DENEYSEL VAROLUŞÇU PSİKOLOJİ
DENEYSEL VAROLUŞÇU PSİKOLOJİ
Bizim görüşümüze göre yakın ilişkilerin altı özelliği bireyi ölüm teröründen koruyabilen uygun bir kaygı tampon aracıdır. İlki; yakın ilişkiler evrimsel bir öneme sahiptir. Bu ilişkiler, önemli hayati ve üreme yararları olan doğal bir ürün ve cinsel seleksiyon süreçleridir. Yakın ilişkiler cinsel eylemler için bir yapı teşkil eder ve üreme şansını artırır. Yakın ilişkiler aynı zamanda çiftleşme olasılığını artırır, kaynak ediniminin verimliliğini artırır, çevreyi keşfetmeyi kolaylaştırır. Bunun sonucunda yakın ilişkilere yöneliyoruz çünkü diğerleriyle yakın ilişki kurmakta başarılı olan atalarımız daha iyi ayakta kalabilmiş ve üreyebilmiştir. Yakın ilişkilerin hayati ve üremeyle ilgili yararları hayatı sürdürmemizi sağlar ve sembolik olarak ölüm kaygılarını yatıştırabilmektedir.
ölümden korkabilir. Kişilerarası temel ölüm kaygılarından biri ölümden sonra bizi kimsenin hatırlamaması ve dünyada hiçbir etki bırakamama korkusudur. Bize göre, yakın ilişkilerin oluşması ve korunması kişilerarası bu korkuyu azaltabilir. Tatmin edici yakın ilişkilerle insanlar kimliklerinin yok olmayacağından ve arkadaşlarının, eşlerinin çocuklarının onları ölümden sonra da hatırlayacağından emin hissedebilirler.
İkincisi, yakın ilişkiler tehlike ve tehdit koşullarında bir korunma ve güvence kaynağıdır. Bowlby’ın kuramına göre kişilerarası yakın ilişkiler temel kaygı azaltıcı işlevleri yerine getirir. Çünkü bebekler bağlı bir davranışsal sistemle doğarlar. (korunma beslenme ihtiyacı) Bu korunma ihtiyacında olan insanlar ilişki yaşarken eşleri için güvenli bir sığınak haline gelir. Görüşümüze göre yakın ilişkilerin kaygı azaltıcı özellikleri ölüm farkındalığı teröründen korunmayı sağlar. Üçüncüsü; yakın ilişkilerin oluşması ve sürdürülmesi kültürel anlamda değerli davranışlardır. Birçok sosyal kurum kişinin diğerleriyle yakın ilişkilerini korumak ve desteklemek için geliştirilmiştir. Dahası yakın ilişkileri oluşturmakta ve sürdürmekte başarısız olan insanların mutsuz, sorunlu olduğu saptanmıştır. Yalnız kişisel eksiklik ve anormal bir sosyal durum olarak görülmektedir. Birçok kültürde yakın ilişkilerin oluşması ve sürdürülmesi kültürel dünya görüşü ve temel değerlerin önemli bileşenleridir. Bu nedenle diğer kültürel dünya görüşleri gibi yakın ilişkilerin oluşumu ve sürdürülmesi anlam, düzen ve değer kaynağı olabilir. Dördüncüsü; yakın ilişkiler önemli bir öz saygı kaynağıdır. Leary ve çalışma arkadaşlarına göre öz saygı kişinin diğer insanlar tarafından kabul edilme ve değer verilme derecesini taşıyan bilgiden çokça etkilenir. Bu durumda öz saygı kişinin yakın ilişkileri oluşturması ve sürdürmesi için başarılı ya da başarısız olduğu ölçüde yansımaktadır. Özellikle yüksek öz saygı diğerleri tarafından kabul edilme ve değer verilme duygusunu göstermektedir. Goldenberg ve çalışma arkadaşları (2000) yakın ilişkilerin öz değer önemi üzerinde durmuşlardır. Onların görüşüne göre, sevilmek kendini değerli olarak görmek için uzlaşmacı bir onay sağlar. Beşincisi yakın ilişkiler sembolik bir süreklilik