul je niet direct te maken krijgen met baby's. Je zult eerder te maken hebben met de ouders van de baby dan met de baby zelf. De ouders zullen komen om te recreëren en de baby is daar misschien bij. Wij zullen om deze reden niet verder ingaan op deze doelgroep.

Wat geldt voor de baby, zal in iets mindere mate gelden voor de peuter. In deze leeftijd zijn de ouders meer bezig met de kinderen en zullen de kinderen vooral bij de ouders zijn. Met peuters krijg je al wat meer te maken.

Lichamelijke ontwikkeling: • Gaat minder snel in de lengte, maar de breedtegroei (het gewicht) neemt toe. Een bol buikje is dan ook niet ongewoon is bij peuters.

• Vooral de grove motoriek wordt ontwikkeld (achteruitlopen, traplopen, bal schoppen, hardlopen, springen, fietsen met driewieler, hinkelen).

Cognitieve ontwikkeling: • Kent nauwelijks het verschil tussen fantasie en werkelijkheid.

• Kan oorzaak en gevolg nog niet echt begrijpen. Straffen is in deze fase vaak niet zinvol. De peuter begrijpt gewoon nog niet waarom je boos wordt.

• De woordenschat neemt toe. De peuter begint steeds beter te spreken door zinnen te maken, maar verzint ook vaak nog zelf woorden.

C

Te

Sociaal-affectieve ontwikkeling: • Ontdekt dat hij een eigen wil heeft en zelf iets kan besluiten (ik-besef). Hierdoor ontstaat er koppigheid en kan de peuter driftig worden.

• Ontwikkelen van het geweten. De peuter weet beter wat goed en slecht is, maar overziet de reden daarvan nog niet.

• Spelgedrag nog heel erg op zichzelf gericht. Samenspelen lukt namelijk nog niet echt. Speelt graag bij, maar niet met andere kinderen.

62

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

Een peutergymzaal.

Geschikte activiteiten zijn: Activiteitengebied

Voorbeeldactiviteit voor peuters

Sport

Peuterdans en peutergym

Spel

Muziek maken

Creativiteit

De peuter kan: • een potlood vasthouden • grote kralen rijgen • scheuren en plakken • prikken met een prikpen • verven.

Activiteiten die hierbij passen zijn dus onder andere (simpele) knutselactiviteiten in de kinderclub, zoals het inkleuren van een kleurplaat, vingerverven, crêpepapier scheuren en plakken. Peuters kunnen nog niet zo precies knutselen als grotere kinderen. Hier moet je rekening mee houden.

Te

Entertainment

Meeleeftheater, voorleesverhaal

C

Informatie (educatie) Beestjes zoeken in de natuur, blaadjes zoeken om vervolgens mee te knutselen enzovoort

Tips!

• Wees geduldig en duidelijk in wat je wilt.

• Gebruik korte zinnen.

63

Begeleiden van sporters en gasten

• Communiceer op dezelfde hoogte als het kind en niet te dichtbij (zak door je knieën).

• Zorg dat peuters min of meer hun eigen gang kunnen gaan.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Omdat een peuter veel aandacht nodig heeft, kun je een van de ouders vragen als extra begeleiding tijdens creatieve activiteiten. Een peuter is ook veel sneller klaar dan een kleuter of een schoolkind, doordat diens spanningsboog minder groot is. Als het kind klaar is, dan kan de ouder hem weer meenemen. Zo heeft de peuter toch kunnen meedoen.

Opdracht 7 Mindmap peuters

Maak een mindmap over het begeleiden van peuters bij sportieve en recreatieve activiteiten.

Geef aan wat ontwikkelingskenmerken zijn, welke activiteiten hierbij passen en welke tips je voor het begeleiden van de activiteit geeft.

Je kunt hiervoor de weblink Coggle gebruiken.

C

Te

Weblink - Coggle

64

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

Het basisschoolkind Dit is de periode waarin een kind naar de basisschool gaat (kleuter), totdat het de basisschool weer verlaat (oude schoolkind).

De kleuter

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Lichamelijke ontwikkeling: • Vooral lengtegroei en spiergroei. Het mollige verdwijnt en de kleuter wordt gespierder.

• Ontwikkeling fijne motoriek, zoals veters strikken, schrijven en tekenen.

• Beweegt graag, maar is snel moe. Het grove bewegen gaat beter, heeft steeds meer grondvormen van bewegen onder de knie.

• Handvoorkeur ontstaat.

Cognitieve ontwikkeling: • Het denken wordt beheerst door wat de kleuter ziet, voelt of hoort. De kleuter ziet nog geen verband tussen oorzaak en gevolg. Dit noemen we ook wel concreet denken.

• Woordenschat wordt groter en de zinnen ingewikkelder.

• Kunnen zich al iets beter en langer concentreren.

• Nog steeds weinig verschil tussen fantasie en werkelijkheid. Wanneer zij iets heel graag willen, zullen zij regelmatig jokken. Dit is geen liegen! De kleuter doet dat om zichzelf gerust te stellen of om een oplossing te vinden voor iets wat hij niet begrijpt of heel graag zou willen.

C

Te

Sociaal-affectieve ontwikkeling: • Minder op zichzelf gericht, samenspelen lukt steeds beter.

• De kleuter kan meer meeleven met anderen, beter delen en anderen helpen.

• De kleuter doet anderen na om erbij te horen; hij imiteert. Hij kan ook een bepaalde persoon willen zijn. Dit noemen we identificatie. De kleuter wil bijvoorbeeld net zo zijn als zijn vader.

De vader is dan zijn identificatiefiguur.

• Hij gaat steeds meer beseffen wat goed en fout is, lief en stout, juist of onjuist en krijgt ook gevoelens van schuld. Hij ontwikkelt een eigen geweten.

• Het beeld dat de kleuter van zichzelf heeft, komt vooral door dat wat anderen tegen het kind zeggen. Vooral ouders, leraren en jij als begeleider hebben een belangrijke rol om het kind te stimuleren, te belonen voor goed gedrag en positief te benaderen.

• Hij weet beter het verschil tussen jongens en meisjes en raakt daar meer in geïnteresseerd.

65

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Begeleiden van sporters en gasten

Geschikte activiteiten zijn: Activiteitengebied

Voorbeeldactiviteit voor kleuters

Sport

Dansen, bewegen. Vaak nog met een spelelement, het echte sporten komt bij deze doelgroep nog niet aan bod.

Spel

Met water en zand, muziekspelletjes (zoals schipper mag ik overvaren), vossenjacht, speurtocht

Creativiteit

Zij kunnen kleuren, scheuren, prikken, knippen en plakken. Maar ook kleien en (vinger)verven behoren tot de mogelijkheden.

Entertainment

Schminken, voorleesverhalen, een circusvoorstelling maken, miniplaybackshow, lampionnenoptocht

Informatie (educatie) Bakken, hutten bouwen, de natuur in om beestjes te zoeken en om creatief te zijn met materialen uit de natuur.

Tips!

Wees geduldig en duidelijk met wat je wilt.

Zorg voor een prettige sfeer en straal rust, vertrouwen en veiligheid uit.

Maak kleine groepjes, zodat het overzichtelijk voor ze is.

Laat ze veel bewegen, maar zorg ervoor dat ze vaak en kort kunnen rusten.

C

Te

• • • •

Lees meer in Verdiepingsstof - De kleuter.

Verdiepingsstof - De kleuter

66

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

Opdracht 8 Kijkdoos maken Tijdens een knutseluurtje op de camping krijgen de kleuters de opdracht om een kijkdoos te maken. Is dit een geschikte opdracht voor een kleuter?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Leg je antwoord uit.

Opdracht 9 Kleuters

Je wordt gevraagd door je leidinggevende om een spel voor een groep van vijftien kleuters te bedenken. Het spel moet ongeveer tien minuten duren en moet plaatsvinden in de recreatiezaal van bungalowpark De Hoge Heide. a. Hoe heet het spel dat je bedacht hebt? Wat is het doel van het spel? Wat zijn de belangrijkste spelregels en hoe verloopt het spel?

Spel:

Doel:

Spelregels:

b. Noem de redenen waarom je gekozen hebt voor dit spel. Je moet daarbij denken aan de kenmerken van de ontwikkeling die gelden voor de kleuter.

Te

Werk nu samen met twee of drie klasgenoten. c. Iedereen laat aan de andere groepsleden zien/horen wat hij bedacht heeft en waarom dit geschikt is voor deze doelgroep. d. De groepsleden geven feedback op de gekozen vormen en de redenen. Als het nodig is, worden spelen bijgesteld, veranderd of afgekeurd.

C

Het jonge schoolkind

Lichamelijke ontwikkeling: • De verhoudingen van het lichaam worden meer ‘volwassen'. Het hoofd is in verhouding minder groot.

67

Begeleiden van sporters en gasten

• Ze worden gespierder, maar kunnen nog steeds niet te lang een hoge inspanning leveren.

Het systeem van verzuren is niet goed ontwikkeld. Het aerobe uithoudingsvermogen is wel redelijk ontwikkeld. Hierdoor kan het jonge schoolkind wel lang bezig zijn en weer snel herstellen (als de activiteit niet te intensief is).

• Het kind heeft veel bewegingsdrang en is energiek; stilzitten is lastig. Sport en bewegen is daarom in deze fase heel populair.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Cognitieve ontwikkeling: • Het kind begint meer te denken in stappen. Als ik dit doe, gebeurt er dit en dan ... Het jonge schoolkind ziet het begin en weet hoe het verder moet gaan om het eindresultaat te bedenken. Dit noemen we abstracter denken.

• Oorzaak en gevolg worden beter ingezien.

• Fantasie maakt plaats voor de werkelijkheid. Hij maakt steeds meer onderscheid tussen wat waar is en wat niet.

• Het kind krijgt steeds meer inzicht in techniek.

• De concentratie wordt beter en hij is zeer leergierig.

• Het kind kan zich goed uitdrukken, zinnen worden ingewikkelder en hij begint te schrijven.

Sociaal-affectieve ontwikkeling: • Prestaties leveren wordt belangrijker, maar het kind vindt het lastig te verliezen. Hij wil graag wedstrijdvormen doen en succes ervaren.

• Het kind wil graag vrienden hebben en is daarbij vooral gericht op de eigen sekse.

Vriendschappen zijn vaak wel van korte duur.

• Het kind houdt emoties vaak verborgen.

• Op deze leeftijd kan het kind agressief gedrag vertonen: pesten, vechten, schelden. Hij kan regels bewust gaan overtreden. In deze fase is het dus heel belangrijk dat je duidelijke grenzen aangeeft en positief gedrag stimuleert.

Lees meer in Verdiepingsstof - Het jonge schoolkind.

Te

Verdiepingsstof - Het jonge schoolkind

C

Een wedstrijd met robotica-auto's.

68

Tjoekbaltoernooi.

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

Geschikte activiteiten zijn: Voorbeeldactiviteit voor het jonge schoolkind

Sport

Sporttoernooien

Spel

Estafettes, moordenaartje, verstoppertje, doorfluisterspel, wie ben ik, speurtochten

Creativiteit

Hier mag best ‘gepriegel' bij zijn. Zorg hierbij wel voor uitdaging voor de oudere kinderen, bijvoorbeeld met een tekenwedstrijd.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Activiteitengebied

Entertainment

Schminken, voorleesverhalen, een circusvoorstelling maken, miniplaybackshow, lampionnenoptocht

Informatie (educatie) De natuur in, hutten bouwen, steptocht

Tips!

• De genoemde activiteiten zijn geschikt voor zowel jonge als oude schoolkinderen, waarbij je wel rekening moet houden met de verschillen in ontwikkeling, zoals motorisch leervermogen, uithoudingsvermogen, denkvermogen en prestatiegerichtheid.

• Jongens en meisjes vertonen meer en meer verschillen op het gebied van hun interesse.

Meisjes willen liever samenwerken en jongens zijn meer gericht op competitie. Ze gaan dan ook vaak apart spelen en sporten.

Opdracht 10 Gevoelens

De manier waarop het jonge schoolkind omgaat met zijn gevoelens heeft sterk te maken met zijn sociaal-affectieve ontwikkeling. a. Geef twee voorbeelden waarin een jong schoolkind zijn gevoelens niet zal uiten. Je mag hierbij je eigen ervaring gebruiken.

C

Te

b. Vind jij dat je als begeleider van deze doelgroep je emoties mag laten zien of dat je deze moet verbergen zodat je de kinderen er niet mee belast? Leg uit waarom jij dat vindt.

c. Bespreek de antwoorden met een klasgenoot en geef elkaar feedback. Stel vragen.

69

Begeleiden van sporters en gasten

Opdracht 11 Rollenspel jong schoolkind Bij deze opdracht werk je samen met twee klasgenoten. Twee van jullie spelen een rollenspel, de derde beoordeelt wat jullie goed deden en wat beter kan. De ene student speelt de medewerker sport en recreatie en de andere neemt de rol van een jong schoolkind.

Gebruik hierbij Stappenplan Een rollenspel doen en Observatieformulier Een rollenspel.

Stappenplan Een rollenspel doen

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Observatieformulier Een rollenspel Naam observator: Naam student: S

i

t

Wat

Hoe

Wat

Wat

Welke

u

a

t

i

valt

je

maakt

hij

deed

zijn

e

-

o

op

s

aan

gebruik

hij

m

goed

van

in

c

de

kwam

r

i

de

er

j

v

i

n

g

:

lichaamshouding?

non-verbale

verbeterpunten,

feedback

h

rol

communicatie

van

volgens

uit

de

coach?

jou?

groep?

Te

De situatie: het jonge kind is aan het zwemmen in het binnenbad, maar haalt gevaarlijke capriolen uit. Andere kinderen hebben er last van. Je gaat als begeleider het kind hierop aanspreken. Let in je rollenspel op wat je zegt, op je houding en denk na over waar je dit gesprek voert.

Je speelt het rollenspel drie keer; bij de laatste keer gebruik je de feedback van je klasgenoten, zodat het gesprek steeds beter wordt.

C

Opdracht 12 Waterspelen Filmpje - Waterspelen

Water kun je gebruiken als onderdeel van je spel, maar je kunt een spel ook in het water uitvoeren.

70

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

a. Bedenk drie spelen voor jonge schoolkinderen waarbij water als onderdeel van het spel gebruikt kan worden.

Spel met water

Onveilige situatie

Voorkomen/oplossen

1.

2.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

3.

b. Bedenk bij elk spel een onveilige situatie die kan ontstaan. Leg uit welke situatie er kan ontstaan en wat jij van tevoren kunt doen om deze onveilige situatie te voorkomen of hoe je die oplost als de situatie zich tijdens de spelactiviteit toch voordoet. c. Bedenk drie spelen die in het water plaatsvinden.

Waterspel

Onveilige situatie

Voorkomen/oplossen

1.

2.

3.

d. Bedenk weer bij elk spel een onveilige situatie die kan ontstaan. Leg uit welke situatie er kan ontstaan, wat jij er van tevoren aan kunt doen om deze onveilige situatie te voorkomen of hoe je die oplost als de situatie zich tijdens de spelactiviteit toch voordoet. e. Bespreek de resultaten met de klas en noteer activiteiten en/of veiligheidsoplossingen die je hoort van je klasgenoten die jij nog niet had opgeschreven.

Het oude schoolkind

Te

Lichamelijke ontwikkeling: • De lichaamsverhoudingen zijn perfect.

• Verschillen tussen jongens en meisjes worden groter.

• Fijne en grove motoriek zijn goed ontwikkeld. Dit is de fase waarin het kind heel goed nieuwe bewegingen aan kan leren (motorisch leervermogen). Het uithoudingsvermogen is groot en de wil om te sporten ook.

C

Cognitieve ontwikkeling: • Het oude schoolkind is steeds beter in staat om na te denken over zaken die niet direct waarneembaar zijn. Zijn abstract denken is nu goed ontwikkeld.

• Het oude schoolkind is in staat om te analyseren en te reflecteren. Dit betekent dat het kan nadenken over het eigen en andermans denken en handelen.

• Het oude schoolkind is leergierig.

71

Begeleiden van sporters en gasten

Sociaal-affectieve ontwikkeling: • Het oude schoolkind is prestatiegericht.

• De groep leeftijdsgenoten waarmee het kind omgaat, wordt steeds belangrijker.

• Ze identificeren zich met idolen (bijvoorbeeld topsporters, popsterren, vloggers en bloggers).

• Er vindt ontwikkeling van normen en waarden plaats.

• Pesten komt meer voor. Het is dus belangrijk dat je als begeleider van deze kinderen goed oplet om eventueel pestgedrag direct te kunnen corrigeren.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Geschikte activiteiten zijn: Voor geschikte activiteiten zie de tabel bij het jonge schoolkind en de bijbehorende praktische tips.

Tips!

• • • • •

Zorg voor een goed contact.

Wees duidelijk in wat je regels zijn.

Stel vragen, vaak weten ze meer dan je denkt.

Doe voor en leg uit wat je doet (plaatje-praatje-daadje).

Zorg ervoor dat ze veel kunnen bewegen en ook kunnen rusten.

Lees meer in Verdiepingsstof - Het oude schoolkind.

Verdiepingsstof - Het oude schoolkind

Opdracht 13 (Speur)tochten

Bij deze opdracht werk je samen met een klasgenoot. Je brainstormt met je klasgenoot over (speur)tochten. Ook hier kun je eventueel weer het internet raadplegen. a. Wat voor soort (speur)tochten kunnen jullie verzinnen? Schrijf die in het schema. b. Noteer bij iedere (speur)tocht voor welke leeftijdsdoelgroep(en) deze tocht geschikt kan zijn.

C

Te

Naam speurtocht

72

Korte uitleg

Leeftijdsdoelgroep(en)

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

Naam speurtocht

Korte uitleg

Leeftijdsdoelgroep(en)

Opdracht 14 Kinderspelen

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

De volgende spelsoorten zijn heel geschikt voor spelactiviteiten met schoolkinderen: tikspelen, mikspelen, overloopspelen, estafettespelen, kringspelen en muziekspelen.

Maak per spelsoort één A4 met daarop uitgewerkt drie voorbeelden van spelactiviteiten die horen bij deze spelsoort. Bij deze opdracht mag je het internet gebruiken. Per voorbeeld werk je uit: een uitleg van de spelregels per spelactiviteit, en de leeftijdsdoelgroep(en) waarvoor de spelactiviteit geschikt is.

Je kunt de uitwerking van deze opdracht in je portfolio opnemen. Maak hierover dan afspraken met je docent.

Opdracht 15 Vossenjacht

Bij deze opdracht werk je samen met drie klasgenoten.

• Jullie gaan een vossenjacht bedenken voor kinderen van 8 tot 12 jaar. De vossenjacht moet voldoen aan een aantal eisen: • Bedenk een thema als rode draad voor de jacht.

• De jacht moet passen bij de doelgroep.

• Je houdt de jacht op de locatie van jullie eigen school.

• Je werkt met minimaal tien vossen.

• Bij iedere gevangen vos krijgen de deelnemers een hint om de volgende vos te kunnen vinden.

Werk jullie idee uit en gebruik hierbij eventueel het werkplan .

Je kunt de uitwerking van deze opdracht in je portfolio opnemen. Maak hierover dan afspraken met je docent. Geef bij de uitwerking aan welke bijdrage jij aan het resultaat van deze opdracht hebt geleverd.

De jongere

Te

De jongeren kunnen we verdelen in puberteit (12-16 jaar) en adolescentie (16-18 jaar). Wat betreft de verschillende ontwikkelingen kijken we naar deze doelgroepen als één doelgroep: de jongere.

C

Lichamelijke ontwikkeling: • grote veranderingen onder invloed van hormonen • groeispurt in lengte en breedte.

Dit kan vaak leiden tot een achteruitgang in de motoriek.

73

Begeleiden van sporters en gasten

• grote verschillen tussen jongens en meisjes • grote verschillen tussen jongeren van hetzelfde geslacht.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Cognitieve ontwikkeling: • Logisch en abstract denken ontwikkelt zich verder. De jongere is steeds beter in staat logisch na te denken. Hierdoor zullen ze minder genoegen nemen met "Gewoon, omdat het zo is."

Hij wil dat je het hem uitlegt en dat je met goede argumenten komt.

• De eigen normen en waarden worden verder ontwikkeld. Hierdoor ontstaat in deze fase het afzetten tegen de volwassenen. Als medewerker sport en recreatie zul je hier ook mee te maken krijgen. Dit kan zo nu en dan veel vragen van je manier van handelen.

C

Te

Sociaal-affectieve ontwikkeling: • Streven naar zelfstandigheid en dragen van verantwoordelijkheid. Doordat ze steeds meer hun eigen normen en waarden en het logisch denken ontwikkelen, wordt ook de wens naar zelfstandigheid groter. Jongeren willen naarmate ze ouder worden meer verantwoordelijkheid. Het is in deze fase dan ook goed om ze dat te geven.

• Onzekerheid over het uiterlijk. Gevoelens van schaamte over zichzelf komen in deze periode veel voor.

• Graag ergens bij willen horen, bij de groep horen. Vooral bij de puber zie je dit heel sterk. Er wordt van alles geprobeerd, meegedaan, om bij de groep te horen. Als medewerker sport en recreatie zul je moeten proberen om de groep mee te krijgen om het gedrag van een enkeling binnen die groep te kunnen veranderen.

• Naarmate de jongere ouder wordt, ontstaat steeds meer een eigen identiteit. De identiteit wordt minder afhankelijk van de groep. De puber zal nog heel sterk het gevoel hebben erbij te moeten horen. De adolescent zal minder drang hebben zich aan te passen aan de groep.

Hij zal eerder zijn eigen gang gaan en zal meer de behoefte hebben zich te onderscheiden en origineel te zijn dan de puber.

74

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

Geschikte activiteiten zijn: Voorbeeldactiviteit voor de jongere

Sport

Sporttoernooien, survivaltochten, mountainbiken, outdoor, tafeltennis

Spel

Dropping, weerwolven, nachtverstoppertje

Creativiteit

Komt voor deze doelgroep weinig aan bod. Kun je bijvoorbeeld vormgeven met workshops. Mogelijkheden: elkaar natekenen, dromenvangers maken, tas/kleding pimpen, graffitikunstewerk enzovoort.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Activiteitengebied

Entertainment

Show door recreatiemedewerkers, externe show, zoals een bandje, discoavond, schuimparty

Informatie (educatie) Kampvuur maken

Tips!

• • • • • •

Maak contact en zorg voor een positieve sfeer.

Geef ze verantwoordelijkheid.

Handhaaf de regels, afspraken op een rechtvaardige manier.

Schakel desnoods andere leden in de groep in om elkaar te corrigeren.

Stel vragen en leg uit.

Verschillen tussen jongeren kunnen groot zijn. Vanaf 17 à 18 jaar wordt dat kleiner.

Lees meer in Verdiepingsstof - De puberteit.

Verdiepingsstof - De puberteit

Opdracht 16 Recreatieve activiteiten voor jongeren

Bedrijven in de sport en recreatie vinden het lastig om voor jongeren geschikte recreatieve activiteiten te bedenken. Bedenk twee recreatieve activiteiten die jij leuk vindt om te doen tijdens je vakantie op een camping of bungalowpark. Benoem deze activiteiten en maak een korte omschrijving hiervan.

C

Te

Activiteit 1:

Activiteit 2:

75

Begeleiden van sporters en gasten

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Opdracht 17 Woordenwolk

a. Maak een woordenwolk over geschikte sportieve en recreatieve activiteiten voor jongeren. b. Maak een woordenwolk over het begeleiden van jongeren bij sportieve en recreatieve activiteiten.

Maak de woordwolken via Weblink Woordwolk. Via deze website kun je de afbeelding bewaren en opslaan als JPG. Weblink - Woordwolk

Opdracht 18 Puber

C

Te

Lichamelijke ontwikkeling: a. Pubers hebben vaak het idee lichamelijk onhandig te zijn. Klopt dit met de werkelijkheid of is dat alleen een idee dat jongeren in deze ontwikkelingsfase hebben? Leg dit uit.

76

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

b. Wat zijn belangrijke lichamelijke veranderingen bij de puber?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

c. Wat zijn voor jou in de puberteit de belangrijkste veranderingen geweest?

d. Van welke veranderingen had/heb jij als puber het meest last? Leg uit.

e. Welke tips geef jij voor het begeleiden van pubers?

Opdracht 19 Gps-tocht

Een leuke spelvorm is een gps-tocht. a. Zoek uit welke attributen je allemaal nodig hebt als je een gps-tocht gaat organiseren.

b. Maak op de computer een checklist met attributen waarbij je met plaatjes laat zien wat een medewerker sport en recreatie nodig heeft om deze activiteit te organiseren.

Opdracht 20 Avondactiviteit

Te

Je wordt gevraagd door je leidinggevende om een avond voor een groep van twintig jongeren (13 tot 21 jaar) te bedenken. De avond duurt van 20.00 uur tot ongeveer 22.00 uur en moet plaatsvinden in de recreatiezaal van bungalowpark De Hoge Heide. a. Wat ga je doen, wat is het doel, wat zijn de belangrijkste regels en hoe verloopt het?

C

Activiteit: Doel:

77

Begeleiden van sporters en gasten

Spelregels:

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Verloop:

b. Werk je idee uit en gebruik hierbij eventueel het werkplan.

WERKPLAN Voorbereiding Doel:

Waarom: Waar:

Werkzaamheden:

Wanneer (volgorde/tijd)

Wat

Wie

Middelen

Opmerking

Middelen

Opmerking

Uitvoering

Werkzaamheden:

Wat

Wie

C

Te

Wanneer (volgorde/tijd)

Na afloop Werkzaamheden:

78

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

Na afloop Wat

Wie

Middelen

Opmerking

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Wanneer (volgorde/tijd)

Evaluatie:

c. Noem de redenen waarom jij hiervoor gekozen hebt. Je moet daarbij denken aan de kenmerken van de ontwikkeling van de puber/adolescent.

d. Bespreek met drie of vier klasgenoten wat je bedacht hebt en waarom dit geschikt is voor deze doelgroep. e. Je klasgenoten geven feedback op de gekozen activiteiten en de redenen. Als het nodig is, worden de activiteiten bijgesteld, veranderd of afgekeurd.

Je kunt de uitwerking van deze opdracht in je portfolio opnemen. Maak hierover dan afspraken met je docent.

De volwassene

Te

De volwassenheid is de periode van 18 jaar tot 65 jaar (vanwege het verhogen van de pensioensleeftijd naar 67 jaar kun je deze eventueel tot 67 jaar verleggen). In deze periode van het leven hebben de grote veranderingen vooral te maken met de manier van leven. Tot de manieren van leven horen: werken of niet werken, welk soort werk je doet, wel of geen vaste relatie, wel of geen kinderen, wel of niet bezig zijn met de eigen gezondheid, wonen in een stad of buiten ...

C

Lichamelijke ontwikkeling: • Je kunt topprestaties leveren tot de leeftijd van 35-40 jaar. Daarna begint ‘verval'.

Jongvolwassenen zijn zeer goed in staat topprestaties te leveren. De lichamelijke voorwaarden om te presteren zijn dan optimaal. Toch zie je ook dat bij sporten waarbij het meer gaat om een groot uithoudingsvermogen, doorzettingsvermogen en ervaring en inzicht, de wat oudere ‘jongvolwassenen' het juist heel goed kunnen doen.

• Vanaf ongeveer 35 jaar verlies je spiermassa en is er toename van vetophoping. De vijf bewegingseigenschappen (CLUKS: coördinatie, lenigheid, uithoudingsvermogen, kracht en snelheid) nemen geleidelijk af.

79

Begeleiden van sporters en gasten

• Vanaf ongeveer 50-55 jaar wordt het verval ook meer zichtbaar. Ogen worden slechter, rimpels, een buikje en herstellen van een lichamelijke inspanning gaat een stuk minder snel.

Ook beginnen tekenen van slijtage op te treden.

• Vanaf 55-60 jaar nemen gezondheidsklachten toe. De meeste van deze klachten zullen te maken hebben met slijtage van gewrichten.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Cognitieve ontwikkeling: • Eigenlijk een rustige periode wat betreft het denken en veranderingen daarbij. Er is vaak wel een grote interesse in het leren van nieuwe vaardigheden en het opdoen van kennis.

Dit neemt overigens weer wat af in de vroege ouderdom.

C

Te

Sociaal-affectieve ontwikkeling: • duurzame relaties Dit is de fase waarin mensen behoefte gaan krijgen aan een meer duurzame relatie. Zij kunnen gaan samenwonen en/of trouwen. Toch is er, vooral in de steden, een steeds grotere groep alleenstaande volwassenen. Zij zijn voor de sport en recreatie een interessante doelgroep. Sport en recreatie kunnen voor hen onder meer een manier zijn om anderen te ontmoeten (sociaal motief).

• krijgen van kinderen Steeds meer relaties blijven kinderloos. Soms is dit een gevolg van een keuze en soms doordat het niet lukt om kinderen te krijgen. Kinderen krijgen heeft veel gevolgen voor mannen en vrouwen. Vaak krijgt men kinderen in een fase dat het op het werk de tijd is om ‘carrière te maken'. Dit kan voor veel spanning zorgen. Veel vrouwen en ook steeds meer mannen gaan minder werken als ze kinderen krijgen. Dit betekent inkomensdaling en kan ook een verlies van sociale contacten betekenen.

• prestaties in sport minder belangrijk Prestaties in sport en bewegen worden minder belangrijk naarmate we ouder worden. Het sporten wordt meer gezien als een middel (meer sociaal motief, en motieven als gezondheid en fitheid) en minder als een doel.

• meer aandacht voor hobby's en vrijwilligerswerk.

80

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

Geschikte activiteiten zijn: Activiteitengebied

Voorbeeldactiviteit voor de volwassene

Sport

Sporttoernooien, prestatiesporten, (midget)golf, tennis

Spel

Spelshow, familiespellen

Creativiteit

In workshopvorm: mozaïeken, vogelhuisjes maken, kaarten maken

Entertainment

Show door recreatiemedewerkers, show door kinderen, muziekavond, karaoke

Informatie (educatie) Wijnproeverij, streekbedrijven bezoeken, uitstapjes in de omgeving naar grotten, dorpjes, markten

Tips!

C

Te

• Ga uit van de eigen verantwoordelijkheid.

• Houd goed rekening met het feit dat ze hun eigen motieven en verwachtingen hebben. Pas je hier zo veel mogelijk op aan.

• Stel vragen, laat ze meedenken.

Opdracht 21 Mindmap volwassenen Bij deze opdracht werk je samen met een klasgenoot. Maak een mindmap over de doelgroep volwassenen. Zet de woorden ‘doelgroep volwassenen’ in het midden.

81

Begeleiden van sporters en gasten

Zet hieromheen allemaal woorden die je aan deze doelgroep doen denken. Noem minimaal twaalf woorden.

Weblink - Coggle

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Zie het voorbeeld. In het voorbeeld is al een start gemaakt met twee woorden.

Voorbeeld.

Opdracht 22 Fotospeurtocht

Stel, jullie werken bij een verhuurbedrijf in een grote stad. Jullie verhuren onder andere steps, skeelers en Segways. De baas van het bedrijf wil een nieuw product aanbieden voor toeristen: ‘fototours’. Fototours is een speurtocht door het centrum van de stad waarbij de gasten aan de hand van foto’s de stad verkennen en daarnaast leuk en actief bezig zijn met elkaar. De fototour moet vooral voor volwassenen interessant zijn.

C

Te

Je leidinggevende vraagt je om deze activiteit voor te bereiden. a. Welke highlights in de (dichtstbijzijnde, grote) stad kunnen jullie gebruiken in de fototour?

Kies minimaal vijftien punten. Gebruik hierbij eventueel het internet.

82

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

b. Bedenk een spelelement bij de tour, waardoor de deelnemers (bijvoorbeeld door het uitvoeren van een extra actie) punten kunnen halen waarmee ze na de tour iets kunnen winnen.

Opdracht 23 Volwassenen

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Je wordt gevraagd door je leidinggevende om een avond voor een groep van veertig volwassenen (21 tot 55 jaar) te bedenken. De avond duurt van 20.00 uur tot ongeveer 22.00 uur en moet plaatsvinden in de recreatiezaal van bungalowpark De Hoge Heide. a. Wat ga je doen, wat is het doel, wat zijn de belangrijkste regels en hoe verloopt het?

Activiteit: Doel:

Spelregels:

Verloop:

b. Werk je idee uit en gebruik hierbij eventueel het werkplan. c. Noem de redenen waarom jij hiervoor gekozen hebt. Je moet daarbij denken aan de kenmerken van de ontwikkeling van de volwassenen.

Te

d. Bespreek met drie of vier klasgenoten wat je bedacht hebt en waarom dit geschikt is voor deze doelgroep. e. Je klasgenoten geven feedback op de gekozen activiteiten en de redenen. Als het nodig is, worden de activiteiten bijgesteld, veranderd of afgekeurd.

C

Je kunt de uitwerking van deze opdracht in je portfolio opnemen. Maak hierover dan afspraken met je docent.

Opdracht 24 Levend Party & Co Bekijk het filmpje.

83

Begeleiden van sporters en gasten

Filmpje - Speluitleg Party & Co Gezelschapsspelen zijn heel goed te gebruiken als spelactiviteit. Dat kan bijvoorbeeld als bordspel, maar ook in een ‘levende’, grote variant.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Jullie gaan een levend Party & Co-spel voorbereiden. De docent verdeelt de klas in zes groepen en wijst iedere groep een onderwerp toe: • tekenen • uitbeelden • verboden woord • quiz • liplezen/neuriën • een organisatiegroep. a. Werk de opdrachten uit die bij jouw onderwerp horen.

De organisatiegroep: • bedenkt hoe de puntentelling werkt • maakt scoreformulieren voor alle groepen • bedenkt hoe de groepen doordraaien • houdt tijdens het spel de rondes/tijden bij. b. Maak een mapje met de instructie en de opdrachten voor de groepen die het spel gaan spelen.

Let op!

De deelnemers moeten minimaal vijf minuten bezig zijn met jullie onderdeel. Er is geen spelbegeleider aanwezig bij het spel, de groepen moeten aan de hand van jullie instructie op papier begrijpen wat ze moeten doen.

Te

Tip: Maak de uitleg en de opdracht niet op hetzelfde blaadje, anders ziet de groep al wat de opdrachten zijn als ze de instructie nog aan het lezen zijn. c. Voer het spel uit. Iedere groep speelt de vier spellen die het niet zelf heeft uitgewerkt. Na alle rondes maakt het organisatiegroepje de winnaars bekend. d. Evalueer deze opdracht. Bijvoorbeeld: • Waren er voldoende opdrachten?

• Was de puntentelling duidelijk?

• Waren de instructies duidelijk?

• Hoeveel tijd waren de deelnemers bezig?

• Werkte het doordraaisysteem? e. Werk aan de hand van de bevindingen van de evaluatie de uitwerking van deze opdracht bij.

Je kunt de uitwerking van deze opdracht in je portfolio opnemen. Maak hierover dan afspraken met je docent. Geef bij de uitwerking aan welke bijdrage jij aan het resultaat van deze opdracht hebt geleverd.

C

Opdracht 25 Spelshows

Bij deze opdracht werk je samen met twee klasgenoten.

84

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

a. Brainstorm met elkaar en stel een lijst samen van minimaal tien van televisie bekende spelshows.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

b. Bekijk een aflevering van de volgende spelshows: • Ik hou van Holland • BankGiro Miljonairs • ZAPP Checkpoint.

Omschrijf per spelshow: • voor welke leeftijdsdoelgroep(en) de spelshow geschikt is • welke onderdelen de spelshow heeft • wat het einddoel is voor de kandidaten • wat voor aandeel/rol het publiek heeft • hoe de presentator is in het contact met de kandidaten en het publiek.

Spelshow

Ik Hou Van Holland BankGiro Miljonairs ZAPP Checkpoint

Leeftijds-doelgroep

Onderdelen

Einddoel voor kandidaten

Aandeel/rol van publiek

Contact presentator met kandidaten en publiek

Geef van de volgende stellingen aan of ze waar of niet waar zijn. Geef ook steeds je toelichting.

Te

c. Spelshows die vaker terugkeren, hebben altijd vaste showonderdelen. Waar / Niet waar d. Leg je antwoord uit.

C

e. De hoofdrol van een spelshow is weggelegd voor de presentator. Waar / Niet waar f. Leg je antwoord uit.

g. Achtergrondmuziek leidt de kandidaten af. Waar / Niet waar

85

Begeleiden van sporters en gasten

h. Leg je antwoord uit.

i. Het eerste wat je doet als presentator is de spelregels uitleggen. Daarna maak je pas een sociaal praatje. Waar / Niet waar j. Leg je antwoord uit.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

k. Welke factoren (omstandigheden) hebben invloed op de sfeer tijdens een spelshow? Noem vijf factoren.

1.

2.

3.

4.

5.

l. Hoe kun je er bij een spelshow voor zorgen dat het publiek betrokken is bij het spel, ook al zijn er maar een paar kandidaten die het spel daadwerkelijk spelen? Bedenk drie dingen.

1.

2.

3.

Oudere

Periode vanaf de leeftijd van 65 jaar. De lengte van deze fase is natuurlijk voor iedereen verschillend. Maar we worden wel steeds ouder. In 2019 was de levensverwachting bij de geboorte 80,5 jaar voor mannen en 83,6 jaar voor vrouwen. Wij krijgen in Nederland dus steeds meer ouderen. Dit noemen we vergrijzing. In 2019 telde Nederland 3,2 miljoen ouderen (personen van 65 jaar en ouder). Dit is dus een grote groep waar jij als medewerker sport en recreatie veel mee te maken kunt krijgen.

Te

Lichamelijke ontwikkeling: • Het lichaam gaat verder achteruit en de vijf bewegingseigenschappen (CLUKS) nemen verder af. Aanleren van nieuwe bewegingen wordt lastiger. Toch moeten we ook oppassen voor het onderschatten van ouderen. Veel ouderen hebben een goede gezondheid en zijn goed in staat om intensief te bewegen.

C

Cognitieve ontwikkeling: • De snelheid van denken en het geheugen nemen af. Ook kan problemen oplossen wat meer moeite kosten. Uit onderzoek is gebleken dat wekelijks 2,5 uur matig-intensief bewegen een positieve invloed heeft op de werking van de hersenen en het tegengaan of vertragen van de achteruitgang van de werking van de hersenen.

86

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

• Er wordt wel eens gedacht dat zo rond de vroege ouderdom het geheugen achteruitgaat.

Dit is niet zo. Pas in de ouderdom rond de 70 jaar gaat dit wat achteruit.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Sociaal-affectieve ontwikkeling: • Verlies van een deel van het inkomen, status, collega's, vrienden en partner. Na de leeftijd van 65 jaar werkt bijna niemand meer in Nederland. Deze leeftijdsgroep gaat met pensioen.

Voor sommige ouderen is dit een ingrijpende gebeurtenis. In plaats van dat ze zelf geld verdienen, moeten ze nu ‘hun hand ophouden'.

Ook wordt de leefwereld van de oudere anders. De regelmaat van het werken verdwijnt, ontmoetingen met andere mensen op het werk zijn er niet meer. De leefwereld van de oudere kan in veel gevallen een stuk kleiner worden en minder afwisselend.

Er is ook een grote groep ouderen die na zijn pensionering geniet van zijn vrije tijd. Zij willen deze vrije tijd op een aangename en gezonde manier beleven. Deze groep is vooral interessant voor de sport en recreatie. Deze mensen hebben tijd en geld om te sporten en te recreëren en kunnen dit doen op de momenten dat andere mensen dat niet kunnen.

Aquagym.

Geschikte activiteiten zijn:

Voorbeeldactiviteit voor ouderen

Sport

Aquagym, wandeling, (volks)dansen

Spel

Kaarttoernooi, bingo, gezelschapspellen

Creativiteit

In workshopvorm, tekenen en schilderen bijvoorbeeld

Entertainment

Rustige muziekavond, theater

C

Te

Activiteitengebied

Informatie (educatie) Fietstochten door steden of natuur, dagexcursies

87

Begeleiden van sporters en gasten

Tips!

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

• Ga uit van de eigen verantwoordelijkheid.

• Houd goed rekening met het feit dat ze hun eigen motieven en verwachtingen hebben. Pas je hier zo veel mogelijk op aan.

• Stel vragen, laat ze meedenken.

• Ook al is iemand door ouderdom minder in staat iets te doen, daag diegene uit, neem hem serieus.

Lees meer in Verdiepingsstof - De Middelbare leeftijd, de vroege ouderdom en ouderdom.

Verdiepingsstof - De Middelbare leeftijd, de vroege ouderdom en ouderdom

Opdracht 26 Ouderen begeleiden

Je leidinggevende vraagt het volgende: ‘Er komt morgen om 10 uur een groep ouderen, die lekker een uur sportief bezig willen zijn.' a. Wat ga je met deze groep ouderen doen?

b. Wat wil je van deze groep weten voordat je gaat voorbereiden?

c. Waar let je op als je deze groep gaat begeleiden?

C

Te

d. Wat moet je allemaal regelen en organiseren?

88

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

e. Waarop ga je bij je organisatie letten?

f. Bespreek je antwoorden met twee of drie klasgenoten en vul je antwoorden waar nodig aan.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Opdracht 27 Wandeltocht voor senioren

Bij deze opdracht werk je samen met twee klasgenoten. a. Bedenk een wandelactiviteit voor senioren in de omgeving van je stad of dorp. Zorg dat de mensen het leuk vinden een beetje extra moeite te doen zich lichamelijk in te spannen door extra uitdagingen of verrassingen onderweg in te bouwen.

Bespreek samen ideeën voor de wandeltocht. Verwerk de ideeën in een voorstel. Leg extra nadruk op de uitdagingen waarvoor de wandelaars komen te staan. b. Als het mogelijk is: test met een groep senioren de wandeling met uitdagingen in de praktijk.

Als dat niet mogelijk is, dan test je de wandeling met een groepje klasgenoten. Noteer achteraf de bevindingen: • Is de wandeling geschikt voor recreatief sporten met senioren?

• Heeft de wandeling voldoende lichamelijke uitdaging?

• Motiveert de wandeling goed om beter te presteren?

• Wat doe je een volgende keer zeker anders?