ve kalıcılık vaadi sunar ve kişinin sembolik ölümsüzlük duygusunu artırır. Yakın ilişkiler insanlara biyolojik varlıklarını aşmalarını sağlayan ve gelecek kuşaklar sayesinde yaşamaya devam edeceklerine inanmalarını sağlayan biyolojik üreme görüşü sunar. Bu tür ilişkiler insanlara ayrıca geniş sembolik bir topluluğun bir parçası olduğunu hissetme fırsatı sağlar. Altıncısı, yakın ilişkiler kişilerarası temel ölüm kaygılarını doğrudan hafifletebilir. Florian ve Kravetz (1983) görüşüne göre, farklı insanlar farklı nedenlerden dolayı
108
Bu analizlerin ardından, ölüm farkındalığı terörüne karşı sembolik bir kalkan görevi gören yakın ilişkilerin koruyucu rolünü betimleyebiliriz. Yakın ilişkilerin oluşması ve korunması tehdit ve tehlike koşullarına karşı güven ve korunma duygusu sağlar. Yakın ilişkilerin bu koruyucu rolü ölüm terörüne özgü değildir ve diğer iç ve dış tehlike kaynakları tarafından tetiklenebilir. Bununla birlikte yakın ilişkiler anlam, değer ve ölümü aşma vaadinde bulunur. Bütün bu sembolik vaatler ölüm kaygılarına özgüdür ve kişinin ölüm farkındalığını inkar etme girişimiyle ilişki olmaktadır.
ÖLÜM BELİRGİNLİĞİNİN İLİŞKİSEL ETKİLERİ Terör Yönetim Kuramının temel hipotezlerinden biri ölüm belirginliği hipotezidir. Bu hipoteze göre, psikolojik bir mekanizma ölüm düşüncesine karşı tampon sağlamaktadır. Ölümü hatırlatan unsurlar bu mekanizmanın etkinleşmesini sağlayıp arttırabilir. Bu nedenle yakın ilişkilerin oluşması ve korunması ölüm kaygı tamponu işlevi görür, kişi ölüm belirginliğinin kişisel mücadeleyi ve kişinin yakın ilişkileri oluşturmak ve korumak için olan isteğini artırmasını beklemelidir. Son zamanlardaki bir dizi çalışma olmuş ve tipik ölüm belirginliğinin etkilerini geniş bir yelpazede kişilerarası ve ilişkisel tutum ve davranışlarda incelemişlerdir. Üç deneysel çalışmada Taubman - Ben-Ari, Findler ve Mikulincer (2002) ölümü hatırlatan unsurların etkisini kişinin ilişkisel çabaların ve inançları üzerinde incelemişlerdir. Birlikte ele alacak olursak, yapılan iki çalışmanın sonuçlar ölüm belirginliğinin, samimiyete, bağlılık ve memnun edici romantik ilişkileri teşvik eden aşk biçimlerinin benimsenmesine katkıda bulunduğunu göstermektedir. Alternatif olarak, bulgular ölüm belirginliğinin insanları romantik ilişkiye daha yakın aşk biçimlerini daha çok arzulaması yönünde teşvik etmektedir. Bu konuda daha fazla araştırma çeşitli aşk türlerindeki davranışsal güdüleri değerlendirmeye girişmelidir. İki ek çalışma ölümü hatırlatan unsurların kişinin yakın romantik ilişkileri için olan çabalarını artırdığıyla ilgili destekleyici bir sonuç elde etmiştir. Bir çalışmada kişinin duygusal yakınlık isteği üzerinde ölüm etkilerini inceldik. Özellikle de katılımcılar Rosenblatt’ın prosedürüne göre bir ölüm belirginliği ya da nötr bir koşula göre ayrıldı. Rahatsızlık veren bir durumun ardından katılımcılar Sharabany’nin yakınlık ölçeğini tamamladı ve duygusal anlamda bir eşe sahip olmayı istediler. Bulgular ölüm belirginliğinin romantik yakınlık isteğinin daha fazla artmasına yol açtığını açık olarak göstermiştir.
109