Opdracht 28 Aanpassen aan de leeftijdsgroep Filmpje - Wandelvoetbal

De ene doelgroep is de andere niet. Dezelfde sportieve of recreatieve activiteit vraagt bij elke leeftijdsgroep om andere aanpassingen. Bekijk eerst de video over wandelvoetbal voor senioren. a. Verdeel de klas in vijf groepen. Elke groep krijgt een andere leeftijdsgroep aangewezen en bedenkt een trefbalvariant voor die leeftijdsgroep: 8+, 13+, 17+, 23+ en 50+. Denk hierbij aan groepsgrootte, spelregels, speelveld, materiaalgebruik en organisatievorm. b. Bereid de activiteit voor en voer de activiteit ook daadwerkelijk met je groep uit. De overige klasgenoten (de andere groepen) zijn de doelgroep en gedragen zich als zodanig. c. Bespreek na elke uitvoering klassikaal in welke mate de activiteit aansluit op de leeftijdsgroep.

Te

Noteer de aandachtspunten in het schema hierna.

Doelgroep

Trefbalvariant

8+

C

13+ 17+ 23+ 50+

89

Begeleiden van sporters en gasten

Je kunt de uitwerking van deze opdracht in je portfolio opnemen. Maak hierover dan afspraken met je docent. Geef bij de uitwerking aan welke bijdrage jij aan het resultaat van deze opdracht hebt geleverd.

Opdracht 29 Juist of onjuist?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

De volgende uitspraken gaan over de ontwikkeling. Zijn deze uitspraken juist of onjuist?

1. Omgang met anderen hoort bij de sociaal-affectieve ontwikkeling. Juist / Onjuist 2. De ontwikkeling van seksualiteit hoort bij de lichamelijke ontwikkeling. Juist / Onjuist 3. Problemen met concentratie hoort bij sociaal-affectieve ontwikkeling. Juist / Onjuist 4. Een kleuter kan goed samenwerken met andere kleuters. Juist / Onjuist 5. De puberteit kenmerkt zich door een stabiele sociaal-affectieve ontwikkeling. Juist / Onjuist 6. Het oudere schoolkind is prestatiegericht. Juist / Onjuist 7. Het jonge schoolkind kan al langdurig belast worden. Juist / Onjuist 8. Het oudere schoolkind is al een beetje bezig met de tactieken van het spel. Juist / Onjuist

Opdracht 30 Kenmerken doelgroepen

Bij welke doelgroepen horen de volgende kenmerken? Vul het schema in.

Doelgroep

Kenmerk

Het geheugen gaat achteruit en het denken gaat langzamer.

Bewegen is nodig om de wereld te ontdekken en sterker te worden.

Voelen zich over het algemeen fit en energiek.

Er vindt een enorme verandering in het lichaam plaats.

De leeftijd van 4 tot 6 jaar

Kracht, snelheid, coördinatie, conditie en lenigheid nemen af.

Leeftijd van 1,5 tot 4 jaar

Opdracht 31 Hoe oud?

Lees de volgende voorbeelden uit de praktijk en beantwoord de vragen.

C

Te

Saskia is verantwoordelijk voor de begeleiding bij beachvolleybal. Saskia is ook scheidsrechter en let tijdens de wedstrijd niet goed op. Zij ziet hierdoor niet altijd wat er is gebeurd en neemt dan ook soms verkeerde beslissingen. De volleyballers worden boos en gaan tekeer tegen Saskia. Zij klagen over het feit dat ze punten verliezen door de verkeerde beslissingen van Saskia. Zij balen dat ze nu misschien geen winnaar kunnen worden van het toernooitje.

a. Hou oud zullen de volleyballers zijn?

90

Doelgroepen naar leeftijd of ontwikkelingsfase

b. Waarom denk je dat?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Mardin werkt als toezichthoudster en activiteitenbegeleidster bij recreatiepark de Honingpot.

Mardin doet een tikspel. Zij is de tikker en iedereen moet naar de overkant rennen. Mardin heeft een leuk idee: zij doet een leeuwenmasker op. Vervolgens zegt ze dat ze iedereen zal opeten als zij ze pakt. Niemand durft meer naar de overkant te rennen en sommigen beginnen te huilen.

c. Hou oud zullen de deelnemers zijn?

d. Waarom denk je dat?

Ashneal heeft een knutselmiddag begeleid op camping De heide. Ashneal vraagt wie hem aan het einde van de middag wil helpen met opruimen. Iedereen steekt de vinger omhoog. Ashneal kiest er vijf uit en zegt dat de volgende keer vijf anderen hem mogen helpen.

e. Hou oud zullen de deelnemers zijn?

f. Waarom denk je dat?

Te

Opdracht 32 Cognitieve activiteiten

Bedenk voor elke doelgroep een geschikte activiteit met een cognitief doel.

C

Doelgroep

Geschikte activiteit

Cognitief doel

Peuters

Jonge schoolkinderen Pubers

91

Begeleiden van sporters en gasten

Doelgroep

Geschikte activiteit

Cognitief doel

Volwassenen Ouderen

Opdracht 33 Sociaal-affectieve activiteiten Bedenkt voor elke doelgroep een geschikte activiteit met een sociaal-affectief doel.

Geschikte activiteit

Sociaal-affectief doel

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Doelgroep Peuters

Jonge schoolkinderen Pubers

Volwassenen Ouderen

Opdracht 34 Themadag

Jullie gaan een programma bedenken voor een themadag voor basisschoolkinderen, jongeren, volwassenen en ouderen. De docent verdeelt de klas in vier groepen en wijst iedere groep een leeftijdscategorie toe. a. Jullie bedenken een themadag voor jullie leeftijdscategorie. De themadag bestaat uit spelactiviteiten.

De themadag heeft een programma in de ochtend, middag en avond. Houd voor de spelactiviteiten en de tijden rekening met de kenmerken en interesses van de doelgroep. b. Werk je programma uit en gebruik hierbij eventueel het werkplan. c. Maak voor de themadag een flyer. Houd ook hier rekening met de interesses van de doelgroep. d. Presenteer jullie themadag aan de hand van de flyers aan de klas.

C

Te

Je kunt de uitwerking van deze opdracht in je portfolio opnemen. Maak hierover dan afspraken met je docent. Geef bij de uitwerking aan welke bijdrage jij aan het resultaat van deze opdracht hebt geleverd.

92

DOELGROEPEN NAAR MOGELIJKHEDEN EN ONMOGELIJKHEDEN Doelgroepen naar mogelijkheden en onmogelijkheden

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Als medewerker sport en recreatie kun je te maken krijgen met mensen met een lichamelijke en/of een verstandelijke beperking. Als jij met deze doelgroepen te maken krijgt, kan dit gevolgen hebben voor de manier waarop je de leden van deze doelgroepen benadert en met ze omgaat. Het kan natuurlijk ook gevolgen hebben voor de sportieve of recreatieve activiteiten die je aanbiedt.

Mensen met een lichamelijke beperking

C

Te

Lichamelijke beperkingen kunnen er op verschillende gebieden zijn. We kunnen ze op de volgende manier indelen. Mensen met een lichamelijke beperking als gevolg van: • een aandoening aan de zintuigen Hieronder vallen bijvoorbeeld mensen die slecht-/niet-ziend zijn (visuele aandoening) of slecht-/niet-horend zijn (auditieve aandoening).

• een neurologische aandoening Bij deze mensen is er een verstoring in de hersenen of het ruggenmerg. Eigenlijk kun je zeggen dat het doorsturen van de prikkels van de hersenen via het ruggenmerg naar de spieren en terug niet goed verloopt. Voorbeelden van deze aandoeningen zijn: spasticiteit, dwarslaesie en multiple sclerose (MS). Vooral mensen met dit soort aandoeningen zullen een heel ander bewegingsaanbod moeten krijgen dan mensen zonder deze aandoeningen.

• een motorische aandoening Deze mensen zijn door andere oorzaken niet in staat te bewegen zoals ze zouden kunnen zonder die aandoening. Voorbeelden van deze aandoeningen zijn: spierziekten, amputaties en reuma in allerlei soorten. Voor jou als medewerker sport en recreatie is het belangrijk dat je goed kijkt en bespreekt wat je sporter of gast wel kan. Vaak is dat veel meer dan wat je op het eerste gezicht zou denken.

• een aandoening aan een orgaan Een aandoening aan bijvoorbeeld je luchtwegen (zoals bij astma) kan ervoor zorgen dat je minder intensief kunt bewegen dan iemand die dat niet heeft. Je zult dan ook minder snel herstellen van het bewegen. Voor jou als begeleider is het dus heel belangrijk dat je daar rekening mee houdt. Veel mensen in Nederland hebben een aandoening aan hun luchtwegen.

Andere aandoeningen kunnen zijn: suikerziekte of diabetes en hartproblemen. Bij de laatste groep moet je vooraf goed nagaan wat je met iemand mag en kunt doen. Intensief bewegen belast het hart namelijk wel zwaarder.

93

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Begeleiden van sporters en gasten

Lichamelijk beperkte sporter.

Lees meer in Verdiepingsstof - Doelgroep lichamelijke beperking.

Verdiepingsstof - Doelgroep lichamelijke beperking

Opdracht 1 Aangepast sporten

Stel: Je treft een jongere die in een rolstoel zit. Hij wil graag iets aan sport doen. Gebruik eventueel internet voor het beantwoorden van de vragen. a. Wat zou jij hem adviseren?

Te

b. Welke sporten zijn er voor rolstoelgebruikers?

C

c. Wat biedt jouw gemeente/woonplaats aan voor mensen met een lichamelijke beperking?

94

Doelgroepen naar mogelijkheden en onmogelijkheden

Opdracht 2 Sporters of gasten met een lichamelijke beperking Filmpje - Aangepast sporten kinderen

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Als medewerker sport en recreatie kun je ook te maken krijgen met sporters of gasten met een lichamelijke beperking. Bekijk eerst het filmpje en beantwoord dan de vragen. a. In hoeverre is jouw houding ten opzichte van sporters of gasten met een lichamelijke beperking anders dan die bij sporters of gasten zonder een lichamelijke beperking?

In welk opzicht gedraag jij je gelijk?

In welk opzicht pas jij je gedrag aan?

b. Ben jij geschikt om sporters of gasten met een lichamelijke beperking te begeleiden? Waarom wel/niet?

C

Te

c. Noteer samen met een klasgenoot zo veel mogelijk tips voor het begeleiden van sporters of gasten met een lichamelijke beperking.

95

Begeleiden van sporters en gasten

Mensen met een verstandelijke beperking Mensen met deze beperking hebben een lager denkniveau dan gemiddeld. Je kunt deze groep indelen in licht, matig en ernstig verstandelijk beperkt. Als medewerker sport en recreatie zul je vooral te maken hebben met de licht en matig verstandelijk beperkte doelgroep.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

De cognitieve ontwikkeling is bij deze mensen dus achtergebleven. Zij denken over het algemeen heel concreet. Je kunt het vergelijken met het denken van een kleuter en het jonge schoolkind.

Er zijn in deze doelgroep wel enorme verschillen. Zo kan de een uit zijn hoofd rekenen en zal de ander zijn vingers nodig hebben om een simpele optelsom uit te rekenen. De motorische ontwikkeling is vaak negatief beïnvloed door bijkomende stoornissen.

Voorbeelden hiervan zijn zintuigelijke stoornissen, afwijkingen in de lichaamsbouw of hartafwijkingen. Deze stoornissen beïnvloeden het bewegen en het leren van nieuwe bewegingen negatief.

De sociaal-affectieve ontwikkeling verloopt meestal anders bij mensen met een verstandelijke beperking. Bij de een heb je direct contact en bij de ander kan het soms jaren duren voordat je werkelijk contact hebt. Het ene moment is hij boos op je en het andere moment vindt hij je weer heel lief.

Te

Doordat er enorme verschillen zijn binnen deze doelgroep, is het erg lastig te spreken over dezelfde ontwikkeling van mensen met een verstandelijke beperking. Juist doordat het gedrag nog zeer moeilijk te voorspellen is, zul je er als begeleider vanuit moeten gaan dat niets vaststaat en dat, als het nodig is, je je steeds moet aanpassen aan de doelgroep.

C

Sporters met een verstandelijke beperking.

Lees meer in Verdiepingsstof - Doelgroep verstandelijke beperking.

Verdiepingsstof - Doelgroep verstandelijke beperking

96

Doelgroepen naar mogelijkheden en onmogelijkheden

Opdracht 3 Een verstandelijke beperking Stel: Je treft een jongere met een verstandelijke beperking. Hij wil graag iets aan sport doen.

Gebruik eventueel internet voor het beantwoorden van de vragen. a. Wat zou jij hem adviseren?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

b. Welke sporten zijn er voor mensen met een verstandelijke beperking?

c. Wat biedt jouw gemeente/woonplaats aan voor mensen met een verstandelijke beperking?

Opdracht 4 Sporters of gasten met een verstandelijke beperking Filmpje - Sport en spel voor verstandelijk beperkte mensen

Als medewerker sport en recreatie kun je ook te maken krijgen met sporters of gasten met een verstandelijke beperking. a. In hoeverre is jouw houding ten opzichte van sporters of gasten met een verstandelijke beperking anders dan die naar sporters of gasten zonder een verstandelijke beperking?

C

Te

In welk opzicht gedraag jij je gelijk?

In welk opzicht pas jij je gedrag aan?

97

Begeleiden van sporters en gasten

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

b. Ben jij geschikt om sporters of gasten met een verstandelijke beperking te begeleiden?

Waarom wel/niet?

C

Te

c. Noteer samen met een klasgenoot zo veel mogelijk tips voor het begeleiden van sporters of gasten met een verstandelijke beperking.

98

DOELGROEPEN NAAR ACHTERGROND EN CULTUUR Doelgroepen naar achtergrond en cultuur Als medewerker sport en recreatie heb je natuurlijk ook te maken met sporters of gasten die een andere achtergrond hebben of uit een andere cultuur komen. In een grote stad als Amsterdam wonen bijvoorbeeld al mensen van ongeveer 180 verschillende nationaliteiten.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Bij cultuur draait het om de waarden en de normen in een groep. Waarden en normen zijn de ideeën en regels die er zijn. Waarden zijn dingen waar iemand waarde aan hecht, die iemand belangrijk vindt. Waarden kunnen bijvoorbeeld zijn: sportiviteit, beleefdheid, trouw, respect, bescheidenheid, eerlijkheid.

Normen zijn de gedragsregels die bij de waarden horen. Normen zeggen iets over welk gedrag jij goed of niet goed vindt. De waarde eerlijkheid heeft bijvoorbeeld als norm dat je niet liegt.

De waarde gezond leven heeft als normen groenten eten en regelmatig sporten. Iemand kan dezelfde waarden hebben, maar er toch andere normen op na houden.

C

Te

Een groep kan een gemeenschappelijke cultuur hebben, dit noem je de groepscultuur.

Groepscultuur is de manier waarop de verschillende personen uit de groep met elkaar omgaan.

Het zijn ongeschreven gedragsregels waar de leden zich aan houden. Als medewerker sport en recreatie kun je met mensen te maken krijgen die er andere gedragsregels op na houden.

Bij het uitvoeren van activiteiten is het van belang dat je rekening houdt met deze groepscultuur.

99

Begeleiden van sporters en gasten

Achtergronden en cultuur zijn ook bepalend voor hoe mensen reageren en handelen tegenover andere mensen. Voor vrouwen worden in sommige culturen andere normen gehanteerd dan voor mannen. Vooral vrouwen met een islamitische achtergrond sporten veelal alleen met andere vrouwen. Bij gemengd sporten moeten zij mogelijk bepaalde lichaamsdelen bedekken.

Opdracht 1 Culturen

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

In jouw omgeving (school, woonplaats, sportvereniging en dergelijke) heb je te maken met mensen uit verschillende culturen. a. Kies minimaal drie verschillende culturen uit je omgeving en beschrijf deze.

Cultuur

Beschrijving

Consequenties begeleiding

1.

2.

3.

b. Wat zijn de consequenties voor de wijze waarop je deze groepen begeleidt? Schrijf deze in de tabel. c. Vergelijk je antwoorden met een klasgenoot.

Opdracht 2 Waarden en normen

Als medewerker sport en recreatie heb je te maken met sporters of gasten met verschillende achtergronden en culturen. Zij hebben waarden en normen die kunnen verschillen met de waarden en normen van jou. a. Schrijf minimaal vier verschillende waarden voor jou op in de tabel. b. Schrijf bij elke waarde minimaal één norm en leg deze uit. c. Wat betekenen deze waarden en normen voor jouw handelen als medewerker sport en recreatie?

Norm en uitleg

Betekenis

C

Te

Waarde

d. Bepreek deze met een klasgenoot en geef elkaar feedback en stel vragen.

100

Doelgroepen naar achtergrond en cultuur

Opdracht 3 Welke cultuur hebben wij?

Bij deze opdracht werk je samen met vier of vijf klasgenoten.

Benodigdheden: groot vel papier en eigen kleur stift.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Wijs in je groepje een schrijver aan. De schrijver zet met grote letters boven aan het papier ‘groepscultuur’. a. Bedenk als groep welke ongeschreven gedragsregels er in jullie klas zijn. Schrijf ze op. Als alle groepen klaar zijn, wordt het papier doorgegeven naar de volgende groep. b. De volgende groep leest wat er op het papier staat en vult het papier aan met hun eigen kleur stift. Is iedere groep klaar, dan wordt het papier weer doorgegeven aan de volgende groep, net zolang tot iedere groep is geweest. c. Heb je als groepje je eigen papier terug, dan ga je kijken wat er allemaal op het papier is geschreven. Geef met een plus of een min bij elke regel aan of jullie het een goede of een slechte regel vinden. Schrijf ook op welke regel je zelf opvallend vond en waarom.

Opdracht 4 Wat zou je doen?

Lees het volgende voorbeeld uit de praktijk.

Sergio begeleidt een groep jongens tijdens een vakantiekamp. Tijdens de gesprekken wordt duidelijk dat een van de jongens, Ruben, homoseksueel is. Behalve één jongen, Bilal, heeft verder niemand er een probleem mee. Bilal komt naar Sergio toe en zegt dat hij niet meer in dezelfde groepstent wil slapen als Ruben en ook niet meer in hetzelfde groepje wil bij activiteiten. Sergio geeft Bilal heel duidelijk aan dat dit niet kan. Rubens homoseksualiteit maakt geen verschil en daar zal geen rekening mee worden gehouden bij de indeling van groepen. Als Bilal daar niet mee akkoord kan gaan, kan hij niet meer meedoen met de activiteiten.

a. Wat zijn de waarden en normen in het voorbeeld?

Te

b. Zou jij hetzelfde doen als Sergio? Wat wel/niet? Waarom?

C

c. Bespreek je antwoorden met een klasgenoot. Zijn er verschillen? Hoe komt dit?

101

Begeleiden van sporters en gasten

Overige doelgroepen In de sport- en recreatiesector kom je ook sporters of gasten tegen die je op een andere manier als een doelgroep kunt zien. Denk maar eens aan zakelijke gasten en buitenlandse sporters of gasten. Ook met de kenmerken van deze doelgroepen moet je rekening houden.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Zakelijke gasten komen beroepsmatig naar de sport- of recreatieaccommodatie. Zij hebben behoefte aan een vriendelijke en zakelijke benadering. Ze willen snel en goed geholpen worden.

Dit in tegenstelling tot sporters of gasten die in hun vrije tijd naar de sport- en recreatieaccommodatie komen. Hen doe je veel eerder een plezier met een prettige ontvangst, gezelligheid en een leuk gesprek.

Over buitenlandse sporters of gasten bestaan veel vooroordelen. Vaak constateer je dat deze vooroordelen terecht zijn, maar er zijn altijd uitzonderingen. Ga daarom niet zomaar uit van vooroordelen, maar probeer je sporters of gasten vooraf goed in te schatten. Je vooroordelen kunnen je wel een beetje op weg helpen, maar ga er niet te gemakkelijk vanuit. Enkele vooroordelen op een rijtje: • Duitsers zijn formeel en punctueel. Blijf zakelijk, formeel en kom afspraken na.

• Engelsen zijn erg beleefd. Blijf zelf ook vriendelijk en beleefd.

• Fransen zijn individualisten en eigenzinnig. Behandel hen individueel en voorkom onnodige discussies.

• Italianen zijn ongeduldig en luidruchtig. Schrik niet van het temperament en laat ze niet te lang wachten.

• Belgen zijn informeel en gezellig. Doe niet te formeel en zorg voor een gezellige sfeer.

Opdracht 5 Vooroordelen

a. Maak een lijstje met tien ‘bijzondere' doelgroepen. Denk bijvoorbeeld aan Hollanders, Limburgers, tukkers en vrijgezellen. b. Noteer bij elke doelgroep de vooroordelen. c. Noteer welke gevolgen deze vooroordelen of kenmerken hebben voor het begeleiden van de doelgroep.

Bijzondere doelgroep 1.

Te

2.

3.

C

4.

5.

6.

102

Vooroordeel

Betekenis

Doelgroepen naar achtergrond en cultuur

Bijzondere doelgroep

Vooroordeel

Betekenis

7.

8.

9.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

10.

d. Bespreek je antwoorden met een klasgenoot. Zijn er verschillen? Hoe komt dit?

Opdracht 6 Een zakelijk programma

Bij deze opdracht werk je samen met twee klasgenoten.

C

Te

Je werkt bij een recreatiebedrijf dat groepsuitjes verzorgt. Jullie krijgen een aanvraag van een bedrijf voor een bedrijfsuitje. Het uitje moet aan de volgende eisen voldoen:

a. Zoek op internet naar activiteiten die passen bij deze eisen. Maak op een A4 een voorstel waarin jullie de belangrijkste informatie verwerken.

103

Begeleiden van sporters en gasten

C

Te

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

b. Werk een begeleidende e-mail uit met daarin de argumenten om het bedrijf te overtuigen dat het moet kiezen voor dit programma.

104

DOELGROEPEN NAAR INTERESSE EN MOTIEVEN Doelgroepen naar interesse en motieven

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Als medewerker sport en recreatie is het belangrijk te weten met welke interesse en motieven sporters of gasten bij jou komen om te sporten of te recreëren. Mensen hebben vaak meerdere motieven om deel te nemen. De ene keer speelt het ene motief een hoofdrol en de andere keer een andere. Als je iemands motief kent, kun jij je manier van begeleiden daarop afstemmen.

Je gaat tenslotte anders om met iemand die heel goed wil worden in datgene wat jij aanbiedt dan met iemand die vooral komt voor de gezelligheid.

Motieven om te sporten en/of recreëren kunnen zijn: • vrijetijdsmotief • gezondheids- en fitheidmotief • sociaal motief • compensatiemotief • prestatiemotief • intrinsiek motief • extrinsiek motief.

Vrijetijdsmotief Voor veel mensen is sporten of recreëren gewoon een leuke en plezierige invulling van de vrije tijd. Dit motief gaat gepaard met andere motieven en geldt eigenlijk bijna altijd. Misschien beroepssporters uitgezonderd.

Gezondheids- en fitheidmotief Tegenwoordig zijn er in Nederland veel mensen met overgewicht. Bij veel ouderen maar ook al bij kleuters is dit een toenemend probleem. De groep mensen die zal gaan bewegen vanuit een gezondheids- en fitheidmotief groeit.

C

Te

Sociaal motief Voor veel mensen is bewegen en recreëren een manier om andere mensen te ontmoeten, het gezellig te hebben en samen iets te doen.

105

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Begeleiden van sporters en gasten

Sociaal motief of gezondheidsmotief of ….

Compensatiemotief Veel mensen in onze samenleving doen werk waarbij zij weinig bewegen. Wanneer je de hele dag moet zitten en bezig bent met je hoofd, zijn sport en recreatie goede middelen om je lichamelijk uit te leven. Als je in je werk weinig beweegt en niet al te veel uitdagingen hebt, kan avontuurlijk sporten letterlijk en figuurlijk wat meer actie in je leven te brengen. Hiermee compenseer je als het ware het stilzitten.

Prestatiemotief Veel sporters sporten omdat zij een prestatie willen leveren. Voor andere sporters kan de prestatie juist liggen in het willen winnen van anderen en ze zullen dit als belangrijkste onderdeel van hun prestatie zien.

C

Te

Intrinsiek motief Sporten en recreëren is voor velen van ons gewoon leuk en fijn om te doen. De drang om te bewegen komt dus uit henzelf. Dit noemen wij het intrinsieke motief.

106

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Doelgroepen naar interesse en motieven

Omdat het leuk is.

Extrinsiek motief Soms ligt het motief om aan sport te doen buiten de keuze van de sporter zelf. Andere mensen kunnen soms druk uitoefenen en dan spreken we van een extrinsieke motivatie voor sporten en bewegen.

Opdracht 1 Motieven om te sporten

a. Noem drie motieven die voor jou een reden zijn om te sporten en/of te bewegen.

Te

b. Zet de drie motieven in volgorde van belangrijkheid voor jou.

C

c. Bespreek je motieven met een klasgenoot. Leg uit waarom deze voor jou zo belangrijk zijn.

Stel vragen.

107

Begeleiden van sporters en gasten

Opdracht 2 Motieven in de praktijk Lees de volgende voorbeelden uit de praktijk en beantwoord de vragen.

Situatie 1

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Aad en Carrie zijn in de weekenden vrij en houden van fietsen. Om het weekend doet Aad samen met zijn vrouw Carrie mee met een fietstocht, georganiseerd door de ANWB. Deze tochten zijn in heel Nederland en zijn geen wedstrijd. Aad en Carrie vinden het heerlijk om hun vrije weekend zo door te brengen.

a. Wat is het motief / zijn de motieven om te sporten?

b. Geef een toelichting op je antwoord.

Situatie 2

Lars en Roy zijn een stel en hebben beiden last van overgewicht. Wanneer zij een kleine inspanning moeten doen, zoals een trap oplopen, zijn zij snel buiten adem. Lars stelt aan Roy voor om een keer per week mee te doen aan de sportinstuif voor volwassenen in Amsterdam-Oost. Daar kunnen zij elke zaterdag verschillende sporten doen.

c. Wat is het motief / zijn de motieven om te sporten?

C

Te

d. Geef een toelichting op je antwoord.

108

Doelgroepen naar interesse en motieven

Situatie 3 Hamide is een alleenstaande moeder. Hamide heeft zich samen met haar twee zoontjes ingeschreven voor een vakantie voor alleenstaande ouders. Deze vakantie is in de Franse Pyreneeën bij een Nederlands buitensportbedrijf: De Vos Outdoor. Hamide zal daar samen met nog twintig eenoudergezinnen twee weken lang kamperen en activiteiten doen. Alle sportieve en culturele activiteiten zullen in groepen plaatsvinden.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

e. Wat is het motief / zijn de motieven om te sporten?

f. Geef een toelichting op je antwoord.

Situatie 4

Tjester werkt bij de afdeling Sport en Recreatie van een groot vakantiepark in Zeeland. Dit park heeft ook een groot kantoor, waar de mensen de hele dag achter de computer zitten. Tijdens een personeelsdag spreekt Tjester met veel van deze collega's en hij hoort veel van hen klagen dat zij de hele dag stilzitten en daar last van hebben. Tjester stelt voor om, voor wie dat wil, drie keer per week een sportactiviteit aan te bieden. Inmiddels zijn er gemiddeld vijftien collega's van het kantoor die drie keer per week bij Tjester komen sporten.

g. Wat is het motief / zijn de motieven om te sporten?

C

Te

h. Geef een toelichting op je antwoord.

109

Begeleiden van sporters en gasten

Situatie 5 Fouzi is een fanatiek hardloper; elke dag loopt hij hard. Hij heeft hiervoor een trainingsschema van zijn trainer van het loopclubje waarmee hij een keer per week hardloopt. Fouzi traint voor de halve marathon van Egmond. Hij wil deze lopen binnen 1 uur en 45 minuten.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

i. Wat is het motief / zijn de motieven om te sporten?

j. Geef een toelichting op je antwoord.

Situatie 6

Marloes is activiteitenbegeleidster bij een stichting voor sportstimulering in Purmerend. Marloes heeft elke dinsdagmiddag na schooltijd een sportzaaltje van een school tot haar beschikking.

De kinderen die bij haar komen, hebben de leeftijd van 6 tot 9 jaar. Het eerste halfuur van de anderhalf uur is er geen programma. De kinderen komen binnen en mogen alle materialen gebruiken die in de zaal liggen. Marloes hoeft de kinderen nooit te motiveren om te bewegen.

Zodra de kinderen binnenkomen, beginnen ze meteen te bewegen.

k. Wat is het motief / zijn de motieven om te sporten?

Te

l. Geef een toelichting op je antwoord.

C

Situatie 7

Een vader staat met zijn zoontje van 9 bij het speeltuingebouw. Het jongetje heeft een judopakje aan en huilt. De vader praat op het jongetje in en zegt dat hij talent voor judo heeft en dat hij later kampioen kan worden. Het jongetje zegt dat hij judo helemaal niet leuk vindt en dat hij

110

Doelgroepen naar interesse en motieven

dat al twee jaar vindt. Vader zegt dat judo een prachtige sport is en dat hij het zelf nog steeds betreurt dat hij toen is gestopt. Als hij dat niet had gedaan, was hij misschien wel Nederlands kampioen geworden.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

m. Wat is het motief / zijn de motieven om te sporten?

n. Geef een toelichting op je antwoord.

Opdracht 3 De voetbalvader Filmpje - De voetbalvader

Lees de volgende vragen en bekijk het filmpje. Houd pen en papier bij de hand. a. Welk motief zou het jongetje hebben om te voetballen?

b. Ken jij een voorbeeld uit je eigen omgeving waar dit, niet zo extreem misschien, ook voorkomt of is voorgekomen? Zoek eventueel een voorbeeld op internet. Beschrijf het voorbeeld.

Te

c. Wat zou jouw rol kunnen zijn als begeleider van zo'n jongetje?

C

d. Bespreek je antwoorden met een of meer klasgenoten.

111

BEWEGEN EN PRESTEREN Bewegen en presteren

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Als medewerker sport en recreatie moet je hard werken en maak je vaak veel uren op tijdstippen dat andere mensen genieten van hun vrije tijd. Je moet je eigen gezondheid en prestatievermogen goed in de gaten houden. En natuurlijk begeleid je ook sporters bij het verbeteren van de gezondheid en prestatie. Daarom is het van belang dat je: • kennis hebt van de werking van het menselijk lichaam en het bewegingsapparaat • weet waarom het belangrijk is om een goede eigen vaardigheid, conditie en gezondheid te hebben • weet hoe je beweging, training en prestaties aan kunt passen aan de fysieke mogelijkheden van jezelf, de groep of de persoon • symptomen en signalen die duiden op gezondheidsproblemen bij jezelf en anderen herkent • adviezen aan anderen kunt geven over goede voeding in relatie tot de sportbeoefening en dit ook zelf ter harte neemt • zorgt voor optimale hygiëne en veilige omstandigheden.

Te

Voorwaarde voor goed presteren is dat er een doel is gesteld en dat je dat doel kunt halen. Als je het doel daadwerkelijk bereikt, dan lever je een prestatie. Presteren kan op allerlei niveaus.

Het ligt er maar aan welke eisen iemand aan de prestatie stelt. Je kunt individuele doelen stellen, maar ook groepsdoelen.

Prestatiesporters.

C

Het gestelde prestatiedoel is afhankelijk van de fysieke en mentale mogelijkheden en de beginsituatie van de sporter. Bij sportieve activiteiten betekent ‘presteren' vaak het halen van een gesteld fysiek doel. Doelen bij recreatieve activiteiten bevinden zich vooral in de sfeer van matig intensieve inspanning, plezier, gezelligheid en ontspanning.

112

Bewegen en presteren

Als medewerker sport en recreatie leg je jezelf ook prestatiedoelen op. Je moet namelijk zelf vaak een activiteit voordoen, meedoen, goed op de sporters letten, uitleg geven en daarbij ook letten op factoren die van invloed zijn op de prestatie. Daarnaast vraagt de uitvoering van de activiteit ook het nodige van de conditie en het prestatievermogen van jou als begeleider.

Inzicht in en ervaring met deze activiteiten zijn belangrijk om goed te kunnen begeleiden.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Presteren kan bijvoorbeeld inhouden: • een sport onder de knie krijgen • je conditie verbeteren of op peil houden • een trainingsdoel halen • een tijdslimiet stellen en/of verbeteren • meedoen aan een sportevenement, toernooi of wedstrijd • op het gevraagde niveau meedoen aan een teamsport of groepsactiviteit • in een sport- of spelteam de juiste rol vervullen voor een goed groepsresultaat • een revalidatiedoel halen.

Presteren is geen kwestie van altijd de beste zijn of winnen. Een topsporter die van zijn sport zijn beroep heeft gemaakt stelt andere prestatie-eisen dan de amateursporter. Een prestatie leveren kan ook een heel persoonlijke zaak zijn. De wandelaar die na een knieoperatie bijvoorbeeld revalideert en wandelt om weer mobiel te worden heeft een ander prestatiedoel dan de wandelaar die traint voor de Nijmeegse Wandelvierdaagse.

C

Te

Bij recreatieve activiteiten ligt de nadruk vooral op plezier, ontspanning en gezelligheid. Al merk je in de praktijk vaak dat gasten een activiteit leuker vinden als er een element van uitdaging in zit. Een uitdaging om iets te bereiken, te presteren. Al is het maar het goede antwoord op een quizvraag, het oplossen van een puzzel, het volhouden van een ‘bom'-uurtje (bewegen op muziek), het deelnemen aan een fiets- of wandeltocht of een uurtje ontspanning en gezelligheid bij de bingo- of filmavond.

Matig-intensief bewegen om te ontspannen.

113

Begeleiden van sporters en gasten

Bij recreatieve activiteiten is het zaak mensen niet te overvragen. Een prestatie moet voor al je sporters of gasten mogelijk zijn. Daar houd je in de voorbereiding en uitvoering rekening mee.

Opdracht 1 Presteren

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

a. Omschrijf in eigen woorden wat je verstaat onder presteren.

b. Geef vijf voorbeelden die je meegemaakt hebt waaruit blijkt dat iemand gepresteerd heeft.

Filmpje - Stevensloop in Nijmegen

c. Bekijk bovenstaand filmpje. Zie je voorbeelden van ‘presteren?’

d. Zijn er ook voorbeelden te zien die je niet vindt passen bij ‘presteren’?

Te

Opdracht 2 Optimaal functioneren

C

a. Aan welke voorwaarden moet je als medewerker sport en recreatie persoonlijk voldoen om optimaal te functioneren bij het begeleiden van sporters? b. Aan welke voorwaarde voldoe jij wel/niet? Noteer in de volgende tabel.

Voorwaarden

114

Wel/niet?

Actie?

Bewegen en presteren

Voorwaarden

Wel/niet?

Actie?

Prestatiebepalende factoren

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Goed presteren gaat niet zomaar. Allerlei factoren spelen een rol. Denk aan lichamelijke en mentale mogelijkheden, weersomstandigheden, faciliteiten enzovoort. Alle factoren samen bepalen de kwaliteit van de prestatie. Voor jou als medewerker sport en recreatie komt er nog meer bij kijken. Niet alleen de prestatie op zich telt, maar ook uithoudingsvermogen, een goede conditie en hard en lang kunnen werken zijn heel belangrijk.

Prestatiebepalende factoren zijn bijvoorbeeld: • aanleg • gezondheid • techniek • tactiek • omstandigheden • bewegingseigenschappen.

Aanleg om te sporten.

Te

De letterlijke betekenis van aanleg is: aangeboren handigheid of geschiktheid voor iets. Aanleg wordt onder meer bepaald door de bouw van je lichaam, spierkracht, geslacht en talent. Vaak gaat dat samen: de bouw van je lichaam stuurt als het ware een beetje het talent voor een sport of activiteit. En beide, aanleg en talent samen, lijken mede te bepalen naar welke activiteit je interesse uitgaat.

C

Gezondheid Lichamelijke en geestelijke gezondheid hebben invloed op het prestatievermogen. Iemand die fysiek fit en gezond is zal meer uithoudingsvermogen hebben, meer kracht kunnen geven en dus beter kunnen presteren. Iemand met lichamelijke klachten of een zwakke gezondheid zal daar meer moeite mee hebben.

115

Begeleiden van sporters en gasten

De psychische of mentale gesteldheid is van invloed op mentale eigenschappen als doorzettingsvermogen, inzet en concentratie. ‘Goed in je vel zitten' maakt dat je mentaal ook sterk bent. En dat heeft een positief effect op het leveren van een prestatie.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Techniek Techniek betekent: het vermogen om op precies de goede manier een beweging, activiteit of sport uit te voeren, zodat je goed of optimaal kunt presteren. Een goede techniek kun je ontwikkelen door training. Aanleg speelt ook een rol, want lichaamsbouw, lenigheid en kracht kunnen een positief of negatief effect hebben op het ontwikkelen van een goede techniek.

Tactiek Tactiek is de goed doordachte manier waarop je een beweging uitvoert of een sport beoefent om een zo goed mogelijk resultaat te halen.

Voetbaltraining: techniek en tactiek.

Je kunt in een een-op-eenwedstrijd een tactiek toepassen op een tegenstander door hem van de wijs te brengen door onvoorspelbare bewegingen of een steeds veranderend tempo. Heel bekend is de tactiek in de spelopstelling bij voetbal. Het maakt voor het spelverloop verschil of een team speelt in een 4-3-3-, 4-4-2-, of 4-5-1-opstelling.

C

Te

Omstandigheden De omstandigheden zijn de factoren die de prestatie beïnvloeden, maar waar je vaak zelf niet veel aan kunt veranderen. Denk bijvoorbeeld aan: • de kwaliteit van ruimtes en materialen • het dragen van geschikte en kwalitatief goede kleding en schoenen • het kiezen en innemen van de goede voeding op het juiste moment • lichamelijke en geestelijke gesteldheid • de weersomstandigheden.

116

Bewegen en presteren

Dit spreekt voor zich. Het maakt voor de prestatie uit of je moet presteren op een gladde of stroeve ondergrond. Of je werkt met goede of met ondeugdelijke materialen. Of dat het regent of warm of juist koud is.

Ook fysieke en mentale factoren kunnen een rol spelen. Met een opkomende griep is goed presteren een zwaardere opgave. Zo kunnen ook mentale problemen als stress, angst of spanning een goede prestatie in de weg staan.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Bewegingseigenschappen De mogelijkheid tot presteren bij bewegen is ook afhankelijk van de individuele bewegingseigenschappen van iemand. Bewegingseigenschappen (kortweg CLUKS): • coördinatie • lenigheid • uithoudingsvermogen • kracht • snelheid.

Krachttraining.

Te

De mate waarin iemand deze bewegingseigenschappen (of een combinatie daarvan) bezit, bepaalt mede de prestatie die iemand kan leveren. Door training kun je de bewegingseigenschappen verbeteren.

Lees meer in Verdiepingsstof - Presteren en trainen.

C

Verdiepingsstof - Presteren en trainen

Opdracht 3 Sportprestaties beïnvloeden Noteer zes prestatiebepalende factoren en geef van iedere prestatiefactor een voorbeeld hoe deze factor van invloed is op een sportprestatie.

117

Begeleiden van sporters en gasten

Voorbeeld

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Prestatiebepalende factor

Opdracht 4 Goed opgebouwde training

Goed presteren is niet automatisch een gevolg van een goed opgebouwde training. Meer factoren spelen een rol.

Bekijk de tekeningen.

1.

2.

a. Tekening 1:

Wat zijn factoren die de sportprestatie van deze persoon kunnen beïnvloeden?

Te

b. Tekening 1:

C

Bedenk twee maatregelen die een medewerker sport en recreatie kan nemen om de prestatie positief te beïnvloeden.

118

Bewegen en presteren

c. Tekening 2: Wat zijn factoren die de sportprestatie van deze persoon kunnen beïnvloeden?

d. Tekening 2:

C

Te

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Bedenk twee maatregelen die een medewerker sport en recreatie kan nemen om de prestatie positief te beïnvloeden.

119

TRAINEN Trainen

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Om het prestatievermogen te onderhouden of te verbeteren is training nodig. Door training kun je de prestatiebepalende factoren beïnvloeden. Je oefent en traint bijvoorbeeld om: • een sport of spel onder de knie te krijgen • fitheid, conditie en gezondheid te bewaken of te bevorderen • optimaal te kunnen presteren • een steeds betere prestatie te leveren • geen roofbouw te plegen op het lichaam • blessures te voorkomen.

Trainingen kunnen een verschillend doel hebben: 1. conditietraining, om de vijf bewegingseigenschappen te stimuleren 2. techniektraining, om de specifieke eigenschappen voor de sport te verbeteren 3. tactiektraining, om slim en goed doordacht de prestatie te verbeteren 4. mentale training, om bijvoorbeeld doorzettingsvermogen, concentratie en sportiviteit te ontwikkelen.

Te

Een training kan specifiek gericht zijn op een van deze vier elementen. Dat is vaker het geval bij individuele sporten. In teamsporten komen vaker alle vier de doelen in een training aan bod.

C

Voordoen en meedoen.

Ook jij als medewerker sport en recreatie moet trainen. Je moet namelijk in staat te zijn om een voorbeeld te zijn en een voorbeeld te geven om anderen te kunnen begeleiden. Bij een aantal sporten is het noodzakelijk om als medewerker sport en recreatie actief deel te nemen aan sportieve activiteiten. Denk maar eens aan het begeleiden van een duurloop, het begeleiden

120

Trainen

van spinning, het begeleiden van dans of skiën. Ook bij recreatieve en entertainmentactiviteiten kan oefening of training noodzakelijk zijn. Voor jouzelf, omdat begeleiden van zo'n programma bij jouw taken kan horen. En voor je gasten, om gevaarlijke situaties en blessures te voorkomen.

Denk maar eens aan de uitvoering van een musical.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Je moet dus het een en ander weten van een goed opgebouwde training. Dan kun je trainingstips en adviezen geven, de prestaties op waarde schatten en trainingsschema’s waar nodig aanpassen. Jouw begeleiding is erop gericht sporters op het goede niveau te belasten en overbelasting te voorkomen.

Voor iedere sport zijn specifieke trainingsschema's ontwikkeld, maar er zijn ook regels die in alle omstandigheden gelden om optimaal te kunnen presteren. In het algemeen zorg je er als medewerker sport en recreatie voor dat: • jij het trainingsschema zelf kent en kunt uitvoeren • jij een goed voorbeeld bent voor wat betreft kleding en schoeisel • de voorbereidingen voor het begeleiden van de training goed zijn • het prestatiedoel duidelijk is • de training motiverend is, uitdagingen bevat • de training een goede opbouw heeft (warming-up, oefeningen, cooling-down) • je rekening houdt met leeftijd en lichamelijke factoren • de individuele kwaliteit van de sporter het uitgangspunt is • de trainingsruimte veilig is • de materialen en attributen veilig, schoon en heel zijn • een sporter geschikte sportkleding en schoeisel draagt.

Opdracht 1 Trainen

Kies een voorbeeld uit de praktijk. Dat kan je eigen praktijk zijn of een voorbeeld dat je kent uit de praktijk van een sporter of trainer. a. Welke sport?

Te

b. Geef aan voor welke prestatie er getraind werd.

C

c. Geef aan welke type trainingen er gevolgd werden: conditietrainingen, techniektrainingen, tactiektrainingen of mentale trainingen?

121

Begeleiden van sporters en gasten

d. Waarom werd er juist voor deze type trainingen gekozen?

Opdracht 2 Realistisch trainingsschema

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Kies een sport(activiteit) die je zelf graag wilt gaan doen of die je al beoefent. a. Bedenk welke prestatie jij bij deze sport(activiteit) binnen enkele weken kunt of wilt behalen.

b. Maak voor jezelf een realistisch trainingsplan. Wat ga je de komende weken doen? Werk je trainingsplan uit en gebruik hierbij eventueel het werkplan. c. Bespreek jouw trainingsplan met een docent of deskundige. Wat is zijn of haar oordeel over jouw persoonlijke trainingsplan?

• Is jouw prestatiedoel haalbaar?

• Is het schema goed opgebouwd?

• Wat zijn goede tips/opmerkingen?

d. Stel jezelf het doel dit schema in de komende weken uit te voeren. Noteer je ervaringen en het resultaat.

Je kunt de uitwerking van deze opdracht in je portfolio opnemen. Maak hierover dan afspraken met je docent.

Te

Belasting en belastbaarheid

C

De lichamelijke inspanning die je levert of die een activiteit kost, noemen we ‘belasting’.

Belastbaarheid is het vermogen om die belasting te ondergaan of te leveren zonder nadelige gevolgen.

122

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Trainen

Belasting en belastbaarheid.

Of je nu assisteert bij een sporttraining of bij een recreatieve spelactiviteit, je houdt als medewerker sport en recreatie altijd rekening met de mate van belasting die je van je sporters of gasten kunt vragen. Een geoefende sporter is gewend aan lichamelijke inspanning op een bepaald niveau. Bij een recreant is dat veel minder het geval. Het is belangrijk daar inzicht in te hebben.

Je maakt ook een inschatting van de tijdsduur van de inspanning. Alle lichamelijke inspanning kost namelijk energie. Je wordt er na korte of langere tijd moe van. De belastbaarheid van het lichaam neemt dan af en je gaat minder presteren. Je bent dus minder belastbaar.

Lees meer in Verdiepingsstof - Belasting en belastbaarheid.

Verdiepingsstof - Belasting en belastbaarheid

Opdracht 3 Belasting en belastbaarheid

C

Te

Neem een training of trainingsplan in gedachten. Dit kan een training of trainingsplan uit je eigen praktijk zijn, maar je kunt ook een interview houden met iemand.

Geef een beschrijving van de training of het trainingsplan, waarmee je duidelijk maakt wat het verschil is tussen belasting en belastbaarheid.

Opdracht 4 Overbelasting Weblink - Coggle

123

Begeleiden van sporters en gasten

Maak een mindmap over overbelasting. Zorg dat je mindmap er aantrekkelijk uitziet. Gebruik foto's, illustraties, kleuren, kreten. Wees creatief!

Tip: je mag internet gebruiken als je meer informatie wilt opzoeken.

Energiesystemen

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Energie is nodig om te kunnen bewegen, om te groeien, om de lichaamstemperatuur op peil te houden en om de organen te laten werken. Voor iedere inspanning die je verricht, is energie nodig. Het lichaam kan op diverse manieren de nodige energie leveren.

Aerobe energielevering Het lichaam levert energie met behulp van zuurstof. Dit gebeurt bij inspanningen die niet zo intensief zijn en lang duren. Denk aan een fietstocht of flinke wandeling. Het aerobe energiesysteem begint meteen bij het begin van de inspanning te werken. Deze vorm van energie heeft wel ongeveer twee minuten tijd nodig om op gang te komen. Die tijd hebben het hart, de longen en de bloedsomloop nodig om zich aan te passen aan de extra vraag naar energie.

Anaerobe energielevering Het lichaam levert energie zonder zuurstof. Dit gebeurt bij intensieve inspanning, zoals een krachttraining of duurloop. Bij deze manier van energielevering kan melkzuur ontstaan.

Melkzuur of lactaat is een afvalstof. Je proeft het in zure melk. Bij zware inspanning kan melkzuur zich ophopen in de spieren.

De anaerobe energielevering kun je weer onderverdelen in anaeroob a-lactisch en anaeroob lactisch. Anaeroob a-lactisch is energielevering zonder zuurstof en waarbij geen melkzuur aangemaakt wordt. Deze energie gaat werken bij intensieve inspanning korter dan twintig seconden. Denk bijvoorbeeld aan speerwerpen, kogelstoten en korte sprint.

Bij Anaeroob lactische energielevering speelt zuurstof geen rol, wel kan er melkzuur ontstaan.

Deze energie gaat werken bij intensieve inspanning van twintig seconden tot twee minuten.

Denk bijvoorbeeld aan loopafstanden 200 tot 400 meter en snelle intervalacties bij teamsporten.

Te

Bij overmatige inspanning kan het gebeuren dat er niet op tijd voldoende energie geleverd wordt. Dan kan bij het anaerobe lactische energiesysteem de afvalstof melkzuur niet snel genoeg onschadelijk gemaakt worden. Zo treedt verzuring op, doordat melkzuur zich ophoopt in de spieren. Belasting en belastbaarheid staan niet meer in een goede verhouding tot elkaar.

Gebeurt dit, dan moet je het prestatieniveau aanpassen en overgaan op een rustigere en minder intensieve inspanning.

Lees meer in Verdiepingsstof - Energiesystemen.

C

Verdiepingsstof - Energiesystemen

Opdracht 5 Energie in schema Vul het volgende schema in:

124

Trainen

Energiesysteem

Kenmerken

Tijdsduur

Drie voorbeelden sportactiviteiten

Aeroob

Anaeroob-lactisch

C

Te

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Anaeroob a-lactisch

125

HET MENSELIJK LICHAAM

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Het menselijk lichaam

Kennis van het menselijk lichaam.

Interessante websites bewegen, trainen en presteren Weblink - Alles over sport Weblink - Kenniscentrum Sport en Bewegen Weblink - Voorkom blessures Weblink - Gezondheidsplein Weblink - Anatomie onlline Weblink - Voedingscentrum

Te

Het menselijk lichaam is een ingewikkelde machine, die aangestuurd wordt door de hersenen.

De hersenen kun je zien als een soort computer. Verschillende onderdelen van je lichaam zorgen ervoor dat je beweegt, kunt staan en lopen, voedsel verwerkt en ingewikkelde taken kunt doen. Het skelet, de spieren, de organen en de zintuigen hebben allemaal hun eigen taak in het lichaam. Vanuit de hersenen wordt ervoor gezorgd dat alles goed samenwerkt.

C

Om jouw begeleidende taak goed uit te kunnen voeren, is het noodzakelijk dat je kennis hebt van het menselijk lichaam. Deze kennis helpt je: • je eigen lichaam in alle opzichten goed te kennen • een haalbaar en goed prestatiedoel vast te stellen • goede trainingsadviezen te geven • blessures te voorkomen • opmerkzaam te zijn als er eventueel iets misgaat • adequaat te handelen in noodsituaties.

126

Het menselijk lichaam

Lees meer in Verdiepingsstof - Het menselijk lichaam.

Verdiepingsstof - Het menselijk lichaam

Opdracht 1 Functies lichaam

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Als je beweegt dan werken onderdelen van je lichaam samen. Beschrijf wat je skelet, je spieren, je zintuigen en je hersenen doen als je loopt.

Skelet:

Spieren:

Zintuigen:

C

Te

Hersenen:

127

Begeleiden van sporters en gasten

Te

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Het skelet

C

Het skelet.

Het skelet, ofwel het geraamte, is een belangrijk deel van het lichaam. Het bestaat uit ongeveer tweehonderd grote en kleine botten. Het skelet: • zorgt voor stevigheid • geeft het lichaam vorm • zorgt dat een mens rechtop kan staan

128

Het menselijk lichaam

• heeft aanhechtingspunten voor de spieren • maakt het mogelijk te bewegen • beschermt de belangrijke organen.

Denk bij dit laatste bijvoorbeeld aan de schedel, die de hersenen beschermt, en de ribbenkast, die hart en longen beschermt.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Een bot bestaat uit bot, lijmstof en kalk. De samenstelling van het bot verandert naarmate een mens ouder wordt. De botten van een baby bestaan hoofdzakelijk uit kraakbeen. Daarna wordt het bot langzamerhand steeds harder, maar heeft nog weinig kalk. Naarmate het lichaam ouder wordt, wordt het bot brozer met veel kalk.

Een bot heeft een harde buitenkant met een kern die bestaat uit (zacht, sponsachtig) beenmerg.

In dit merg worden de rode bloedcellen aangemaakt.

Delen van het skelet zijn: • de schedel • de wervelkolom • de ribbenkast • het bekken • ledematen.

Opdracht 2 Het skelet

a. Wat zijn de functies van het skelet?

b. Wat is een andere naam voor het skelet?

C

Te

c. Noem drie verschillende botten.

Opdracht 3 Weetjes over het skelet Zoek op internet naar de antwoorden op de vragen.

Wat is het kleinste botje in je lichaam?

129

Begeleiden van sporters en gasten

Wat is het grootste bot in je lichaam?

Met hoeveel botten wordt een baby geboren?

Welke botten vormen de wervelkolom?

Noem de botten van de armen.

Noem de botten van de benen.

Welke botten koppelt het bekken aan elkaar?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Welk bot beschermt de hersenen, ogen en het binnenoor?

Welk bot beschermt de longen en het hart?

Opdracht 4 Botten tekenen

C

Te

Teken deze botten in de tekening: • schedel • ruggengraat • dijbeen • middenhandsbeentje • borstbeen.

130

Het menselijk lichaam

Opdracht 5 Skelet

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

a. Bekijk de tekening van het skelet. Geef om en in het skelet aan uit welke delen het bestaat.

Kies uit: - ledematen - romp - scheenbeen - schedel - ellepijp - wervelkolom - kuitbeen ribbenkast - bekken - heupbeen - schouder.

b. Geef in het skelet met een kruis of cirkel de plaats van de gewrichten aan.

De gewrichten

C

Te

Delen van het skelet zijn aan elkaar verbonden door kraakbeen en gewrichten. De gewrichten zorgen dat buig- en draaibewegingen mogelijk zijn.

131

Te

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Begeleiden van sporters en gasten

Humerus = opperarmbeen, scapula = schouderblad, ulna = ellepijp, radius = spaakbeen.

C

Een gewricht bestaat uit botten die tegen elkaar bewegen. Een lichaam heeft drie soorten gewichten: • kogelgewrichten: draaibeweging is in alle richtingen mogelijk • rolgewrichten: beweging kan meerdere kanten uit draaien • scharniergewrichten: beweging is maar in één richting mogelijk.

132

Het menselijk lichaam

Tussen de uiteinden van de botten zit kraakbeen. Dit beschermt de botten en zorgt ervoor dat bewegen soepel gaat. Ook andere stoffen in het gewricht helpen bij soepel bewegen, zoals het vocht uit de slijmbeurzen.

De gewrichtsbanden bestaan uit sterk bindweefsel en zorgen ervoor dat het gewricht bijeen blijft. Bovendien vangen ze de druk op, die soms met kracht op het gewricht uitgeoefend wordt.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Opdracht 6 Gewrichten a. Waarvoor zorgen de gewrichten in het lichaam?

b. Noem drie voorbeelden van gewrichten.

1.

2.

3.

C

Te

c. Wat is het verschil tussen een kogelgewricht en een scharniergewricht?

133

Begeleiden van sporters en gasten

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

d. Schrijf de goede naam bij de gewrichten.

Te

Opdracht 7 Soorten gewrichten

C

a. Geef een voorbeeld van een rolgewricht in het lichaam.

134

Het menselijk lichaam

b. Leg uit waarom je dit een rolgewricht noemt.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

c. Geef een voorbeeld van een kogelgewricht.

d. Leg uit waarom je dit een kogelgewricht noemt.

e. Geef een voorbeeld van een scharniergewricht.

C

Te

f. Leg uit waarom je dit een scharniergewricht noemt.

135

Begeleiden van sporters en gasten

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

De spieren

Spieren van het menselijk lichaam.

Om de lichaamsbeweging in gang te zetten, zijn spieren nodig. Beweging ontstaat door het aantrekken van de spieren. Iets anders dan aantrekken kunnen spieren niet. Daarom zitten aan ieder bot minimaal twee paar spieren. Het eerste paar trekt samen en stuurt de beweging de ene kant op, het andere paar trekt samen en stuurt de beweging de andere kant op.

Te

Er zijn: • dwarsgestreepte spieren Deze bestaan uit dwarsgestreept weefsel en vormen de skeletspieren. Je kunt deze spieren bewust in gang zetten via een sein vanuit de hersenen. Je kunt de meeste dwarsgestreepte spieren door training sterker en groter maken.

• gladde spieren Deze bestaan uit glad weefsel en werken automatisch. Ze verzorgen het vervoer van lucht, voedingsstoffen en bloed door het lichaam.

• de hartspier Deze bestaat uit hartspierweefsel. Deze spier spant automatisch in een bepaald ritme aan en zorgt er zo voor dat bloed door het hele lichaam gepompt wordt.

C

Opdracht 8 Spieren

a. Zoek op internet naar de antwoorden op de vragen.

Hoe werken spieren?

136

Het menselijk lichaam

Hoe werken zenuwen samen met spieren?

Waar vind je de gladde spieren in het lichaam?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Noem twaalf belangrijke dwarsgestreepte spieren van het lichaam.

C

Te

b. Bij spieren worden vaak Latijnse termen gebruikt. Noem vijf spieren waarbij vaak de Latijnse termen gebruikt worden en teken deze spieren in de volgende tekening.

137

Begeleiden van sporters en gasten

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Het zenuwstelsel

Het zenuwstelsel regelt alles in je lichaam. Het zorgt ervoor dat de organen werken, dat je je spieren kunt bewegen en dat je reageert op prikkels.

C

Te

Het zenuwstelsel bestaat uit twee delen: 1. het centrale zenuwstelsel Dit zijn de hersenen en het ruggenmerg. Het ruggenmerg zit aan de binnenkant van de wervels van de rug.

2. de zenuwbanen Dit zijn de uitlopers van zenuwen in het lichaam. Tot in het puntje van je tong en in je tenen zitten zenuwen. De zenuwen zorgen ervoor dat je prikkels waarneemt. Via de zenuwbaan gaat er een bericht naar de hersenen. De hersenen zorgen voor een reactie. Dit gaat heel snel en onbewust.

138

Het menselijk lichaam

Als je je teen stoot, dan voelt je teen dit als pijn. Via een zenuw in je teen, been en ruggenmerg komt het signaal van pijn binnen in de hersenen. De hersenen weten wat je moet doen: je teen terugtrekken. Je doet dit dan eigenlijk automatisch.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Met je zintuigen kun je van alles waarnemen. De vijf zintuigen zijn het horen, zien, voelen, ruiken en proven. Zintuigen geven prikkels door aan je hersenen. Je hersenen zorgen daarna voor een reactie.

Vijf zintuigen.

Zintuig

Waar in lichaam

Prikkel

Reactie

De deurbel gaat.

Horen

Oor

Geluid

Je staat op en doet de deur open.

Je rijdt een tunnel

Zien

Oog

Opeens veel licht

Je knijpt je ogen dicht.

Je stapt op een legoblokje.

Voelen

Huid

Pijn onder je voet

Je trekt je voet snel terug.

Je loopt langs de viskraam op de markt.

Ruiken

Neus

Lucht van Je koopt een (gebakken) vis gebakken vis.

Mond

Smaak van gebakken vis

uit.

Je eet gebakken vis.

C

Te

Je stopt een hapje Proeven gebakken vis in je mond.

139

Begeleiden van sporters en gasten

Opdracht 9 Zenuwstelsel a. Welke onderdelen heeft het zenuwstelsel?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

b. Wat regelt het zenuwstelsel?

c. Iemand brandt zijn vinger. Leg in je eigen woorden uit hoe het lichaam hierop reageert.

Opdracht 10 Prikkel

Te

Bekijk deze strip.

C

a. Welk zintuig gebruikt de persoon in de strip?

b. Welke prikkel krijgt hij binnen?

140

Het menselijk lichaam

c. Wat gebeurt er in de hersenen?

Opdracht 11 Zintuigen

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Bij deze opdracht werk je samen met een klasgenoot. a. Eén student krijgt een blinddoek voor. De andere student leidt deze student van punt A naar punt B. b. Bespreek met elkaar: Welke zintuigen heb je gebruikt bij deze opdracht? Hoe ging dat?

c. Eén student krijgt oordopjes in. Zorg ervoor dat hij echt niets kan horen. De andere student maakt hem iets duidelijk. d. Bespreek met elkaar: Welke zintuigen heb je gebruikt om jezelf duidelijk te maken? Of om de ander te begrijpen? Is dat gelukt?

C

Te

e. Eén student krijgt een blinddoek voor. De andere student helpt deze student om te proeven van verschillende smaken. f. Bespreek met elkaar: heb je de smaken herkend door alleen te proeven?

141

Begeleiden van sporters en gasten

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

De organen

Te

Een orgaan is een geheel van weefsels dat een specifieke functie in het lichaam heeft. Samen zorgen de organen voor een goede werking van alle lichaamsfuncties. Samen vormen organen een heel systeem.

C

In de maag verteert ons voedsel. De darmen, de lever, de alvleesklier en de galblaas zijn belangrijk bij de stofwisseling van koolhydraten, vetten en eiwitten. In de lever worden ook giftige stoffen onschadelijk gemaakt. De nieren regelen de zoutbalans en voeren afvalstoffen af.

Het hart pompt het bloed rond, de longen zorgen voor de aanvoer van zuurstof. Andere organen zijn bijvoorbeeld de geslachtsorganen en de zintuigen.

142

Het menselijk lichaam

Opdracht 12 Organen Lees de volgende vragen en bekijk daarna het volgende filmpje over organen. Houd pen en papier bij de hand.

Filmpje - Organen a. Zet de genoemde organen in de volgende tabel en benoem hun functie.

Functie

C

Te

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Orgaan

143

Begeleiden van sporters en gasten

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

b. Bekijk de tekening en benoem de organen.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Te

8.

9.

C

c. Vul de tabel van vraag b. aan met de nog niet genoemde organen.

144

Het menselijk lichaam

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Het hart en de longen

Het hart.

De longen.

Het hart en de longen behoren bij de belangrijkste organen van het lichaam: • Goed werkende longen voorzien het lichaam van voldoende zuurstof.

• Een goed werkend hart pompt het bloed in voldoende mate rond.

Een sportieve activiteit of een recreatief spel vraagt een grote inspanning van het lichaam. Hoe groter de inspanning, hoe meer zuurstof de spieren nodig hebben. Het hart en de longen zorgen voor de toevoer hiervan. Bij inspanning versnelt de ademhaling. De longen moeten harder werken om de nodige zuurstof binnen te halen. Het hart pompt harder om de zuurstof via het bloed naar de spieren te brengen.

Te

Door een te grote inspanning kunnen bepaalde symptomen of klachten ontstaan, bijvoorbeeld kramp, kortademigheid, slapte, pijn op de borst of pijn in de zij. Om eventuele klachten te voorkomen, is het belangrijk de intensiteit van de prestatie die geleverd moet worden goed in te schatten. Daarbij houd je rekening met de lichamelijke mogelijkheden van de sporter.

C

De hartslag, hoe vaak het hart klopt, kun je meten aan de pols (duimzijde). Dit heet ‘de pols opnemen’. Vaak wordt de ‘pols’ ook aan de hals gemeten. Je meet dan met wijsvinger en middelvinger aan een zijde van de hals vlak naast het strottenhoofd (de adamsappel). De normale hartslag van de mens ligt tussen de 60 en 80 slagen per minuut. Baby’s hebben een hogere hartslag. Als iemand beweegt, gaat de hartslag omhoog. Als de hartslag in rust hoger is dan normaal, dan kan dit wijzen op koorts, overbelasting, problemen met de ademhaling of met het hart.

145

Begeleiden van sporters en gasten

Opdracht 13 Hart en longen Filmpje - Bouw en werking van het hart Weblink - Coggle a. Bekijk het filmpje Bouw en werking van het hart tot 1:30 en maak een mindmap over het hart.

Filmpje - Ademhaling

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

b. Bekijk het filmpje Ademhaling en maak een mindmap over de longen.

De bloedsomloop

Te

De bloedsomloop.

C

De belangrijke functies van het bloed: • Vervoert zuurstof naar alle cellen. Zonder zuurstof kun je niet leven.

• Vervoert voedingsstoffen en hulpstoffen (bijvoorbeeld hormonen) naar alle cellen.

• Zorgt voor de afvoer van afvalstoffen, zoals koolzuurgas.

• Zorgt voor een constante lichaamstemperatuur.

• Bevat afweerstoffen tegen schadelijke invloeden en zorgt zo voor weerstand.

146

Het menselijk lichaam

Het hart pompt het bloed voortdurend rond in het lichaam, dit noemen we de bloedsomloop.

De bloedsomloop vindt plaats in een gesloten circuit, dus van een echte heen- en terugweg is geen sprake.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Het bloed neemt zuurstof op in de longen. Via de linkerhelft van het hart en de aorta stroomt het bloed met zuurstof en voedingsstoffen naar alle slagaders. Van de slagaders stroomt het bloed naar de kleinere aders en haarvaten. Ondertussen geven de slagaders zuurstof en voedingsstoffen af aan de cellen. Het bloed voert afvalstoffen af naar de nieren en lever. Het bloed stroomt dan via de aders weer terug naar de rechterhelft van het hart. Vanuit het hart stroomt het bloed weer naar de longen. In de longen neemt het bloed weer zuurstof op. Via de linkerhelft van het hart stroomt het zuurstofrijke bloed weer naar de cellen. Dan begint het hele proces opnieuw en zo gaat de bloedsomloop onophoudelijk door.

We onderscheiden een grote en een kleine bloedsomloop. In de grote bloedsomloop pompt het hart het zuurstofrijke bloed naar alle delen van het lichaam. Hier geeft het bloed zuurstof en voedingsstoffen af. Het bloed neemt vanaf hier weer afvalstoffen mee terug naar het hart.

Hier start de kleine bloedsomloop.

In de kleine bloedsomloop stromen zuurstofarm bloed en afvalstoffen vanuit het lichaam via het hart naar de longen door de longslagader. In de longen neemt het bloed nieuwe zuurstof op en geeft het afvalstoffen, zoals koolstofdioxide, af. Vanaf de longen stroomt het bloed terug naar het hart. Hier begint de grote bloedsomloop weer.

Als de bloedsomloop verstoord of verbroken wordt, bijvoorbeeld door een wond of een stolsel in de aderen, krijgen organen en weefsels niet voldoende zuurstof en voedingsstoffen. Dat kan ernstige en acute gevolgen hebben voor de gezondheid. Daarom is het voor jou als medewerker sport en recreatie van belang iets te weten van de bloedsomloop: hoe die in zijn werk gaat, welke problemen er kunnen ontstaan en wat je in geval van nood kunt en moet doen.

Opdracht 14 Bloedsomloop

Te

Zet de woorden op de goede plek in de tekening. Kies uit: • grote bloedsomloop • hart • kleine bloedsomloop • longen • zuurstofarm • zuurstofrijk.

De ademhaling

C

De ademhaling zorgt ervoor dat er zuurstof in het lichaam komt. Zuurstof is nodig om te kunnen leven. Zonder zuurstof stik je.

In een rustige situatie adem je ongeveer twaalf tot twintig keer per minuut in en uit. In stresssituaties of bij grote inspanning, zoals bij sport, kan dat veel vaker zijn: wel veertig of vijftig keer.

147

Begeleiden van sporters en gasten

De hersenen sturen de ademhaling aan. Denk maar aan het moment dat je probeert je adem lange tijd in te houden. Er komt een moment dat je het opgeeft. Zodra het ademcentrum in de hersenen het seintje krijgt dat het lichaam te weinig zuurstof heeft, zorgt het dat je onwillekeurig weer gaat ademen.

De ademhaling zorgt dat we: • bij inademen de zuurstof in het lichaam opnemen • bij uitademen de afvalstoffen koolstofdioxide en waterdamp aan de lucht afgeven.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Dit proces van opnemen van zuurstof en afgifte van afvalstoffen vindt plaats in de longen. Bij het inademen komt de lucht via mond of neus in de luchtpijp. Deze splitst zich in twee hoofdtakken (bronchiën). Elke tak verdeelt zich in de longen in steeds kleiner wordende bronchiën. Deze fijne vertakkingen eindigen in (400 miljoen) zeer kleine longblaasjes. In het longhaarvatennet vindt de uitwisseling van zuurstof en afvalstoffen plaats. Door de wanden van de longblaasjes heen neemt het bloed zuurstof uit de lucht op en geeft het tegelijk koolstofdioxide en waterdamp af.

Te

Longsysteem.

C

Er zijn twee soorten ademhaling: 1. de borstademhaling Bij borstademhaling trekken de spieren tussen je ribben zich samen, waardoor de borstkas omhoog gaat en groter wordt. Zo wordt lucht in de longen gezogen. Je ziet tijdens het ademhalen de borst naar voren en omhoog bewegen. Borstademhaling kost meer energie dan buikademhaling. Bij stress of grotere inspanning ga je automatisch korter en minder diep ademhalen. Hierbij gebruik je vaak de borstademhalingstechniek.

148

Het menselijk lichaam

2. de buikademhaling De buikademhaling is vooral bij grotere inspanning de beste ademtechniek. Je middenrif gaat naar beneden, zodat de ruimte in je borstholte groter wordt en er meer lucht in de longen gezogen wordt. Je buik zet iets uit, omdat je organen naar voren worden gedrukt.

Buikademhaling kost minder inspanning dan borstademhaling, want je spant alleen spieren aan tijdens het uitademen. Buikademhaling maakt dat je rustiger wordt. Stap je over op buikademhaling, dan ga je vanzelf rustiger en dieper ademhalen, waardoor je beter kunt ontspannen.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Bij grote inspanning, bijvoorbeeld een sportprestatie, ga je meer en dieper ademhalen. Dat komt omdat het lichaam door de inspanning meer zuurstof nodig heeft. Dan is het belangrijk dat je de borstademhaling en buikademhaling combineert.

Opdracht 15 Ademhaling

Filmpje - Biologie voor jou: Borstademhaling Filmpje - Biologie voor jou: Buikademhaling

a. Bekijk het filmpje over de borstademhaling en geef schematisch aan hoe borstademhaling werkt. Gebruik hierbij de woorden: • lucht naar binnen zuigen / lucht naar buiten geperst • borstholte groter / kleiner • longen uitgerekt / longvolume kleiner.

Inademing: Tussenribspieren trekken samen ⇨

⇨

Uitademing:

Tussenribspieren ontspannen ⇨

⇨

C

Te

b. Bekijk het filmpje over buikademhaling en beschrijf schematisch hoe buikademhaling werkt.

149

Begeleiden van sporters en gasten

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

De spijsvertering

De spijsvertering.

De spijsvertering zorgt ervoor dat voedsel verteerd wordt in het lichaam. Dit gebeurt in enkele organen, die elk hun eigen functie hebben. Bij elkaar noem je dit het spijsverteringskanaal. De weg van het voedsel door het spijsverteringskanaal duurt normaal 24 tot 48 uur.

Mond Het voedsel komt het lichaam binnen in de mond. Met het gebit wordt het voedsel kleiner gemaakt. Tanden en kiezen doen hier hun werk. Het speeksel in de mond zorgt ervoor dat het voedsel wordt bewerkt. Het voedsel, bijvoorbeeld een boterham, wordt omgezet tot voedingsstoffen, die later in het bloed opgenomen worden.

Slokdarm De slokdarm is de weg tussen de mond en de maag.

Te

Maag De maag maalt het eten verder fijn.

C

Darmen Het voedsel komt hierna in de twaalfvingerige darm, de dunne en de dikke darm. De voedingsstoffen worden hier verder bewerkt en komen daarna in het bloed terecht. Onder andere de sappen uit de alvleesklier doen hier hun werk. Niet alle stoffen uit het voedsel worden opgenomen. De afvalstoffen verzamelen zich in de endeldarm.

Anus Via de anus verlaten de afvalstoffen als ontlasting het lichaam.

150

Het menselijk lichaam

Opdracht 16 Spijsvertering tekenen

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Zet de woorden op de juiste plaats.

3

1

4

7

6

2

C

Te

5

151

Begeleiden van sporters en gasten

Slokdarm Dunne darm Maag Alvleesklier Dikke darm

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Anus

Speekselklieren

Opdracht 17 Spijsvertering

Lees de volgende vraag en bekijk daarna het filmpje. Houd pen en papier bij de hand.

Filmpje - Zo werkt je spijsvertering

Beschrijf stapsgewijs hoe de spijsvertering werkt.

Stap 1: Stap 2: Stap 3: Stap 4: Stap 5:

C

Te

Stap 6:

152

VOEDING EN GEZONDHEID Voeding en gezondheid

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Een medewerker sport en recreatie moet een en ander weten van de relatie voeding, presteren en gezondheid. Dat is noodzakelijk om goede voedingstips te kunnen geven. Maar ook noodzakelijk om het goede voorbeeld te kunnen geven. Sporters of gasten zouden vreemd opkijken als jij een activiteit niet kunt volhouden omdat je niet goed gegeten hebt.

Een ervaren sporter weet meestal wel wat goede voeding is om optimaal te kunnen presteren.

Een beginnende sporter weet daar vaak nog niet zo veel vanaf. Ook bij recreatieactiviteiten vraag je soms toch fikse lichamelijke prestaties van gasten. Jij assisteert en begeleidt, dus jij hebt die kennis ook in huis. Daardoor ben je in staat het voedingspatroon te bespreken en eventueel tips te geven voor aanpassingen.

Te

Het lichaam is een bouwwerk van cellen, botten, spieren, organen, hormonen, zenuwen, zintuigen en bloed. Er vinden allerlei processen in het lichaam plaats. Voedsel wordt omgezet in energie en noodzakelijke sappen en stoffen om het lichaam gezond te houden. Dat is de stofwisseling.

Voedsel wordt omgezet in energie.

C

Het lichaam functioneert niet goed zonder voedingsstoffen als eiwitten, koolhydraten en vetten.

Deze leveren de energie om lichaam en geest goed te laten werken. Eiwitten zijn ook nodig voor de groei (bouwstof) en de aanmaak van nieuwe cellen.

Richtlijnen voor een gezond voedingspatroon staan in de Schijf van Vijf.

153

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Begeleiden van sporters en gasten

Schijf van Vijf.

Opdracht 1 Voedingsstoffen Bekijk de foto's en tekeningen.

C

Te

Schrijf onder iedere foto of tekening welke voedingsstof dit voedsel vooral levert. Zoek dit eventueel op op de website van het Voedingscentrum.

154

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

C

Te

Voeding en gezondheid

155

Begeleiden van sporters en gasten

Opdracht 2 Voedingscentrum Weblink - Schijf van Vijf Zoek voor jezelf uit wat voor jou gezond eten is volgens de Schijf van Vijf. Ga hiervoor naar de website van het Voedingscentrum. Vul de gegevens in bij ‘Hoeveel en wat kun je eten?’

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Maak een print van de uitkomst.

Energiebalans

Om goed te kunnen functioneren heeft het lichaam energie nodig. Deze energie wordt in voedingstermen uitgedrukt in calorieën.

Te

Eetmeter voor de energiebalans.

C

De kunst is om net zo veel energie binnen te krijgen als je verbruikt voor de stofwisseling en de inspanningen die je verricht. De energiebalans is ook belangrijk voor een gezond lichaamsgewicht. Wat het ideale gewicht voor een persoon is, kun je niet zomaar vaststellen.

Op de website van het Voedingscentrum vind je daarvoor een handig instrument: de BMI-meter.

156

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Voeding en gezondheid

BMI.

Eet je meer dan je voor je stofwisseling en inspanningen nodig hebt, dan houd je energie over.

Deze energie wordt in de vorm van vet opgeslagen. Je komt aan. Verricht je zware inspanningen, bijvoorbeeld door het leveren van een sportprestatie, dan heb je meer energie, dus meer voeding, nodig. Zou je niet voldoende eten, dan val je af. Dat kan soms ook precies de bedoeling zijn. Wanneer je evenveel energie binnenkrijgt als je verbruikt, spreek je van een goede energiebalans. Het lichaamsgewicht is de graadmeter voor een goede energiebalans.

Het zal duidelijk zijn. Je hebt als medewerker sport en recreatie kennis van voeding en energiebalans nodig om de juiste begeleiding en goede voedingstips te kunnen geven.

Sportscholen, sportclubs en wijkcentra bieden steeds vaker cursussen aan waarbij bewegen in combinatie met over- of ondergewicht centraal staan.

Opdracht 3 BMI Weblink - BMI-meter

Te

a. Hoe bereken je de BMI van een persoon?

C

b. Bereken jouw BMI.

c. Wat zegt deze uitslag over jouw gewicht?

157

Begeleiden van sporters en gasten

d. Zou je dagelijks meer of minder voeding moeten gebruiken?

e. Zou je meer of minder moeten bewegen?

f. Bespreek de antwoorden op deze vragen met een klasgenoot.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Voeding en recreatief sporten

Recreatief sporten houdt in dat je wandelt, fietst, een (team)sport of spel beoefent waarbij je matig intensief beweegt. Beweging, gezelligheid en ontspanning staan voorop. In principe is een gezond eetpatroon volgens de Schijf van Vijf voldoende basis om de activiteit vol te houden.

Bij het sporten, ook op recreatief niveau, spreek je je energievoorraad aan. Je verbruikt calorieën. Om te voorkomen dat de energievoorraad opraakt, zorg je op tijd voor voldoende aanvulling. Je eet en drinkt dus op de goede momenten iets. Daarmee voorkom je de dip van een plotselinge hongeraanval en slapte.

Tips!

• Gebruik een goede maaltijd en 0,5 liter vocht, niet later dan 2 tot 3 uur voor de activiteit.

• Lukt dat niet, eet dan een kleine maaltijd op een tijdstip voor de activiteit.

• Gebruik vlak voor de activiteit en/of in de pauze een kleine snack.

• Sport niet op een lege maag.

• Drink voldoende voor, na en tijdens de activiteit.

Uiteraard zijn dit algemene tips. Ze gelden niet altijd automatisch voor jouzelf en voor iedere sporter op precies dezelfde manier. Zeker niet bij recreatieve activiteiten. Een en ander is ook afhankelijk van persoonlijke lichamelijke gesteldheid en gezondheid. Die is bij jou en de willekeurige sporters vaak heel verschillend.

Te

Je houdt rekening met voeding in relatie tot de activiteit en de sporters. Dat is een vast onderdeel van de voorbereidingen in het recreatieprogramma. Je eigen behoefte aan noodzakelijke voeding voor de activiteit kan een goede graadmeter zijn. Begeleid je een recreatieve sport- of spelactiviteit, dan is het raadzaam te zorgen dat er wat noodvoorraden in de buurt zijn, zoals: • drinken, om uitdroging te voorkomen • fruit (eventueel druivensuiker) om snel de voorraad koolhydraten aan te vullen.

C

Houd in de voorbereiding van de activiteit ook rekening met de temperatuur, de weersomstandigheden en de plaats van de activiteit. Om welke mate en intensiteit van sport het ook gaat, na de inspanning is het altijd verstandig iets te drinken en iets te eten dat koolhydraten en eiwitten bevat. Dat bevordert het snelle herstel van de energievoorraad en spiermassa. Dat geldt voor jouzelf en voor iedere sporter.

158

Voeding en gezondheid

Opdracht 4 Eetpatroon Gebruik bij het beantwoorden van de vragen eventueel het internet. a. Zelfonderzoek: noteer drie dagen lang zo zorgvuldig mogelijk wat je eet of gegeten hebt.

Noteer ook het tijdstip en de activiteit van dat moment.

Dag 1: Tijdstip:

Activiteit:

Opmerkingen:

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Voedsel:

Dag 2:

Voedsel:

Tijdstip:

Activiteit:

Opmerkingen:

Tijdstip:

Activiteit:

Opmerkingen:

Dag 3:

Voedsel:

b. Vind je dit voor jezelf een gezond voedingspatroon? Leg je antwoord uit.

Te

c. Welke invloed heeft dit voedingspatroon op je energiebalans?

C

d. Is dit voedingspatroon een goed voorbeeld voor de sporters of gasten die jij begeleidt? Leg je antwoord uit.

159

Begeleiden van sporters en gasten

Je kunt de uitwerking van deze opdracht in je portfolio opnemen. Maak hierover dan afspraken met je docent.

Voeding bij training en prestatiesporten

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Iemand die intensief traint en een goede prestatie wil leveren in zijn of haar tak van sport denkt ook na over goede voeding. Een goede, gezonde en uitgekiende voeding helpt je de training vol te houden. Zo kun je op het gewenste niveau presteren. Eten volgens de Schijf van Vijf is hierbij altijd een goede basis!

Bij intensieve sportbeoefening kan een aanvulling op voedingsstoffen noodzakelijk zijn. Dit kan in de vorm van: • extra koolhydraten, om de energievoorraad op peil te houden en langdurig te kunnen presteren. Denk aan conditie- en duursporten als schaatsen, duurloop, langeafstandzwemmen. Daarbij verbrandt iemand langere tijd veel calorieën. Dat gaat ten koste van de voorraad. Met het op tijd nuttigen van extra koolhydraten vul je de voorraad snel aan.

• extra eiwitten, voor de opbouw en het snellere herstel van spierweefsel. Denk aan krachtsporten als gewichtheffen, bodybuilding, turndisciplines. Deze sporten vragen in korte tijd grote spierkracht en doen een groot beroep op de spierfuncties. Er zijn extra eiwitten nodig om de opbouw van spierweefsel te ondersteunen en beschadigingen te voorkomen of ongedaan te maken.

Zoals er voor elke sport trainingsschema's zijn, zo is er ook een toegepast voedingsschema ontwikkeld voor bijna elke sport.

Het geven van goede voedingstips en adviezen hoort bij het takenpakket van de medewerker sport en recreatie. Ieder fitnesscentrum, elke sportschool, atletiekvereniging, voetbalclub, zwemclub, schaatsclub, wielerclub enzovoort heeft deze kennis in huis. Dat maakt het geven van een goed advies op deze plekken relatief gemakkelijk. Je gaat uit van je eigen ervaringen en de algemene adviezen liggen klaar.

C

Te

Begeleid je sporters of groepen in losser verband, bijvoorbeeld een groep trimmers die op eigen initiatief is gaan sporten, dan vraagt dat meer kennis van jou. Dat geldt ook voor sportieve activiteiten die je in de recreatieve sfeer begeleidt.

160

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Voeding en gezondheid

Een voedingsadvies voor duursport.

Een voedingsadvies voor krachtsport.

Lees meer in Verdiepingsstof - Voeding en gezondheid.

Verdiepingsstof - Voeding en gezondheid

Opdracht 5 Sporten en voeding

Te

a. Leg uit waarom een duursporter vooral voldoende koolhydraten moet eten voor het sporten.

C

b. Leg uit waarom een krachtsporter vooral moet zorgen voor eiwitrijke voeding.

Opdracht 6 A-team Gebruik bij het beantwoorden van de vragen eventueel het internet.

161

Begeleiden van sporters en gasten

Je begeleidt het A-team van de voetbalclub naar een pinkstervoetbaltoernooi. Team en leiding overnachten in tenten op een camping. De jongens spelen de eerste dag een wedstrijd om 11.00, daarna eentje om 16.00 uur en om 19.30 uur spelen zij hun laatste wedstrijd van die dag.

De wedstrijdtijden op de tweede dag zijn afhankelijk van de eerste resultaten, maar de eerste wedstrijd is niet vroeger dan 10.00 uur. a. Stel samen met een of meer klasgenoten het voedingsschema voor de twee dagen op.

Samenstelling maaltijd

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Tijd / soort maaltijd

b. Noteer in het schema de tijden van het ontbijt, de lunch en het avondeten. c. Noteer ook de samenstelling van de maaltijden.

Laat het schema controleren door de docent of je stagebegeleider. d. Wat is zijn oordeel over de invulling van het schema wat betreft de etenstijden?

Te

e. Wat is zijn oordeel over de samenstelling van de maaltijden?

C

f. Waar ga je een volgende keer zeker rekening mee houden?

162

Voeding en gezondheid

C

Te

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Je kunt de uitwerking van deze opdracht in je portfolio opnemen. Maak hierover dan afspraken met je docent. Geef bij de uitwerking aan welke bijdrage jij aan het resultaat van deze opdracht hebt geleverd.

163

BEWEGEN EN GEZONDHEID Bewegen en gezondheid De manier waarop je leeft, bepaalt voor een groot deel je lichamelijke conditie en gezondheid.

Er zijn verschillende leefstijlfactoren die de gezondheid beïnvloeden. Naast genotmiddelen gebruik (alcohol en roken) zijn voeding en bewegen de belangrijkste.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Als medewerker sport en recreatie is het jouw taak om mensen aan te sporen om te bewegen en zo een gezonde leefstijl te bevorderen. Dat kun je pas goed doen als je zelf voldoende beweegt en er een gezonde leefstijl op nahoudt. Je hebt een voorbeeldfunctie, ook als je assisteert en begeleidt.

Werk je in een sportcentrum of bij een sportvereniging, dan is de sportactiviteit het uitgangspunt.

Ook de prestatiedoelen zijn dan bekend. Je richt je in de begeleiding dan vooral op een goede manier van sporten met aandacht voor het lichamelijke en geestelijke welzijn en het voorkomen van onveilige situaties.

Werk je in de recreatiesector, dan zorg je zelf voor een aanbod van activiteiten die uitnodigen tot bewegen. Denk aan een wandeltocht, fietstocht, spelcircuit, dansfeest enzovoort. De nadruk ligt in deze gevallen meer op plezier, ontspanning en gezelligheid dan op prestaties op hoog niveau. De praktijk leert dat gasten graag en trouw deelnemen aan sportieve-recreatieve activiteiten.

Je bepaalt voor de activiteit welk prestatieniveau je sporter of gast wil of kan bereiken. Bij het vaststellen hiervan heb je een antwoord nodig op vragen als: • Gaat het om het beoefenen van een sport of het deelnemen aan een recreatieactiviteit?

• Wat is het doel van deze activiteit: een sportprestatie of een recreatieve prestatie?

• Wat is een haalbare en verstandig gekozen uitdaging binnen de prestatie?

• Wat is de leeftijd van je sporter of gast?

• Is de sporter of gast een geoefend sporter of een beginner?

• Gaat het om een individuele of groepsactiviteit?

• Spelen lichamelijke factoren een rol? Denk aan revalidatie of beperking.

• Past de uitgangsituatie van ieder individu bij die van de gemiddelde sporter?

• Hoe bereid je je voor op onvoorziene omstandigheden?

Te

Gezond leven is een kwestie van dingen doen die goed zijn voor lichaam en geest en vooral dingen laten die hierop een slechte invloed hebben. Je kunt een onderscheid maken tussen: • lichamelijke gezondheid (goede conditie, voorkomen van ziekten, presteren) • geestelijke gezondheid (afreageren, ontspannen, mentaal weerbaar door sport) • sociaal-maatschappelijke gezondheid (sociale contacten, gezelligheid, teambuilding).

C

Deze drie gebieden zijn min of meer onlosmakelijk met elkaar verbonden. Recreatie en sport kunnen een belangrijk instrument zijn om deze samen te verwezenlijken.

Uitgangspunt voor gezond bewegen is dat door de beweging: • het hart iets sneller gaat kloppen, zonder op hol te slaan • de ademhaling intenser wordt, zonder buiten adem te raken

164

Bewegen en gezondheid

• spieren en gewrichten niet overbelast worden.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Te weinig beweging kan problemen met de gezondheid veroorzaken, bijvoorbeeld overgewicht, een slechte conditie, stofwisselingsproblemen en een verhoogde kans op hart- en vaatziekten of diabetes.

Overbelasting.

Overmatig, te plotseling, te lang of te intensief bewegen kan ook een gezondheidsrisico opleveren. Spieren en organen kunnen dan de plotselinge overactiviteit niet verwerken en raken overbelast.

C

Te

Regelmatig bewegen: • zorgt dat je fit wordt en blijft • verbetert en onderhoudt je conditie • maakt spieren en gewrichten soepel en sterk • gaat botontkalking tegen • verlaagt de bloeddruk of houdt deze op peil • bevordert ademhaling, bloedsomloop en stofwisseling • ondersteunt afvallen of op een goed gewicht te blijven • helpt ziekten te voorkomen, bijvoorbeeld hart- en vaatziekten en diabetes • vermindert klachten bij stress, depressie of ouderdom • is een prettig tijdverdrijf en geeft gelegenheid tot sociale contacten.

165

Begeleiden van sporters en gasten

Normaal gesproken is het helemaal geen probleem als iemand tijdens het bewegen iets te veel van zichzelf vraagt. Dat kan ook een goede persoonlijke uitdaging zijn. Het bevordert vaak de algehele fitheid en een goede conditie. Bovendien geeft het een goed en tevreden gevoel om goed, of net iets beter te presteren. Dat ervaar je zelf ook regelmatig als je weer iets beter bent geworden in een sport of als je conditie weer verbetert.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Soms staat gezondheid of conditie iemand in de weg. De bewegingsdrang is dan groter dan de lichamelijke mogelijkheden. In die gevallen houd je eventuele signalen van overbelasting in de gaten en bespreek je jouw bezorgdheid met je leidinggevende of met de sporter zelf.

Symptomen of signalen van verkeerd bewegen of te intens bewegen zijn bijvoorbeeld: • pijnlijke spieren en gewrichten • extreme hartkloppingen • buiten adem raken of hyperventileren • rood aanlopen, of juist bleek wegtrekken • misselijk worden • flauw worden.

Ook signalen van niet-lichamelijke aard houd je in de gaten en bespreek je eventueel.

Bijvoorbeeld: • Wordt iemand boos of gefrustreerd?

• Geeft iemand aan dat het leuk is om zo bezig te zijn?

• Doet iemand actief mee?

• Is iemand regelmatig afwezig?

• Is duidelijk dat iemand zich ongemakkelijk of ongelukkig voelt?

• Zoekt iemand toenadering tot anderen?

• Zoeken anderen toenadering?

Opdracht 1 Leefstijl

Weblink - Gezonde Leefstijltest

Te

Natuurlijk weet jij hoe je leeft. Maar het zelf beseffen en daar conclusies aan verbinden is misschien een ander verhaal. Ga eens na hoeveel uur je slaapt per nacht, en hoe laat je door de week en in het weekend naar bed gaat. a. Doe de 'gezondeleefstijltest'. Wat vind je van de uitslag? Leef je gezond of kan dat beter?

C

b. Wat kun jij daaraan doen? Of nog belangrijker: wat wil jij daaraan doen?

166

Bewegen en gezondheid

Beweegrichtlijnen De Gezondheidsraad heeft aan de minister van VWS (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) advies uitgebracht over beweegrichtlijnen. Deze richtlijnen zijn gebaseerd op een uitgebreide analyse van al het bestaande onderzoek naar de gezondheidseffecten van bewegen. Op basis van de gevonden resultaten zijn in 2017 de volgende beweegrichtlijnen opgesteld.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

De beweegrichtlijnen voor volwassenen en ouderen De beweegrichtlijn voor volwassenen en ouderen is als volgt: • Bewegen is goed, meer bewegen is beter.

• Doe minstens 150 minuten per week aan matig intensieve inspanning, verspreid over diverse dagen. Langer, vaker en/ of intensiever bewegen geeft extra gezondheidsvoordeel.

• Doe minstens tweemaal per week spier- en botversterkende activiteiten, voor ouderen gecombineerd met balansoefeningen.

• En: voorkom veel stilzitten.

Voor ouderen gelden dezelfde beweegrichtlijnen als voor volwassenen. Maar aangevuld met balansoefeningen. Een goede balans zorgt ervoor dat je je evenwicht makkelijker houdt en minder snel valt. Balansoefeningen zijn oefeningen gericht op het verbeteren van je evenwicht terwijl je staat of beweegt, zoals op één been staan, voet voor voet over een lijn lopen of een voorwerp van de grond oprapen. Maar denk ook aan activiteiten als yoga, ballet, pilates, of turnen.

C

Te

De beweegrichtlijnen voor kinderen Voor kinderen van 4 tot 18 jaar geldt de volgende beweegrichtlijn: • Bewegen is goed, meer bewegen is beter.

• Doe minstens elke dag een uur aan matig intensieve inspanning. Langer, vaker en/ of intensiever bewegen geeft extra gezondheidsvoordeel.

• Doe minstens driemaal per week spier- en botversterkende activiteiten.

• En: voorkom veel stilzitten.

167

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Begeleiden van sporters en gasten

Beweegrichtlijnen.

Opdracht 2 Weekoverzicht

a. Ga eens na hoeveel jij beweegt per dag. Zet dat in een weekoverzicht.

Dag

Beweging

Intensiteit

Ma Di

Wo Do Vr

Te

Za

Zo

C

b. Is dat matig intensief bewegen of sporten? c. Voldoe je aan de beweegrichtlijn voor jouw leeftijd?

168

Bewegen en gezondheid

d. Wat zou je anders en/of meer moeten of kunnen doen?

e. Ben jij zelf als begeleider een voorbeeld voor je sporters of gasten?

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

f. Stel, je bent de begeleider van jezelf: welk advies is dan op jou van toepassing?

Opdracht 3 Bewegen volgens de norm

Je hebt zojuist jezelf een advies uitgebracht. Verwerk dit advies in een bewegingsschema dat voldoet aan de beweegrichtlijnen. In het volgende schema zijn een paar voorbeelden ingevuld.

Uiteraard kun je deze wijzigen. a. Ontwikkel nu een bewegingsschema van een week voor jezelf. Zorg dat je je aan je eigen schema kunt houden. Plan de beweging dus op realistische tijden in.

Ma

5

Fietsen naar de bus

5

Fietsen naar de bus

5

Wandeling naar winkelcentrum

5

Wandeling naar winkelcentrum

5

Fietsen naar huis

Te

Minuten

5

Di

Wo

Do

Vr

Zat

Zon

Fietsen naar huis

C

Extra minuten

169

Begeleiden van sporters en gasten

b. Voldoe je aan de norm? Wat vond je van het beweegschema? Ga je een ander beweegschema hanteren?

Opdracht 4 Flyer en film

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Stel, je bent stagiair op de sportschool. In het kader van het project ‘Heel Nederland gaat bewegen' heeft de gemeente jouw sportschool benaderd. De vraag is of de sportschool een bewegingsprogramma wil opzetten voor vrouwen en mannen in de leeftijd van 20 tot 50 jaar.

De sportschool heeft een leuk programma ontwikkeld.

• Bewegen op muziek voor mannen, iedere dinsdag van 11.00 uur tot 12.30 uur.

• Bewegen op muziek voor vrouwen, iedere woensdag van 09.30 uur tot 11.00 uur.

• Sport- en speluur, iedere donderdagavond van 19.30 uur tot 20.30 uur. a. De leidinggevende geeft jou de opdracht een flyer te ontwerpen. De flyer wordt verspreid in de wijk. Op de flyer kondig je niet alleen het programma aan. De voornaamste informatie op de flyer moet het belang van bewegen voor de gezondheid zijn.

Zorg dat je in de flyer minstens vijf gezondheidsaspecten benoemt. Maak er een uitnodigende oproep van. b. Je vindt de opdracht zo belangrijk dat je er samen met een klasgenoot ook een filmpje van maakt. Bedenk samen met je klasgenoot de opzet van het filmpje. Maak daarna het filmpje. c. Bespreek de flyer en het filmpje met enkele klasgenoten. Wat vonden ze ervan? Nog tips gekregen?

Opdracht 5 Onderzoek

Te

Bij deze opdracht werk je samen met een klasgenoot. a. Houd een kort onderzoek onder twee klasgenoten en twee docenten op school. Vraag in het onderzoek het volgende: 1. Wat is de hoeveelheid lichaamsbeweging per dag?

2. Wat is de intensiteit van de beweging?

3. Wat is de reden voor deze mate van lichaamsbeweging?

Vul voor iedere persoon de volgende tabel in.

Dag

C

Ma Di

Wo Do

170

Beweging

Intensiteit

Bewegen en gezondheid

Dag

Beweging

Intensiteit

Vr Za Zo

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Reden bewegen en intensiteit:

Conclusie:

Advies:

b. Vergelijk de antwoorden met de beweegrichtlijnen. Wat is je conclusie? Heeft de persoon te weinig/voldoende/veel lichaamsbeweging? c. Stel voor iedere klasgenoot en docent uit het onderzoek een beweegadvies op. Gebruik de NNGB als uitgangspunt. Houd rekening met de persoonlijke situatie en andere factoren. d. Wat is de reactie van de ontvanger op het advies?

C

Te

Je kunt de uitwerking van deze opdracht in je portfolio opnemen. Maak hierover dan afspraken met je docent. Geef bij de uitwerking aan welke bijdrage jij aan het resultaat van deze opdracht hebt geleverd.

171

HYGIËNE EN GEZONDHEID Hygiëne en gezondheid

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Zorgen voor een hygiënische omgeving is eveneens een van jouw taken als medewerker sport en recreatie. Door te zorgen voor een goede hygiëne schep je de voorwaarden voor het welzijn en de gezondheid van jou als werknemer en voor je sporters of gasten. Bij deze taak hoort dat je zorgt voor: • een goede persoonlijke hygiëne (schoon lichaam, schone handen, schone kleding) • een opgeruimde en schone sport- of recreatieruimte • schone kleedruimten, badruimten en toiletgroepen • schone toestellen, materialen en attributen • goede ventilatie van de diverse ruimten • een goede temperatuurregeling • schone reserve sportkleding en bad- en douchematerialen, handdoeken.

Een goede hygiëne is belangrijk voor de gezondheid, omdat je zo: • voorkomt dat schadelijke micro-organismen de kans krijgen iemand ziek te maken • het welzijn en de conditie van mens en omgeving verbetert of op peil houdt.

Micro-organismen zijn overal om ons heen. Niet alleen in de lucht en op alles wat we vastpakken, maar ook op en in ons lichaam. Micro-organismen zijn niet altijd schadelijk, integendeel. Er zijn er die onmisbaar zijn voor een goede spijsvertering, dus ook onmisbaar voor een goede gezondheid. Schadelijke micro-organismen kunnen iemand ziek maken. Om dat te voorkomen is een goede hygiëne noodzakelijk.

Een goede hygiëne bestaat uit alle maatregelen die je neemt om de omgeving en het lichaam schoon te houden en ziekteverwekkers geen kans te geven te groeien of zich te vermenigvuldigen.

Opdracht 1 Hygiëne

Te

Noteer welke hygiënemaatregelen je dagdagelijks allemaal neemt.

Opdracht 2 Corona

C

Lees de volgende vragen en bekijk daarna het filmpje. Houd pen en papier bij de hand.

Filmpje - Wat kunnen we samen doen?

172

Hygiëne en gezondheid

a. Bekijk het filmpje en noteer alle genoemde maatregelen.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Er is speciaal aandacht voor deze maatregelen in verband met Corona. b. Aan welke maatregelen hield je je al? Leg je antwoord uit.

c. Aan welke maatregelen ga je je ook in de toekomst houden? Leg je antwoord uit.

Micro-organismen

De voornaamste micro-organismen zijn bacteriën, schimmels en virussen. Een micro-organisme kun je met het blote oog niet zien. Micro-organismen zitten overal, bijvoorbeeld op een tafel, aan je kleding en je handen. Bacteriën en schimmels doen veel goed werk. Sommige kunnen ook ziektes veroorzaken. Onder gunstige omstandigheden vermeerderen die zich heel snel.

Die gunstige omstandigheden zijn: • een warme omgeving (20°C en hoger) • een vochtige atmosfeer.

Te

Dat betekent dat een ruimte waar je beweegt en sport - jouw werkplek! - een ideale voedingsbodem is voor de groei en vermeerdering van schadelijke bacteriën en schimmels.

Voorbeelden van bacteriële en virusinfecties zijn wratten, verkoudheid, griep, blaasontsteking, een huidwond met pus, longontsteking. Symptomen van deze bacteriële en virusinfecties zijn: • roodheid op bepaalde plekken • zwelling in dat gebied • gloeien • pijn • verlies van functie • moeheid en lusteloosheid • hoge koorts en koude rillingen.

C

Bewegen en sporten brengt met zich mee dat je het warm krijgt en dat je gaat zweten. Dat zijn ideale omstandigheden voor de groei en vermeerdering van micro-organismen. Een of andere besmetting ligt daardoor voortdurend op de loer. Dat wil je natuurlijk zo veel mogelijk voorkomen als medewerker sport en recreatie. Je bent tenslotte verantwoordelijk voor het welzijn van sporters en gasten. Vandaar de grote aandacht voor een goede hygiëne. Jouw taak is afdoende hygiënische maatregelen te treffen.

173

Begeleiden van sporters en gasten

Schimmels Voorbeelden van schimmelinfecties zijn zwemmerseczeem, schimmelnagels en huidschimmel.

Symptomen van deze soort infecties zijn: • ronde plekken op het lijf, lichter van binnen, rood en schilferig aan de rand • witte schilfering tussen de tenen en kloofjes • jeukende blaasjes • grotere blaren, natte huid • gele verkleuring en afbrokkelende nagels.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Schimmelinfecties komen het meest voor aan de voeten.

Voetschmmel.

Bacteriën en virussen Veel bacteriën doen hun werk in de darmen. Zij helpen hier bij de omzetting van voedingsstoffen naar stoffen die de cellen op kunnen nemen.

Ziektes die door bacteriën veroorzaakt kunnen worden zijn bijvoorbeeld cholera (ernstige diarree), kinkhoest, legionella en tetanus.

C

Te

Wat virussen teweeg kunnen brengen, hebben we recent meegemaakt. Het coronavirus Covid-19 bleek niet gewoon een verkoudheidsvirus of een griepvirus. Het bleek dodelijk en we kunnen het alleen maar bestrijden met ongekende maatregelen. De belangrijkste maatregelen hadden te maken met anderhalve meter afstand houden en hygiëne.

174

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

C

Te

Hygiëne en gezondheid

175

Begeleiden van sporters en gasten

Opdracht 3 Micro-organismen Weblink - Coggle

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

a. Maak een mindmap over micro-organismen.

b. Zijn alle micro-organismen slecht voor ons? Leg je antwoord uit.

c. Leg uit hoe het komt dat de ene persoon sneller ziek wordt dan de andere.

Opdracht 4 Hoesthygiëne Weblink - Hoesthygiëne

Lees de volgende vragen en bekijk de weblink. Houd pen en papier bij de hand.

Te

Met een goede hoesthygiëne probeer je zo veel mogelijk besmetting via hoesten te voorkomen. a. Wat vind je de nuttigste tips?

C

b. Geef zelf nog twee tips.

176

Hygiëne en gezondheid

De lichaamshygiëne Minstens zo belangrijk voor het welzijn en de gezondheid van iedereen is een goede lichaamshygiëne. Daar moet iedereen zelf voor zorgen, denk je misschien. En dat is natuurlijk ook zo. Toch heb je hier als medewerker sport en recreatie een taak in. Al is het maar door het goede voorbeeld te geven. Je begeleidt sporters in de uitoefening van hun sport, dat maakt je medeverantwoordelijk voor hun welzijn. De gebrekkige lichamelijke hygiëne van de ene sporter mag de gezondheid van een ander niet in de weg staan.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Daar let jij in jouw rol van begeleider op. Je zorgt er allereerst voor dat er op jouw lichaamshygiëne niets aan te merken is. Je volgt de voorgeschreven richtlijnen van het bedrijf.

Je geeft als begeleider richtlijnen aan je sporters of gasten. Volgt iemand de richtlijnen niet op, dan overleg je eventueel met de leidinggevende, maar je spreekt een persoon daar wel op aan.

Je zorgt dat je: • de invloed van warmte en zweet op de groei van micro-organismen kent • sporters kunt wijzen op de risico' s van een slechte hygiëne • tips en adviezen kunt geven over geschikte kleding en schoeisel • de voorwaarden schept voor een goede lichaamshygiëne van sporters • zo nodig sporters respectvol aanspreekt op een gebrek aan lichaamshygiëne.

Opdracht 5 Een goede verzorging

a. Welke maatregelen neem jij om er iedere dag goed verzorgd uit te zien, zodat er niets op je lichaamshygiëne aan te merken is?

Te

b. Noteer drie voorbeelden waaruit blijkt dat de lichaamshygiëne van iemand niet goed op orde is.

C

c. Stel, je hebt een collega die er niet zo verzorgd uitziet en bij wie de lichaamshygiëne niet zo goed op orde is. Wat kun je dan doen?

Werk nu samen met twee klasgenoten.

177

Begeleiden van sporters en gasten

d. Kies een voorbeeld waarbij de lichaamshygiëne van een collega niet op orde is. Bereid je voor op een gesprek met een klasgenoot die jouw collega speelt. Voer vervolgens het gesprek met je collega. Vraag een derde klasgenoot als observator bij het gesprek.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

e. Bespreek samen hoe het gesprek verliep. Wat ging goed en wat kon beter? Wissel daarna van rol.

Een goede persoonlijke lichaamshygiëne

Iedere sportbeoefening stelt andere eisen aan de persoonlijke lichamelijke hygiëne. Na een flinke wandeling in een rustig tempo is een douche niet meteen noodzakelijk. Na een voetbalwedstrijd waarin hard gewerkt en veel gezweet is, is dat wel het geval.

Algemene richtlijnen die je van jezelf en iedere sportbeoefenaar op elk niveau kunt eisen zijn: • een schoon lichaam, schone handen en haren • geschikte kleding en schoeisel, schoon en heel • eigen sportmaterialen (mat, beschermende kledingstukken) • eigen zeep, shampoo en (bad)handdoeken • een set schone en hele reservekleding • voorschriften volgen rond kleding en schoenen • indoorschoenen ook alleen indoor dragen • niet met buitenschoenen een sportzaal ingaan • wasgelegenheden en toiletgroepen schoon achterlaten • de eigen afval opruimen • regels nakomen over etenswaren, verplicht douchen enzovoort.

Opdracht 6 Persoonlijke hygiëne

Te

Zet een kruis bij de zinnen die wel iets zeggen over persoonlijke hygiëne.

Een goede hygiëne vereist dat je: voor de voetbalwedstrijd doucht

C

Een goede hygiëne vereist dat je:

doucht voor je het zwembad ingaat lichaam schoon is schone handen en haren hebt je haren iedere dag wast

178

Hygiëne en gezondheid

schone en hele sportkleding draagt kleding van de modernste synthetische stoffen draagt na intensief sporten doucht zorgt voor zeep en shampoo je haren vast hebt op blote voeten sport in een gymzaal na iedere sportactiviteit je kleren wast

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

verplicht sportsokken draagt

voorgeschreven sportkleding draagt

voorschriften volgt voor het nuttigen van etenswaren altijd reservekleding bij je hebt.

Sportkleding

Algemene richtlijnen voor goede sportkleding zijn altijd zinvol. Al kunnen aanvullende eisen voor sommige sporten noodzakelijk zijn. Beschermende kledingstukken als helm en scheenbeschermers en skikleding bijvoorbeeld.

C

Te

Als medewerker sport en recreatie krijg je op jouw werkplek vast en zeker instructies hierover.

Uiteraard houd je je aan die instructies. Het is in alle opzichten verstandiger een activiteit pas te laten beginnen als iedereen, dus ook jijzelf, alle goede en beschermende kleding draagt. In de recreatieve sfeer is het voorschrijven van bepaalde kleding niet te doen. In dat geval geef je tips die in het algemeen gelden.

Modebeeld.

179

Begeleiden van sporters en gasten

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Veel mensen kopen sportkleding die in het modebeeld past. Om te sporten en bewegen stel je vooral ook andere eisen aan sportkleding. Goede sportkleding moet: • lekker soepel en comfortabel zitten en bewegingen niet belemmeren • sterk zijn en bescherming bieden tegen weersinvloeden • ademen en goed zweet afvoeren • de lichaamstemperatuur constant houden • liefst van synthetisch materiaal zijn, of katoen met een synthetische vezel • makkelijk en vaak te wassen zijn en snel droog.

Comfortabele, sterke en beschermende kleding.

Kleding moet lekker soepel en comfortabel zijn. Dit betekent vooral dat het je niet in de weg zit: kleding moet als een tweede huid zijn. Loop maar eens een uur met zweterig aanvoelende sokken of met een knellende beha. Fiets maar eens met een te wijd en dus wapperend jack.

Als de huid tijdens het sporten vocht produceert, kan dat hinderlijk en onaangenaam worden.

Warmte en transpiratievocht moet tijdens het sporten goed afgevoerd worden. Ook moet je kleding vocht van buitenaf, zoals regen, tegenhouden. In je jas mag vocht dus niet naar binnen komen, maar het moet wel naar buiten kunnen.

Te

Sportkleding moet sterk zijn, want het moet bestand zijn tegen trekkrachten. Zeker bij contactsporten als voetballen, handballen en basketballen, wordt aan shirtjes getrokken.

Katoenen shirtjes gaan te snel kapot. Bovendien zijn katoenen shirtjes niet altijd even kleurvast bij intensieve wasbeurten. Kunststofvezels bieden hier uitkomst.

C

Je kleding beschermt je tegen extreme kou of hitte. ‘Slechte weersomstandigheden bestaan niet. Slechte kleding wel!' Goede sportkleding kan helpen om de temperatuur van het lichaam vast te houden. Tegen kou gebruiken we meerdere lagen kleding, fleece, thermo-onderkleding en zelfs textiel met paraffine. Niet alleen de temperatuur van de lucht, maar ook de wind is een belangrijke factor. Met winddichte kleding blijft er een warme luchtlaag om de huid. Naast winddichte kleding is dikkere kleding, waarin meer isolerende lucht aanwezig is, belangrijk.

180

Hygiëne en gezondheid

Sportkleding kan ook helpen om de temperatuur van het lichaam niet te hoog te laten oplopen.

Tegen zonlicht en warmte dragen we witte kleding, petten en zonnebrillen. Lichtgekleurde kleding reflecteert het zonlicht veel beter dan de huid of donkere kleding dat doet. Met ventilerende kleding kan het lichaam de warmte beter afvoeren.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Sportsokken Net als blaren komen schimmelinfecties het meest voor aan de voeten. Dat lijkt logisch, want de voeten van een sporter zijn snel warm en vochtig van het zweet. Daarom is het dragen van goede sportsokken belangrijk. Dat moet je aan iedere sportbeoefenaar kunnen uitleggen. Het maakt geen verschil of het om recreatieve of intensieve sportbeoefening gaat.

Goede sportsokken: • hebben een goede pasmaat en pasvorm; niet te groot, niet te klein • zijn glad, geven geen wrijving • absorberen zweet • zijn gemaakt van kunstvezels, met eventueel katoen of wol • laten het vocht door, waarna het kan verdampen.

Lees meer in Verdiepingsstof -Textiele materialen in sportkleding.

Verdiepingsstof - Textiele materialen in sportkleding

Opdracht 7 Kleding

a. Laat op een foto of selfie de sportkleding zien die je draagt als je privé een sport beoefent. b. Laat op een foto of selfie de sportkleding zien die je draagt als je in functie bent en assisteert of begeleidt bij een sport- of spelactiviteit. c. Vergelijk samen met een klasgenoot de twee foto's. Noteer jullie conclusies over de geschiktheid van de kleding.

Opdracht 8 Voorwaarden voor sportkleding

Te

Sportkleding moet aan bepaalde voorwaarden voldoen. Jouw leidinggevende ziet dat steeds meer sporters de adviezen voor goede kleding aan hun laars lappen.

C

Jij krijgt de opdracht aandacht te vragen voor dit probleem. Je kunt kiezen: • Je maakt een boodschap voor op de website.

• Je maakt een artikel met voorbeeldfoto's voor het sportblad.

• Je maakt een poster voor in de kleedruimtes.

• Je verzorgt een pitch over veilige en geschikte sportkleding.

a. Je maakt duidelijk aan welke voorwaarden goede sportkleding moet voldoen. Je legt ook in steekwoorden uit waarom die voorwaarden belangrijk zijn.

181

Begeleiden van sporters en gasten

b. Probeer jouw pagina, artikel of poster ook echt geplaatst te krijgen op de website, in de krant of in de kleedruimten van de opleiding of bied het aan bij een sportclub of sportschool.

Maak hiervan een foto.

Gebruik stappenplan Poster maken.

Stappenplan Poster maken

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Sportschoenen Voor elke bewegingsactiviteit is tegenwoordig wel een eigen schoen ontwikkeld. De schoen wordt door de fabrikanten afgestemd op de specifieke eisen die de betreffende bewegingsactiviteit aan de schoen stelt. Sportschoenen: • zaalschoenen of binnenschoenen • veldschoenen of buitenschoenen.

Alleen al om hygiënische redenen is het belangrijk dat je beschikt over sportschoenen die je alleen in de binnensportaccommodatie gebruikt en andere schoenen die je alleen in de buitensportaccommodatie gebruikt. Daarmee voorkom je dat straatvuil in de binnensportaccommodatie terechtkomt.

Daar waar het de hygiëne betreft, zorg je ervoor dat sporters binnenschoenen ook alleen in de sportruimte dragen. Buitenschoenen sta je in een binnensportruimte niet toe. Je rent dus zelf ook niet voor het gemak even heen en weer met de verkeerde schoenen. Al is het soms lastig, je hoort als medewerker sport en recreatie op te treden tegen iemand die zich niet aan deze regels houdt. Onder de zolen van schoenen kunnen zich schadelijke bacteriën bevinden die je van buiten mee naar binnen neemt. Daardoor kunnen onschuldige sporters infecties oplopen.

Buitenschoenen, zoals voetbalschoenen en hockeyschoenen, maak je na iedere wedstrijd schoon, zodat schadelijke micro-organismen geen kans krijgen te groeien en niet overgedragen worden op kleding.

C

Te

Bij het dragen van goede sportschoenen speelt niet enkel de hygiëne een rol. Om de sport op een veilige en prettige manier te kunnen beoefenen, let je ook op bijvoorbeeld: • het profiel van de zolen Is er goede grip op de ondergrond? Zijn antislipeigenschappen noodzakelijk?

• de schokdemping Vangt de vering in de schoenen voldoende schokken op om gewrichten en rug te ontzien?

• het draagcomfort Knellen de schoenen nergens? Is er voldoende ruimte voor de juiste sportsokken? Omsluiten ze voldoende om blaren te voorkomen?

• steun en stabiliteit: Helpen de schoenen het zwikken van de enkels te voorkomen? Ondersteunen de schoenen de juiste sporthouding?

Het voert te ver om alle schoenen te bespreken. We gaan daarom alleen in op het verschil tussen zaalschoenen en veldschoenen. Dit onderscheid wordt vaak gemaakt, omdat veel sporters zowel binnen in de zaal als buiten op een veld sporten.

182

Hygiëne en gezondheid

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

De zaalschoen is er in allerlei soorten. Kenmerkend voor de zaalschoen is de dunne tussenzool, waardoor je dicht bij de grond aan stabiliteit wint en een beter vloercontact hebt. De rubberen zool is zo samengesteld dat je voldoende wendbaar blijft, maar toch ook voldoende grip op de sportvloer hebt. De zool heeft daarom vaak dwarse groeven.

Zaalschoen.

C

Te

De veldschoen moet voldoende grip geven op de ondergrond waarop je sport of beweegt. Ook hier zie je verschillende uitvoeringen, die afgestemd zijn op de verschillende beweegactiviteiten en de verschillende ondergronden. Veldschoenen hebben in meer of mindere mate een noppenprofiel. Dit noppenprofiel moet zo samengesteld zijn dat je voldoende grip hebt, maar ook in staat bent om snel te draaien zonder dat je voet ‘vast blijft staan'.

183

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Begeleiden van sporters en gasten

Veldschoen.

Een juiste pasvorm is natuurlijk essentieel bij het kopen van sportschoenen. Houd ook rekening met de schokbelasting die tijdens het sporten en bewegen optreedt. Tijdens sporten en bewegen krijg je te maken met een andere belasting dan in het dagelijkse leven. Bij elke landing van de voet moet de schok die dan ontstaat, worden opgevangen in de schoen. Deze schokbelasting hangt sterk af van de loopsnelheid en het lichaamsgewicht. Zwaardere personen hebben zwaarder schoeisel nodig. Er zijn om die reden ook dames- en herenmodellen. De verkoper kan je helpen bij het maken van de juiste keuze!

Houd bij het kopen van sportschoenen in ieder geval rekening met: • zaal- of veldschoenen (ondergrond) • pasvorm • schokbelasting.

Te

De laatste jaren neemt de populariteit van wandelen toe. Bij het kopen van wandelschoenen is het belangrijk dat je rekening houdt met de omstandigheden waaronder je de wandelschoenen gaat gebruiken. In de bergen is het van belang dat de wandelschoen sterk is, beschermend en comfortabel zit. Bij gebruik tijdens een lange wandeling in Nederland let je meer op eigenschappen als comfortabel, licht en sterk.

C

Opdracht 9 Rollenspel aerobic

Bij deze opdracht werk je samen met twee klasgenoten. Jullie gaan een rollenspel spelen.

Situatieschets: Je hebt met de leidinggevende overlegd over jouw irritatie ten aanzien van Loes, die deelneemt aan jouw aerobicsles. Je hebt al een paar keer gemerkt dat Loes de zaalschoenen al aan heeft als zij van huis komt. Zij heeft ook al een paar keer een handdoek gepakt uit de voorraad van het fitnesscentrum. Shampoo en zeep heeft ze nooit bij zich. Een

184

Hygiëne en gezondheid

paar andere deelnemers hebben ook al opmerkingen gemaakt, want ze leent regelmatig spullen van anderen. Bovendien eet ze rustig een appel vlak voor of vlak na de les. Het klokhuis laat ze dan liggen.

Je weet zeker dat alle afspraken en voorschriften voor iedereen duidelijk zijn. Iedereen ondertekent altijd het inschrijfformulier en gaat daarmee ook akkoord met de voorwaarden.

Student 1 speelt de rol van Loes, die zich niet houdt aan de afspraken over hygiëne. Student 2 speelt de rol van de begeleider, die haar daarop aanspreekt. Student 3 observeert het gesprek.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Gebruik hierbij Stappenplan Een rollenspel doen en Observatieformulier Een rollenspel.

Stappenplan Een rollenspel doen

a. Observatieformuler Een rollenspel Naam observator: Naam student: S

i

t

u

Wat

Hoe

a

valt

maakt

Wat

Wat

Welke

deed

t

i

e

je

hij

o

op

m

aan

gebruik

van

goed

in

hij

zijn

-

s

c

de

kwam

r

i

de

er

j

v

i

n

g

:

lichaamshouding?

non-verbale

verbeterpunten,

feedback

h

rol

communicatie?

van

volgens

uit

de

coach?

jou?

groep?

Te

b. Bereid het rollenspel voor.

C

Student 1 bedenkt argumenten voor het niet nakomen van afspraken en het aanstootgevende gedrag.

Student 2 bedenkt wat een goede manier is om zijn irritatie aan de deelnemer kenbaar te maken. Daarbij bedenkt hij ook een voorstel voor een oplossing.

Student 3 observeert het gesprek en maakt aantekeningen. c. Speel het rollenspel.

185

Begeleiden van sporters en gasten

d. Bespreek met elkaar wat beter of anders kan.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Wissel van rol en speel het rollenspel opnieuw. Zorg dat iedereen een keer de rol van de begeleider speelt. e. Zijn jullie heel tevreden over het rollenspel?

Opdracht 10 Goede sportkleding en goede sportschoenen Werkmodel Woordspin

a. In elke tak van sport heb je sportkleding en sportschoenen nodig. Schrijf voor een tak van sport (of jouw eigen tak van sport) op welke sportkleding en sportschoenen gebruikt worden.

b. Maak een mindmap van de eisen die jij stelt aan de genoemde sportkleding en de genoemde sportschoenen.

c.

Te

d. Welke maatregelen neem je als het erg koud of erg warm weer is?

C

Warm:

Koud:

e. Presenteer je antwoorden aan een of twee klasgenoten. Noteer de opmerkingen of tips die je gekregen hebt.

186

Hygiëne en gezondheid

Opdracht 11 Recreatiekleding en -schoenen a. Ook bij recreatieve activiteiten heb je goede kleding en goede schoenen nodig. Schrijf voor vijf recreatieve activiteiten op welke kleding en schoenen het best gebruikt kunnen worden.

Recreatieve activiteit

Kleding / schoenen

Omdat:

1.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

2.

3.

4.

5.

b. Geef bij elke recreatieve activiteit aan waarom je voor deze kleding en schoenen gekozen hebt. c. Welke maatregelen neem je als het erg koud, erg warm of regenachtig weer is?

Recreatieve activiteit

Maatregel warm weer

Maatregel koud weer

1.

2.

3.

4.

5.

Te

d. Presenteer je antwoorden aan een of twee klasgenoten. Noteer de opmerkingen of tips die je gekregen hebt.

C

Opdracht 12 Bewegingsactiviteiten

Lees de volgende vragen en bekijk daarna de drie filmpjes. Houd pen en papier bij de hand.

Filmpje - Nordic walking Filmpje - Wandelvierdaagse Filmpje - MTB

187

Begeleiden van sporters en gasten

In de filmpjes zijn mensen aan het sporten en bewegen. a. Geef bij iedere situatie aan wat je zowel positief als negatief opvalt aan kleding en schoenen.

Situatie 1:

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Situatie 2:

Situatie 3:

b. Geef bij iedere situatie aan welke tips jij je sporters of gasten zou geven over de te dragen kleding en schoenen, voorafgaand aan de bewegingsactiviteiten.

Situatie 1: Tips:

Omdat:

Situatie 2: Tips:

Omdat:

Situatie 3:

Omdat:

C

Te

Tips:

c. Waarom geef je deze tips? Noteer het in de tabel.

188

Hygiëne en gezondheid

C

Te

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

d. Presenteer je antwoorden aan een of twee klasgenoten. Noteer de opmerkingen of tips die je gekregen hebt.

189

VAKTAAL Aanleg Aangeboren handigheid of geschiktheid voor iets ABN Algemeen Beschaafd Nederlands

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Abstract denken Denken over zaken die niet tastbaar zijn

Adolescent Jongere in de leeftijd tussen 16 en 18 jaar Aeroob Energielevering met zuurstof Allround Veelzijdig

Anaeroob Energielevering zonder zuurstof

Anaeroob a-lactisch Energielevering zonder zuurstof en zonder melkzuur (lactaat)

Anaeroob-lactisch Energielevering zonder zuurstof, maar met melkzuur (lactaat) Attitude De houding die je hebt ten opzichte van iets of iemand.

Autoritair begeleiden Als begeleider laat je duidelijk merken dat je de baas bent.

Begeleiden Alles wat je doet om je sporters of gasten te ondersteunen bij waar zij mee bezig zijn.

Te

Belastbaarheid Het vermogen om een lichamelijke inspanning te leveren zonder nadelige gevolgen.

C

Belasting De lichamelijke inspanning die je levert of die een activiteit kost.

Bewegingseigenschappen (CLUKS-factoren) Coördinatie – lenigheid – uithoudingsvermogen – kracht – snelheid Cognitieve ontwikkeling Ontwikkeling die te maken heeft met kennis of inzicht.

190

Cognitieve vaardigheden Vaardigheden die te maken hebben met kennis of inzicht.

Concentratie Sterk gerichte aandacht Concreet denken Denken over iets dat tastbaar, duidelijk of voorstelbaar is.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Cultuur Waarden en normen in een bepaalde groep

Cyclisch proces Proces dat telkens weer opnieuw begint, waarbij dezelfde stappen herhaald worden.

Doelgroep Een groep mensen waarvan de leden een of meerdere gemeenschappelijke kenmerken hebben.

Energiebalans Je krijgt evenveel energie via het voedsel binnen als je lichaam verbruikt.

Extrinsiek Van buitenaf

Fijne motoriek Kleine bewegingen die meer aandacht vragen.

Fysiek Lichamelijk

Fysieke veiligheid Voorkomen van de kans op een ongeval of letsel

Gezondheid Een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn

Groepscultuur De manier waarop de verschillende personen uit de groep met elkaar omgaan. Het zijn de ongeschreven gedragsregels waar de leden van de groep zich aan houden.

Te

Grove motoriek Grote bewegingen waarbij je niet veel hoeft na te denken.

C

Heterogene groepen Sporters of gasten die tot verschillende ‘soorten’ groepen horen.

Homogene groepen Sporters of gasten behoren allemaal tot dezelfde ‘soort’ groep.

Houding De manier waarop je je als persoon uitdrukt of opstelt.

191

Identificatie Gelijk aan een ander persoon (willen) zijn.

Identiteit Eigenheid van een persoon Ik-boodschap Verbale communicatie in de ‘ik-vorm’

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Improviseren Goed nadenken en slim reageren als de situatie verandert.

Intrinsiek Van binnenuit, van jezelf

Jongvolwassenen Volwassenen in de leeftijd van 18 tot ongeveer 35 jaar

Laisser-faire begeleiden Als begeleider hanteer je een ‘losse’ manier van begeleiden, waarbij je je sporters of gasten veel ruimte en vrijheid geeft.

Leefstijl De manier waarop je leeft en de invloed die dat heeft op je gezondheid.

Lichaamstaal De manier waarop je gevoelens of emoties met uitdrukking van je hele lichaam laat zien.

Logisch denken Gedachten die met juiste argumenten onderbouwd worden.

Melkzuur (lactaat) Stof die vrijkomt bij energielevering zonder zuurstof.

Mentaal Geestelijk of psychisch

Te

Micro-organisme Kleine organismen die je met het blote oog niet kunt zien, zoals schimmels, bacteriën en virussen.

Motorisch leervermogen Het vermogen om nieuwe bewegingen te leren

C

Motorische ontwikkeling Ontwikkeling van de bewegingsmogelijkheden

Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) Norm die aangeeft hoeveel iemand moet bewegen om gezond te blijven.

192

Normen De gedragsregels die bij de waarden horen. Normen zeggen iets over welk gedrag jij goed of niet goed vindt.

Ontwikkelingsfase Leeftijdscategorie met dezelfde kenmerken van ontwikkeling Orgaan Een geheel van weefsels dat een specifieke functie in het lichaam heeft.

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Participerend begeleiden Als begeleider doe je zelf met de activiteit mee.

Prestatievermogen Mogelijkheden om een sportief resultaat te behalen.

Presteren Een uitdagend doel halen.

Puber Jongere in de leeftijd tussen 12 en 16 jaar

Sensomotoriek Samenwerking tussen de zintuigen en de bewegingen Situationeel begeleiden Je past je begeleiding aan als de situatie verandert.

Sociaal-affectieve ontwikkeling Ontwikkeling die te maken heeft met de omgang met elkaar en/of met emoties of gevoelens.

Sociale vaardigheden Vaardigheden die te maken hebben met de omgang met andere mensen.

Sociale veiligheid Een omgeving waarin je jezelf kunt zijn.

Te

Stofwisseling Voedsel wordt omgezet in energie en noodzakelijke sappen en stoffen om het lichaam gezond te houden.

Strottenhoofd Botachtige verdikking in het midden van de hals

C

Structureren Afspraken maken en duidelijkheid bieden, zodat iedereen weet wat er verwacht wordt.

Symptomen Kenmerken van een ziekte of letsel

193

Tactiek De goed doordachte manier waarop je een beweging uitvoert of een sport beoefent, om een zo goed mogelijk resultaat te halen.

Techniek Het vermogen om op precies de goede manier een beweging, activiteit of sport uit te voeren Trainen Activiteiten om je prestatie te verbeteren

k op st yr en ig ht be Co Bo eld nc om n ep og t be n ro iet ep d so efi nd nit er ief w . ijs

Uitdrukkingsvaardigheden Manieren waarop je anderen duidelijk maakt wie je bent en wat je vindt.

Vakspecifieke vaardigheden Vaardigheden die nodig zijn voor de uitoefening van jouw vak Verbaal Met gebruik van woorden

Verzuren De hoeveelheid melkzuur (lactaat) in het lichaam neemt toe.

Vroege ouderdom Leeftijdsfase van 65 jaar tot ongeveer 70 jaar

C

Te

Waarden Dat wat iemand belangrijk vindt of waar hij waarde aan hecht.

194